Amate Papiro di Mexico
DI UN ESCRITOR DI SPIERTA! NA MEXICO
E PUEBLO Mexicano tin un historia rico y fasinante. Entre e tesoronan cultural balioso cu hende a rescata for di pasado ta e “testimonionan”, es decir, codex- of manuscritonan cu a consisti di plachi. Mediante e codexnan aki ta posibel pa hende haya sa tocante hopi campo di conocemento—historia, ciencia, religion y cronologia—y tocante e bida diario di civilisacionnan desaroya di e parti sur di Norte America, incluso di e pueblonan Azteca y Maya. Tlacuilos (escribanan) cu tawatin habilidad sorprendente a registra nan historia riba varios material.
Aunke algun codex tawata traha di repi di paña, cuero di bina of papel di maguey (un tipo di mata di cucuisa), e material principal cu nan a uza tawata amate. E nomber amate ta tuma for di e palabra Nahuatl amatl, cu ta nifica papel. Nan a obtene amate for di e casca di un ficus (of palo di figo) di e famia Moraceae. Segun e Enciclopedia de México, “ta dificil pa distingui e tantisimo especienan di Ficus, a menos cu examina detayadamente e troncon, foyo- y flornan y fruta.” E ficus por ta amate blanco, amate blanco di mondi of amate maron scur.
Con Ta Traha e Papel
Ora e Spañonan a conkista e pais den siglo 16, nan a cuminsa haci esfuerso pa para e actividad di traha amate. Dicon? Desde punto di bista di e conkistadonan, amate tawata estrechamente liga cu ritonan religioso di e era prehispanico cu Iglesia Catolico tawata condena. Den su obra Historia de las Indias de Nueva España e Islas de la Tierra Firme, e frère Spaño Diego Durán a señala cu e nativonan “a compone historianan extenso di nan antepasadonan. E historianan aki lo a duna nos bastante informacion si hende ignorante y yen di celo no a destrui nan. Pasobra tawatin algun ignorante cu, keriendo cu [e papelnan] tawata idolo, a kima nan, siendo cu nan tawata historianan digno di ser recorda.”
Sinembargo, e intentonan pa eradica e tradicion di traha papel di amate no tawatin exito, y afortunadamente e ta existi te awe. Den e parti panort di e seronan di Sierra Madre di e estado Puebla, ainda nan ta traha papel na luganan manera San Pablito, municipio di Pahuatlán. E revista Arqueología Mexicana, citando informacion registra door di Francisco Hernández, docter oficial di Rei Felipe II, ta bisa cu “trahadonan di papel tawata corta solamente e takinan mas diki di e palonan, y a laga e ramanan mas jong. Caba nan tawata pone e takinan muha den riunan den cercania durante anochi pa nan bira moli. E siguiente dia, nan tawata kita e casca for di e taki y separa e casca di pafo for di e casca di paden, y tawata keda solamente cu esun di pafo.” Despues cu nan a limpia e casca, nan tawata plama e segmentonan di fibra riba un superficie plat y bati nan cu un martiu di piedra.
Awendia, pa suavisa e fibranan y alabes elimina cierto substancianan for di nan, nan ta herbe e fibranan den ketel grandi den cua nan ta agrega shinishi y calki. Nan por lag’e te cu seis ora riba candela. Despues nan ta hawa e fibranan y laga nan den awa. Artesanonan ta pone e fibranan fini un pa un riba un superficie plat di palo pa forma e patronchi di un borchi di dam. Despues, cu un martiu di piedra, nan ta bati e fibranan cu golpinan regular te ora cu nan mara den otro y forma un vel di papel. Por ultimo, nan ta dobla e rand di e papel banda paden pa reforsa e rand, anto nan ta laga e papel seca den solo.
Tin varios colo di amate. Maron ta e colo tradicional, pero tambe bo ta haya amate na blanco of crem, pikpik maron cu blanco, y na colonan manera geel, blou, ros y berde.
Su Uzo Moderno
E Mexicanonan ta traha bunita obra di man cu amate. Aunke algun pintura riba e papel aki tin un nificacion religioso, otronan ta representa diferente animal y tambe fiestanan y esenanan tipico cu ta refleha e bida felis di e pueblo Mexicano. Fuera di bunita plachinan colorido, tin tambe tarheta, bookmarks y otro obranan di man traha di amate. E tipo di artesania ei ta fasina tanto hende nativo como stranhero, kendenan ta cumpra nan pa decoracion. E arte aki a plama mas aya di e frontera di Mexico, y ta ser exporta pa varios parti di mundo. Nan a traha duplicado di e codexnan di antiguedad. E Spañonan lo mester a haya e arte aki masha interesante ora nan a observ’e pa prome bes. De echo, Diego Durán, e frère di e orden Dominicano menciona anteriormente, a remarca cu e nativonan “tawatin tur cos skirbi y pinta den buki y riba repinan largo di papel, cu calculacion di aña, luna y dia riba cua e susesonan a tuma luga. Nan leinan y decretonan, nan listanan di censo, etc., tawata skirbi den e pinturanan aki, tur cos masha ordena y harmonioso.”
Ta maraviyoso cu e tradicion di traha amate a sobrevivi te cu nos tempo y hunto cu ne e beyesa di e patrimonio Mexicano. Mescos cu e tlacuilos (escribanan) di antiguedad, artesanonan simpel y moderno ta disfruta di e maraviya di amate, cu apropiadamente ta ser yama e papiro di Mexico.
[Plachi na pagina 18]
Batimento di e fibranan