Maimonides—E homber cu a redefiní hudaismo
“FOR di Moises te cu Moises Maimonides, no tabatin ningun hende manera Moises Maimonides.” Hopi hudiu lo reconocé e dicho críptico aki como un expresion di admiracion p’e filósofo hudiu, codificador i comentarista di siglo 12 riba e Talmud i e Scritura, Moises Ben Maimon—tambe conocí como Maimonides i como RamBam.a Awe Maimonides ta desconocí pa hopi hende, tog su skirbimentunan tabatin un impacto profundo riba pensamentu hudiu, moslim, i di iglesia den su tempu. Den un manera fundamentalista, el a redefiní hudaismo. Ken Maimonides tabata, i pakico hopi hudiu ta mir’é como “e segundo Moises”?
Ken Maimonides Tabata?
Maimonides a nace na Córdoba, Spaña, na 1135. Su tata, Maimon, kende a dun’é hopi di su promé entrenamentu religioso, tabata un escolástico famoso di un distinguido famia rabínico. Ora e almohadenan a conkistá Córdoba na 1148, e hudiunan a enfrentá e opcion di combertí na Islam of hui. Esaki a cuminsá un periodo largu di dwalmentu p’e famia di Maimonides. Na 1160 nan a establecé nan mes na Fez, Maroco, unda el a ricibí entrenamentu como dokter. Na 1165 su famia tabatin cu hui pa Palestina.
Sin embargo, e situacion na Israel tabata instabil. E comunidad hudiu chikitu a enfrentá peliger for dje participantenan dje crusadanan di cristiandad i tambe dje forsanan moslim. Despues di ménos cu seis luna den e “Tera Santu,” Maimonides i famia a haña refugio na Fustat, e Stad Bieu di Cairo, Egipto. Tabata aki cu Maimonides su talentonan a ser reconocé completamente. Na 1177 el a bira lider dje comunidad hudiu, i na 1185 el a ser nombrá como dokter p’e corte dje famoso lider moslim Saladin. Maimonides a ocupá ámbos posicion te na su morto na 1204. Su pericia médico tabata asina famoso cu ta ser bisá cu for di un lugá leu manera Inglatera, e Rey Richard “Curason di Leon” a haci intento pa obtené Maimonides como su dokter personal.
Kico El A Skirbi?
Maimonides tabata un escritor productivo. Miéntras cu e tabata hui di persecucion moslim, bibando como fugitivo, el a compilá hopi di su promé gran obra, Commentary on the Mishnah.b Skirbí na arabir, e ta splica hopi dje concepto i términonan den e Mishnah, tin biaha desviando den splicacionnan di Maimonides su filosofia riba hudaismo. Den e seccion cu ta splica e tésis di Sanhedrin, Maimonides a formulá 13 principio fundamental dje fe hudiu. Hudaismo nunca a definí un credo formal, of declaracion di creencianan. Awor, Maimonides su 13 Principionan di Fe a bira un prototipo di un sucesion di formulacionnan dje credo hudiu.—Mira e cuadro na página 23.
Maimonides a purba definí e órden lógico di tur cos, sea físico of spiritual. El a rechasá fe ciegu, exigiendo splicacion pa tur cos riba e base di loke el a considerá como pruebanan racional i lógico. E inclinacion natural aki a hiba n’e skirbimentu di su obra mas grandi—Mishneh Torah.c
Den tempu di Maimonides e hudiunan a mira e “Tora,” of “Ley,” como aplicando no solamente n’e palabranan skirbí registrá dor di Moises sino na henter e interpretacion rabínico dje Ley aki atrabes dje siglonan. E ideanan aki a ser registrá den e Talmud i den miles di decision i skirbimentu rabínico tocante e Talmud. Maimonides a reconocé cu e tamaño inmenso i desorganisacion di tur e informacion aki a laga e hudiu promedio incapas pa tuma decisionnan cu a afectá su bida diario. Mayoria di nan no tabata den un posicion pa dedicá henter nan bida na studia tur literatura rabínico, hopi di cua tabata skirbí den un arameo difícil. Maimonides su solucion tabata pa redactá e informacion aki, resaltando e decisionnan práctico, i pa organis’é den un sistema ordená di 14 buki, dividí segun tópico. El a skirbi’é den hebreo fluido, maestralmente claro.
Mishneh Torah tabata un guia asina práctico cu algun lider hudiu a teme cu lo el a reemplasá e Talmud completamente. Tog, asta esnan cu tabata contra a reconocé e gran profesionalismo dje obra ei. E código altamente organisá aki tabata un logro revolucionario, dunando bida nobo n’e sistema di hudaismo cu e homber promedio no por a relacioná su mes cuné of asimilá mas.
Despues, Maimonides a cuminsá skirbi un otro gran obra—The Guide for the Perplexed [Guia pa Esnan Confundí]. Cu e traduccion di bukinan clásico griego na arabir, mas hudiu a cuminsá conocé Aristóteles i otro filósofonan. Algun a keda confundí, hañand’e difícil pa reconciliá e nificacion literal di términonan bíblico cu filosofia. Den The Guide for the Perplexed, Maimonides, kende tabatin gran admiracion pa Aristóteles, a purba splica e esencia di Bijbel i hudaismo den un manera cu a armonisá cu pensamentu filosófico i lógica.—Compará cu 1 Corintionan 2:1-5, 11-16.
Ademas dje gran obranan aki i otro skirbimentunan religioso, Maimonides a skirbi cu autoridad den e campo di medicina i astronomia. No mester pasa por haltu di un otro aspecto di su pen productivo. E Encyclopaedia Judaica ta comentá: “E cartanan di Maimonides ta marca un época nobo den skirbimentu di carta. E ta e promé escritor di carta hudiu kende su corespondencia a ser conservá pa un gran parti. . . . Su cartanan a apelá n’e mente i curason di esnan cu el a skirbi, i el a varia su estilo pa acomodá nan.”
Kico El A Instruí?
Den su 13 Principionan di Fe, Maimonides a proveé un descripcion claro di creencia, di cua algun tabatin rais den e Scritura. Sin embargo, principio siete i nuebe ta contradecí e esencia dje fe den Jesus como e Mesías basá riba Scritura.d Tumando na consideracion e siñansanan apóstata di cristiandad, manera Trinidad, i e hipocresia abierto manifestá dor dje baño di sanger dje crusadanan, no ta sorprendente cu Maimonides no a coba mas aleu den e pregunta cu si Jesus tabata e Mesías.—Mateo 7:21-23; 2 Pedro 2:1, 2.
Maimonides ta skirbi: “Por tin un mayor piedra di trompieso cu [cristianismo]? Tur e profetanan a papia dje Mesías como e redentor di Israel i su salbador . . . [Como contraste, pa motibu di cristianismo] e hudiunan a ser matá cu spada, nan restantenan a ser plamá i humiyá, e Tora a ser cambiá, i e mayoria dje mundu a peca i a sirbi un dios cu no tabata e Señor.”—Mishneh Torah, “E Leynan di Reynan i Nan Gueranan,” capítulo 11.
Tog, pa tur e respet mustrá pa Maimonides, hopi hudiu ta preferá di ignor’é riba cierto asuntunan riba cua el a papia masha franco. Cu e influencia creciente di hudaismo místico (Kabbalah), astrologia tabata birando mas popular entre hudiu. Maimonides a skirbi: “Ken cu ta enbolbí den astrologia i ta planea su trabou of un biahe basá riba e tempu fihá dor di esnan cu ta examiná e cielunan ta merecé pa ser sutá . . . Tur e asuntunan aki ta mentira i engaño . . . Ken cu ta kere den e asuntunan aki . . . ta nada mas cu un bobo i insensato.”—Mishneh Torah, “Leynan di Idolatria,” capítulo 11; compará cu Levítico 19:26; Deuteronomio 18:9-13.
Maimonides a criticá tambe un otro práctica fuertemente: “[Rabinan] a establecé pa nan mes exigencianan monetario for di individuonan i comunidadnan i a pone hende pensa, den puru bobedad, cu esei ta obligatorio i apropiado . . . Tur esaki ta incorecto. No tin ni un solo palabra, ni den e Tora ni den e dichonan dje sabionan [talmúdico], cu ta apoyá e creencia aki.” (Commentary on the Mishnah, Avot 4:5) Na contraste cu e rabinan aki, Maimonides a traha enérgicamente pa sostené su mes como dokter, nunca aceptando pago pa servicionan religioso.—Compará cu 2 Corintionan 2:17; 1 Tesalonicensenan 2:9.
Con Hudiasmo i Otro Creencianan A Ser Afectá?
Profesor Yeshaiahu Leibowitz di Universidad Hebreo di Jerusalem, a declará: “Maimonides ta e personahe mas influente den e historia di hudaismo, for dje era dje patriarcanan i e profetanan te n’e época actual.” Encyclopaedia Judaica ta remarcá: “E influencia di Maimonides riba e futuro desaroyo di hudaismo ta incalculabel. . . . C. Tchernowitz . . . ta asta declará cu si no tabata pa Maimonides hudaismo lo a parti den diferente secta i creencia . . . Tabata un gran logro di dje pa uni e vários corientenan.”
Dor di reorganisá pensamentu hudiu pa cuadra cu su mes ideanan di órden i lógica, Maimonides a redefiní hudaismo. Escolásticonan i tambe hende en general a haña e definicion nobo aki práctico i atractivo. Asta su opositornan cu tempu a aceptá gran parti di Maimonides su método. Aunke su skirbimentunan tabata intencioná pa libra hudiu dje necesidad pa dependé riba comentarionan interminabel, pronto comentarionan largísimo a ser skirbí riba su obranan.
Encyclopaedia Judaica ta comentá: “Maimonides tabata . . . e filósofo hudiu mas significante di Edad Medio, i su Guide of the Perplexed ta e obra filosófico mas importante producí dor di un hudiu.” Aunke el a ser skirbí na arabir, The Guide for the Perplexed a ser traducí na hebreo durante Maimonides su bida i djis despues di esei na latin, haciend’e disponibel pa studio na tur parti di Europa. Como resultado, Maimonides su síntesis único di Aristóteles su filosofia cu pensamentu hudaico a haña su caminda masha lihé den e coriente principal di cristiandad su pensamentu. Escolásticonan di cristiandad di e periodo ei, manera Albertus Magnus i Tomás Aquino, hopi biaha ta referí na Maimonides su opinionnan. Escolásticonan islámico tambe a ser influenciá. Maimonides su método filosófico a influenciá filósofonan hudiu mas despues, manera Baruch Spinoza, pa kibra completamente cu hudaismo ortodox.
Maimonides por ser considerá un homber di Renaissance kende a biba promé cu e Renaissance. Su insistencia pa fe ser consistente cu rason ainda ta un principio bálido. E principio aki a hib’é na papia fuertemente contra supersticion religioso. Sin embargo, cristiandad su mal ehempel i Aristóteles su influencia filosófico hopi biaha a previni’é di yega na conclusionnan completamente na armonia cu berdad di Bijbel. Aunke no ta tur hende lo ta di acuerdo cu e comentario inscribí riba Maimonides su graf—“For di Moises te cu Moises, no tabatin ningun hende manera Moises”—mester reconocé cu el a redefiní e curso i contenido di hudaismo.
[Notanan]
a “Rambam” ta un acrónimo hebreo, un nomber formá for dje promé letternan dje palabranan “Rabi Moises Ben Maimon.”
b E Mishnah ta un coleccion di comentarionan rabínico, basá riba loke e hudiunan ta considerá e ley oral. El a ser poné por escrito na cabamentu dje segundo i cuminsamentu dje tercer siglo E.C., formando e principio dje Talmud. Pa mas informacion, mira e foyeto Hamas Lo Yega di Tin un Mundu Sin Guera? página 10, publicá dor di Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
c E nomber Mishneh Torah ta un término hebreo derivá for di Deuteronomio 17:18, esta, un copia of ripiticion dje Ley.
d Pa mas informacion riba e evidencia di Jesus como e Mesías primintí, mira e foyeto Hamas Lo Yega di Tin un Mundu Sin Guera? página 24-30, publicá dor di Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Kuadro na página 23]
MAIMONIDES SU 13 PRINCIPIONAN DI FEe
1. Dios ta e Creador i Gobernante di tur cos. E so a traha, ta traha i lo traha tur cos.
2. Dios ta unu. No tin ningun unidad cu di cualkier manera ta manera esun di Dje.
3. Dios no tin un curpa. Conceptonan físico no ta aplicá na Dje.
4. Dios ta promé i último.
5. Ta apropiado pa resa na Dios so. Hende no mag resa na ningun otro persona of cos.
6. Tur e palabranan dje profetanan ta berdadero.
7. E profecia di Moises ta absolutamente berdadero. E tabata e hefe di tur profeta, tantu promé como despues di dje.
8. Henter e Tora cu nos tin awor ta esun cu a ser duná na Moises.
9. E Tora lo no ser cambiá, i nunca mas Dios lo duna un otro.
10. Dios conocé tur echo i pensamentu di hende.
11. Dios ta recompensá esnan cu ta warda Su mandamentunan, i ta castigá esnan cu ta peca contra Dje.
12. E Mesías lo bini.
13. E mortonan lo ser trecé bek na bida.
[Notanan]
e Maimonides a definí e principionan aki den su Commentary on the Mishnah, (Sanhedrin 10:1). Hudaismo despues a adoptá nan como un credo oficial. E texto ariba ta condensá for dje manera cu nan ta aparecé den e buki di oracion hudiu.
[Plachi Rekonosementu na página 21]
Division Hudiu / E Biblioteca Público di New York / Astor, Lenox, and Tilden Foundations