Referanse jia Mukanda wa Gukalegela mu Gudibungisa gua Lujingu nu Mudimo wa Uklisto
JANVIER 7-13
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | MAKALEGELO 21-22
“Gutshigina gua Yehowa Gutshitshiwe”
(Makalegelo 21:8-12) Hatshiele gisugu, tuakatugile, tuahetele gu Sezarea, tuanginyine monzo ya Filipho mulongeshi wa lukuma luabonga, wago wakhalele mukatshi dia akuateshi sambadi atombewe gu Yelusalema. Tuakhalele guene. 9 Muene wakhalele nu ana a akhethu muwana akhalele khenji azudiwa galego mu ulo, akhalele baprofete. 10 Uvi gungima dia gukhala guene masugu avula, profete mungoshi jina dienji Agabise wakatugile gu Yudea, wabulumugile gudi esue. 11 Wajile fundo tuakhalele, wazudile mukaba wa Phaula wadijitshigile gu malu nu gu mago, wazuelele egi: “Nyuma yabonga idi muzuela gamba, ‘Enya Yuda a gu Yelusalema mbaajitshiga fumi’a mukaba owu ngenyi, mbaamuhana ha mago a athu a ifutshi.’” 12 Tangua tuavile ngenyi, esue nu athu ako akhalele hene, tuasendesele gububila Phaula hagula gakandugago gu Yelusalema.
bt-F diyiji 177-178 par. 15-16
“Gutshigina gua Yehowa Gutshitshiwe”
15 Tangua Phaula gakhalele gumbo dia Filipho, muenyi mungoshi wakoma wajile,—jina dienji Agabise. Athu akhalele gumbo dia Filipho akhalele mujiya egi Agabise wakhalele profete. Muene wadiangele guwambela athu egi mu tangua dia fumu Claude, nzala yakola mbayiza, enji yataganesewe. (Makal. 11:27, 28) Yajiya gukhala athu ene adihudile egi: ‘Mukunda natshi Agabise gaza gugu? Mbimbi jitshi gaza najio haha?’ Hakhalele ene gumutala, Agabise wazudile mukaba wa Phaula. Mukaba wene wakhalele mulele umoshi waleha athu akhalele musudiga ha kete, akhalele nji munginyisa falanga nga ima iko moshi’a mukaba wene. Agabise wadijitshigile mukaba wene gu mago nu gu malu. Gungima wasendesele guzuela. Mbimbi jiazuelele muene jiakhalele jia gikenene diago. Wazuelele egi: “Nyuma yabonga idi muzuela gamba, ‘Enya Yuda a gu Yelusalema mbaajitshiga fumi’a mukaba owu ngenyi, mbaamuhana ha mago a athu a ifutshi.’”—Makal. 21:11.
16 Profesi yene yakhalele mumonesa egi Phaula mbawuya gu Yelusalema. Yamonesele luko egi tangua mbaadimona nu enya Yuda, ene mbaamuhana “ha mago a athu a ifutshi.” Profesi yene yahanele woma gudi athu agasue akhalele hene. Luka wasonegele egi: “Tangua tuavile ngenyi, esue nu athu ako akhalele hene, tuasendesele gububila Phaula hagula gakandugago gu Yelusalema. Uvi Phaula wazuelele egi: ‘Itshi mudi mudidila, mukamba gungulebesa mutshima? Jiyenu egi ngudi gami hehi, ishigo phamba ha gumbiwa mu bologo, uvi ha gufua nji gu Yelusalema mukunda nu jina dia Fumu Yesu.’”—Makal. 21:12, 13.
(Makalegelo 21:13) Uvi Phaula wazuelele egi: “Itshi mudi mudidila mukamba gungulebesa mutshima? Jiyenu egi ngudi gami hehi, ishigo phamba ha gumbiwa mu bologo, uvi ha gufua nji gu Yelusalema mukunda nu jina dia Fumu Yesu.”
bt-F diyiji 178 par. 17
“Gutshigina gua Yehowa Gutshitshiwe”
17 Tangiza gale ndaga eyi. Luka nu aphangi ako abubile Phaula hagula gayigo gu Yelusalema. Ako akhalele mudila. Guzumba akhalele mumonesa mukunda nu Phaula guamuhanele gikenene mu mutshima, hene waawambelele nu ginemua giagasue egi akhalele ‘gumulebesa mutshima.’ Biblia jiko jiana gubalumuna mbimbi eji jia Greki egi akhalele ‘gumubudigisa mutshima.’ Uvi muene galebelego muila, yakhalele gifua tangua gadimonele nu aphangi a gu dimbo dia Tire, ikhale ene akhalele gumububila nu gudila, muene galebelego nga hazonda. Uvi waakotelesele gishina giakhalele naye muene guya gu Yelusalema. Phaula wamonesele diago gikhesa! Wazudile desizio nu gikhesa ha guya gu Yelusalema, gifua luholo Yesu gakalegele. (Heb. 12:2) Phaula gakambelego gufua gifua martyr, uvi wakhalele mutangiza egi idi lutumbu gula muene washiyiwa handaga udi mulandudi wa Klisto Yesu.
(Makalegelo 21:14, NWT) Tangua tuamonele egi tuajiyilego gumutshiginyisa ha guya, tuabembele gumububila, tuazuelele egi: “Gutshigina gua Yehowa gutshitshiwe.”
bt-F diyiji 178 par. 18
“Gutshigina gua Yehowa Gutshitshiwe”
18 Ndaga itshi aphangi atshitshile? Atshitshile ndaga nu gunemesa guagasue. Luka wasonegele egi: “Tangua tuamonele egi tuajiyilego gumutshiginyisa ha guya, tuabembele gumububila, tuazuelele egi: ‘Gutshigina gua Yehowa gutshitshiwe.’” (Makal. 21:14, NWT) Athu alolele gutunyisa Phaula ha guya gu Yelusalema akhalelego jigi-jigi egi nga Phaula utshigina matangi awo. Amutegelele nu amubembele, ajiyile egi yakhalele gutshigina gua Yehowa nu abembele egi gutshigina guene gutshitshiwe ngatshima yakhalele ndaga ya lamba mukunda nu ene. Phaula watshiginyile ha gutshita ndaga ya lamba yakhalele naye gumubata gu gufua. Yakhalele naye gukhala ndaga yaleba gula nga athu anyi akhalele gumuzumba, alolelego gumutunyisa ha guya.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Makalegelo 21:23, 24, NWT) Tshita gifua luholo tudi guguwambela: Tudi nu mala muwana adilogele gale. 24 Zangula athu awa, nda mudiweve nawo hamoshi gifua luholo mukhuala wana gutoga, shimbiga falanga jiagasue mukunda nu ene hagula a akulule sanga gu mito. Ngenyi athu agasue mbaajiya egi ndaga jiakhalele muzuelewa mukunda nu aye jidi jia mambo, luko egi wana guwenda mu luholo luatagana, nu wana nemesa Mukhuala.
bt-F diyiji 184-185 par. 10-12
“Vuenu Guzuela Guami”
10 Hene, Phaula gakhalelego mutunyisa athu akhalele mutshigina gulandula kutime jiko jia enya Yuda, gifua kutime ya gutuna gutshita midimo mu Lusugu lua Guhuluguga nga ya gutuna gudia ima iko. (Lomo 14:1-6) Gakhalelego muhaga mikhuala yatadila gutuna nga gutshigina gumbiwa gu mukanda. Sh’a Timote wakhalele muenya zuelelo dia Greki, uvi Phaula wambile Timote gu mukanda hagula gavigo woma egi wajiya gutunyiwa gudi enya Yuda. (Makal. 16:3) Akhalelego mushinjiga muthu ha gumbiwa gu mukanda. Mupostolo Phaula wawambelele enya gu Galatiya egi: “Gumbiwa gu mukanda nu gutuna gumbiwa gu mukanda, gushigo nu ndando, uvi gima gidi nu ndando gidi gutshigina gudi mutshita mudimo mu guzumba.” (Gal. 5:6, NWT) Uvi, gutangiza egi muthu udi naye gumbiwa gu mukanda ha gutumagela mukhuala wa Moise nga ha gusuanguluisa Yehowa, guakhalele naye gumonesa egi gashigo nu gutshigina.
11 Hene, ngatshima ndaga jiakhalele muzuela athu mukunda nu Phaula jiakhalele jia mambo, jiasagesele enya Yuda anyi abuile Aklisto. Mukunda nu ndaga yene, akulu awambelele Phaula egi: “Tudi nu mala nguana adilogele gale. Zangula athu awa, nda mudiweve nawo hamoshi gifua luholo mukhuala wana gutoga, shimbiga falanga jiagasue mukunda nu ene hagula a akulule sanga gu mito. Ngenyi, athu agasue mbaajiya egi ndaga jiakhalele muzuelewa mukunda nu aye jidi jia mambo, luko egi wana guwenda mu luholo luatagana, nu wana nemesa Mukhuala.”—Makal. 21:23, 24, NWT.
12 Phaula gazuelelego egi gishina gia mulonga giakhalele ndaga jiakhalele muzuela athu mukunda nu muene, uvi yakhalele gikhesa giakhalele mumonesa enya Yuda anyi abuile Aklisto mukunda nu Mukhuala wa Moise. Ngenyi, gamoneselego egi wakhadile muenya ndaga jiakola-kola, nu wakhalele munemesa mikhuala ya Nzambi. Wadiangele gusonega egi: ‘Ngushigo moshi’a mukhuala wa Moise, uvi hangudi mutshita mudimo mukatshi dia athu adi moshi’a mukhuala wa Moise, ngudi mubua gifua ngudi moshi’a mukhuala wa Moise hagula ngaatshiginyise.’ (1 Kol. 9:20) Phaula watshitshile ndaga hamoshi nu akulu anyi akhalele gu Yelusalema, wabuile ‘gifua muthu udi moshi’a mukhuala.’ Ngenyi, watumonesele luholo luabonga tudi naye gutshita ndaga hamoshi nu akulu. Tushigo naye gukalagala ndaga mu luholo luetu hakhetu.—Heb. 13:17.
(Makalegelo 22:16, NWT) Henyaha mukunda natshi udi mushipha? Magana ubatijiwe, nu tamega jina dienji hagula gubola guaye guwevewe.’
noti jia gulonguga jia nwtsty-E jia Makal 22:16
Tamega jina dienji hagula gubola guaye guwevewe: Hagula gubola gua muthu guwevewe, ashigo naye phamba gubatijiwa mu meya, uvi udi naye gutamega jina dia Yesu. Gutamega jina dia Yesu gudi mukotelesa egi muthu muene amonese gutshigina guenji gudi Yesu, nu amonese gutshigina guene mu midimo yenji ya Uklisto.—Makal 10:43; Yak 2:14, 18.
JANVIER 14-20
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | MAKALEGELO 23-24
“Amufundjile egi udi Musageshi nu Mulundudi”
(Makalegelo 23:12) Hatshiele gisugu, enya Yuda ayile giphungi, adilogele nu gudiloga guakola egi: tushigo mudia gima, tushigo munua uu nu tushiya Phaula.
(Makalegelo 23:16) Uvi muehu’a Phaula wa yala wavile ndaga akhalele ene muzuela gu giphungi. Wayile gunzo ya masuta, wajiyishile Phaula.
bt-F diyiji 191 par. 5-6
“Ukhadigo nu Woma!”
5 Phaula wahanewe ngolo mu tangua diatagana. Lusugu lualanduile, enya Yuda gubalega 40 “ayile giphungi, adilogele nu gudiloga guakola egi: tushigo mudia gima, tushigo munua uu nu tushiya Phaula.” ‘Giphungi giawo nu gudiloga guawo’ guamonesele diago desizio diakola azudile ene dia gushiya mupostolo Phaula. Yamonesele gifua azuelele egi, malamba atubuile getu gula muthu owu gafuilego. (Makal. 23:12-15) Nganga-nzambi nu akulu awo atshiginyile matangi awa atangijile ene, akhalele mutoga egi Phaula aye luko gudi enya Sanhédrin hagula amuhule mihu ha gumonesa gifua adi mutshigina gujiya ndaga jienji muabonga diago. Uvi, athu ene akhalele mutshigina gudisuega mu njila hagula tangua adi muya nu Phaula gudi enya Sanhédrin, ene amuzogele mu njila hagula amushiye.
6 Uvi muehu’a Phaula wavile ndaga azuelele ene gu giphungi, wayile muwambela Phaula. Gungima, Phaula watumine muehu’enji ha guya muwambela fumu wa masuta a enya Roma, Claude Lysias. (Makal. 23:16-22) Yadiago, Yehowa wana guzumba mavuala ana gutshita gifua muehu’a Phaula; yakotelesa egi, mavuala anyi ana gusha gubonga gua akombeledi a Nzambi ha fundo dia thomo, nu ana gutshita yagasue hagula ndaga jia Ufumu jiye gutuama.
(Makalegelo 24:2) Atamegele Phaula, Tertullus wasendesele gumufunda egi: “Fumu Felix, tudi nu guhuima guavula mukunda nu aye, enji ndaga jidi muya muabonga mu gifutshi egi mukunda nu ndunge jiaye jia gutuameza ndaga,
(Makalegelo 24:5, 6, NWT) Tudi mumona egi yala owu udi musageshi nu mulundudi mukatshi dia enya Yuda agasue a khanda jiagasue ha mavu, udi mutuameji wa gishina wa gagikombelelo ga enya Nazaleta. 6 Muene walolele guzangela tempelo hene tuamukuatshi.
bt-F diyiji 192 par. 10
“Ukhadigo nu Woma!”
10 Tangua ahetele ene gu Sezarea, “ahagele Phaula gunzo ya Helode” uu nu tangua athu amufundjile mbaakatuga gu Yelusalema ha guza. (Makal. 23:35) Gungima dia masugu thano, athu ene ahetele gu Sezarea. Mukatshi dia athu ene, guakhalele Nganga-nzambi Wakoma Ananias, nu muzueledi wa athu Tertullus, nu athu ako. Tertullus washimanele thomo Felix mukunda nu ndaga jiatshitshile mukunda nu enya Yuda; idi yadiago egi wazuelele ngenyi ha guleba Felix hagula egi atshigine ndaga jiakhalele muene muzuela. Gungima, wafundjile Phaula egi udi “musageshi nu mulundudi mukatshi dia enya Yuda agasue a khanda jiagasue ha mavu, udi mutuameji wa gishina wa gagikombelelo ga enya Nazaleta, nu muene walolele guzangela tempelo hene tuamukuatshi.” Enya Yuda ako “abuile nenji hamoshi mutshiginyisa gamba ndaga eji jiakhalele jia giamatshidia.” (Makal. 24:5, 6, 9) Gula muthu udi musageshi nu mulundudi, nu mutuameji wa gagikombelelo, nu gashigo munemesa tempelo, wakhalele naye gushiyiwa.
(Makalegelo 24:10-21) Hangima, guvernere wateguile Phaula ha guzuela. Phaula wazuelele egi: “Ngudi mujiya muabonga egi udi nzuji wa gifutshi egi ivo yavula yabalega, hene ngudi nu gusuanguluga ha gusopha. 11 Gula watshigina guhululula, wajiya gukotelesa muabonga egi khenji gubalega galego masugu 12 sendese tangua ngahetshi gu Yelusalema ha gukombelela; 12 ene angusangelego mushisa muthu giphapha nga mulundula athu mu gikombelele nga ha fundo diko. 13 Athu awa ajiyilego gugudijiga ndaga idi ene gungufundjila. 14 Uvi ame ngudi mutshigina ndaga eyi ha meso aye egi, mu gudivua nu njila adi mutamega ene egi gagikombelelo, luene luholo ngana gutshitshila Nzambi wa akhakhi’ami mudimo wa gijila, handaga ngana gutshigina ndaga jiagasue jidi mu Mukhuala nu ndaga jiasonegewe mu mikanda ya ba profete. 15 Ngudi nu felela gudi Nzambi gifua didi nadio athu awa egi, gufuzumuga gua athu abonga nu abola mbagukhala. 16 Ngenyi, ngana gudikolesa masugu agasue ha gukhala nu mutshima ula phe gudi Nzambi nu gudi athu. 17 Uvi gungima dia ivo yavula, ngajile ha guhana milambu ya khenda gu enya gifutshi giami nu ha guhana milambu ya Nzambi. 18 Hangakhalele mutshita ndaga eji, angusangele mu tempelo, ngakhalele gudiweva gifua muakhalele mutoga mukhuala, uvi guakhalelego thundu ya athu, nu ngakhalelego muzola matululu! Uvi enya Yuda ako a gu provense ya Asie akhalele guene, 19 gula akhalele diago nu ndaga ya gungufundjila, akhalele naye gumagana gutuama diaye ha gungufunda. 20 Gula ndo, athu awa azuele ndaga yabola yangusangele ene nayo tangua ngamaganele gutuama dia enya Sanhédrin 21 khuta ndaga eyi imoshi ngazuelele tangua ngamaganele mukatshi diawo egi: ‘Mangino ngudi musophesewa guphala yenu mukunda nu gufuzumuga gua athu a gufua!’”
bt-F diyiji 193-194 par. 13-14
“Ukhadigo nu Woma!”
13 Phaula watubembele khadilo diawaha dia gulandula gula athu atufunda gudi mafumu a leta mukunda nu gikombelelo gietu nga ndo gula atumbila mambo egi tudi asageshi nga alundudi, nga ndo egi tudi enya “gagikombelelo ga mambo.” Phaula galebelego guvernere gifua luholo luatshitshile Tertullus. Phaula wakhalele muzuela nu guhuiminyina nu ginemua giagasue. Wazuelele ndaga jia giamatshidia haphelo nu gutema guagasue. Phaula wazuelele egi “enya Yuda anyi akatugile gu provense ya Asie” ago amufundjile egi wakhalele muzangela tempelo akhalelego hene. Mu gudivua nu mikhuala, nga athu ene akhalele hene, nga wasophele nawo ha guvua ndaga akhalele gumufundjila.—Makal. 24:18, 19.
14 Ndaga yagushimana idi egi, Phaula gabembelego guwambela athu ndaga jiatadila gutshigina guenji. Walongesele felela dia gufuzumuga nu ngolo jiagasue. Longo dia gufuzumuga diazolele matululu avula tangua gayile gudi enya Sanhédrin. (Makal. 23:6-10) Tangua diakhalele muene musopha, wakhalele muzuelela muavula felela dia gufuzumuga gua athu. Mukunda natshi? Handaga wakhalele mulongesa ndaga jiatadila Yesu nu gufuzumuga guenji. Uvi mbalagaji jienji jiakhalelego mutshigina ndaga jiene. (Makal. 26:6-8, 22, 23) Mulonga wazolele diago matululu wakhalele gusha gutshigina gudi Yesu nu mu gufuzumuga guenji.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Makalegelo 23:6) Phaula wajiyile egi manzuji a gu tribinale yakoma akhalele ako Asadoke uvi ako Afalese. Hene, muene wakologele gutuama diawo egi: “An’etu, ame ngudi Mufalese, mun’a Mufalese. Ngudi musophesewa handaga ngudi nu felela egi athu a gufua mbaafuzumuga.”
noti jia gulonguga jia nwtsty-E jia Makal 23:6
ame ngudi Mufalese: Athu avula akhalele hene, akhalele mujiya Phaula. (Makal 22:5) Hene, akotelesele egi tangua Phaula waditamegele egi mun’a Mufalese, wakhalele mutshigina egi udi mukuaku’awo. Akotelesele egi Phaula gadihuigilego handaga Afalese a gu Sanhédrin akhalele mujiya egi muene wabuile Muklisto wakola. Uvi mu verse eyi, mbimbi jiazuelele Phaula egi udi Mufalese jiakhalele mukotelesa ndaga imoshi ngenyi. Phaula wakhalele gudihaga gu khanda ya Afalese uvi gudi Asadoke ndo handaga wakhalele nu gutshigina guakhalele nago Afalese mu gufuzumuga gua athu. Hatshitshile muene ngenyi, wamonesele egi wakhalele mutshigina matangi’a Afalesele anyi akhalele hene. Phaula wamonele egi gula wazuelela ndaga yatadila gufuzumuga gua athu, mbayituma enya Sanhédrin ako ha gumuvuila khenda. Metode ene amukuatesele diago. (Makal 23:7-9) Ndaga jiazuelele Phaula mu Makalegelo 23:6 jidi gudivua nji nu ndaga jiazuelele muene gungima tangua diasophele muene milonga gutuama dia Fumu Agrippa. (Makal 26:5) Luko, tangua diasonegele muene Aklisto a gu Filiphi mukanda hakhalele muene gu Roma, Phaula wamonesele egi wakhalele Mufalese. (Fili 3:5) Idi nu ndando nji ha gumona luholo Makalegelo 15:5 idi muzuelela Aklisto ako anyi akhalele thomo Afalese.—Tala noti jia gulonguga jia Makal. 15:5.
(Makalegelo 24:24, NWT) Masugu azonda gungima, Felix wajile nu mukaji’enji Drusille, wago wakhalele muenya Yuda. Watumine muthu ha gutamega Phaula, wategelele ndaga jiakhalele muzuela Phaula mukunda nu gutshigina guenji gudi Klisto Yesu.
(Makalegelo 24:27, NWT) Uvi habalegele ivo mbadi, Porcius Festus wahinganele ha fundo dia Felix; handaga Felix watshiginyine gutshita ndaga ha gusuanguluisa enya Yuda, wabembele Phaula mu bologo.
noti jia gulonguga jia nwtsty-E jia Makal 24:24
Drusille: Drusille wakhalele mon’a mukhetu wa thathu mu vumo dia Helode, wago adi muzuelela mu Makalegelo 12:1, yakotelesa egi, Helode Agrippa I. Drusille wavalewe mu givo 38 gia tangua dietu; wakhalele phangi’a Agrippa II nu Bérénice. (Tala noti jia gulonguga jia Makalegelo 25:13 nu Lexique, ha fundo diasonegewa egi “Hérode”) Guvernere Felix wakhalele mulumi’enji wa mbadi. Drusille wadizudile thomo mu ulo nu Fumu wa enya Siliya, Azizus wa gu Émèse. Gungima, washiyile ulo nu fumu muene hene adihagele nu Felix mu givo hehi nu 54 gia tangua dietu; mu tangua diene, Drusille wakhalele nu ivo 16. Yajiya gukhala egi Drusille wakhalele hene tangua mupostolo Phaula gamaganele gutuama dia Felix ha guzuelela ‘ndaga jiabonga, nu gudikanda, nu gusophesa gua Nzambi mbaguza.’ (Makal 24:25) Tangua Felix gahanele ufumu wenji gudi Festus, wabembele Phaula mu bologo mukunda nu ‘gusuanguluisa enya Yuda.’ Athu ako ana guzuela egi Felix watshitshile ngenyi ha gusuanguluisa mukaji’enji wa muvuala, yonu wakhalele muenya Yuda.—Makal 24:27.
JANVIER 21-27
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | MAKALEGELO 25-26
“Phaula Wayile Gudi Sezale, Gungima Watele Uthemua Gudi Fumu Helode Agripa”
(Makalegelo 25:11) Gula ngudi diago mutshitshi wa ndaga jiabola nu ngatshitshile ndaga idi mutoga egi ame ngushiyiwe, ame ngushigo mulenga gufua. Uvi gula mukatshi dia ndaga jiangufundjile ene mushigo mumonega nga ndaga ya gishina, gushigo muthu wajiya gunguhana gudi ene. Ame ngudi mutoga ha guya gudi Sezale!”
bt-F diyiji 198 par. 6
“Ngudi Mutoga ha Guya Gudi Sezale!”
6 Matangi a Festus a gukamba gusuanguluisa enya Yuda akhalele naye gushiyisa Phaula. Hene, Phaula wakadigidile luendu luenji lua gukhala muenya Roma wa guvuadiwa. Wawambelele Festus egi: “Ngudi mumagana ha fundo dia gusophesa dia Sezale, fundo ngudi naye gusophesewa. Ngatshitshilego enya Yuda ndaga yabola gifua luholo udi mujiya muabonga. . . . Ngudi mutoga ha guya gudi Sezale!” Gula muthu watoga ha guya gudi Sezale, wakhalele naye diago ya guya. Hene, Festus wamubalumuine egi: “Aye watoga ha guya gudi Sezale, udi muya gudi Sezale.” (Makal. 25:10-12) Luholo Phaula gatogele ha guya gudi musopheshi wakoma, wabembele diago gifezegeselo giabonga Aklisto a giamatshidia adi naye gulandula mangino. Gula mbalagaji jiakamba gusagesa Matemue a Yehowa “mu njila ya mikhuala,” tuana gukalegela mikhuala ya dimbo ha gulua mukunda nu lukuma luabonga.—Ngi. 94:20.
(Makalegelo 26:1-3) Agripa wawambelele Phaula egi: “Wajiya giwa gusopha.” Hene Phaula wasunuine koko guenji, wazuelele egi: 2 “Fumu Agripa, ngudi mumona egi ngudi nu luendu handaga ngudi musopha gutuama diaye mangino mukunda nu ndaga jiagasue jiangufundjile enya Yuda. 3 Aye udi mujiya muabonga diago ndaga jiagasue jia enya Yuda nu matululu ana guzoga mukatshi diawo. Hene, ngudi gugububila ha gungutegelela nu guhuiminyina guagasue.
bt-F diyiji 198-201 par. 10-16
“Ngudi Mutoga ha Guya Gudi Sezale!”
10 Phaula wahanele Fumu Agripa mersi nu gunemesa guagasue luholo gamuhanele luendu lua gusopha; wamuwambelele egi muene udi mujiya muabonga diago ndaga jiagasue jia enya Yuda nu matululu ana guzoga mukatshi diawo. Gungima, Phaula wamudijigile makalegelo enji alukulu egi: “Ngakhalele Mufalese, ngakhalele mujinginyina mikhuala yakola ya gukombelela guetu.” (Makal. 26:5) Luholo Phaula wakhalele Mufalese, wakhalele mujiya egi Masiya mbawuza. Henyaha mu tangua edi gabuile Muklisto, wakotelesele diago egi Yesu Klisto udi Masiya athu akhalele munengena sendese mualeha. Phaula wamonesele egi gishina akhalele gumusophesela lusugu luene giakhalele felela diakhalele nadio muene dinyi diakhalele nadio nji mbalagaji jienji: gutagenesewa gua ndaga Nzambi galayile akhakh’awo. Ndaga yene yahanele Agripa nzala ya gutegelela ndaga jiakhalele muzuela Phaula.
11 Phaula wamuwambelele luko luholo gakhalele mumonesa Aklisto lamba. Wamulezele egi: ‘Ame muene nji ngakhalele mutangiza egi ngudi naye gutshita maluholo agasue ha gutotesa jina dia Yesu wa gu Nazaleta . . . Ngakhalele nawo [alandudi a Klisto] khabu jiabala, ngaasagesele uu nu mu membo a ifutshi yangane.’ (Makal. 26:9-11) Phaula gakhalelego mubalegesa ndaga tangua gazuelele ngenyi. Athu avula akhalele mujiya muabonga luholo Phaula gasagesele Aklisto nu khuta yagasue. (Gal. 1:13, 23) Yajiya gukhala egi Agripa wadihudile gamba, ‘Itshi yasombegesele muthu wa luholo elu?’
12 Ndaga jiazuelele Phaula gungima jiahanele kueteya gu muhu owu. Wazuelele egi: “Ngenyi, ngayile gu Damase nu ngolo nu uhinyinyi wa mafumu a nganga-nzambi. Hataganele kumbi dia midi, Fumu, ngakhalele mu njila, ngamuenene muanya wa mu dilu wabalegele wa kumbi, wangujietele ame nu athu ngakhalele muwenda nawo. Tuabuile hashi khungi yetu yagasue, ngavuile dijui munguwambela mu zuelelo dia Hebelu egi, ‘Saula, Saula, mukunda natshi udi gungusagesa? Gudikuma tangua diagasue gu mutshi wa sungu-sungu, idi lamba mukunda nu aye.’ Uvi ngahudile egi, ‘Fumu, aye nanyi?’ Fumu wabalumuine gamba, ‘Ame ngudi Yesu, yowu udi musagesa aye.’”—Makal. 26:12-15, NWT.
13 Gutuama egi Yesu azogele Phaula mu njila ya Damase, Phaula ‘wadikumine gu mutshi wa sungu-sungu’ mu luholo lua gifuanesa. Luholo lumoshi nu shitu yana gunamana gula yadikuma gu mutshi wa sungu-sungu, Phaula wadinamenesele mu nyuma tangua gakhalele mutuna egi gutshigina gua Nzambi gutagenesewago. Tangua Yesu gazogelele Phaula mu njila ya Damase, wasombegesele monyo wa muthu owu gakhalelego mujiya njila.—Yone 16:1, 2.
14 Phaula wasombegesele diago monyo wenji. Wawambelele Fumu Agripa egi: “Ngatunyinego vizio yinyi yakatugile mu dilu, uvi ngadiangele gulongesa athu akhalele gu Damase. Hangima, ngalongesele gu Yelusalema nu gu khanda yagasue ya mu Yuda nu mukatshi dia athu a ifutshi iko hagula ene abalumune mitshima yawo nu atshite ndaga jidi mumonesa egi abalumuna mitshima yawo.” (Makal. 26:19, 20, NWT) Ivo yavula yabalega, Phaula wakhalele mutagenesa ginemo giamuhanele Yesu Klisto mu vizio ya mu kumbi dia midi. Mbuto itshi yazolele? Athu atshiginyile lukuma luabonga lua longesele Phaula, abalumuine mitshima yawo, abembele makalegelo awo abola, abuile athu a Nzambi. Abuile athu atagana, akhalele mutumagela mikhuala ya leta.
15 Uvi ndaga eji jiagasue jiabonga jiakhalelego nu funu gu meso a mbalagaji jia Phaula. Hene, Phaula wazuelele egi: ‘Mukunda nu ndaga eji, enya Yuda angukuatele mu tempelo, akambele gungushiya. Uvi, luholo Nzambi wangukuatesele, ngudi mulandula gulongesa mangino athu azonda nu athu akoma.’—Makal. 26:21, 22.
16 Esue Aklisto a giamatshidia, tudi naye ‘gukhala tangua diagasue agudilonda ha guwambela’ athu ndaga yatadila gutshigina guetu. (1 Phet. 3:15) Tangua tudi muwambela manzuji nga mafumu a membo ndaga jia gikombelelo gietu, idi ndaga yabonga ha gulandula metode akadigile Phaula tangua gakhalele muzuela nu Fumu Agripa nu Festus. Gula tuawambela mafumu a leta nu ginemua giagasue luholo giamatshidia gia Biblia giasombegesele monyo wuetu nu wa athu ako anyi atshiginyile lukuma luabonga, tuajiya diago gukuata mitshima yawo.
(Makal 26:28, NWT) Uvi Agripa wawambelele Phaula egi: “Gualeha ndo udi gungutuma ha gubua Muklisto.”
bt-F diyiji 202 par. 18
“Ngudi Mutoga ha Guya Gudi Sezale!”
18 Uvi Phaula wawambelele guvernere egi: ‘Fumu wa lutumbu Festus, ngandalelego malui. Mbimbi ngudi muzuela jidi jiadiago nu jia matangi abonga. Yadiago, fumu wago ngudi muwambela ndaga eji nu giamatshidia giagasue, udi mujiya ndaga eji muabonga . . . Fumu Agripa, wana gusha gutshigina mu ndaga jiazuelele baprofete ba? Ngudi mujiya egi wana gusha gutshigina mu ndaga jiene.’ Uvi Agripa wamuwambelele egi: “Gualeha ndo udi gungutuma ha gubua Muklisto.” (Makal. 26:25-28, NWT) Ikhale guzuela gua Agripa guakhalele gua giamatshidia nga ndo, idi mumonega egi ndaga jiazuelele Phaula jiakuatele diago mutshima wenji.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Makalegelo 26:14) Tuabuile hashi khungi yetu yagasue, ngavuile dijui munguwambela mu zuelelo dia Hebelu egi, ‘Saula, Saula, mukunda natshi udi gungusagesa? Gudikuma tangua diagasue gu mutshi wa sungu-sungu, idi lamba mukunda nu aye.’
noti jia gulonguga jia nwtsty-E jia Makal 26:14
Gudikuma gu mutshi wa sungu-sungu: Mutshi wa sungu-sungu udi mutshi akhalele mukalegela ha gutuameza shitu. (Manz 3:31) Mbimbi “gudikuma gu mutshi wa sungu-sungu” jidi gishima gidi mu mikanda ya enya Greki. Akhalele mukalegela mbimbi eji ha guzuelela ngombe imoshi ya muto wakola, yakhalele mutuna utuameji wa fumi’enji ngatshima yadikuma gu mutshi wa sungu-sungu nu yanamana. Saula wakhalele nji nu khadilo dia luholo elu gutuama egi abue Muklisto. Luholo Saula wakhalele muluisa alandudi a Yesu, anyi akhalele nu ukuateshi wa Yehowa, idi gifua wakhalele mukamba gudinamenesa hakhenji. (Fuanesa nu Makal 5:38, 39; 1Tim 1:13, 14.) Mu mukanda wa Mulongeshi 12:11, adi mukalegela mbimbi “mitshi ya sungu” mu luholo lua gifuanesa, ha guzuelela mbimbi jia muthu watema jidi mutuma muthu ha gulandula conseil jiatagana.
nwt-F lexique
Mutshi wa sungu-sungu. Udi mutshi umoshi waleha wakhalele nu sungu-sungu ya utadi; adimi a ilanga akhalele guwukalegela ha guseyela ngombe. Ana gufuanesa mutshi wa sungu-sungu nu mbimbi jia muthu watema jidi mutuma muthu udi gujitegelela ha gulandula conseil jiatagana. Mbimbi ‘gudikuma gu mitshi ya sungu-sungu’ jidi mukatuga mu mudimo akhalele mutshita ha guzuelela ngombe imoshi ya muto wakola, yakhalele mutuna utuameji wa fumi’enji ngatshima yadikuma gu mutshi wa sungu-sungu nu yanamana.—Makal 26:14; Manz 3:31.
(Makalegelo 26:27, NWT) Fumu Agripa, wana gutshigina ndaga jiazuelele baprofete ba? Ngudi mujiya egi wana gutshigina ndaga jiene.”
w03-F 15/11 diyiji 16-17 par. 14
Kuatesa Athu ha Gutshigina Lukuma Luabonga lua Ufumu
14 Phaula wakhalele mujiya egi Agripa wakhalele muenya Yuda. Luholo gakhalele mujiya egi fumu Agripa wana gujiya ndaga jia enya Yuda, Phaula gamulongeselego ndaga jiko phamba ‘ndaga jiadiangele guzuela Moise nu baprofete, jinyi mbajitagenesewa’ mukunda nu gufua gua Masiya nu gufuzumuga guenji. (Makalegelo 26:22, 23) Phaula wahudile Agrippa egi: “Fumu Agripa, wana gutshigina ndaga jiazuelele baprofete ba?” Muhu wene wakhalele wakola mukunda nu Agripa. Handaga nga wazuelele egi ganago gutshigina ndaga jiazuelele baprofete, nga yamonesele egi gashigo muenya Yuda wa giamatshidia. Uvi, nga wazuelele egi wana gutshigina ndaga jiazuelele baprofete, nga athu azuelele egi muene nji udi Muklisto. Hene, Phaula hakhenji wahanele mvutu gu muhu wenji nu gutema guagasue egi: “Ngudi mujiya egi wana gutshigina ndaga jiene.” Itshi yazuelele Agripa? Wazuelele egi: “Gualeha ndo udi gungutuma ha gubua Muklisto.” (Makalegelo 26:27, 28, NWT) Ngatshima Agripa gabuilego Muklisto, ndaga jialongesele Phaula jiakuatele diago mutshima wenji.—Hebelu 4:12.
JANVIER 28–FEVRIER 3
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | MAKALEGELO 27-28
“Phaula Wanginyine mu Masuwa, Wayile gu Roma”
(Makalegelo 27:23, 24) Mu phipha, muanjelo wa Nzambi fumui’ami ngana kombelela wamaganele hehi nu ame 24 wanguwambelele egi: ‘Phaula, ukhadigo nu woma. Aye udi naye gumagana gutuama dia Sezare! Tala, Nzambi mu gisemo gienji, waguhua mionyo ya athu agasue adi muwenda nu aye mu masuwa.’
bt-F diyiji 208 par. 15
“Gushigo Mutota nga Muthu Mukatshi Dienu”
15 Idi yadiago egi Phaula walongesele athu avula akhalele mu masuwa ‘felela dia ndaga jialayile Nzambi.’ (Makal. 26:6; Kol. 1:5) Henyaha mu tangua edi masuwa akhalele hehi nu gubunduga, Phaula wawambelele athu jindaga jiaahanele diago felela. Wawambelele egi: “Mu phipha, muanjelo wamaganele hehi nu ame . . . , wanguwambelele egi, ‘Phaula, ukhadigo nu woma. Aye udi naye gumagana gutuama dia Sezare! Tala, Nzambi mu gisemo gienji, waguhua mionyo ya athu agasue adi muwenda nu aye mu masuwa.’” Phaula waadijigile egi: ‘Ngenyi, mala, khalenu nu ngolo; handaga ngudi mutshigina ndaga yazuedi Nzambi, ngudi mujiya egi mbayibua gifua mungawambelewe. Uvi, tudi naye guya mumagana ha hongo dimoshi ngenyi.’—Makal. 27:23-26.
(Makalegelo 28:1, 2) Tangua tuahulugile, atuwambelele egi hongo diene diana tamegewa egi Malte. 2 Enya Hongo diene atuvidile khenda jiavula. Atuhagele tshuya, atuyambele nu gisemo handaga mvula yakhalele yavula nu guma guakhalele guahuma.
bt-F diyiji 209 par. 18
“Gushigo Mutota nga Muthu Mukatshi Dienu”
18 Athu abundugile, nu masuwa amaganele ha hongo dia Malte gu sudi ya Sisile. (Tala galuanda “Fundo Ditshi Diakhalele Malte?”) Enya hongo diene akhalele enya zuelelo diko uvi a ‘ayambele nu gisemo giagasue.’ (Makal. 28:2) Ahagele tshuya mukunda nu ngenji eji jiajile nu guteba nu gudigita gu khulo ya hongo diawo. Tshuya tuene tuaakuatesele handaga mvula yakhalele munoga nu guma guakhalele guahuma. Ndaga ya gushimana yakalegewe hene.
bt-F diyiji 210 par. 21
“Gushigo Mutota nga Muthu Mukatshi Dienu”
21 Inzo ya Publius yakhalele hehi, muene wakhalele muenya umonyi nu fumu ya hongo diene. Yajiya gukhala egi muene wakhalele fumu ya masuta a enya Roma mu dimbo dia Malte. Luka udi gumutamega egi “fumi’a hongo,” gifua luholo yakhalele diago ya gusonega holu dia maseso mbadi a mu dimbo dia Malte. Wayambele diago muabonga Phaula nu athu ako akhalele nawo muene masugu thathu. Uvi, sh’a Publius wakhalele mukata. Luka udi gutumonesa luholo muthu muene gakhalele gudivua. Wasonegele egi, muthu muene “wakhalele wagubanda nu muila wa tshuya nu vumo dia ginyete.” Watangele diago majina a misongo yenji luholo minganga yana gutamega. Phaula wahagele mago holu dia muthu muene, wakombelele Nzambi, muthu muene wakolele. Enya gu Malte adihudile muavula diago, hene abatele akhashi awo agasue hagula asagewe, ahanele nji bakado avula ha gukuatesa Phaula nu athu akhalele nawo.—Makal. 28:7-10.
(Makalegelo 28:16, 17) Tangua tuahetele gu Roma, ahanele njila egi Phaula akhale hakhenji nu suta diakhalele gumutalela. 17 Hene, gungima dia masugu thathu, Phaula watamegele atuameji a enya Yuda. Tangua adibungishile, waawambelele egi: “Mala, aphangi, ngatshitshilego ndaga yabola gudi athu nga gu kutime jia akhakh’etu, uvi gu Yelusalema ngakuatewe, ngahanewe yagujitshigiwa gifua muenya bologo mu mago a enya Roma.
bt-F diyiji 213 par. 10
“Gulongesa Muavula Lukuma Luabonga”
10 Tangua ahetele ene gu Roma, “ahanele njila egi Phaula akhale hakhenji nu suta diakhalele gumutalela.” (Makal. 28:16) Akhalele mutshita gula akuata muthu, akhalele gumujitshiga malenge nu ajitshiga nji suta diakhalele gumutalela hagula galengigo. Uvi, luholo Phaula gakhalele mulongeshi wa lukuma luaboga, malenge amukangelego kano ha gulongesa. Hene, gungima dia guhuluguga masugu thathu, Phaula watamegele atuameji a enya Yuda a gu Roma ha gudimonegesa gutuama diawo, nu ha guaalongesa lukuma luabonga.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Makalegelo 27:9) Masugu avula abalegele, nu yakhalele gingonza ha guwenda mu muta handaga masugu a enya Yuda a gutuna ima ya gudia akhalele abalega gale, hene Phaula waatemesele
noti jia gulonguga jia nwtsty-E jia Makal 27:9
masugu a Gutuna Ima ya Gudia: Nga ndo “gutuna gudia mu sungi ya automne.” Mbimbi ya zuelelo dia Greki akalegela ha guzuelela “gutuna gudia” (jeûne), yana gumonesa gutuna gudia phamba gumoshi guasonegewe mu Mukhuala wa Moise. Gutuna gudia guene guakhalele mukalegewa givo giagasue mu lusugu lua Gutotesela gua Gubola, gunu akhalele mutamega luko egi Yom Kippur (mu Hebelu egi yôm hakkippourim, “lusugu lua gutshuiga gubola”). (Levi 16:29-31; 23:26-32; Lutang 29:7) Mbimbi eyi “gudimonesa lamba,” adi mukalegela ha guzuelela lusugu lua gutotesela, yajiya gumonesa maluholo avula a gudimonesa lamba, gifua gutuna gudia. (Levi 16:29, noti goshi’a diyiji.) Mu Makalegelo 27:9, adi mukalegela mbimbi eyi “gutuna gudia” ha gumonesa luholo lua gudimonesa lamba luakhalele mukalegewa mu Lusugu lua Gutotesela Gubola tangua athu akhalele mutuna gudia. Lusugu lua Gutotesela Gubola nu gutuna gudia luakhalele mubua gu gisugishilo gia mbeji ya Septembre nga gu gisendeselo gia mbeji ya Octobre.
(Makalegelo 28:11, NWT) Gungima dia mbeji thathu, tuanginyine mu masuwa akhalele agusonega egi “Ana a Zeuse.” Masuwa ene akatugile gu Alexandrie, nu abalegesele sungi ya guhuma ha hongo diene.
noti jia gulonguga jia nwtsty-E jia Makal 28:11
Ana a Zeuse: Ha gutadila ishima ya enya Greki nu enya Roma, “Ana a Zeuse” (mu Greki, Dioʹskouroi) akhalele Castor nu Pollux. Ene akhalele maphasa avalele nzambi Zeuse (Jupiter) nu mukaji’enji Fumu Mukhetu wa ngolo Leda. Luko, athu akhalele muzula ana ene gifua abambi a athu akhalele muwenda mu muta, anyi akhalele muhuluisa athu akhalele mubunduga mu muta. Luholo masuwa akhalele agusonega majina a ana ene, ludi mumonesa diago egi ndaga jidi mu mukanda wa Makalegelo, jiasonegewe gudi muthu wamonele ndaga jiene nu meso enji.