Kwitnący szczęściem naród poddany prawu Bożemu
„Sądy Pańskie [Jehowy, NW] są prawdą i wszystkie są sprawiedliwe”. — Ps. 19:10, Br.
1. Co jest do pewnego stopnia miarą sprawiedliwości i słuszności praw danego narodu?
PRAWO, jeśli ma przez długi czas służyć narodowi, musi być słuszne, sprawiedliwe i rygorystyczne. Dobrobyt, trwałość rządów, a nawet samo istnienie narodu jest w dużym stopniu miernikiem sprawiedliwości i słuszności praw, którymi on się kieruje. Stany Zjednoczone ze swą pięknie zredagowaną Konstytucją i Kartą Praw rozrosły się w wielkie i kwitnące państwo, ale po niecałych dwustu latach istnienia już mają wewnętrzne trudności, a ustrój ich z niejednej strony bywa oskarżany o niedoskonałość, niesprawiedliwość i stronniczość. W istocie rzeczy na całym świecie rządy mają te same kłopoty.
2. Który naród jako jedyny otrzymał zbiór praw od Boga? Co dobrze świadczy o tych prawach?
2 Narody świata opierają się na prawach ustanowionych przez ludzi i tylko sporadycznie spotyka się w ich ustawodawstwie przepisy zapożyczone z Prawa Mojżeszowego, które było nadane narodowi izraelskiemu przy górze Synaj w Arabii. Izrael był jedynym narodem, który otrzymał od Boga kompletny system prawny. Stało się to na pustyni Synaj w latach 1513-1512 p.n.e. Wprawdzie Izrael, ustawicznie odbiegając od tego Prawa, przechodził zmienne koleje losu, niemniej jednak minęło 905 lat, zanim w końcu Jeruzalem z powodu odstępstwa Żydów uległo podbojowi. W związku z tym namiestnik Nehemiasz napisał w księdze nazwanej jego imieniem, rozdziale 9, a wierszach 36 i 37: „Oto myśmy dziś niewolnikami, i ziemia, którąś dał ojcom naszym, aby jedli owoc jej i dobra jej, otośmy niewolnikami w niej. Już urodzaje swoje obfite wydaje królom, któreś postanowił nad nami dla grzechów naszych; panują nad ciałami naszymi i nad bydłem naszym według woli swej, tak, żeśmy w wielkim uciśnieniu”. Fakt wszakże istnienia Izraela przez taki długi okres jako zorganizowanego narodu pod panowaniem własnego rządu dobrze świadczy o sile oddziaływania i o słuszności jego ustaw.
3. Jaką korzyść możemy odnieść z bliższego zbadania Prawa nadanego Izraelowi?
3 Ponieważ Biblia wykazuje, że Prawo potępiło Żydów za łamanie jego przepisów, więc niejeden mógłby się skłaniać do wyrobienia sobie niewłaściwego poglądu na wartość tego Prawa; mógłby uważać, że w najwyższym stopniu ograniczało ono swobodę i w ogóle trudno było pod nim żyć. Tymczasem bliższe zbadanie ujawnia, że niepomiernie górowało nad wszelkimi kodeksami prawnymi, jakie dotąd ogłoszono, i służyło najlepiej pojętemu dobru całego narodu oraz poszczególnych jego członków. Przyjrzenie się temu Prawu wyjaśni też nam, jak Jehowa patrzy na rozmaite sprawy i według jakich zasad postępuje ze swymi stworzeniami.
4. Opisz, pod jakim względem ustrój narodowy starożytnego Izraela był jedyny w swoim rodzaju.
4 Rządy w Izraelu były sprawowane w sposób jedyny w swoim rodzaju, gdyż jego najwyższym i absolutnym Władcą był sam Jehowa. Był Królem, a ponadto oczywiście Bogiem, naczelnym Zwierzchnikiem religijnym. System państwowy Izraela różnił się też od innych tym, że nie miał wyodrębnionych organów wykonawczych, ustawodawczych i sądowniczych. Jehowa sam wydawał prawa i był zarazem najwyższym Sędzią, który podawał ich wykładnię i zastosowanie. Toteż w proroctwie Izajasza 33:22 powiedziano zwięźle: „Jahwe [Jehowa] jest naszym sędzią. Jahwe naszym prawodawcą, Jahwe naszym królem! On nas zbawi!” (BT). Bałwochwalstwo, czyli oddawanie czci jakiemukolwiek innemu bogu, było jednocześnie obrazą majestatu królewskiego. Podobnie sprzeciwianie się prawom obowiązującym w kraju było równoznaczne z powstawaniem przeciw Głowie religii i nosiło cechy bluźnierstwa lub odstępstwa. Dlatego Bóg oświadczył Izraelitom: „Kto składa ofiary jakimkolwiek bogom oprócz samego Jehowy, ten ma być wydany na stracenie”. A w innym miejscu: „Jeśli zapomnisz o twoim Bogu, Jahwe, i pójdziesz za bogami obcymi, aby im służyć i kłaniać się im, oświadczam ci dzisiaj, że zginiesz na pewno” (2 Mojż. 22:20, NW; 5 Mojż. [Powt. Prawa] 8:19, BT). Posłuszeństwo wobec prawa należało więc do wymagań prawdziwego wielbienia.
PRAWA OBYWATELSKIE
5, 6. Czy pod Prawem istniał problem praw obywatelskich? Dlaczego Izrael nie był państwem tak zwanego „powszechnego dobrobytu”?
5 Dopóki sędziowie i władcy byli posłuszni Bogu, pod Prawem Mojżeszowym nie było problemów z zakresu uprawnień obywateli. Prawo chroniło rodowitego mieszkańca, obcego osiedleńca, a nawet cudzoziemca tymczasowo przebywającego w kraju. — 2 Mojż. 22:21; 23:9; 3 Mojż. 19:33, 34; 5 Mojż. 24:17.
6 W myśl zasad tego Prawa człowiek ubogi nie był narażony na niesprawiedliwość dlatego, że był biedny, ani bogacz dlatego, że był bogaty. Nie postępowano według hasła: „Bogatemu zabrać, a dać biednemu” (3 Mojż. 19:15). Prawo nie przewidywało rozbudowanego systemu opieki społecznej pod zarządem państwowym. Niemniej jednak zatroszczyło się ono w wystarczającej mierze o niezamożnych, którzy w dodatku zachowywali w pełni swą godność osobistą, gdyż mieli możność zapracowania sobie na utrzymanie. Porównaj tę zasadę z tekstem księgi 1 Mojżeszowej 3:19 oraz Listu 2 do Tesaloniczan 3:10, gdzie czytamy: „Kto nie chce pracować, niechaj też nie je”.
WZGLĄD NA UBOGICH
7. Jakie rozporządzenie uwzględniało potrzeby ludzi ubogich? Jak służyło ono dobru zarówno biednych, jak i właścicieli ziemi?
7 W Izraelu gospodarka opierała się przede wszystkim na uprawie roli. Każdy Izraelita posiadał własne dziedzictwo ziemi. Ten i ów na skutek złego gospodarzenia lub niepowodzeń finansowych mógł popaść w ubóstwo i zdarzyło się nieraz, że był zmuszony sprzedać swoje pole; również niektórzy obcokrajowcy osiedleni na stałe w Izraelu mogli zubożeć. Ze względu na nich istniało rozporządzenie, aby gospodarz podczas żniw nie ścinał zboża do samego końca swoich zagonów; miał też pozostawiać kłosy przypadkowo upuszczone przez żeńców (3 Mojż. 19:9; 5 Mojż. 24:19-21). Całe to pokłosie było przeznaczone dla biednych (Rut 2:3, 7). Oczywiście zbieranie owych pozostałości nie było łatwe, wymagało pracy z ich strony. Skutkiem tego jednak nie było próżnujących biedaków, utrzymywanych na koszt rządu. Powyższy głęboko przemyślany porządek służył też dobru właściciela roli, gdyż przypominał mu o wymaganej szczodrobliwości i posłuszeństwie wobec Boga. Sprzyjał rozwojowi poczucia braterstwa i jedności. — 3 Mojż. 25:35-43; 5 Mojż. 15:11; Rut 2:15, 16.
NIEWOLNICTWO — DOBRODZIEJSTWEM
8. Co umożliwiało utrzymanie siebie i rodziny człowiekowi, który popadł w trudności finansowe? Jak traktowano takich ludzi?
8 W Izraelu istniało też niewolnictwo, które to pojęcie nie cieszy się obecnie dobrą sławą. Kiedy jednak wnikniemy w przepisy regulujące sprawę niewolnictwa w Izraelu, stwierdzimy, że było ono dla tego kraju błogosławieństwem. Jeżeli warunki finansowe zmusiły kogoś do sprzedania swego dziedzictwa, a nie miał bogatszego krewnego, który by mógł je dla niego odkupić, wówczas nie potrzebował wraz z rodziną obawiać się przymierania głodem. W takim wypadku zawsze jeszcze mógł sprzedać siebie i swą rodzinę w niewolę (3 Mojż. 25:47). Izraelici, którzy w ten sposób stawali się niewolnikami, nie mieli być traktowani jako należący do niższej „kasty”, ale na równi z najemnymi robotnikami. Na ten temat czytamy w księdze 3 Mojżeszowej [Kapłańskiej] 25:53: „Będzie u ciebie jako najemnik, rok po roku. Nie będą się z nim srogo obchodzić w twej obecności”. — BT.
9. (a) Co ubogiemu zapewniała niewola? (b) Czy mógł kiedyś wydobyć się z tego stanu? Czy istniała możliwość dorobienia się w trakcie niewoli?
9 Niewola tego rodzaju była dla biednego prawdziwym dobrodziejstwem, gdyż zapewniała wyżywienie, odzież i dach nad głową jemu i rodzinie, a przy tym zarabiali oni na życie uczciwą pracą. Izraelski niewolnik mógł być wykupiony przez krewnego i wtedy stawał się człowiekiem wolnym (3 Mojż. 25:48, 49). Jeżeli zaś do tego nie doszło, to w siódmym roku swej niewoli miał automatycznie odzyskać swobodę, a co więcej, nie wolno było go puścić bez środków do życia. Pan jego w miarę posiadanych zasobów miał go wyposażyć zbożem, oliwą i winem (2 Mojż. 21:2; 5 Mojż. 15:12-14). Dzięki temu były niewolnik otrzymywał możliwość startu do zarabiania na utrzymanie pracą na własny rachunek lub prowadzeniem interesu. Niewolnicy mieli nawet możność dorobienia się. Niektórzy osiągali dość znaczny stopień zamożności, gdyż wolno im było składać pieniądze (3 Mojż. 25:49). Pilną i rzetelną pracą wielu niewolników zdobywało sobie uznanie, nawet zaszczyty; w niektórych wypadkach powierzano im zarządzanie wszystkimi sprawami swego pana. — Porównaj z tym 1 Mojżeszową 15:2; 24:2; 39:5, 6.
DZIEŃ SABATU
10. Dlaczego prawo dotyczące sabatu zarazem pobudzało do pracowitości? Jak należało spędzić ten dzień?
10 Sabat był dla wszystkich nader istotnym błogosławieństwem. Dawał tak ludziom, jak i zwierzętom domowym możność wytchnienia co siódmy dzień. W pozostałe sześć dni należało pracować, a nie próżnować. W księdze 2 Mojżeszowej 20:9 Jehowa Bóg nakazał: „Sześć dni robić będziesz i wykonasz wszystką robotę twoją”. System sześciu dni pracy był dobrodziejstwem, gdyż pobudzał do pracowitości i przyczyniał się do dobrobytu narodu. W naszych czasach stwierdzono, że pięciodniowy tydzień pracy sprzyja upadkowi moralności, gdyż ludzie skłonni są do nieodpowiedniego korzystania z wolnego czasu. Inaczej było w Izraelu. Jeden dzień wolny od pracy, jakim dysponowano, bywał przeznaczany na sprawy duchowe. Był on ogłoszony dniem „poświęconym” (2 Mojż. 20:8, 10, 11). Dlatego nie wolno go było bezcześcić, ale miał służyć rzeczom świętym. Dawał sposobność omawiania prawa Bożego, nauczania o nim dzieci, a tym samym zbliżenia ich do Króla i Stworzyciela. Bardzo stosownym zajęciem na ten dzień było spełnianie nakazu Bożego, zanotowanego w księdze 5 Mojżeszowej 5:15 i 6:6-8, gdzie czytamy: „Pamiętaj, że byłeś niewolnikiem w ziemi egipskiej i wyprowadził cię stamtąd twój Bóg, Jahwe [Jehowa], ręką mocną i wyciągniętym ramieniem: przeto ci nakazał twój Bóg, Jahwe, strzec szabatu [sabatu]”. „Niech pozostaną w twym sercu te słowa, które ja ci nakazuję. Wpoisz je twoim synom, będziesz o nich mówił przebywając w domu, w czasie podróży, kładąc się spać i wstawając ze snu. Przywiążesz je do twojej ręki jako znak. Niech one ci będą ozdobą między oczyma”. — BT.
ROK SABATNI
11. Jakimi wspaniałymi dobrodziejstwami radowano się w roku sabatnim?
11 Co siódmy rok był rokiem sabatnim. Ziemia miała wtedy leżeć odłogiem, nie uprawiana, i bez przeprowadzania zorganizowanej akcji żniwnej. Znawcy z dziedziny kultywacji gleby uznają wartość takiego postępowania (3 Mojż. 25:1-4). Właściciel mógł w owym roku jeść, co samo wyrosło, jeśli zachodziła taka potrzeba. Niezamożni jego sąsiedzi również mogli się tym pożywić. Brano też pod uwagę potrzeby zwierząt polnych i pozwalano im karmić się do woli (3 Mojż. 25:5-7). Ponieważ większość Izraelitów była rolnikami, więc w roku sabatnim mieszkańcy kraju w ogólności nie byli zbyt przepracowani. Ale tu znowu wolny czas nie miał być roztrwoniony, tylko poświęcony na spotkania o charakterze budującym pod względem duchowym, a zwłaszcza na przyswajanie sobie prawa Bożego w gronie rodziny. Ponadto każdego siódmego roku podczas Święta Namiotów kapłani czytali narodowi całe prawo Boże. W księdze 5 Mojżeszowej 31:10-13 czytamy na ten temat: „I rozkazał im Mojżesz: ‚Po upływie siedmiu lat, w roku darowania długów, w czasie Święta Namiotów, gdy cały Izrael się zgromadzi, by oglądać oblicze twego Boga, Jahwe, na miejscu, które sobie obierze, będziesz czytał to Prawo do uszu całego Izraela. Zbierz cały naród: mężczyzn, kobiety i dzieci, i cudzoziemców, którzy są w twoich murach, aby słuchając uczyli się bać Jahwe, Boga waszego, przestrzegając pilnie wszystkich słów tego Prawa. Ich synowie, którzy Go jeszcze nie znają, będą słuchać i uczyć się bać waszego Boga, Jahwe, po wszystkie dni, jak długo żyć będziecie w kraju, na przyjęcie którego przechodzicie Jordan’”. — BT.
ROK JUBILEUSZOWY
12. Dlaczego przestrzeganie zasad roku jubileuszowego wymagało wiary?
12 Każdy rok pięćdziesiąty był rokiem jubileuszowym, w którym ziemia znowu nie miała być uprawiana (3 Mojż. 25:8, 9, 11, 12). W ciągu całego tego roku również obowiązywały wyżej omówione zasady co do spożywania płodów ziemi. Przestrzeganie roku jubileuszowego wymagało wiary. Izraelici musieli polegać na Jehowie, że w czterdziestym ósmym roku każdego cyklu pięćdziesięcioletniego udzieli pod dostatkiem żywności, aby jej starczyło do żniw pięćdziesiątego pierwszego roku, czyli do roku następnego po jubileuszowym. — 3 Mojż. 25:20-22.
13. (a) Co następowało w roku jubileuszowym? (b) Dlaczego rok jubileuszowy był dla ludności ochroną? Jak z uwagi na ten rok ustalano wartość gruntu?
13 Rok jubileuszowy był w pewnym sensie całorocznym świętem, rokiem wolności, szczęścia i dziękczynienia za opiekę Jehowy. Sprzedane dziedzictwa, czy to role, czy inne nieruchomości, wracały do prawowitego właściciela. Każdy człowiek powracał do rodziny i swej rodzinnej posiadłości (3 Mojż. 25:13). Każdy niewolnik hebrajski odzyskiwał wolność (3 Mojż. 25:10). Dzięki takiemu porządkowi rzeczy żadna rodzina nie popadała przez długi w beznadziejne ubóstwo. Każda rodzina mogła zachować swoją godność i należny szacunek. Nawet jeśli ktoś roztrwonił majątek, niemożliwe było całkowite zaprzepaszczenie dziedzictwa dla potomków i tym samym nie było podstawy, aby imię ich popadło w kraju we wzgardę. Prawo roku jubileuszowego stanowiło o tym, że nie można było ziemi sprzedać na zawsze (3 Mojż. 25:23, 24). Zakupienie ziemi równało się raczej przyjęciu jej w dzierżawę, przy czym wartość gruntu oceniano według wartości zbiorów do następnego roku jubileuszowego. — 3 Mojż. 25:14-16.
14. Jakie wspaniałe dobrodziejstwa rok jubileuszowy przynosił narodowi?
14 Dobrodziejstwa roku jubileuszowego można jeszcze lepiej ocenić, gdy się weźmie pod uwagę nie tylko korzyści odnoszone przez pojedynczego Izraelitę, ale przede wszystkim skutki, jakie z niego wynikały dla całego narodu. W istocie swej rok jubileuszowy był jakby pełnym przywróceniem właściwego stanu teokratycznego, który Bóg ustanowił na początku w Ziemi Obiecanej. Przyczyniało się to do stabilizacji gospodarki kraju. Bóg obiecał Izraelowi, że jeśli będzie Jemu posłuszny, to ‚będzie pożyczał wielu narodom, a sam u nikogo nie będzie pożyczał’ (5 Mojż. 15:6). Rok jubileuszowy siłą rzeczy ustalał realną wartość ziemi i zapobiegał powstawaniu zadłużeń wewnętrznych oraz stanu pozornego dobrobytu, czemu towarzyszą takie następstwa, jak: inflacja, deflacja i kryzys gospodarczy. Rok jubileuszowy zapobiegał też konieczności ściągania wysokich podatków.
15. Jak rok jubileuszowy zapobiegał sytuacji obecnie panującej w wielu narodach?
15 Prawo roku jubileuszowego, właściwie przestrzegane, chroniło naród przed popadnięciem w opłakany stan, jaki obecnie widzimy w wielu krajach, w których praktycznie biorąc istnieją tylko dwie klasy: wielcy bogacze i skrajni nędzarze — chłopi pańszczyźniani, dzierżawcy płacący czynsz połową plonów, najemnicy i tym podobni. Dobrodziejstwo, jakie z zasad tego roku wynikało dla jednostek, wzmacniało cały naród, gdyż nawet niepowodzenie ekonomiczne nikogo nie wtrącało do jakiejś upośledzonej warstwy społecznej ani nie wyrzucało go poza sferę produktywności. Obecnie wielu wartościowych obywateli nie może w pełni wyzyskać swych zdolności, gdyż sytuacja gospodarcza zmusza ich do jednostajnej codziennej harówki, aby zarobić na utrzymanie. Natomiast w Izraelu pracowici mieszkańcy mogli w pełni przyczyniać się swymi zdolnościami i talentami do rozkwitu narodu.
NIEWIASTY POD OCHRONĄ PRAWA
16. Wymień niektóre z przepisów Prawa, zabezpieczających niewiasty w Izraelu.
16 Obowiązujące w Izraelu prawo małżeńskie chroniło niewiasty. Chociaż praktykowane było wielożeństwo, a Bóg nie przywrócił jeszcze pierwotnego stanu jednożeństwa (1 Mojż. 2:23, 24), to jednak wydane były przepisy ściśle regulujące rozmaite kwestie. Tak na przykład nikt nie mógł pierworodnego syna pozbawić prawa pierworodztwa, chociażby się urodził z mniej lubianej żony (5 Mojż. 21:15-17). Mężczyzna musiał mieć uzasadniony powód do rozwodu z żoną i prócz tego było wymagane, aby jej wręczył akt rozwodowy (5 Mojż. 24:1). Chroniło to ją później przed oskarżeniami, jakoby winna była cudzołóstwa lub prostytucji. Hebrajskiej niewolnicy wziętej za żonę gwarantowano wyżywienie, odzież i spełnianie powinności małżeńskich, nawet w wypadku, gdyby mąż upodobał sobie inną żonę (2 Mojż. 21:7-11). Kto uwiódł pannę przed poślubieniem, ten musiał ją wziąć za żonę i nie wolno mu było nigdy się z nią rozwodzić (5 Mojż. 22:28, 29). Żołnierz, który pojął za żonę wziętą do niewoli brankę, nie mógł jej później sprzedać w niewolę. — 5 Mojż. 21:10-14.
PRAWO KARNE
17. Przedstaw niektóre dodatnie strony tego, że Prawo nie przewidywało kary więzienia.
17 Przepisy karne były o wiele lepiej pomyślane i skuteczniejsze od dzisiejszych kodeksów. Prawo Mojżeszowe nie przewidywało kary więzienia. Dopiero później, za panowania królów, w Izraelu bezpodstawnie wprowadzono kary więzienia (Jer. 37:15, 16; 38:6, 28). Okoliczność, iż za żadne wykroczenie nie wymierzano kary więzienia, oznaczała, że nie żywiono przestępców na koszt ciężko pracujących ludzi, którzy byli posłuszni Prawu. Jeżeli ktoś ukradł coś swemu bliźniemu, nie wtrącano go do więzienia, gdyż nie byłby w stanie spłacić tego, co ukradł, i ofiara jego nadal ponosiłaby nie wyrównaną stratę. Tymczasem złodziej musiał nagrodzić wyrządzoną szkodę podwójnie lub jeszcze więcej, w zależności od tego, co ukradł i co z tym zrobił (2 Mojż. 22:1, 4, 7). Jeżeli nie zapłacił nałożonej mu kary, bywał zaprzedany w niewolę, czyli musiał pracować dopóty, dopóki nie uiścił tego, na co został skazany za dokonaną kradzież (2 Mojż. 22:3). Prawo to więc nie tylko ujmowało się za ofiarą kradzieży, ale było też skutecznym środkiem zapobiegającym złodziejstwu.
18. Jak Prawo Mojżeszowe podkreślało świętość życia?
18 Prawo kazało traktować życie jako rzecz świętą. Umyślnemu zabójcy zbrodnia jego żadną miarą nie mogła ujść bezkarnie. Musiał bezwzględnie ponieść śmierć. Dlatego w księdze 4 Mojżeszowej [Liczb] 35:30-33 czytamy o uchodźcach szukających schronienia w miastach ucieczki: „Jeżeli ktoś popełni zabójstwo, skazuje się go na śmierć na podstawie zeznań świadków; jednak zeznanie jednego świadka nie wystarczy do wydania wyroku śmierci. Nie możecie przyjmować żadnego okupu za życie zabójcy, który winien jest śmierci. Musi zostać zabity. Nie możecie również od tego, który się schronił do miasta ucieczki, przyjmować żadnego okupu w tym celu, by mógł wrócić przed śmiercią arcykapłana i mieszkać w (swojej) ojcowiźnie. Nie będziecie bezcześcili kraju, w którym mieszkacie. Krew bezcześci ziemię i nie ma innego zadośćuczynienia za krew przelaną, jak tylko krew tego, który ją przelał” (BT). W ten sposób niegodziwy człowiek bywał usuwany ze społeczeństwa izraelskiego. Natomiast nieumyślnemu zabójcy można było okazać miłosierdzie (Zobacz 4 Mojż. 35:9-15, 26-29). Nawet zabójstwo, którego sprawcy nie wykryto, nie mogło pozostawać nieodpokutowane. Miasto najbliższe miejsca dokonania zbrodni było uważane za obarczone winą krwi, za przeklęte, dopóki nie dokonano wymaganej ceremonii, aby w oczach Bożych zdjęta została z niego zbiorowa wina krwi. — 5 Mojż. 21:1-9.
19. W jaki sposób Prawo zapewniało nietykalność osobistą?
19 Każdy człowiek miał zapewnioną nietykalność osobistą. Prawo chroniło kobiety przed gwałtem (5 Mojż. 22:25-27). Porwanie człowieka uchodziło za ciężką zbrodnię. Porywacz, w którego rękach znaleziono uprowadzonego lub który sprzedał go do niewoli, musiał być nieodwołalnie zabity. — 2 Mojż. 21:16; 5 Mojż. 24:7.
ŻADNYCH ROZRUCHÓW, ŻADNEGO ROZPRZĘŻENIA
20. Jak Prawo eliminowało rozprzężenie młodzieży i rozruchy?
20 Dopóki naród zachowywał Prawo, utrzymywanie porządku nie było problemem. Nie było żadnych „strajków okupacyjnych”, akcji protestacyjnych, rozruchów ulicznych ani prób przejmowania steru rządów. W księdze 2 Mojżeszowej [Wyjścia] 23:2 czytamy: „Nie łącz się z wielkim tłumem, aby wyrządzić zło. A zeznając w sądzie, nie stawaj po stronie tłumu, aby przechylić wyrok” (BT). Podstawową komórką społeczną istotnie była rodzina. Uczono w niej szacunku tak dla władców, jak i dla samych rodziców (2 Mojż. 20:12; 22:28). Prawo przewidywało na przykład, że kto by uderzył ojca lub matkę albo im złorzeczył, ten zasługiwał na śmierć (2 Mojż. 21:15, 17; 3 Mojż. 20:9). Niepoprawny, buntowniczo usposobiony syn, który na przykład stał się żarłokiem i pijakiem, musiał być wydany na stracenie (5 Mojż. 21:18-21). Szacunek dla domu i rodziny pociągał za sobą szacunek dla władz narodu, a zwłaszcza dla jego naczelnego Władcy, Jehowy Boga.
POSZANOWANIE PRAWA WŁASNOŚCI
21. Jak przepisy dotyczące rzeczy znalezionych uwypuklają poszanowanie prawa własności?
21 W czasach obecnych na ogół panuje zwyczaj, iż rzeczy znalezione ludzie zatrzymują dla siebie. Tymczasem w Izraelu każdy, kto coś znalazł, był zobowiązany oddać to właścicielowi. Jeżeli właściciel mieszkał daleko i był nieznany, należało rzecz znalezioną zatrzymać, dopóki nie zgłosi się poszukujący jej właściciel (5 Mojż. 22:1-3). Wynika z tego, że znalazca powinien był ogłosić fakt znalezienia, aby pomóc właścicielowi w poszukiwaniach.
22. Jak jeszcze było chronione prawo własności?
22 Prawo własności było naprawdę w wielkim poważaniu. Wierzyciel nie mógł ściągać długu przez wtargnięcie do domu dłużnika i zabranie mu przedmiotów przyrzeczonych jako zabezpieczenie. Musiał czekać na zewnątrz, aż dłużnik przyniesie mu zastaw (5 Mojż. 24:10, 11). Ponadto nie wolno było brać w zastaw żadnych sprzętów bezpośrednio potrzebnych do życia ani niezbędnej odzieży. Na ten temat napisano w księdze 5 Mojżeszowej 24:6, 12, 13, co następuje: „Nie weźmie się w zastaw kamienia młyńskiego górnego ani dolnego, gdyż brałoby się w zastaw samo życie”. „Jeśli to jest ktoś ubogi, nie położysz się spać pod (...) zastawem, lecz wrócisz mu zastaw przed zachodem słońca, aby mógł spać pod swym płaszczem, błogosławiąc tobie, a Twój Bóg, Jahwe, policzy ci to za dobry czyn”. — BT.
ŻYCZLIWY STOSUNEK DO ZWIERZĄT
23. Jakie przepisy były wydane dla dobra zwierząt?
23 Nawet zwierzęta traktowano z życzliwością. Jeżeli ktoś zobaczył zwierzę w niebezpieczeństwie, to choćby należało do jego wroga, miał obowiązek pospieszenia mu z pomocą (2 Mojż. 23:5; 5 Mojż. 22:4). Zwierząt jucznych nie wolno było przeciążać ani znęcać się nad nimi. Wołowi młócącemu zboże nie wolno było wiązać pyska, co uniemożliwiałoby mu korzystanie z owocu własnej pracy podczas młocki (5 Mojż. 25:4). Dzikie zwierzęta również traktowano życzliwie. Nie wolno było chwytać ptasiej matki razem z pisklętami ani zabierać jej od jaj i przez to tracić całej rodziny (5 Mojż. 22:6, 7). Nie wolno też było nikomu zabijać jednego dnia krowy czy owcy razem z jej młodym. — 3 Mojż. 22:28.
PRAWO WOJENNE
24. (a) Jaki charakter miały wojny Izraela? Czy w takim razie obowiązki wojskowe stawiano ponad wszystko inne? (b) Kto bywał zwalniany od służby w wojsku? Na jakich zasadach opierały się takie zwolnienia?
24 Obowiązujące prawo regulowało sprawy wojen prowadzonych na rozkaz Jehowy i pod Jego kierownictwem. Mimo to obrona kraju nie była uważana za rzecz tak ważną, by anulowała prawa rodziny. Kto się zaręczył, a jeszcze nie pojął żony, oraz ten, kto był żonaty mniej niż jeden rok, bywał zwalniany od służby w wojsku do czasu, gdy w poszczególnym wypadku małżeństwo trwało cały rok. Przepis ten opierał się na prawie mężczyzny do posiadania i oglądania swego potomka, przyszłego dziedzica, oraz na prawie niewiasty do urodzenia dziecka swego męża (5 Mojż. 20:7; 24:5). Jeżeli ktoś zbudował dom, ale się do niego nie wprowadził, albo jeśli nie zebrał jeszcze plonów z nowo założonej winnicy, również bywał zwolniony od poboru (5 Mojż. 20:5, 6). Zwolnienie to opierało się na zasadzie, że człowiek ma prawo cieszyć się owocami swej pracy. Lewici byli zwolnieni od wojska, ponieważ usługiwali przy świątyni. Prawo więc wyraźnie stawiało wielbienie Jehowy ponad służbę wojskową. — 4 Mojż. 1:47-49; 2:33.
25. Co zapewniało wojsku czystość religijną i cielesną? Jaki korzystny wpływ wywierało to przy obleganiu miast nieprzyjacielskich?
25 Ponieważ wojny toczono z rozkazu Jehowy, więc żołnierze musieli być poświęceni do walki i w obozie musiała panować czystość (5 Mojż. 23:9-14). Za wojskiem izraelskim nie szły też żadne markietanki, które nieodłącznie towarzyszyły armiom światowym, prowokując do dania upustu zmysłom. Coś takiego potraktowano by jako jawną niemoralność. Co więcej, żołnierze podczas kampanii wojennej wstrzymywali się nawet od stosunków z własną żoną (1 Sam. 21:5; 2 Sam. 11:6-11). Zapewniało to armii czystość w sensie religijnym i cielesnym. Z tego też powodu nie gwałcono kobiet pokonanego nieprzyjaciela. Ścisłe przestrzeganie owego prawa miało jeszcze ten dobry skutek, że skłaniało do łatwiejszego poddania się nieprzyjaciół, którzy wiedzieli, iż żony i córki ich będą zostawione w spokoju. — 5 Mojż. 21:10-13.
GORLIWOŚĆ DLA PRAWDY
26. Jakie przepisy regulujące postępowanie prawne pobudzały do gorliwości na rzecz prawdy i sprawiedliwości?
26 Od świadka żądano, aby powiedział to, co wie o danej sprawie (3 Mojż. 5:1). Nie wolno mu było popełniać krzywoprzysięstwa, gdyż byłoby to kłamstwem „wobec Jehowy”. Jeżeli stwierdzono, że zarzut wysunięty przeciw komuś był rozmyślnym fałszem, to oskarżyciel musiał ponieść tę samą karę, na jaką narażał niesłusznie obwinionego. W tej sprawie napisano w księdze 5 Mojżeszowej 19:16-19: „Jeśli powstanie świadek złośliwy przeciw komuś, oskarżając go o przekroczenie prawa, dwu ludzi wiodących między sobą spór stanie wobec Jahwe [Jehowy] przed kapłanami i przed sędziami urzędującymi w tym czasie. Jeśli ci sędziowie, zbadawszy sprawę dokładnie, dowiodą fałszu świadkowi — jeżeli świadek taki fałszywie oskarżył brata swego — uczyńcie mu, jak on zamierzał uczynić swemu bratu. Usuniesz zło spośród siebie” (BT). Nikt nie mógł być skazany na śmierć na podstawie samych dowodów poszlakowych. Do ustalenia prawdy potrzebni byli dwaj naoczni świadkowie (5 Mojż. 17:6; 19:15). Świadkowie występujący przeciw człowiekowi winnemu ciężkiej zbrodni musieli pierwsi wziąć udział w kamienowaniu go na śmierć. Prawo to pobudzało do przestrzegania sprawiedliwości w Izraelu, skoro nie tylko od sędziów, ale i od każdego obywatela wymagano, żeby zademonstrował swe pragnienie uchronienia kraju od winy krwi w oczach Bożych. Prawo to zarazem zapobiegało składaniu fałszywego lub beztrosko pochopnego świadectwa. Zatem istotnie wiele dobrego wynikało z przepisu zapisanego w księdze 5 Mojżeszowej 17:7, który brzmiał: „Ręka świadków pierwsza zabijać będzie skazańca, a potem ręka całego ludu. Usuniesz zło spośród siebie”. — BT.
ZAKAZY DOTYCZĄCE OBCOWANIA CIELESNEGO
27. Co zarządzały niektóre przepisy dotyczące obcowania cielesnego?
27 Ustawa o małżeństwie zabraniała zawierania takiego związku z bliskim krewnym. W księdze 3 Mojżeszowej [Kapłańskiej] 18:6 powiedziano wyraźnie: „Nikt z was nie będzie się zbliżał do ciała krewnego swego, aby odsłonić jego nagość. Ja jestem Jahwe!” (BT). Takie stosunki są przeciwne naturze ludzkiej, a prócz tego szkodliwe z punktu widzenia genetyki. Natomiast plugawy czyn, polegający na rozmyślnym obcowaniu cielesnym z żoną podczas jej miesięcznego okresu, czyn nazwany ‚odsłonięciem źródła jej krwi’, ściągał na obie strony karę śmierci (3 Mojż. 20:18, BT). Ohydne praktyki homoseksualne i utrzymywanie stosunków ze zwierzętami tak samo było karane śmiercią, zgodnie z nakazem księgi 3 Mojżeszowej 20:13, 15, gdzie napisano: „Ktokolwiek obcuje cieleśnie z mężczyzną, tak jak się obcuje z kobietą, popełnia obrzydliwość. Obaj będą ukarani śmiercią, sami tę śmierć na siebie ściągną. (...) Ktokolwiek obcuje cieleśnie ze zwierzęciem, będzie ukarany śmiercią. Zwierzę także zabijecie”. — BT.
CZYSTOŚĆ
28, 29. (a) W jaki sposób przepisy sanitarne i dietetyczne służyły utrzymaniu odrębności Izraela? (b) Jakie wynikały stąd korzyści dla zdrowia cielesnego?
28 Przepisy sanitarne i dietetyczne służyły dwojakiemu celowi. Miały one za zadanie utrzymać odrębność narodu izraelskiego, stale mu przypominając, że ma być przed Jehową ludem czystym pod względem religijnym. Przepisy te powstrzymywały też ludność od nawiązywania stosunków towarzyskich z okolicznymi poganami. Jeżeli przeczytasz biblijną księgę 3 Mojżeszową, rozdziały od 11 do 15, to się przekonasz, że Izraelici musieli skrupulatnie przestrzegać czystości religijnej i cielesnej. Gdyby jakaś rodzina izraelska przyjęła zaproszenie i skorzystała z gościnności domu pogańskiego, naraziłaby się na niezliczone możliwości obciążenia się nieczystością w sensie religijnym, a nawet winą nieświadomego jedzenia krwi. Istniało także wielkie ryzyko uwikłania się w jakieś akty bałwochwalstwa, no i oczywiście zagrażało dodatkowe niebezpieczeństwo, że dzieci wplątałyby się w małżeństwa z poganami. Tymczasem słusznie nakazano Izraelowi w księdze 5 Mojżeszowej 7:3: „Nie będziesz z nimi zawierał małżeństw: ich synowi nie oddasz za małżonkę swojej córki ani nie weźmiesz od nich córki dla swojego syna”. — BT.
29 Poza tym również z punktu widzenia medycyny przepisy higieniczne i stosowanie kwarantanny oraz prawa moralne i zakaz spożytkowania krwi były wspaniałymi środkami ochrony przed durem brzusznym i plamistym, dymienicą (dżumą), zapaleniem wątroby, rzeżączką i kiłą oraz mnóstwem innych chorób.
30. Dlaczego powinniśmy pilnie poznawać wszystko, co zostało zobrazowane przez Prawo Mojżeszowe?
30 Omawiane Prawo miało więc niezrównane zalety, chociaż było dane tylko figuralnemu narodowi Bożemu i nakreślało zaledwie cień albo zarys przyszłych dobrodziejstw. Takie stwierdzenie znajdujemy w Liście do Hebrajczyków 10:1, gdzie czytamy: „Prawo bowiem, posiadając tylko cień przyszłych dóbr, a nie sam obraz rzeczy, przez te same ofiary, corocznie ciągle składane, nie może nigdy udoskonalić tych, którzy się zbliżają” (BT). Dlatego jakże pilnie powinniśmy studiować to, co zostało wtedy zobrazowane i jest rzeczywistością, a nie cieniem, mianowicie prawo wolności wprowadzone przez Jezusa Chrystusa, wspomniane w Liście Jakuba 1:25, gdzie czytamy: „Kto zaś pilnie rozważa doskonałe Prawo, Prawo wolności, i wytrwa w nim, ten nie jest słuchaczem skłonnym do zapominania, ale wykonawcą dzieła; wypełniając je, otrzyma błogosławieństwo”! (BT, wyd. II). Z jak żywym zainteresowaniem możemy oczekiwać sprawiedliwych rządów nad ziemią podczas bliskiego już chwalebnego, tysiącletniego panowania Chrystusa! Wówczas to niezbędne a słuszne pouczenia będą udzielane mieszkańcom ziemi, wśród których znajdą się także zmartwychwstali, jak to opisano w Objawieniu 20:12, 13 słowami: „I widziałem umarłych, wielkich i małych, stojących przed tronem; i zwoje były otworzone. Ale otworzono inny zwój; jest to zwój życia. I sądzono umarłych z tego, co było napisane w zwojach, według ich uczynków. I wydało morze umarłych, którzy w nim byli, i śmierć i Hades wydały umarłych, którzy w nich byli, i sądzono każdego z nich według jego uczynków”. — NW.
[Ilustracja na stronie 12]
Prawo Boże przewidywało dzień wolny od pracy; należało wtedy zająć się rzeczami świętymi, na przykład pouczaniem dzieci o przykazaniach Bożych