Kim byli Hetyci?
HETYTÓW opisuje pewna starożytna księga, w której zawarte są dzieje ludzkości od samego zarania jej istnienia. Księga ta, mianowicie Biblia, wyjawia, że byli to potomkowie prawnuka Noego, imieniem Het. Ponieważ Het był synem Kanaana i wnukiem Chama, więc Hetyci byli z pochodzenia Kananejczykami. — Rodz. 10:1, 6, 15.
Kiedy w roku 1943 p.n.e. patriarcha Abraham przybył do ziemi Kanaan, zastał tam Hetytów wśród od dawna osiadłej ludności. Wiadomo o nich, że zamieszkiwali górzysty obszar południowej Palestyny, a zwłaszcza w Hebronie i jego okolicy (Rodz. 15:18-20; 23:2-20). Setki lat później nadal zajmowali obszary górzyste, ale zasięg ich terytorium nie jest w Biblii dokładnie opisany. — Liczb 13:29; Joz. 11:3.
Hetyci byli prawdopodobnie jedynym spośród ludów kananejskich, któremu udało się zachować odrębność narodową i pewne znaczenie przez dość długi okres po zajęciu kraju przez Izraelitów (1 Król. 10:29). Pismo święte wspomina, że jeszcze za panowania króla Jorama w Izraelu (lata 917-905 p.n.e.) Hetyci mieli królów i rozporządzali siłą militarną (2 Król. 7:6). Jednakże najazdy Syryjczyków, Asyryjczyków i Babilończyków najwidoczniej z czasem złamały ich potęgę.
Z uwagi na znaczną rolę, jaką Hetyci odgrywali w czasach starożytnych, można by przypuszczać, iż rozmaite odkrycia archeologiczne dostarczyły o nich dodatkowych wiadomości. W licznych dziełach znajdziemy wzmianki, że tak jest w istocie. Archeologia faktycznie potwierdziła już doniesienia Biblii, przynajmniej w kwestii istnienia Hetytów. Nasuwa się jednak pytanie: Czy odnośne świadectwo archeologii opiera się na solidnej podstawie, czy raczej jest niepewne?
Wzmianki z asyryjskich inskrypcji klinowych na temat ludu „Hatti” zwykle wiążą go z obszarem Syrii lub Palestyny i dlatego mogą się kojarzyć z biblijnymi Hetytami. Niektórzy uczeni, oparłszy się na nazwie „Hatti”, posuwają się wszakże dalej niż na to pozwalają asyryjskie teksty klinowe i próbują Hetytów ze sprawozdania biblijnego łączyć z imperium, które miało swój ośrodek w Azji Mniejszej, daleko na północny zachód od Kanaanu.
W miejscowości Boghazkoi (dawnej Hattusas), którą uważa się za byłą stolicę owego imperium, odkryto wiele starożytnych napisów. Na podstawie podobieństwa w brzmieniu słów „Hattusas” i „Hatti” część uczonych nazywa język pewnych inskrypcji odkrytych w Boghazkoi „hattyckim” lub „hetyckim”. Obecnie utrzymuje się teoria, że dawni mieszkańcy tych terenów zostali podbici przez zdobywców, którzy też przynieśli z sobą nowy język. W języku tym stosowano pismo klinowe. Później jeszcze dalszy język, z pismem hieroglificznym, wyparł pismo klinowe. Wysuwane były przypuszczenia, że te trzy języki reprezentują trzy odrębne grupy ludów.
Dotąd nikomu jeszcze nie udało się dowieść, by którąkolwiek z tych grup należało utożsamiać z biblijnym ludem Hetytów (których nazwę jakby dla odróżnienia choćby w piśmie Biblia Tysiąclecia podaje zresztą w formie „Chetyci”). Historyk E.A. Speiser, przyznając, że taka trudność istnieje, stwierdza: „Problem Hetytów wspomnianych w Biblii jest (...) złożony. Zacznijmy od tego, że nie wiadomo, o jakich Hetytów może chodzić w poszczególnych fragmentach Biblii: o lud Hatti, o indoeuropejskich Hetytów z inskrypcji klinowych, czy też o Hetytów posługujących się pismem hieroglificznym.” — The World History of the Jewish People (Historia powszechna ludu żydowskiego), rok 1964, tom I, strona 160.
Godna uwagi jest także okoliczność, że żaden z napisów klinowych znalezionych w Boghazkoi nie wspomina, jakoby język, w którym jest sporządzony, nazywał się „hetyckim”. Taki jest jedynie wniosek pewnych uczonych. A na temat „hetyckiego” pisma hieroglificznego I.J. Gelb stwierdza: „Początki hetyckiego pisma hieroglificznego wciąż jeszcze są mało poznane, wszystko jednak wskazuje na to, że wywodzi się ono z obszarów kultury egejskiej” (A Study of Writting [Dzieje pisma], rok 1952, strona 83). Morze Egejskie znajduje się między Azją Mniejszą a Grecją. Tym bardziej więc oddalilibyśmy się od siedzib biblijnych Hetytów.
Z powyższego wynika jasno, że nie można z całą pewnością utożsamiać Hetytów (lub Chetytów) opisanych w Biblii z imperium „hetyckim”, którego stolicą było miasto Hattusas. Samo podobieństwo nazw „Hetyci” i „Hattusas” nie może być chyba uważane za silny argument przemawiający za taką identyfikacją.
Jednakże okoliczność, iż źródła pozabiblijne nie dostarczają pewnej podstawy do określenia, kim byli Hetyci, bynajmniej nie powinna nas niepokoić. Odkrycia archeologiczne częstokroć bywają różnie objaśniane i dlatego nie mogą stanowić bazy, od której by należało uzależniać wiarę w Pismo święte. Na kartach samej Biblii znajdziemy pod dostatkiem dowodów, że jest to Księga Prawdy. Każdemu czytelnikowi rzuca się w oczy, jak rozsądne i praktyczne są jej rady dotyczące życia powszedniego, jaka z niej przebija szczerość i wewnętrzna harmonia oraz jak wiele w niej proroctw, i to takich, które się spełniają.