Por Haci Hopi Cos cu un Simpel Pinda
Bo ta gusta pinda? Si ta asina, tin hopi otro hende mescos cu bo. Ta masha hopi hende mes gusta pinda. E dos nacionnan riba tera cu mas habitante—China y India—ta produsi hunto mas cu 50 porshento di e cultivo mundial.
Na Merca nan ta cosecha mas cu un mil miyon kilo di pinda pa aña. Esei ta casi 10 porshento di e produccion mundial. Argentina, Brazil, Malawi, Nigeria, Senegal, Sudan y Sur Africa tambe ta produci hopi pinda. Kico a haci pinda asina popular? Ta consehabel pa evita di come pinda den algun caso?
Un Historia Largo
Hende ta kere cu pinda a origina na Sur America. Un di e prome obranan di arte cu nos sa di dje cu ta mustra hende su opinion faborabel di pinda ta un vas descubri na Peru cu ta data for di prome cu epoca di Columbus. E vas tin forma di un pinda y tambe e tin decoracion den forma di pinda. Exploradonan Spaño, kendenan tawata e promenan cu a haya pinda na Sur America, a ripara cu pinda ta un fuente excelente di nutricion pa durante biahe. Di e forma ei algun a yega Europa. Europeonan a uza pinda pa mas cos, asta pa remplasa bonchi di cofi.
Mas despues Portuguesnan a introduci pinda na Africa. Aya hende a mira umbes cu pinda ta un fuente balioso di alimento cu ta crece den tera cu ta demasiado improductivo pa sostene otro mata. Por cierto, mata di pinda realmente ta enrikece mal tera cu nitrogeno cu ta asina necesario. Cu tempo, pinda a pasa di Africa pa Nort America durante e tempo di traficacion di catibo.
Den e decada di 1530, Portuguesnan a hiba pinda India y Macao y Spañonan a hib’e Filipinas. Despues comerciantenan a exporta pinda for di e paisnan aki pa China. Ei nan a considera pinda como un cultivo cu lo por a yuda e nacion combati e problema di hamber.
Specialistanan di mata di añanan 1700 a studia pinda, loke nan a yama bonchi di tera, y a dicidi cu lo e ta un bon cuminda pa porco. Na cuminsamento di añanan 1800, nan tawata planta pinda pa finnan comercial na South Carolina, Merca. Durante e Guera Civil Mericano, cu a cuminsa na 1861, pinda a sirbi como alimento pa solda na tur dos banda di e conflicto.
Pero e tempo ei hopi hende tawata pensa cu pinda ta cuminda di hende pober. E impresion aki ta splica parcialmente pakico cunukeronan Mericano di e tempo ei no tawata cultiva pinda en extenso pa consumo humano. Ademas, prome cu a inventa ekipo mecanisa rond di aña 1900, cultivamento di pinda a rekeri hopi trahado.
Pero pa 1903 e kimico Mericano di agricultura, George Washington Carver, kende tawata un pionero riba e tereno aki, a cuminsa investiga kico mas por haci cu mata di pinda. Cu tempo el a desaroya mas cu 300 producto for di dje, incluso bebida, cosmetica, tiña, remedi, habon di laba paña, insecticida y inkt pa imprenta. Tambe Carver a anima cunukeronan local pa kibra cu nan custumber di planta catuna so (cabando asina cu tur gordura di e tera), ma pa planta pinda tambe. E tempo ei bacator di catuna tawata ruinando cultivo di catuna, locual a motiva hopi cunukero pa sigui Carver su conseho. Kico tawata e resultado? Nan tawatin asina tanto exito cu pinda cu el a bira un cultivo principal lucrativo pa e mercado den suit di Merca. Awe tin un monumento na honor di Carver na Dothan, Alabama. Y e stad di Enterprise, Alabama, a lanta asta un monumento na honor di e bacator di catuna, pasobra ta e ruina cu e insecto aki a causa a yuda motiva cunukeronan pa cultiva pinda.
Con Ta Planta Pinda
Tanto e mata como e simiña cu e mata ta produci yama ‘pinda.’ Segun cu e mata ta crece, e ta saca flor geel cu ta fertilisa (polinisa) nan mes.
E ovario di e mata fertilisa cu ta contene e embryo ta den e punta di un stengel cu nan ta yama penchi, y e ta rama bai abou den tera. Den e tera e embryo ta core paralel cu superficie y ta cuminsa madura bou di tera. Ei e ta haya e forma bon conoci di un pinda. Bou di un solo mata por nace casi 40 pinda.
Pinda ta gusta solo y clima cayente, pero no mucho awasero. Dependiendo di e tipo di pinda y e condicionnan di weer, por pasa entre 120 pa 160 dia for di momento cu planta e mata te ora cosecha pinda. Pa cosecha pinda, bo mester coba saca e mata y rancanan completo, bira nan cabes abou, y laga nan seca pa por warda nan sin cu nan ta daña. Awe hopi cunukero ta uza ekipo moderno cu ta coba y saca e ramanan, sagudi e tera for di nan y boltia nan. Y tur esei, den un solo proceso.
Por Uza Pinda pa Hopi Cos
E balor nutritivo di pinda ta impresionante. Pinda ta rico na fibra, y ta contene 13 vitamina y 26 mineral, di cua hopi di nan ta falta den dietnan moderno. Un enciclopedia ta bisa cu “un liber di pinda tin mas proteina, mas mineral y mas vitamina cu un liber di higra di baca.” (The Encyclopædia Britannica) Pero, abo cu ta vigila bo peso, tene cuidou! Pinda tin tambe “mas vet cu slagroom” y “mas caloria cu sucu.”
Un gran variedad di pais ta uza pinda den nan cumindanan. Y bo no por faya su sabor unico. “E smak di pinda ta asina fuerte y notabel cu cualke plato cu tin pinda aden lo tin e mesun tipo di smak”, e autor culinario Anya von Bremzen ta bisa. “Pesei, un sous di pinda Indones, un sopi West Africano, un sopi di aletria Chines, un stoba Peruano y un pan cu pindakaas, tur tin casi mesun smak.”
Tambe pinda ta un snack faborito rond mundo. Por ehempel, na India nan ta mescla pinda cu berdura seco y bende esaki como snack riba caya. Un nota interesante ta cu ta un docter na St. Louis, Merca, a “inventa pindakaas rond di 1890 como cuminda saludabel pa hende grandi”, segun e publicacion The Great American Peanut.
Pero ademas di sirbi directamente como alimento, hende ta uza pinda pa mas cos. Rond Asia, pinda ta un fuente importante di azeta pa cushina. Tambe por uza azeta di pinda pa cushina na temperaturanan masha halto, y e no ta absorba e smak di loke ta hasa den dje.
Na Brazil, hariña di pinda, e loke ta sobra ora di produci azeta di pinda, ta ser uza como cuminda di bestia. Y den hopi otro cos mas bo por haya productonan di pinda.—Mira ariba.
Cuidou cu Alergia di Pinda!
Bo por warda pinda pa hopi tempo sin hinc’e den frishider. Pero, tene cuidou. Ora pinda haya beskem e ta contene aflatoxin, un substancia potente cu ta causa cancer. Ademas, algun hende tin alergia pa pinda. E reaccion di alergia “por produci sintomanan manera entre otro nanishi cu ta core, uitslag riba cuero y shock anafilactico”, segun e revista Prevention. Varios estudio a indica cu mas y mas mucha jong ta desaroyando un alergia pa pinda.
Segun Prevention, si tur dos mayor di un mucha tin asma, rinitis alergico (nanishi cronicamente irita) of excema, e mucha tin mas chens di desaroya alergia pa pinda.
Mescos ta conta tambe pa babynan kende nan mama tin un historia di alergia y baby cu ta desaroya un alergia pa lechi durante nan prome aña. “Ta un bon idea pa e famianan aki warda te ora nan yiunan cumpli 3 aña prome cu duna nan pindakaas”, segun Dr. Hugh Sampson, profesor di pediatria na Johns Hopkins University Medical Center, Merca.
Sea cu bo ta un amante di pinda of no, talbes e analisis aki di e varios cosnan cu bo por haci cu ne a duna bo mas aprecio pa e simiña simpel pero masha popular aki.
[Cuadro/Plachi na pagina 24]
Bo Por Haya Derivado di Pinda den Masha Hopi Producto di Tur Dia
• Gipsplaat
• Carbon pa kachel
• Material pa pushi haci nan sushi ariba
• Papel
• Detergente
• Zalf
• Polish pa metal
• Clorox
• Inkt
• Grease pa as
• Crema pa feita
• Crema pa cara
• Habon
• Linolio
• Ruber
• Cosmetica
• Ferf
• Explosivo
• Shampo
• Remedi
[Reconocemento]
Fuente: The Great American Peanut
[Diagram/Plachi na pagina 22]
(Pa e texto den su formato completo, wak e publicacion)
Blachi
Penchi
Nivel di suela |
Raiz Pinda
[Reconocemento]
Revista The Peanut Farmer
[Plachi na pagina 22]
Un monumento na honor di George Washington Carver
[Plachi na pagina 23]
Merca
[Plachi na pagina 23]
Africa
[Plachi na pagina 23]
Asia
[Reconocemento]
FAO photo/R. Faidutti
[Plachi na pagina 23]
Algun variedad di snack di pinda
[Plachi na pagina 24]
Den algun pais pindakaas ta un alimento popular