BIBLIOTEKA ONLINE Watchtower
Watchtower
BIBLIOTEKA ONLINE
Papiamentu (Kòrsou)
  • BEIBEL
  • PUBLIKASHON
  • REUNION
  • w97 15/8 pág. 8-11
  • Parti Un—Con Bijbel A Yega na Nos

No tin vidio disponibel pa esaki.

Despensa, tin un problema pa habri e vidio.

  • Parti Un—Con Bijbel A Yega na Nos
  • E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—1997
  • Suptema
  • Informashon Similar
  • Copiamentu i Traduccion di Bijbel den Pasado
  • E Promé Editornan Cristian
  • Bijbelnan Latin i Esclavonio
  • E Bijbel Hebreo Ta Sobrebibí
  • Traduccion di Bijbel Ta Enfrentá Oposicion
  • Dikon Tin Asina Tantu Beibel?
    E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova (Edishon pa Públiko) 2017
  • Jerónimo—Un Pionero Controversial den Traduccion di Bijbel
    E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—1999
  • E “Septuaginta”—Útil Tantu den Pasado Komo Awe
    E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—2002
  • Un Traduccion di Bijbel Cu A Cambia Mundu
    E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—1998
E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—1997
w97 15/8 pág. 8-11

Parti Una—Con Bijbel A Yega Na Nos

DEN un tayer chikitu, un drukker i su aprendisnan yong ta trahar ítmicamente cu nan mashin di imprenta trahá di palu, poniendo blachinan di papel bashí cuidadosamente riba e plachi di imprimí. Segun cu nan ta kita nan bek, nan ta controlá e texto imprimí. Nan ta cologá e páginanan doblá na cabuyanan cu ta extendé di un muraya pa otro pa nan seca.

Di ripiente, tin batimentu duru na porta. Spantá, e drukker ta habri e porta i un trupa di soldat armá ta basha drenta. Nan ta cuminsá busca e literatura ilegal mas condená—Bijbel na idioma di hende comun!

Nan a yega muchu lat. Spiertá dje peliger, e traductor i un yudante ya a core bai n’e tayer, a recogé mannan yen di blachi, i awor nan ta huyendo via riu Rijn. Por lo ménos nan a scapa parti di nan trabou.

Den e caso aki e traductor tabata William Tyndale, kende tabata tratando na producí su “Testament Nobo” prohibí na ingles na Cologne, Alemania, na 1525. Su experencia tabata masha comun. Den e transcurso di casi 1.900 aña desde cu e skirbimentu di Bijbel a ser completá, hopi hende homber i muher a risca tur cos pa traducí i distribuí e Palabra di Dios. Te ainda nos awe ta beneficiá di nan trabou. Kico nan a haci? Con e Bijbelnan cu nos tin den nos man awor a yega na nos?

Copiamentu i Traduccion di Bijbel den Pasado

Semper berdadero sirbidónan di Dios tabatin un aprecio haltu pa su Palabra. New Catholic Encyclopedia ta reconocé: “Mescos cu nan antepasadonan hudiu, e cristiannan di promé a duna balor haltu na lesamentu dje Bukinan Sagrado. Siguiendo e ehempel di Jesus (Mt 4.4; 5.18; Lc 24.44; Jn 5.39), e Apostelnan tabata hopi familiarisá cu e T[estament] B[ieu] i esei ta implicá cu nan a les’é i studi’é cuidadosamente pa un tempu largu, i a insta esaki cerca nan disipelnan (Rom 15.4; 2 Tm 3.15-17).”

Cu mira riba esei, mester a traha copianan di Bijbel. Den tempunan pre-cristian, hopi dje trabou aki a ser hací dor di ‘copistanan ábil’ sumamente profesional cu tabatin masha miedu di cometé eror. (Esdras 7:6, 11, 12) Haciendo esfuerso pa producí copianan perfecto, nan a fiha un norma haltu pa tur copista di Bijbel cu a bini despues.

Sin embargo, durante siglo cuater P.E.C., a presentá un situacion difícil. Alexander de Grote tabata kier pa tur hende di mundu ser educá den cultura griego. Su conkistanan a establecé griego comun, of koine, como e idioma universal den Medio Oriente. Como resultado, hopi hudiu a lanta sin nunca a siña lesa hebreo i p’esei no por a lesa e Scritura. P’esei, rond di 280 P.E.C., un grupo di erudito dje idioma hebreo a ser reuní na Alehandria, Egipto, pa traducí e Bijbel hebreo n’e idioma popular koine. Nan traduccion a yega di ta conocí como e Septuaginta, e palabra latin pa “Setenta,” ya cu hende a kere cu esei ta mas o ménos e cantidad di traductornan cu tabata enbolbí den e proyecto. El a ser completá rond di 150 P.E.C.

Den tempu di Jesus, ainda tabata usa hebreo na Palestina. Tog tabata koine cu a dominá aya i den e resto dje provincianan remoto dje mundu romano. P’esei, e escritornan cristian di Bijbel a usa e forma comun aki di griego pa por a alcansá mas tantu hende posibel dje nacionnan. Tambe, nan a cita libremente for dje Septuaginta i a usa hopi di su términonan.

Siendo cu e cristiannan di promé tabata misioneronan celoso, masha lihé nan a bira experto den usa e Septuaginta pa proba cu Jesus tabata e Mesías tan sperá. Esaki a perturbá e hudiunan i a incitá nan pa producí cierto traduccionnan nobo na griego, diseñá pa eliminá e argumentonan dje cristiannan dor di revisá e textonan cu nan tabata usa pa apoyá nan siñansanan. Por ehempel, na Isaías 7:14, e Septuaginta a usa un palabra griego cu ta nificá “bírgen,” refiriendo proféticamente na mama dje Mesías. E traduccionnan nobo a usa un palabra griego diferente, cu ta nificá “muher yong.” Dor cu e cristiannan a sigui usa e Septuaginta, e hudiunan a bandoná nan táctica completamente i a promové un bolbementu bek n’e texto hebreo. Al final, e accion aki a resultá di ta un bendicion pa traduccion di Bijbel mas despues, pasobra el a yuda tene e idioma hebreo bibu.

E Promé Editornan Cristian

E cristiannan celoso di promé a cuminsá producí mas tantu copia di Bijbel posibel, tur copiá na man. Tambe nan tabata e pioneronan den uso dje ‘codex,’ cua tabatin páginanan mescos cu un buki moderno, en bes di sigui usa rol. Ademas di ta mas cumbiniente pa haña textonan lihé, un codex por a contené mas den un solo volúmen compará cu loke por a ser registrá den un solo rol—por ehempel, henter e Scritura Griego of asta e Bijbel completo.

E cánon dje Scritura Griego Cristian a ser completá rond di 98 E.C. cu e bukinan dje último apostel cu a keda na bida, Juan. Ta existí un fragmento di un copia dje Evangelio di Juan, yamá Papiro di Rylands num. 457 (P52), cu ta data bek no mas lat cu 125 E.C. Pa aña 150 pa 170 E.C. caba, Taciano, un studiante di Hustino Martir, a producí e Diatessaron, un relato tocante e bida di Jesus compilá for dje mésun cuater Evangelionan hañá den nos Bijbelnan actual.b Esaki a indicá cu el a considerá solamente e Evangelionan ei como auténtico i cu nan ya caba tabata den circulacion. Rond di 170 E.C., e catalog mas antiguo di bukinan di “Testament Nobo” cu hende conocé, yamá e Fragmento di Muratori, a ser producí. E ta mencioná mayoria dje bukinan dje Scritura Griego Cristian.

E plamamentu di creencianan cristian pronto a crea un demanda pa traduccionnan dje Scritura Griego Cristian i tambe e Scritura Hebreo. Cu transcurso di tempu a traha numeroso versionnan den idiomanan manera armenio, cóptico, georgiano i siriaco. Hopi biaha mester a diseñá alfabetnan djis p’e propósito ei. Por ehempel, segun informe, Ulfilas, un obispu di siglo cuater dje Iglesia Romano, a inventá e alfabet gótico pa traducí Bijbel. Pero el a omití e bukinan di Reynan, pasobra el a pensa cu nan lo a stimulá e inclinacionnan di bai guera dje góticonan. Sin embargo, e accion aki no a prevení e góticonan “cristianisá” di plunder Roma na 410 E.C.!

Bijbelnan Latin i Esclavonio

Miéntras tantu, latin a bira mas importante, i a presentá vários version na latin antiguo. Pero nan tabata varia den estilo i exactitud. P’esei na 382 E.C., Papa Damasus a comisioná su secretario, Jerónimo, pa prepará un Bijbel autoritativo na latin.

Jerónimo a cuminsá su trabou revisando e versionnan latin dje Scritura Griego Cristian. Sin embargo, pa e Scritura Hebreo, el a insistí pa traducí for di e hebreo original. Pues, na 386 E.C., el a muda pa Betlehem pa studia hebreo i pa busca asistencia di un rabi. P’e accion aki, el a lanta bastante controversia den círculonan di iglesia. Algun hende, incluyendo Augustin, contemporáneo di Jerónimo, tabata di opinion cu e Septuaginta tabata inspirá, i nan a acusá Jerónimo di ta “acudí n’e hudiunan.” Forsando poco-poco padilanti, Jerónimo a completá su obra rond di 400 E.C. Dor di bai cerca e fuente dje idiomanan i documentonan original i dor di traducí nan den e idioma bibu dje tempu ei, Jerónimo a usa métodonan moderno di traduccion, mil aña promé cu nan a bira popular. Su obra a bira conocí como e Vulgata, of Version Comun, i el a beneficiá hende pa siglonan largu.

Den cristiandad dje parti oost di Europa, ainda hopi hende por a lesa e Septuaginta i e Scritura Griego Cristian. Sin embargo, mas despues, e famia dje idioma i dialectonan esclavonio, of eslavo, a bira comun den parti oost di Europa. Na 863 E.C., dos ruman di abla griego, Cirilio i Metodio, a bai Moravia, situá awor na República Checo. Nan a cuminsá traducí Bijbel na esclavonio antiguo. Pa haci esei, nan a diseñá e alfabet glagolítico, cu despues a ser reemplasá dor dje alfabet cirílico, yamá asina na onor di Cirilio. Esaki tabata e fuente dje alfabetnan ruso, ucraniano, serbio i búlgaro dje tempu actual. E Bijbel esclavonio a sirbi hende dje área ei pa generacionnan. Sin embargo, cu tempu, segun cu idioma tabata cambia, el a bira incomprendibel p’e hende comun.

E Bijbel Hebreo Ta Sobrebibí

Durante e periodo aki, for di rond di siglo seis te siglo dies E.C., un grupo di hudiu conocí como e masoretanan a desaroyá métodonan sistemático di copia pa conserbá e texto dje Scritura Hebreo. Nan a bai asina leu di conta tur e liñanan i asta cada letter individual, notando variacionnan entre manuscritonan, tur esei den un esfuerso pa conserbá un texto auténtico. Nan esfuersonan no tabata en bano. Pa cita un ehempel, un comparacion di textonan masorético moderno cu e Rolnan di Laman Morto, skirbí entre 250 P.E.C. pa 50 E.C., no ta mustra ningun cambio den doctrina durante un periodo di mas cu 1.000 aña.c

Na Europa, Edad Medio tabata generalmente sinónimo cu e Epoca di Scuridad. Masha poco hende tabata dedicá nan na lesamentu i siñamentu. Cu tempu, asta mayoria miembro di clero tabata incapas pa lesa latin di iglesia i hopi bes no por a lesa ni nan mes idioma. Tambe esaki tabata e tempu na Europa ora e hudiunan a ser forsá pa biba huntu den ghetto. Parcialmente debí n’e isolacion aki, conocimentu di hebreo bíblico a ser conserbá. Sin embargo, debí na prehuicio i desconfiansa, e conocimentu dje hudiunan hopi biaha no tabata accesibel pa hende no-hudiu. Den West Europa, conocimentu di griego tambe tabata menguando. Loke a haci e situacion mas pió ainda tabata cu e Iglesia den occidente tabata venerá e Vulgata, Jerónimo su version latin. Generalmente el a ser considerá como e único version autorisá, maske cu pa fin dje periodo masorético, latin tabata birando un idioma morto. Pues, ora un deseo pa conocé Bijbel a cuminsá desaroyá lentamente, esei a prepará e esena pa un gran conflicto.

Traduccion di Bijbel Ta Enfrentá Oposicion

Na 1079, Papa Gregorio VII a emití e promé di hopi decreto medieval di iglesia cu a prohibí e produccion i algun biaha asta pa poseé versionnan na idioma comun. El a revocá permit pa haci misa na esclavonio riba e base cu esei lo a rekerí pa porcionnan dje Scritura Santu ser traducí. Completamente contrario n’e posicion dje cristiannan di promé, el a skirbi: “Tabata e bon gustu di Dios Todopoderoso pa scritura santu keda un secreto na cierto lugá.” Cu esaki como e posicion oficial di iglesia, promotornan di lesamentu di Bijbel a ser considerá cada bes mas peligroso.

Apesar dje condicionnan desfaborabel, a sigui copia i traducí Bijbel na idioma comun. Versionnan na hopi idioma tabata circulá clandestinamente na Europa. Esakinan tur tabata copiá na man, ya cu ta te medio 1400 imprenta tipo móbil a ser inventá na Europa. Pero siendo cu copianan tabata caru i limitá na cantidad, un ciudadano comun i coriente lo por a contentá su mes cu poseé solamente parti di un buki di Bijbel of djis un par di página. Algun a siña partinan grandi for di cabes, asta henter e Scritura Griego Cristian!

Sin embargo, cu tempu tabatin lantamentu di movementunan extenso pa reforma di iglesia. Esakinan tabata motivá parcialmente p’e conciencia renobá dje importancia dje Palabra di Dios den bida diario. Con e movementunan aki i e desaroyonan di imprenta lo a afectá Bijbel? I kico a para di William Tyndale i su traduccion, mencioná na cuminsamentu? Nos lo sigui e relato fasinante aki yegando te den nos tempu den futuro edicionnan.

[Nota]

a Parti 2 i 3 lo aparecé den e edicionnan di 15 di september i 15 di october respectivamente.

b E buki E homber mas importante cu hamás a biba, publicá dor di Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., ta un ehempel moderno di un relato armonioso dje cuater Evangelionan.

c Mira Perspicacia para comprender las Escrituras, Volúmen 2, página 299 [na ingles, Volúmen 2, página 315], publicá dor di Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

[Tabèl na página 8, 9]

Fechanan Clave den e Transmision di Bijbel

(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)

PROME CU ERA COMUN (P.E.C.)

Scritura Hebreo completá c. 443 P.E.C.

400 P.E.C.

Alexander de Grote (fayecé 323 P.E.C.)

300 P.E.C.

Septuaginta a cuminsá c. 280 P.E.C.

200 P.E.C.

100 P.E.C. Mayoria Rol di Laman Morto c. 100 P.E.C. pa 68 E.C.

ERA COMUN (E.C.)

Jerusalem destruí na 70 E.C.

Scritura Griego completá na 98 E.C.

100 E.C.

Papiro di Rylands di Juan (promé cu 125 E.C.)

200 E.C.

300 E.C.

400 E.C. Vulgata latin di Jerónimo c. 400 E.C.

500 E.C.

600 E.C.

Texto Masorético Prepará

700 E.C.

800 E.C.

Cirilio na Moravia 863 E.C.

900 E.C.

1000 E.C.

Decreto contra Bijbel na idioma comun 1079 E.C.

1100 E.C.

1200 E.C.

1300 E.C.

[Plachi na página 9]

Cristiannan di promé tabata e pioneronan den uso dje codex

[Plachi na página 10]

Jerónimo a bai Betlehem pa studia hebreo

    Publikashonnan na Papiamentu (Curaçao) (1986-2025)
    Log Out
    Log In
    • Papiamentu (Kòrsou)
    • Kompartí
    • Preferensia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Kondishonnan di Uso
    • Maneho di Privasidat
    • Konfigurashon di Privasidat
    • JW.ORG
    • Log In
    Kompartí