Antoy Ibabaga na Biblia Tungkol ed si Daniel?

Say ebat na Biblia

Si Daniel et sakey a makapadinayew ya Judion propeta ya nambilay legan na komapito tan komanem ya siglo B.C.E. Inikdan na Dios si Daniel na abilidad ya ipatalos iray kugip, nanengneng iray pasingawey nipaakar ed saray nagawad arapen, tan pinuyanan met ya mangisulat ed libro na Biblia a tinawag ya Daniel.—Daniel 1:17; 2:19.

Siopa si Daniel?

Binmaleg si Daniel ed Juda, sakey ya panarian ya kawalaan na syudad na Jerusalem tan say templo na saray Judio. Nen 617 B.C.E. nilusob na Ari na Babilonia ya si Nabucodonosor so Jerusalem tan inerel da ray “sankaimportantian a totoo ed dalin” tan imbantak da rad Babilonia. (2 Arari 24:15; Daniel 1:1) Kaibad sikara si Daniel ya diad saman et nayarin tinedyer ni labat.

Si Daniel tan arum nin kabataan ya lalaki ya aawiten na saray guardia diad palasyo na Babilonia.

Inawit ed palasyo na Babilonia si Daniel tan arum nin kabataan ya lalaki (kaiba lay Sadrac, Mesac, tan Abednego) pian naikdan na espisyal ya panangipasal parad panaglingkor ed gobierno. Anggano pipiliten da ran benegan iray papanisiaan da, nansiansian matoor si Daniel tan saray taloran kakaaro to ed Dios da, si Jehova. (Daniel 1:3-8) Kayari na taloy taon ya impangipasal ed sikara, indayew nen Arin Nabucodonosor so karunongan tan abilidad da, “nalmoan ton magmaong ni ran maminsamplo nen say amin ya saserdote a manmamahiko tan saray managparles diad interon uuleyan to.” Kanian tinuro toy Daniel tan saray kakaaro to ya manlingkor ed palasyo.—Daniel 1:18-20.

Kayari na pigaran dekada nen manga 90 la so edad nen Daniel, impatawag da ed abung na ari. Kinerew nen Belsazar, say manuuley ed Babilonia ed saman ya panaon, ya ipatalos nen Daniel so kabaliksan na misteryoson akasulat ed padir. Diad panangigiya na Dios, impaamta nen Daniel ya pabagsaken na empiryo na Medo-Persia so Babilonia. Asakop so Babilonia ed saman ya labi.—Daniel 5:1, 13-31.

Ipapatalos nen Daniel so akasulat ed padir.

Natan, diad uley na Medo-Persia, aturo si Daniel bilang atagey ya opisyal tan ninonot ni nen Arin Dario ya ikdan na mas atagey ya posisyon. (Daniel 6:1-3) Lapud inggit na saray arum ya opisyal ed si Daniel, implano dan pateyen diad impangibuntok dad sikato ed ungib na saray leon, balet inliktar nen Jehova. (Daniel 6:4-23) Diad sampot na bilay nen Daniel, walay nampanengneng ya anghel ed sikato tan amiduan impaseguro na anghel ya si Daniel et “pinabpabli a too.”—Daniel 10:11, 19.

Pian magmaliw ya mabilabilay iyan istorya ed sika, bantayan so duaran parte na drama ya nibased Biblia ya say title to et Daniel—Mabisbiskeg so Pananisia to.

Antoy naamtaan tayo ed history tungkol ed libro na Biblia ya Daniel?

Insulat nen Daniel: Nanggaway Nabucodonosor na balbaleg ya imahen tan ingganggan to ray sakop to ya dayewen da itan, tan siopaman ya ag-onunor ed sikato et nibuntok ed mandarlang ya hurno.—Daniel 3:1-6.

No antoy naamtaan ed history: Angipaalagey si Nabucodonosor na angkakabaleg iran bilding diad Babilonia “aliwa labat ya parad sarili ton kirayewan noagta pian napagalangan met iray dirios,” base ed Encyclopædia Britannica. “Ibabaga to ya sikato so ‘rason no akin ya dadayewen na totoo iray makapadinayew ya dirios.’”

No tungkol ed dusan ipapatey diad mandarlang ya hurno, aminpigapiga itan ya abitla ed rekord na history na Babilonia, kaiba la iray agawan impamool ya ingganggan na sakey ya manuley. Diad sakey ya dagdaan lan sulat ed panaon ya si Nabucodonosor so manuuley, nabasa so dusa ed saray opisyal ya naakusaan ya agmanrerespeto ed saray dirios na Babilonia. Oniay nabasa ed sulat: “Deral yo ra, poolan yo ra, tan ikalot yo ra, . . . ed hurnoan na managluto. . . parlangan itan, papetang yon maong anggad manaspok lay asewek to pian ompatey ira.”a

Insulat nen Daniel: Inlastog nen Arin Nabucodonosor iray proyekto to ed panagpaalagey.—Daniel 4:29, 30.

Sakey a laryo ya akotkot ed Babilonia, ya atatakan na ngaran nen Nabucodonosor

No antoy naamtaan ed history: “Napatnagan ed saramay insulat nen Nabucodonosor tungkol ed sikato . . . ya say pakanengneng tod sarili to et maptek tan makapanyarin ari.”b Singa bilang, walay akaukit ed sakey a bilding ya pakabasaan na sayan ilalastog nen Nabucodonosor: “Angipaalagey ak na matibay ya padir ya ginawad aspalto tan laryo, ag-itan nagalaw ya singa palandey . . . Pinatibay ko ray angkakabaleg ya padir ed Esagila tan Babilonia pian agbalot nalingwanan so impanuley ko diad andi-anggaan.”c Dakel ed saray laryo ya akotkot ed Babilonia et atatakan na ngaran nen Nabucodonosor.

Insulat nen Daniel: Inyopresi nen Arin Belsazar ed si Daniel so pagmaliw ya “komatlon manuley ed panarian” na Babilonia.—Daniel 5:1, 13-16.

Abitla si Arin Nabonidus tan say anak ton si Belsazar ed sayan cuneiform cylinder ya apetsaan na 550 B.C.E.

No antoy ibabaga na history: Si Nabonidus so ari legan na saray agawa ya akarekord ed Daniel kapitulo 5. Balet legan na uley to, kaslakan et anggapod Babilonia si Nabonidus, noagta walad Arabia. Siopay nanuley ed Babilonia legan ya anggapo? “Ibabaga na sakey ya dagdaan lan rekord ya inmatalek nen Nabonidus so inkaari ed panguloan ya anak to, salanti si Belsazar,” so impaliwawa na historian ya si Raymond Philip Dougherty ed libro ton Nabonidus and Belshazzar. “Inrepresenta nen Belsazar so ama ton ari tan ginawa to iray kimey na sakey ya ari.” Lapud wala lad unona tan komaduan posisyon na panuley ed panarian si Nabonidus tan Belsazar, say inyopresi nen Belsazar ed si Daniel et say komatlon posisyon.

a Journal of Biblical Literature, Volume 128, Number 2, pahina 279, 284.

b Babylon—City of Wonders, by Irving Finkel and Michael Seymour, pahina 17.

c Archæology and the Bible, by George Barton, pahina 479.