E Mareanan Misterioso di Evripos
DI E CORESPONSAL DI SPIERTA! NA GRECIA
UN CANAL smal di awa ta dividi tera firme for di e isla di Évvoia na e parti oost di Grecia, pega cu e stad di Khalkís. Esaki ta e canal di Evripos. E ta 8 kilometer largo y su hanchura ta varia di 1,6 kilometer pa apenas 40 meter. Na e parti mas plat, e ta apenas 6 meter hundo. E nomber Evripos, cu ta nifica “Coriente Rapido”, ta un bon descripcion di e canal su stroomnan di awa cu tin biaha sa ta masha fuerte y cu hopi bes ta yega un velosidad di casi 20 kilometer pa ora. Pero pa straño cu por parce, riba cierto dianan e stroom ta masha suak, y e por asta para completamente! Hopi hende cu ta bishita Khalkís ta bini na un brug chikito cu ta crusa e canal pa observa e fenomeno straño di marea aki.
Solo y luna ta eherce un forsa di atraccion (aantrekkingskracht) riba lama y esei ta causa marea halto of abou. Pa e motibo aki, mareanan ta cambia segun cu e posicion di tera en relacion cu solo y luna ta cambia. Ora ta luna nobo, solo y luna ta na e mesun banda di tera. Ora luna ta yen, cada un ta na un banda di tera. Den ambos caso, luna cu solo tin influencia riba lama y esei ta produci e mareanan di mas halto.
Generalmente, cada 24 ora e canal di Evripos ta pasa den dos marea halto y dos marea abou. Pa 6 ora y 13 minuut e coriente ta bai den un direccion, y despues di un pausa cortico e ta cuminsa bai bek y stroom den e direccion contrario. E ta sigui e patronchi regular aki pa 23 of 24 dia di un ciclo di luna. Sinembargo, durante e ultimo cuater of cinco dianan di e ciclo lunar, algo straño ta tuma luga. Riba algun dia, e stroom no ta cambia mes. Riba otro dia, na tur, e por cambia direccion 14 biaha!
Intentonan pa Splica e Fenomeno
Pa miles di aña e fenomeno di Evripos a laga esnan cu a mir’e keda babuca. Segun tradicion, Aristoteles di siglo 4 prome cu Era Comun, a hoga ora el a benta curpa di desesperacion den e canal aki door cu e no por a resolve e misterio di e mareanan. En realidad no ta hoga el a hoga su mes: ta purba el a purba duna un splicacion di e mareanan. Den su obra Meteorologica el a skirbi: “Ta parce manera cos cu lama ta pasa door di e canal smal pa motibo cu e ta rondona pa tera. E ta core for di un lama mas chikito bai basha den un lama mas grandi door cu e fondo di lama ta move bai bini.” Aristoteles a kere eroneamente cu ta e olanan di lama hunto cu e temblornan asina frecuente den e area ei ta pone e suela move. Mas o menos un siglo despues, e astronomo Griego Eratostenes a reconoce cu “na cada banda [di e canal] lama tin un diferente profundidad.” El a pensa cu e corientenan ta tuma luga pa motibo cu un banda di e oriya di e canal ta mas halto cu e otro.
Te awe hende no ta comprende completamente kico ta causa e iregularidad di e mareanan di Evripos. Pero tur cos ta mustra cu e corientenan regular ta wordo causa pa un diferencia den nivel di awa na e dos puntanan di e canal. Esaki ta pone e awa core for di e nivel mas halto pa e nivel mas abou. E diferencia por yega casi 40 centimeter, y ta visibel for di e brug na Khalkís.
Kico Ta Causa e Diferencia?
Con nos por splica e diferencia den e nivel di awa? E marea halto cu ta drenta for di parti oost di Mediteraneo ta parti den dos ora e alcansa e Isla di Évvoia. E taki west ta core den direccion di e parti suit di e canal. Sinembargo, e taki oost mester pasa tur rond di e isla prome cu e por drenta e canal for di nort. E ruta mas largo aki ta pone e coriente oost yega Evripos rond di un ora y 15 minuut mas lat. Bou di e sircunstancianan aki, e nivel di lama y consecuentemente e presion di awa na un banda di e canal por ta hopi mas grandi cu na e otro banda. E presion adicional aki ta aumenta e forsa di e marea regular cu ta pasa door di Evripos.
Pero kico ta causa e corientenan iregular? Durante e prome y ultimo cuart di luna, e gravedad di solo ta traha contra e gravedad di luna en bes di refors’e. Luna ta produci un marea abou mientras cu solo ta causa un marea halto. Como resultado di esaki, na e momentonan ei tin menos diferencia entre e nivelnan di lama entre e puntonan nort y suit di e canal. Dor di esei, e forsa di e coriente ta baha. Tin biaha, ora tin biento, e coriente ta keda neutralisa y ta para completamente.
Claro cu tin hopi mas cos cu nos por conta bo tocante e comportacion interesante y misterioso di e coriente aki. Si un dia bo ta na Grecia, bai bishita Évvoia y mira pa bo mes e fenomeno fasinante di e mareanan di Evripos!
[Mapanan na pagina 12, 13]
(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)
LAMA MEDITERANEO
LAMA EGEO
ÉVVOIA
Khalkís
Canal di Evripos
GRECIA
ATENAS
[Reconocemento]
Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Plachi na pagina 13]
Foto di laira di e Canal di Evripos