Kico Ta e Texto Masorético?
DEN cualkier idioma cu bo lesa e Bijbel, parti dje buki probablemente a ser traducí directamente of indirectamente for dje texto masorético, cu ta constituí di e Scritura Hebreo, of e “Testament Bieu.” Realmente, tabatin mas cu un texto masorético. Pues, cua di nan a ser selectá, i pakico? Kico exactamente e texto masorético ta, i con nos por sa cu e ta confiabel?
E Palabra di Jehova
Skirbimentu di Bijbel a cuminsá n’e Ceru di Sínai na 1513 P.E.C. Exodo 24:3, 4 ta bisa nos: “Moises a bini i a relatá n’e pueblo tur e palabranan di Jehova i tur e decisionnan hudicial, i tur e pueblo a contestá cu un solo bos i a bisa: ‘Tur e palabranan cu Jehova a papia nos ta dispuesto pa haci.’ Di acuerdo cu esei Moises a skirbi tur e palabranan di Jehova.”
E Scritura Hebreo a sigui ser registrá pa mas cu mil aña, for di 1513 P.E.C. te cu rond di 443 P.E.C. Ya cu e escritornan tabata inspirá pa Dios, ta razonabel cu lo e a guia asuntunan di tal manera cu su mensahe lo a ser conserbá fielmente. (2 Samuel 23:2; Isaías 40:8) Sin embargo, esaki ta nificá cu Jehova lo excluí tur eror humano di manera cu ni un solo letter lo ser cambiá segun cu copianan a ser trahá?
E Porta pa Inexactitud A Ser Habrí un Crenchi
Aunke hombernan cu respet profundo pa e Palabra di Dios a copi’é di generacion pa generacion, un cierto grado di eror humano a sluip drenta tog den e manuscritonan. E escritornan di Bijbel tabata inspirá, pero e copistanan no a haci nan trabou bou di inspiracion divino.
Despues di a regresá for di exilio babilónico na 537 P.E.C., e hudiunan a adoptá un estilo nobo di skirbi cu a usa e letternan cuadrá cu nan a siña na Babilonia. E cambio principal aki a trece cuné e problema inherente cu nan por a bruha den cierto letternan cu a parce otro. Ya cu hebreo ta un idioma basá riba consonante [medeklinker], cu zonidonan vocal [di klinker] agregá dor dje lector segun su comprendimentu dje contexto, e cambio di un consonante por fácilmente cambia e nificacion di un palabra. Sin embargo, den mayoria caso, tal erornan a ser detectá i corigí.
E gran mayoria dje hudiunan no a regresá Israel despues dje caida di Babilonia. Pues, snoanan a bira e centronan spiritual pa comunidadnan hudiu na tur parti di Medio Oriente i Europa.a Cada snoa tabatin mester di copianan dje rolnan dje Scritura. Segun cu copianan a multiplicá, asina e potencial pa eror di copista tambe a multiplicá.
Intentonan pa Cera e Porta di Inexactitud
Cuminsando den e promé siglo E.C., e escribanan den Jerusalem a haci intentonan pa establecé un texto maestro pa medio di cua tur otro rol dje Scritura Hebreo por a ser corigí. Sin embargo, no tabatin un procedura definitivo pa haci e diferencia entre e parti original di un texto i manuscritonan cu a contené erornan di copista. For di siglo dos E.C. en adelante, e texto consistiendo di consonante so dje Scritura Hebreo a parce di ta basta bon standarisá, aunke e no a ser establecé oficialmente ainda. Citanan for dje Scritura Hebreo cu ta aparecé den e Talmud (compilá entre siglo dos i siglo seis E.C.) hopi biaha ta indicá un fuente distinto for di loke despues a bira conocí como e texto masorético.
E palabra “tradicion” na hebreo ta ma·soh·rahʹ of ma·soʹreth. Pa siglo seis E.C., esnan cu a conserbá e tradicion di copia cu exactitud e Scritura Hebreo a bira conocí como e masoretanan. E copianan cu nan a traha ta ser yamá e textonan masorético. Kico tabata special tocante nan trabou i e textonan cu nan a prepará?
Hebreo ya no tabata un idioma nacional i bibu mas, i hopi hudiu no tabata versá den dje mas. Pues, ta net e comprendimentu dje texto bíblico consistiendo di consonante so tabata na peliger. Pa proteh’é, e masoretanan a desaroyá un sistema di vocal representá dor di punto i strepi. Esakinan a ser poné ariba i abou dje consonantenan. E masoretanan a desaroyá tambe un sistema complicá di marca cu a sirbi como forma di puntuacion i tambe como guia pa pronunciacion mas exacto.
Caminda e masoretanan a sinti cu e texto a ser cambiá of copiá incorectamente dor di generacionnan anterior di escribanan, en bes di cambia e texto, nan a traha notanan den e márgennan na banda. Nan a nota formanan i combinacionnan straño di palabra i e frecuencia cu cua esakinan a aparecé den un buki individual of den henter e Scritura Hebreo. Comentarionan adicional pa yuda copistanan compará un texto cu otro tambe a ser notá. Un sistema di “código” abreviá a ser desaroyá pa registrá e informacion aki di un manera masha breve. Den e márgennan parti ariba i parti abou, un tipo di miniconcordancia a mencioná partinan di versículonan relacioná cu otro riba cua comentario a ser duná den e notanan den e márgennan na banda.
E sistema mas renombrá a ser perfeccioná dor dje masoretanan na Tiberio, cerca dje Laman di Galilea. E famianan di Ben Aser i Ben Náftali di siglo nuebe i dies E.C., cu posiblemente tabata karaítanan, a bira particularmente prominente.b Aunke a existí diferencianan entre e métodonan di pronunciacion i notanan den márgen dje dos scolnan aki, e consonantenan di nan textonan ta diferenciá den ménos cu dies lugá den henter e Scritura Hebreo.
Tur e dos scolnan di masoreta, di Ben Aser i di Ben Náftali, a duna un contribucion grandi na e campo di conocimentu textual den nan tempu. Despues cu Maimonides (un escolástico talmúdico influente di siglo 12) a alabá e texto di Ben Aser, otronan a dun’é preferencia exclusivo. Esaki tabata asina asta te n’e grado cu ningun manuscrito di Ben Náftali por ser hañá actualmente. Tur loke a sobra ta listanan dje diferencianan entre e dos scolnan. Irónicamente, Maimonides su comentario tabata relacioná cu consideracionnan di estilo, manera ponementu di espacio entre paragrafnan, i no n’e aspectonan mas importante di transmision exacto.
Nos Por Haña un Texto Masorético “Puru”?
Tin hopi disputa entre escolásticonan en cuanto cua codex disponibel awe ta e texto “puru” di Ben Aser, como si fuera esaki lo duna nos e ora ei e “berdadero” texto masorético. En realidad, nunca tabatin un texto masorético único, “puru” i establecé oficialmente. Mas bien, tabatin hopi texto masorético, cada un un tiki diferente for dje otronan. Tur codex existente ta textonan mesclá, conteniendo tantu e version di Ben Aser como di Ben Náftali.
E tarea cu cualkier traductor dje Scritura Hebreo ta enfrentá awe ta formidabel. E tin cu familiarisá su mes no solamente cu e texto hebreo sino tambe cu tur opcion razonabel unda e texto por a ser cambiá dor di eror di copista of di otro manera. Aunke e vários textonan masorético ta sirbi como un base, e mester consultá cu otro fuentenan bálido cu por representá razonablemente versionnan mas antiguo i tal bes mas exacto dje texto consistiendo di consonante so.
Den e introduccion di su buki The Text of the Old Testament, Ernst Würthwein ta splica: “Ora nos haña nos cu un pasashi difícil nos no por simplemente pone huntu e vários versionnan i selectá esun cu ta parce di ofrecé e solucion di mas simpel, algun biaha preferando e texto hebreo, otro biaha e version Setenta, i otro biaha atrobe e Targum arameo. E evidencianan textual no ta semper igualmente confiabel. Cada un tin su propio caracter i su propio historia peculiar. Nos mester ta familiar cu esakinan si nos kier evitá solucionnan inadecuá of falsu.”
Nos tin un base firme pa pleno confiansa cu Jehova a conserbá su Palabra. Pa medio dje esfuersonan combiná di hopi hombernan sincero durante e siglonan, e substancia, e contenido i asta e detayenan dje mensahe di Bijbel ta na nos punta di dede. Cualkier cambio chikitu den letter of palabra no a afectá nos abilidad pa comprendé e Scritura. Awor, e pregunta importante ta, Nos lo biba na armonia cu e Palabra di Dios, e Bijbel?
[Notanan]
a Ya cu hopi hudiu pafó di Israel no tabata lesa hebreo vlot mas, tal comunidadnan hudiu manera esun na Alehandria, Egipto, pronto a mira e necesidad pa traduccionnan di Bijbel den e idioma nativo. Pa satisfacé e necesidad aki, e version Setenta Griego a ser prepará den siglo tres P.E.C. E version aki despues a bira un fuente importante pa comparacion di texto.
b Rond dje aña 760 E.C., un grupo hudiu conocí como e karaítanan a exigí pegamentu mas estricto n’e Scritura. Rechasando e autoridad dje rabinan, e “Ley Oral,” i e Talmud, nan tabatin mas motibu pa protehá e texto bíblico sistemáticamente. Cierto famianan for dje grupo aki a bira copistanan masoreta experto.
[Plachi na página 26]
E Codex di Aleppo ta contené e texto masorético
[Rekonosementu]
Bibelmuseum, Münster