Planeta Tera Ta Condená na Destruccion?
FIN di siglo 20 ta acercando, i siglo 21 ta cerca di manecé. Mirando esaki, mas i mas hende cu normalmente lo no a duna muchu of ningun atencion na profecianan di calamidad ta puntrando nan mes si un of otro suceso trasedental por ta den futuro cercano.
Kisas bo a tuma nota di artículonan den korant i revista tocante esaki—asta bukinan completo riba e tema ei. Cu ki desaroyonan siglo 21 lo cuminsá, nos lo tin cu warda pa mira. Algun hende ta trece dilanti cu pa alcansá fin di aña 2000 ta nificá djis cambia di un aña pa otro (of di un minuut pa otro, di 2000 pa 2001) i probablemente lo no trece muchu consecuencia cuné. Di mayor interes pa hopi hende ta e futuro di largu alcanse di nos planeta.
Un profecia cu ta bini padilanti cu mas frecuencia awendia ta cu na un dado momento—sea den e futuro inmediato of lehano—planeta Tera mes ta condená na destruccion completo. Considerá djis un par dje pronósticonan poco prometedor ei.
Den su buki The End of the World—The Science and Ethics of Human Extinction (Fin di Mundu: Ciencia i Etica di Exterminacion Humano), publicá promé biaha na 1996, autor i filósofo John Leslie ta ofrecé tres posibilidad en cuanto con bida di hende riba tera lo por terminá. Promé e ta puntra: “Guera nuclear total lo por nificá fin dje rasa humano?” Anto e ta agregá: “Un senario mas probabel . . . lo ta exterminacion mediante e efectonan di radiacion: cancer, debilitacion dje sistema di inmunidad di manera cu malesanan contagioso ta plama tur caminda, of un gran cantidad di defectonan di nacementu. Tambe lo por tin morto di micro-organismonan importante p’e salú dje medio ambiente.” Un di tres posibilidad cu sr. Leslie ta trece dilanti ta cu un cometa of asteroide lo por dal den e tera: “Ta parce cu tin rond di dos mil cometa i asteroide cu tin un diameter di entre un i dies kilometer i di cua nan órbita ta di tal manera cu un dia nan lo por dal den Tera. Tambe tin un cantidad muchu mas chikitu (nan cálculo ta basá riba puru speculacion) di esnan mas grandi ainda, i un cantidad hopi mas grandi di esnan mas chikitu.”
Un Descripcion Bibu di “Dia di Calamidad”
Of considerá un otro científico, Paul Davies, profesor n’e Universidad di Adelaide, Australia. Washington Times a describié como “e mihó escritor di ciencia na tur dos banda di Atlántico.” Na 1994 el a skirbi The Last Three Minutes (E Ultimo Tres Minuutnan), cu a ser yamá “e mama di tur buki di dia di calamidad.” E promé capítulo dje buki aki yama “Dia di Calamidad,” i e ta describí un senario imaginario di kico lo por sosodé si un cometa mester dal planeta Tera. Lesa parti di su descripcion spantoso:
“E planeta ta sagudí cu e forsa ekivalente na dies mil temblor. Un ola di aire desplasá debí n’e impacto ta pasa riba superficie dje planeta i plecha tur construccion, garnando tur cos den su caminda. E tereno plat rond dje sitio dje impacto ta lanta den un forma di renchi consistiendo di ceru dirtí vários kilometer haltu, haciendo e profundidadnan di Tera visibel den un krater di shenticincuenta kilometer hanchu. . . . Un columna inmenso di shinishi ta plama den e atmósfera, tapando solo di un punta pa otro dje planeta. Awor e briyo siniestro di miles di miyones di meteor t’ei na lugá dje lus di solo, i esakinan ta hasa e suela abou cu nan temperatura haltísimo, segun cu material tirá den laira ta cai bek for di espacio den e atmósfera.”
Profesor Davies ta pasa na conectá e senario imaginario aki n’e pronóstico cu cometa Swift-Tuttle lo dal den e tera. E ta agregá e spiertamentu cu, aunke kisas un suceso asina probablemente no ta den e futuro cercano, na su opinion “tardi of trempan Swift-Tuttle, of un obheto manera esei, lo dal den Tera.” Su conclusion ta basá riba cálculonan cu ta indicá cu 10.000 obheto cu un diameter di mei kilometer of mas ta move den órbitanan cu ta crusa cu esun di Tera.
Abo ta kere cu un prospecto spantoso asina ta real? Un cantidad sorprendente di hende ta kere cu sí. Pero nan ta descartá cualkier ansiedad, trankilisando nan mes cu lo e no sosodé den nan tempu. Pero, pakico planeta Tera mester ser destruí mes—sea pronto of aki miles di aña? Un cos ta sigur, e tera mes no ta e fuente principal di dificultad pa su habitantenan humano of animal. Mas bien, no ta hende mes ta responsabel pa mayoria problema dje siglo 20 aki, incluyendo e posibilidad di ‘ruiná e tera’ completamente?—Revelacion 11:18.
Hende Su Mal Maneho Lo Ser Eliminá
Kico dje posibilidad mas probabel cu hende mes lo ruiná e tera totalmente dor di su mal maneho i golosidad? No tin duda cu hopi destruccion di partinan dje tera a tuma lugá caba mediante rosamentu excesivo di mondinan, polucion descontrolá dje atmósfera, i dañamentu di canalnan di awa. E autornan Barbara Ward i René Dubos a resumí esaki aptamente un 25 aña pasá den nan buki Only One Earth (Un Tera So): “E tres áreanan grandi di polucion cu nos tin cu examiná—aire, awa i tera—ta forma, naturalmente, e tres elementonan principal di cua nos bida planetario ta consistí.” I básicamente e situacion no a mehorá desde e tempu ei, no ta berdad?
Ora di considerá e posibilidad di cu hende ta ruinando of destruyendo e tera dor di su mes imprudencia, nos por cobra ánimo dor di pensa riba planeta Tera su capacidad maraviyoso di recuperá i regenerá su mes. Den René Dubos su descripcion dje abilidad aki di recuperacion asombroso, e ta haci e observacionnan animador aki den un otro buki, The Resilience of Ecosystems (E Poder Recuperativo di Ecosistemanan):
“Hopi persona ta teme cu hende a bira conciente dje deterioro ambiental demasiado lat, pasobra hopi dje daño hací caba na ecosistemanan ta ireversibel. Na mi opinion, e pesimismo aki no ta hustificá pasobra ecosistemanan tin un enorme capacidad di recuperá for di experencianan traumático.
Ecosistemanan ta poseé vários mecanismo pa cura nan mes. . . . Nan ta permití ecosistemanan superá e efecto di disturbionan simplemente dor di reestablecé e estado original di ekilibrio ecológico progresivamente.”
Ecosistema Por Recuperá
Un ehempel sobresaliente di esaki den añanan recien ta e limpiesa gradual di Londen su famoso riu Thames. E buki The Thames Transformed (Riu Thames Transformá) di Jeffery Harrison i Peter Grant, ta documentá e logro remarcabel aki cu ta demostrá na kico por yega ora hende traha huntu p’e bienestar comun. Inglatera su Duke di Edinburgh a skirbi den e prólogo dje buki: “Por fin aki tin un relato di éxito riba un escala asina grandi cu ta bale la pena publicá, apesar dje echo cu e por pone algun hende asumí cu e problemanan di conserbacion no ta asina serio manera otronan a haci nan kere. . . . Nan tur por cobra ánimo for di loke a logra den Thames. E bon noticia ta cu un ecosistema por recuperá i cu hende su plannan tambe por logra.”
Den e capítulo “E Limpiesa Grandi,” Harrison i Grant ta skirbi entusiasmá tocante loke a logra durante e último 50 añanan: “Pa promé biaha na mundu, un riu seriamente contaminá i industrialisá a ser restorá na un grado cu para di awa i piscá a bini bek na abundancia. Cu un transformacion asina a tuma lugá asina lihé, den un situacion cu na promé instante a parce bastante desesperá, ta animá asta e conserbacionista di naturalesa mas pesimista.”
Anto nan ta describí e transformacion: “Den transcurso di añanan e condicion dje riu a deteriorá constantemente. I loke tabata, tal bes, e golpi final a bini durante Segundo Guera Mundial ora pipanan di awa sushi i beerput a ser dañá of destruí. Durante e décadanan di 40 i 50 e condicion di Thames tabata na su nivel di mas abou. E riu no tabata muchu mas mihó cu un beerput habrí; color dje awa tabata pretu, e no tabata contené oxígeno, i durante e lunanan di zomer bo por a sinti e holó stinki di Thames riba un área grandi. . . . Finalmente e situacion a core cu e piscánan cu un tempu tabata abundá, cu excepcion di un par di colebra di awa cu por a sobrebibí pa motibu cu nan por hala rosea directamente for di superficie. Na e pidanan dje riu unda e ta core stret entre Londen i Woolwich, tin yen di edificio na tur dos banda. E paranan den e área ei a ser reducí na un man yen di patu di mondi i zwan, i nan a debe nan existencia na grano cu tabata cai abou ora di transportá nan for di waf mas bien cu un suministro natural di cuminda. . . . Ken lo a kere e tempu ei den e cambio dramático cu tabata cerca di tuma lugá? Den dies aña e mésun pidanan stret ei di riu lo a ser transformá for di un habitat casi bashí, pa un refugio di hopi sorto di para di awa, incluyendo un grupo di 10.000 para di mondi i 12.000 para di awa pia largu cu ta bini den tempu di winter.”
Claro cu esei ta describí solamente un transformacion den un skina chikitu dje tera. No obstante, nos por saca lesnan for dje ehempel aki. E ta mustra cu no tin nodi considerá planeta Tera como algu condená na destruccion debí n’e mal maneho, golosidad i descuido di hende. Bon educacion i esfuerso uní p’e bienestar di humanidad por yuda e tera recuperá di asta daño extenso na su ecologia, medio ambiente i superficie. Pero kico di posibel calamidad for di forsanan di pafó, manera un cometa of asteroide cu ta dual?
E siguiente artículo ta contené e clave pa un contesta satisfactorio riba e pregunta confundidor ei.
[Komentario na página 5]
Educacion i esfuerso uní por yuda e tera recuperá di asta daño extenso hací na dje