Panamaliket ed Bilay na Pamilya Yo
Kapitulo 7
Kiwalay Ananak—Sakey a Responsabilidad tan Tumang
1-4. (a) Antoray arum a makapakelaw a nagaw-gawa nipaakar ed ibaleg na sakey ya ugaw ed panaganakan? (b) Panon a say pikakabat ed sarayan bengatla et tulongan to kayon mangapresya ed Salmo 127:3?
Say pangiyanak ed saray ugugaw so sakey ya ilalon namparan makapalikliket tan seryoso. Tua, sikatoy inagew-agew a nagagawa ed limog na katooan. Ingen kada kianak so nansumpalan na makapakelaw a maselewet ya oksuyan. No natalosan tayoy bengatla nipaakar ed saraya naapresya tayon magmaong no akin a say apuyanan a salmista so apakiwas a mangibaga: “Nia! Saray ananak so sakey a tawir manlapud si Jehova; say bunga na eges so sakey a tumang.” (Salmo 127:3) Imanoen no antoy nagawa.
2 Sakey ya sperm cell a manlapud laki so mikasakey ed iknol a selula na bii. Saray duaran selula so magmaliw a sakey, tan say sakey so onggapon naapag. Sikatoy magmaliw a duara, say duara so magmaliw ya apatira, say apatira so magmaliw a walora, anggad diad kaunoran sayan sakey a selula so magmaliw, diad sakey a toon baleg, ed kinarkulon 60,000,000,000,000 iran selula! Diad gapo sarayan balon selula so parparehon amin, insan sikaray onggapon manguman ed nanduruman nengneng—saray selula na pukel, selula na masel, selula na nerbo, selula na altey, selula na mata, selula na baog, tan dakerakel nira.
3 Arum ed saray misteryo na panagparakel tan pandudumaan so alukasan, balet dakel so nansiansia. Antoy manggawa’d orihinal a selulan onggapon naapag? Legan a say kaapag-apag so mantultuloy, antoy manggawa’d saray selulan onggapon manguman ed dakel a nanduruman nengneng? Antoy manggawa’d sarayan nanduruman nengneng a manuulop a mankakasakey ed nikadkaduma iran uhas, sukat tan andar, pian magmaliw a sakey ya altey, sakey ya eleng, sakey a melag a gamet na sali? Sarayan pansasalat so onggapon nagawa ed asakbay-lan-indatak iran panaon. Antoy mangukontrol ed kuentaay-panaon? Ontan met, sayan ombabaleg a similya ed panaganakan na ina so sakey a laman a walaan na henetiko iran inkatugyop a miduma ed sikato. Gendagendat saray sangkailin tisyu so ipulisay na laman to, a singa saray panangipaklap na baog odino panangiyalis na organo manlapud arum iran totoo. Akin a sayan henetikon sangkailin similya et agto ipulisay, noagta sikatoy taganoen to ed loob na 280 iran agew?
4 Amin na sarayan makapakelaw ya aktibidad so nagawa’d suston eskedyul lapud sikaray imprograma nen Jehova a Dios ed samay sakey a selulan pinorma ed sperm tan say iknol. Saya so impanengneng na salmista sanen ibabaga to ed Manamalsa: “Anengneng na saray matam so anggan say inkasimilyak, tan diad librom amin dan kabiangan to so nisulat, no nipaakar ed saray agew sanen sikaray atibukel tan anggapo ni sakey ed sikara.”—Salmo 139:16, NW.
Ibabaleg tan Kianak
5-8. Diad baetan na mikapat a simba na panaglukon tan say kianak na sakey ya ugaw, antoray arum a bengatla a nagawa ed panaganakan?
5 Say similya so ombaleg a maples. Diad mikapat a simba sikatoy walaan la na utek, sistemay nerbo, tan sistemay sirkulasyon tekep na sakey a puson mangibubumbay dala ed saray nipasen la ya ula-ulat. Say dala so papawalaen na yolk sac diad loob na anemiran simba; insan alawaten la na altey iyan panangiyandar, a diad kaunoran sikato lay sublayen la na utek ed pukel. Diad mikaliman simba saray taklay tan bitking so onggapon naporma; diad talora nin simba saray gamet na lima tan ed sali so ompatnag. Diad mikapiton simba saray manunan grupoy masel, tekep na mata, layag, eleng tan sangi, so aporma la.
6 “Saray pukel ko,” ituloy na salmista, mansasalita’d si Jehova a Dios, “so ag ira niamot ed sika sanen siak so agawa ed maamot.” (Salmo 139:15, NW) Diad mikasiam a simba, say cartilage so magmaliw lan pukel legan a say eskeleton so aporma, tan say ombabaleg ya ugaw so atawag la natan na fetus imbes a sakey a similya. “Sika a mismo so amawala’d saray batok ko.” (Salmo 139:13, NW) Say madibinon oksuyan so mangukontrol ed sayan nagagawa ed mikapat a bulan tan saray batok natan so manasapit ed dala.
7 Diad sayan panaon say ombabaleg ya ugaw so onggalaw tan ompeyes, ipuliwes toray gamet na lima to odino sali to sano say dakulap to odino dapan to so nakiki. Bembenan toray bengatla diad gamet tan tangan, tan notnoten toy tangan to tan ditan arsisyuen toray masel ya usaren to’d saginonor ed saray soso na ina to. Sikatoy onsinek, tan nalikna na ina ton sikatoy onkugtot. Diad mikanem a bulan dakel ya organo so mapatnag lan kompleto. Alukasan la ray abot na eleng, pinmatnag la ray kirep, agmanbayag saray mata so nalukasan, tan saray layag so onkiwas pian anggan diad panaganakan say ugaw so nakigtot ed maksil iran ongol.
8 Diad 40 simba, onggapoy pampasakit. Saray masel na anakay ina so onkusen tan say ugaw so ompaway la ed mundo. Diad kianak say ulo to napespes ya andi’d uhas, balet, lapud saray pukel na lapislapis to et agni nantetekep, kayari ipaway to say ulo to so ompawil ed normal. Anggad sayan momento ginawa na ina so amin a bengatla a parad ugaw: angiter na oksehena, tagano, salimbeng, petang tan ontan met ed panangekal na dutak. Natan say ugaw so nepeg lan mankimey ed inkasikaton dili, masiglat, odino andi sikatoy ompatey.
9. Pian say ugaw so manbilay ed paway na panaganakan, antoran pansalat so nepeg a nagawan tamtampol?
9 Nakaukolan a sikatoy onggapon manlinawa ta pian saray bala so mangikargay oksehena ed dala. Balet pian saya so nagawa sananey a maganat a kakumberte so nepeg a nagawan tamtampol: say dalan na onsisirkulon dala so nepeg a nasalatan! Legan a say fetus so walad panaganakan, walay abot ed dingding na puso to. Satan a dingding so amasian ed kawanan tan kawigin kuarto tan amperen toy dakel a dala na ugaw manlapud iyakar to’d saray bala. Ed samay dalan onloob, sakey a baleg a tubo (vessel) agawan maslak ed satan so ompaliis ed bala. Diad panaganakan, ngalngalin 10 porsiento labat a dala so onloob ed bala; kayari kianak amin so nepeg ya onloob ditan, tan tamtampol! Pian saya so nagawa, diad loob na pigaran segundo kayari kianak say baleg a tubo a pinmalis ed bala so napespes tan say dala a dinmalan ed sikato so onla la natan ed bala. Kaleganan to, say abot ed dingding na puso so onkaput, tan amin day dala a nibumba manlapud kawanan a dapag na puso so natan onla la’d saray bala pian nakargaay oksehena. Say ugaw so onlinawa, say dala so naoksehenaan, dramatiko ran inkauman-uman so agawa tan say ugaw so manbilay! Singa alay dakep na impanegek na apuyanan a salmista: “Siak so sinakbongan mo ed eges nen inak. Idayew taka nisengeg ed makapataktakot a dalan siak so ginawa a makapakelkelaw.”—Salmo 139:13, 14, NW.
10. Diad pangonsidera ed makapakelaw ya ibaleg na sakey ya ugaw ed panaganakan, panoy nepeg a liknaan na atateng ed saray anak da?
10 Ed agaylan pisasalamat so nepeg a moriaen na sanaasawa ed sayan regalo manlapud si Jehova! Say pakayarin mamawala ed sakey a toon pinalsa, sakey ya ugaw a kabiangan dan dua balet ta duma manlapud sikaran dua! Peteg, “sakey a tawir manlapud si Jehova”!