Dwaj tłumacze, którzy przywrócili imię Boże w Nowym Testamencie

Jedną z pierwszych modlitw, którą poznają ludzie, jest modlitwa „Ojcze nasz”. Jezus nauczył jej swoich naśladowców. Można ją znaleźć w części Biblii powszechnie znanej jako Nowy Testament. Modlitwa ta zaczyna się słowami: „Ojcze nasz, który jesteś w niebie, niech się święci Twoje imię!” (Mateusza 6:9, Biblia Tysiąclecia, wydanie V). Jednak imię Boże, które w języku angielskim jest oddawane jako „Jehovah”, a czasami „Yahweh”a, rzadko występuje w angielskich tłumaczeniach Nowego Testamentu. Występują tam natomiast imiona fałszywych bogów, takie jak Zeus, Hermes czy Artemida. Czy więc przekłady te nie powinny też zawierać imienia prawdziwego Boga i Autora Biblii? (Dzieje 14:12; 19:35; 2 Tymoteusza 3:16).

Angielscy tłumacze Biblii Lancelot Shadwell i Frederick Parker uważali, że w Nowym Testamencie imię Boże powinno zostać przywrócone. Ale dlaczego „przywrócone”? Ponieważ stwierdzili, że występowało ono w oryginalnym tekście, ale później zostało usunięte. Na jakiej podstawie doszli do takiego wniosku?

Shadwell i Parker wiedzieli, że istniejące manuskrypty tak zwanego Starego Testamentu, pierwotnie spisane głównie po hebrajsku, wymieniają imię własne Boga tysiące razy. Zastanawiali się więc, dlaczego manuskrypty Nowego Testamentu, do których mieli dostęp, pomijają pełną formę tego imieniab. Poza tym Shadwell zauważył, że kiedy w manuskryptach Nowego Testamentu po grecku pojawiały się sformułowania często używane w Starym Testamencie, na przykład „anioł Jehowy”, przepisywacze najwyraźniej zastępowali imię Boże między innymi określeniem Kýrios, czyli „Pan” (2 Królów 1:3, 15; Dzieje 12:23).

Jeszcze zanim Shadwell i Parker opublikowali swoje tłumaczenia, istniały już angielskie przekłady Nowego Testamentu, w których pojawiało się imię Boże, ale przywrócono je w stosunkowo niewielu miejscachc. Do roku 1863, kiedy Parker opublikował A Literal Translation of the New Testament, najwyraźniej żaden angielski tłumacz nie przywrócił w swoim przekładzie Nowego Testamentu imienia Bożego w znaczącej liczbie miejsc. Kim byli Lancelot Shadwell i Frederick Parker?

Lancelot Shadwell

Lancelot Shadwell (1808-1861) był adwokatem, synem sir Lancelota Shadwella, wicekanclerza Anglii. Należał do Kościoła anglikańskiego. Chociaż wierzył w Trójcę, szanował imię Boże i określał je jako „chwalebne imię JEHOWA”. W swoim tłumaczeniu dwóch Ewangelii, The Gospels of Matthew, and of Mark, w tekście głównym użył imienia „Jehowa” 28 razy, a w dołączonych komentarzach — 465 razy.

Shadwell prawdopodobnie poznał imię Boże, kiedy zobaczył je w hebrajskim tekście Starego Testamentu. Stwierdził, że ci, którzy w przekładzie Starego Testamentu na język grecki zastąpili je słowem Kýrios, „nie byli uczciwymi tłumaczami”.

The Gospel according to Matthew (Ewangelia według Mateusza) przetłumaczona na język angielski z dołączonymi komentarzami, L. Shadwell (1859), dzięki uprzejmości Bodleian Libraries. Licensed under CC BY-NC-SA 2.0 UK. Wyróżnienie nasze

W swoim tłumaczeniu Shadwell użył imienia „Jehowa” po raz pierwszy w Ewangelii według Mateusza 1:20. W komentarzu do tego wersetu napisał: „Słowo [Kýrios] występujące w tym i wielu innych fragmentach N.T. [Nowego Testamentu] odnosi się do imienia własnego Boga — JEHOWA: i przywrócenie tego imienia w angielskim tłumaczeniu jest sprawą najwyższej wagi”. Stwierdził też: „Trzeba to zrobić, żeby oddać Bogu należną cześć. On sam oznajmił nam swoje imię JEHOWA: i najlepsze, co możemy uczynić, to używać tego imienia, kiedy o nim mówimy”. Następnie powiedział, że w Biblii Króla Jakuba „imię JEHOWA pojawia się rzadko; (...) zamiast imienia własnego Boga znajdujemy słowo Pan”. Shadwell stwierdził, że „Pan (...) to najbardziej niegodny tytuł”, jakiego można użyć w miejsce imienia Bożego. Dodał, że nawet on sam jest nazywany Panem w swojej posiadłości.

W roku 1859 Shadwell opublikował Ewangelię według Mateusza, a w roku 1861 — wydanie zawierające Ewangelie według Mateusza i Marka. Niestety, na tym jego praca dobiegła końca. Zmarł 11 stycznia 1861 roku, w wieku 52 lat. Jednak jego wysiłki nie poszły na marne.

Frederick Parker

Na Ewangelię według Mateusza w tłumaczeniu Shadwella zwrócił uwagę zamożny przedsiębiorca z Londynu, który nazywał się Frederick Parker (1804-1888). W wieku około 20 lat zaczął tłumaczyć Nowy Testament. W przeciwieństwie do Shadwella odrzucał naukę o Trójcy. Napisał, że wszyscy chrześcijanie powinni „całym sercem przyjąć prawdę (...) i wielbić jedynego Wszechmocnego Jehowę”. Parker uważał też, że użycie w Nowym Testamencie określenia Kýrios w odniesieniu zarówno do Pana Boga, jak i Pana Jezusa utrudniało dostrzeżenie różnicy między tymi dwoma osobami. Zaciekawiło go więc to, że w pewnych kontekstach Shadwell oddał Kýrios jako „Jehowa”.

Co pomogło Parkerowi zrozumieć te zagadnienia? Studiował grekę i napisał kilka książek i rozpraw na temat greckiej gramatyki. Został też członkiem pewnego instytutu biblijnego (Anglo-Biblical Institute). Instytut ten zajmował się analizowaniem manuskryptów biblijnych, co miało przyczynić się do wydawania lepszych przekładów Biblii w języku angielskim. W roku 1842 Parker zaczął publikować swoje pierwsze tłumaczenie Nowego Testamentu — ukazało się w kilku częściach i wydaniachd.

Wysiłki Parkera, żeby przywrócić imię Boże

Przez kilka lat Parker w swoich pismach próbował odpowiedzieć na pytania: „Kiedy Kýrios odnosi się do Pana Jezusa, a kiedy do Pana Boga?”, „Dlaczego pod względem gramatycznym słowa Kýrios często używa się jako imienia, a nie jako tytułu?”.

Kiedy Parker natknął się na Ewangelię według Mateusza w tłumaczeniu Shadwella z roku 1859 i zawarte tam komentarze dotyczące słowa Kýrios, nabrał przekonania, że w pewnych kontekstach Kýrios „powinno być tłumaczone na Jehowa”. Dokonał więc rewizji swojego przekładu Nowego Testamentu i umieścił imię „Jehowa” wszędzie tam, gdzie jego zdaniem wskazywał na to kontekst tekstu greckiego lub względy gramatyczne. W rezultacie w 1863 roku opublikował jednotomowe wydanie A Literal Translation of the New Testament, w którym imię Boże pojawia się w tekście głównym 187 razy. O ile wiadomo, jest to pierwszy angielskojęzyczny przekład, w którym imię Boże występuje w całych Chrześcijańskich Pismach Greckiche.

W roku 1864 Parker wydał też A Collation of an English Version of the New Testament . . . With the Authorized English Version. W tym dziele zestawił swoje tłumaczenie Nowego Testamentu z Nowym Testamentem z Biblii króla Jakuba, żeby pokazać, w których miejscach i pod jakimi względami różnią się te dwa przekładyf.

Żeby pokazać, jak ważne jest przywrócenie imienia Bożego, Parker wskazał na kilka wersetów w Biblii króla Jakuba, między innymi List do Rzymian 10:13: „Albowiem każdy, kto będzie wzywał imienia Pana, zostanie zbawiony”. (Co ciekawe, według Biblii poznańskiej werset ten brzmi: „Każdy bowiem, kto wezwie imienia Pana, dostąpi zbawienia”). Parker zastanawiał się, czy ‛ktokolwiek, czytając te wersety w Biblii króla Jakuba, wyciągnąłby wniosek, że chodzi w nich o Jehowę, a nie o Syna, Pana Jezusa Chrystusa’.

Na publikowanie i rozpowszechnianie swoich rozpraw i innych opracowań Parker przeznaczył tysiące funtów, co w tamtych czasach było fortuną. Tylko jednego roku wydał 800 funtów, co dzisiaj stanowiłoby równowartość ponad 100 000 funtów. Bezpłatne egzemplarze wielu swoich publikacji wysyłał też do oceny znajomym i hierarchom kościelnym.

Opracowania i tłumaczenia Parkera, które ukazywały się w niewielkim nakładzie, były wyśmiewane przez niektórych biblistów. Ci uczeni nie cenili szczerych wysiłków, na jakie zdobywał się Parker, Shadwell i inni, żeby przywrócić imię własne Boga w angielskim przekładzie Nowego Testamentu.

Może cię też zainteresować 10-minutowy materiał filmowy: Wystawy w Warwick: „Biblia a imię Boże”.