Panaon tan Inkamagnayon—Anton Talaga so Pakaamta Tayo’d Saratan?
“SAY panaon so ompatnag a sakey ed saray sankamisteryosoan a nengneng na eksperiensia na too,” so inkuan na sakey ya encyclopedia. On, ngalngali imposiblin naukeran so panaon diad simpli iran termino. Nayarin ibaga tayon say panaon so “onlalabas,” “mantutultuloy,” “mapmaples,” tan anggan sikatayon mismo so nibabagan onkukurang ed “agus na panaon.” Balet agtayo naseseguron talaga no anto so ibabaga tayo.
Say panaon so uukeran bilang say “distansia ed baetan na duaran ebento.” Ingen, ompatnag a say eksperiensia tayo so mangipapabitar ed sikatayo a say panaon so ag-akadependi ed saray ebento; ompatnag a mantutultuloy itan, wala man so nagawa odino anggapo. Ibabaga na sakey a pilosopo a diad tua et anggapo so panaon balet ta iisipen lambengat itan. Kasin satan ya akabasiyan na dakerakel ya eksperiensia tayo so gawagawa lambengat na imahinasyon tayo?
Say Panmoria na Biblia ed Panaon
Agbalot uukeran na Biblia so panaon, a mangisusuheri a nayarin satan so agsigpot a narandan na too. Singa itan anggapoy anggaan a liwang, a mairap tayo met a natalosan. Mapatnag, say panaon so sakey ed saray bengatlan say Dios labat so nagnap a makatalos, lapud ta sikato lambengat so ‘nanlapu ed andi-anggaan ya angga ed andi anggaan.’—Salmo 90:2.
Anggaman ag-uukeran na Biblia so panaon, sinaglawi to so panaon bilang sakey ya inkapeteg. Diad pangigapo, ibabaga na Biblia ed sikatayo a pinalsa na Dios iray “silesilew”—say agew, bulan, tan bibitewen—bilang pakatandaan ed panaon, pian “sikara so panagkatanda, a nipaakar ed panpanaon, tan nipaakar ed saray agew, tan tao-taon.” Dakerakel ya ebenton nirekord ed Biblia so malet a niletneg diad agus na panaon. (Genesis 1:14; 5:3-32; 7:11, 12; 11:10-32; Exodo 12:40, 41) Sasaglawien met na Biblia so panaon a kaukolan tayon usaren ed makabat a paraan ta pian napidasig itayo ed bendision na Dios ya inkamagnayon a panaon—say ilalo ed pambilay ya ando lan ando.—Efeso 5:15, 16.
Andi-anggaan a Bilay—Makatunongan Kasi Itan?
Makapadismaya no talosan so talagan kabaliksan na panaon, parad dakel a totoo et makapakewkew a maong so ideyan andi-anggaan a bilay, odino pambilay ya ando lan ando. Say sakey a rason ed saya et lapud say eksperiensia tayo nipaakar ed panaon so lawas nisisiglaot ed sikulo na kianak, ibaleg, itakken, tan ipatey. Kanian, say pakaamta tayo et katekep ed agus na panaon so mismon itatakken. Parad dakel, ompatnag a misumlangan ed mismon ideya na panaon so panisip na midumaan ed satan. ‘Akin a midumaan so totoo ed arum iran manbibilay a pinalsa no nipaakar ed itatakken?’ so nayarin itepet da.
Say mabetbet ya agnaiimano ed onian panagkatunongan et say katuaan a nidumaduma la so totoo ed arum a pinalsa diad pigaran aspekto. Alimbawa, saray ayep so andian na abilidad a makapanisip a walad totoo. Anggaman ed arum iran nibabaga, ag-ira magmamaliw a maabilidar nilikud ed nikasiporan (instinct) lan gagawaen da. Ag-ira alangkapan na inkadunong nisay kapasidad a mangipanengneng na aro tan apresasyon a wala ed totoo. No naikdan a nagkalalo so totoo na sarayan kualidad tan abilidad a manggawan makabaliksan ed bilay, akin ta aliwan posibli a naikdan met iray dakdakel nin panaon no nipaakar ed bilay a mismo?
Diad biek a dapag, agta makapakelaw a walaray kakiewan ya agmakapanisip balet ta manbilay na nilibon taon ed arum a kipapasen, bangbalet saray intelihentin totoo so makapambilay lambengat na 70 anggad 80 a taon unong ed promedyo? Agta misumlangan a saray bakukol, ya andian na saray abilidar a mandesinyo odino mamarakep, so makapambilay na masulok a 200 a taon, bangbalet saray totoo, a mayamyaman a pinagamoran na sarayan abilidad, so manbilay labat na kulang a kapaldua ed karukey?
Anggaman agsigpot a narandan na too so nipaakar ed panaon tan inkamagnayon, say sipan ya andi-anggaan a bilay so siansia nin sakey ya ilalo a niletneg a maong ed Biblia. Diad satan, say terminon “andi-anggaan a bilay” so pinmatnag a ngalngali 40 danay. Balet no gagala na Dios a manbilay so totoo ed ando lan ando, akin ya agni itan agawa? Konsideraen iyan tepet diad ontumbok ya artikulo.