Tuan Inkahustisya—Kapigan tan Panon?

ANGGAPOY nepeg a takotan na saray inosenti ed tuan inkahustisya. On, pisalsalamatan na saray mibabaley ed amin lawarin lugar no say bansa ra et walaay legal a sisteman mangipapaseguroy inkahustisya. Sasaglawien na ontan a sistema so inkasangal na saray ley, puersa na polisya a mangiyimpuersa’d saratan, tan saray korten mangipaakseb na inkahustisya. Rerespetoey tuan Kristianos so hudisyal a sistema na pambibilayan da, bilang pananumbok ed simbawa na Biblia ya ‘ontulok komon ed atagtagey a pakauley.’​—Roma 13:1-7.

Balet, saray hudisyal a sistema diad nanduruman bansa so akagaway makapasakit tan mabanbanday iran impakalingoan.a Imbes a dusaey nankasalanan tan salimbengay inosenti, no maminsan et say inosentin totoo so nadudusa ed saray krimen ya agda ginawa. Arum ya indibidual so pigay taon lan apriso, insan labat ira nibulos nen ngalngali la nasumpal so sentensia ra a walay pirmin panduaruwa no kasin sikara so nankasalanan tan no kasin say inkahusgaan da et makanepegan. Kanian, dakel so mantetepet, Wala ta ni so tuan inkahustisya parad amin? No wala, kapigan tan panon? Siopay napanmatalkan tayo a manalimbeng ed saray inosenti? Tan antoy ilalo na saray biktima na ag-inkahustisya?

Pabes ya Inkahustisya

Nen dekaday 1980, atasian na Alemanya so “sakey ed makapaintriga iran tuloy a legal a proseso kayari panaoy bakal,” a kaleganan to et legay bilay a nipriso so sakey ya ina lapud impamatey ed duaran anak ton bibii. Balet, pigaran taon ed saginonor et inusisa lamet so ebidensian sumpad sikato, tan sikatoy nibulos a walaay akabinbin a balon bista. Inreport na Die Zeit nen 1995 a say akadkaunan desisyon “et nayarin napruebaan a lingo na husgado.” Angga ed inkisulat na sayan artikulo, siam taon lan apriso iyan bii tekep na panduaruwa no kasin sikato so nankasalanan odino andi.

Sakey a labi na Nobyembre nen 1974, say sentro na syudad a Birmingham, Inglatera, so minmayegmeg lapud insabog na duaran bomba ya anigway na 21 a totoo. Ebento itan ya “agnalingwanan na amin diad Birmingham,” so insulat nen Chris Mullen, a membro na Parliamento. Saginonor, “nahusgaay anemiran inosentin lalaki na sankabalegan a panagpatey diad awaran na Britanya.” Diad saginonor et naabsuelto ira​—balet ta ayari lay 16 taon ya inkapriso ra!

Inreport nen abogadon Ken Crispin so kason “naninteresay publiko diad paraan a nikadkaduma ed saray kuritan na legal ya awaray Australia.” Mankakampamento so sakey a pamilya ed asingger na Ayers Rock sanen naandipat so anak dan melag, ya aglan balot aromog. Say ina so pinalsaay panagpatey, hinusgaan, tan senintensiaay legay bilay a kipriso. Nen 1987, kayari na masulok a taloy taon ya inkapriso to, asukayan ed opisyal ya impangimbestiga a say ebidensian sumpad sikato et agmagenap a pakahusgaan. Sikatoy imbulos tan pinerdona.

Sakey a 18 años a biin manaayam ed mamaabalaten ya Estados Unidos so pinatey nen 1986. Sakey a lakin wala la’d kapegleyay edad to so pinalsaan, hinusgaan, tan senintensiaay patey. Sikatoy anem taon lan walad death row sanen apruebaan a sikatoy ag-alanor ed krimen.

Kasin matalag irayan alimbaway lingo ed husgado? Inkuan nen David Rudovsky na University of Pennsylvania Law School: “Manga 25 taon ko la ed hudisyal a sistema tan dakerakel lan kasoy anengneng ko. Nibagak a saramay ahusgaan so diad tua et inosenti . . . padesir ko et walad baetan na limara tan 10%.” Itetepet nen Crispin so makapagonigon a tepet: “Kasin wala niray arum ya inosentin totoo a maer-ermen ya akapangaw ed saray selday prisoan?” Panon a posibli so ontan iran makapaermen a lingo?

Saray Hudisyal a Sistema na Too​—Atekepay Atooan a Kakapuyan

“Anggapoy sistema na too a nailaloan a naspot,” so indanet na British Court of Appeal nen 1991. Magmaliw lambengat a maalas tan napandependian so sakey a hudisyal a sistema no ontan met so totoon mangidedesinyo tan mangipapaakseb ed satan. Say totoo et mainomay a nalingo, mantila, tan mangidumaduma. Kanian, agla pankelawan a saray hudisyal a sistema na too et eksakton mangipapatnag ed sarayan parehon kaleteyan. Konsideraen pa so onggendan:

Unong ed si Judge Rolf Bender na Alemanya, diad 95 porsiento na amin a kaso ed krimen, mabiskeg ya ebidensia iray testimonya na saray testigo. Balet kasin lawas napanmatalkan so ontan iran testigo ed korte? Aliwan ontan so impangipasen nen Judge Bender. Kinalkula to a kapaldua’d saray testigon pinmarisi ed korte so mantitila. Ontan met so mipadparan naobserbaan nen Bernd Schünemann, ya onsianon propesor na ley ed krimen diad University ed Munich, Alemanya. Diad sakey ya interbio na Die Zeit, pinekderan nen Schünemann a saray testimonya na saray testigo so manuna​—anggaman agnapanmatalkan​—a nengneng na ebidensia. “Say nibagak a kaslakan a pansesengegan na saray pakakalingoan ed inkahustisya et say pandedependi na huis ed agnapanmatalkan iran testimonya na saray testigo.”

Nalilingo iray testigo; ontan met iray polis. Nagkalautla no say pangaasikaso ed krimen a pansesengegay isasanok na publiko, nadetdetan so polis a mangaresto. Diad silong na ontan iran sirkumstansia, natutukso so indibidual a popolis pian mamabrikay ebidensia odino mamaskar ed suspek ya onamin. Sanen nibulos so anemiran lalaki a hinusgaan lapud saray panagbomba diad Birmingham, impresinta na peryodikoy Britanya a The Independent so headline ya: “Inkahusgaay Anemira Intetel ed Agmatuan Polisya.” Unong ed The Times: “Say polisya so nantila, akikomplot tan amalikdo.”

Diad arum a kaso, say panangidumaduma so sengegay paninap na polis tan publiko ed saray indibidual a walaay sananey a rasa, relihyon, odino nasyonalidad. Singa ikokomento na U.S.News & World Report, say panresolbi ed sakey a krimen so diad saginonor et mansumpal ed “sakey ya isyu na rasismo imbes a sengegan.”

Bektaman a nisegep so kaso ed korte, naapektaan iray desisyon aliwa lambengat ed say ibabaga na saray testigo noagta ontan met ed sientipikon ebidensia. Diad onloloor a komplikadon lawak na saray forensic (panagdiskobrey impormasyon nipaakar ed sakey a krimen diad sientipikon panagsuri ed saray bengatlan misiglaotan ed satan), say huis odino hurado so nayarin pandesisyonen ed impankasalanan odino inkainosenti a base’d saray ballistic, odino say pakabidbiray bakabakat na saray gamet, panagsulat, saray klase na dala, kolor na buek, saray tinebey na abel, odino saray sample na DNA. Inkuan na sakey ya abogado a nipapaarap iray korte ed “dakerakel a sientista a manideskribe’d saray paraan na makapawetwet ya inkakomplikado.”

Niarum ni, inkuan na magasin a Nature ya aliwan amin a sientista so mipakna ed interpretasyon na ebidensiay forensic. “Wala so mabiskeg ya agpanpapaknaan na saray sientista ed forensic.” Makapaermen, “say pabes ya ebidensia na forensic so pakatetelan ed dakel a lingon panaghusga.”

Inerman so panaayaman tayo, amin a hudisyal a sistema a kaplesan ya onkukurang so mangiwawandag na saray kakulangay too. Kanian siopa so napanmatalkan tayo a manalimbeng ed saray inosenti? Nailaloan tayo ni kasi a niwalay tuan inkahustisya? Tan antoy walan ilalo parad saramay biktima na impakalingoay husgado?

‘Siak, si Jehova, Aaroen Ko so Inkahustisya’

No bilang ta abiktima ka odino sakey a membroy pamilyam na lingon hustisya, amta nen Jehova a Dios tan say Anak to, si Jesus so sasagmaken mo. Say makapatalagnaw a tuloy a ginawan ag-inkahustisya ed amin a panaon et say impamatey ed si Kristo diad panamairapan a kiew. Ibabaga ed sikatayo nen apostol Pedro a si Jesus et “anggapoy ginawa ton kasalanan.” Ingen, sikatoy inakusa na palso iran testigo, pinakasalananan, tan pinatey.​—1 Pedro 2:22; Mateo 26:3, 4, 59-62.

Isipen pay nilikna nen Jehova ed ontan ya impanmaltrato ed Anak to! Say inkahustisya so sakey ed saray importantin kualidad nen Jehova. Ibabaga ed sikatayo na Biblia: “Kaptekan [“inkahustisya,” NW] so saray amin a dalan to.”​—Deuteronomio 32:4; Salmo 33:5.

Inter nen Jehova ed Israel so matalonggaring a hudisyal a sistema. Diad kaso na ag-aresolbin impamatey, sasakbongan so impatey diad panamegley na bagat. Anggapoy pakadetdetan a resolbien so kada krimen a nilawlawan a husgaan so inosentin too. Anggapo lay nahusgaan na panagpatey lapu lambengat ed ebidensian unong ed sirkumstansia odino ed sientipiko; anggan panon et kaukolan so duaran akatasi. (Deuteronomio 17:6; 21:1-9) Ipapanengneng na sarayan alimbawa a si Jehova so walaan na atagey iran estandarte tan interesado a suston nipaakseb so inkahustisya. On, inkuanto: “Siak, si Jehova, aroen ko so inkatunong [“inkahustisya,” NW].”​—Isaias 61:8.

Siempre, say hudisyal a sistema na Israel so walad panangimando na totoon walaay kakulangan a singa sikatayo. Walaray kason amintis so impangiyaplika ed ley. Insulat nen Arin Solomon: “No nanengneng mo so kaaposan na duka, tan say pasoot a panangekal na tunong tan kaptekan ed sakey a luyag, agka nikelawan ed kanonotan.”​—Eclesiastes 5:8.

Sarag nen Jehova a peteken so ag-inkahustisyan ginawa’d Anak to. Say inkasegurado na saya so amabiskeg ed si Jesus, a “lapud gayaga a niyan ed arap to sinungdoan to so krus [“panamairapan a kiew,” NW].” Mipadpara, say magayagan ilalo ed pambilay diad paraison dalin ed silong na pananguley na Mesias, a kagawaay tuan inkahustisya, so mamabiskeg ed sikatayo pian nasungdoan so pakababalita odino pakakaeksperiensia ni ingen na ag-inkahustisya ed sayan daan a sistema. Anggapoy inkaderalan odino inkapasakitan ya agnipetek nen Jehova ed dugan panaon to. Anggan saray abalang so bilay da lapud impakalingoay hudisyal so napaoli.​—Hebreos 12:2; Gawa 24:15.

No maniirap itayo bilang biktima na ag-inkahustisya, makapisalsalamat itayo ta dakel a hudisyal a sistema so walaan lay legal a paralanan a mamasarag ed sikatayon nipetek so situasyon. Nayarin usaren na Kristianos so ontan iran paralanan. Balet, tandaan da iyan katuaan: Saray ag-ayadyarin hudisyal a sistema so aninag na atooan a sosyedad a mankakaukolay baleg a pananguman. Magano la itan a nagawa​—diad panangimaneobray Dios.

Agmanbayag et punasen la nen Jehova iyan agmaalas a sistema na bengabengatla tan salatan itan na balon sistema a “panayaman na katunongan.” Nawalaan tayoy absoluton kompiyansa ya ipaakseb la’d satan na Manamalsa tayo so inkahustisya diad panamegley na Mesianikon Ari to, si Jesu-Kristo. Asingsingger lay tuan inkahustisya ed amin! Alay pisalsalamat tayo ed sayan ilalo.​—2 Pedro 3:13.

[Paimano ed leksab]

[Blurb ed pahina 29]

Saray ag-ayadyarin hudisyal a sistema​—dingan na abulok a gobierno, mabanday a relihyon, tan andiay prinsipyon komersyo​—so aninag na sakey a sosyedad na too a mankaukolay baleg a pananguman

[Kahon ed pahina 30]

Ligliwa Manlapud Masanton Kasulatan

Nen Nobyembre 1952, nilooban di Derek Bentley tan Christopher Craig so sakey a bodega diad Croydon, ya asingger ed London, Inglatera. Si Bentley so 19 años tan si Craig et 16. Atawagan iray polis, et apaltog tan apatey nen Craig so sakey ed saray polis. Siam taon a nipriso si Craig, balet ta si Bentley so binitay nen Enero 1953. Say agin bii nen Bentley, si Iris, so nankampanya ed loob na 40 taon pian linisay ngaran nen Bentley manlapud panagpatey ya agto ginawa. Nen 1993, pinerdona na say Pakayari na Imperyo so nipaakar ed sentensia, ya aaksobien a kaukolan ya agbalot komon imbitay si Derek Bentley. Insulat nen Iris Bentley so nipaakar ed sayan kaso dia ed libron Let Him Have Justice:

“Ngalngali sakey taon sakbay na paltogan akabat toy sakey a Tasi nen Jehova ed karsada . . . Asingger so panaayaman nen Sister Lane ed sikami diad Fairview Road tan inimbitaan toy Derek ed abung to pian ondengel na saray istoryay Biblia. . . . Say akatulong et saray inrekord ya istorya na Biblia nen Sister Lane, ya impabayes to’d si Derek [lapud makapuy a manbasa si Derek]. . . . Sikatoy mabetbet ya ompawil tan inyistorya to’d siak so imbaga’d sikato nen Sister Lane, bengabengatlan singano amin tayo so nipawil lamet kayari na impatey tayo.”

Binisita nen Iris Bentley so agi to diad death row sakbay na pangibitay ed sikato. Antoy liknaan to? “Saramay imbaga ed sikato nen Sister Lane so tinmulong ed sikaton makatalona ed kaunoran iran pigaran agew to.”​—Kien miray italiko.

No bilang ta manasagmak ka lapud sakey a lingo ed hustisya, magmaong parad sika a manbasa tan mandalepdep ed saray katuaan na Biblia. Makapangiter iya na baleg a ligliwa, lapud si Jehova a Dios so “Ama na saray panangasi tan Dios na ami ligliwa, a sikato so manligliwa ed sikatayo ed amin a panermenan tayo.”​—2 Corinto 1:3, 4.

[Litrato ed pahina 31]

Agawa so makapatalagnaw ya ag-inkahustisya sanen pinatey si Kristo