“Mie Ahnsou Konehng Ong Soahng Koaros Me Kin Wiawi Nin Sampah Wet”
“Mie ahnsou konehng ong soahng koaros me kin wiawi nin sampah wet.”—EKLESIASDES 3:1, New World Translation.
1. Dahme aramas sohunsek kan kin apwaliki en wia, oh met kin imwikihla dah ekei ahnsou?
ARAMAS akan kin kalapw nda, “Ma I wiahte met mahso.” A ekei kin uhd pwurehng kilanglahng mwurarail oh nda, “Ma I awihete mahs.” E kin kasalehda ahn aramas sohunsek ong pilada ahnsou me konehng en wiahda mehkot. Irair en sohte itar wet rehn aramas akan kin kak pil kauwehla nanpwung mwahu en aramas akan. E pil imwikihla nsensuwed oh tihwo laud. Me suwed sang met, e pil kin kaluwetala ekei aramas arail pwoson Siohwa oh sapwellime pwihn.
2, 3. (a) Dahme kahrehda e wia elen loalokong ma kitail pahn likih Siohwa ni a pahn pilada ahnsou me konehng en wia dahme e kupwurki? (b) Lamalam toupahrek dahieu kitail anahne doadoahngki me kin pid pweidahn kokohp en Paipel kan?
2 Aramas akan sohte ahneki erpit oh loalokong duwehte Siohwa, pwe Siohwa, ma E kupwurki, E kak esehla sangete mwowe dahme pahn wiawi mwuhr. “Sangete nin tapio E kin kak kasalehda dahme pahn wiawi mwuhr.” (Aiseia 46:10, NW) Ihme kahrehda, E kak pilada ahnsou me konehng en wia dahme E kupwurki. Kitail en dehr likih pein atail sohkoahiek kan me kin pid pilada ahnsou me konehng en wia mehkot, ahpw, e kin wia elen loalokong ma kitail pahn likih Siohwa ni eh kin ketin pilada ahnsou kan me konehng!
3 Karasepe ehu, Kristian lelepek akan kin, ni lelepek, awih sapwellimen Siohwa ahnsou en kahrehong kokohp kan en Paipel en pweida. Irail kin soupisengki wiewia doadoahk en Siohwa, ahpw ni ahnsowohte irail kin medemedewe duwen kaweid en Koulen Kedepwidepw 3:26: “Eri, ih me mwahu kitail koaros en kin kanengamah oh awiawih—awiawih pwe en ketin kamourkitailla.” (Pil kilang Apakuk 3:16.) Ni ahnsowohte irail kin kamehlele me ahnsoun sapwellimen Siohwa kadeik, “mehnda ma e pahn pwand, . . . e pahn pweida ni ahnsawi; oh e sohte pahn pwand.”—Apakuk 2:3.
4. Iaduwen pwuhken Eimwos 3:7 oh Madiu 24:45 kak sewese kitail en kanengamah awih Siohwa?
4 Ni pali teio, ma kitail sohte, ni unsek, wehwehki ekei iren Paipel kan de kawehwe kan en iren Paipel pwukat me mih nan pwuhk kan me Watch Tower kin ntingda, e konehng kitail en nsensuwedkihla oh sohte kanengamah? Awiawih sapwellimen Siohwa ahnsou en kawehwehda iren Paipel pwukat kin wia elen erpit. “Kauno [“Siohwa,” NW], Wasa Lapalahpie, sohte kin ketin wia mehkot, ma e sohte kin ketin kasalehiong sapwellime ladu soukohp kan kupwure.” (Eimwos 3:7) Ia uwen kaselel inou wet! Ahpw, kitail anahne pohnese me Siohwa kin ketin kasalehiong sapwellime ladu kan kupwure ni ahnsou me E kupwurki. Ih kahrepe wet, Koht ketin idiahda “ladu lelepek oh loalokong” en kihong sapwellime aramas akan “kanarail kisin mwenge ahnsou me konehng.” (Madiu 24:45) Ihme kahrehda, ni ahnsou ekei iren Paipel kan saikinte wehwe mwahu, kitail sohte anahne en nohn daulihla medemedewe duwen ire pwukat, de pwunodki ia wehwehn ire pwukat. Ahpw, kitail en likih oh kanengamah awih Siohwa, E pahn ketikihong pwihn en “ladu lelepek oh loalokong” dahme anahn ni “ahnsou me konehng.”
5. Kapai dahieu kitail kak paiekihda sang atail pahn wadek pwuhken Eklesiasdes 3:1-8?
5 Nanmwarki Solomon me koasoia duwen wiewia 28, oh mie “ahnsou konehng” ong wiewia pwukat koaros. (Eklesiasdes 3:1-8) Ni atail pahn wehwehkihla wehwehn ahn Solomon koasoi, e pahn sewese kitail en pilada ahnsou konehng ong wiewia pwukat nin duwen me Koht kin kupwurki. (Ipru 5:14) Met pahn sewese kitail koasoanehdi atail wiewia kan nin duwen me Koht kin kupwurki.
“Ahnsoun Sengiseng oh Ahnsoun Kouruhr”
6, 7. (a) Dahme kin kahrehong aramas akan nan rahnpwukat en “sengiseng”? (b) Iaduwen sampah wet kin song en katikitikiala kahpwal akan me tohnsampah kin lelohng?
6 Edetehn mie “ahnsoun sengiseng oh ahnsoun kouruhr,” ihs me sohte kin perenki ahnsoun kouruhr sang sengiseng? (Eklesiasdes 3:4) Mehlel, kitail kin mih nin sampah ehu me kin dirkihla soahng kan me kin kahrehong aramas en sengiseng. Nuhs kansensuwed kan kin kalap kohda. Kitail kin masepwehkada ni ahnsou me kitail kin rong duwen ekei pwulopwul kan me kin kaskihdi iengarail tohnsukuhl akan nan sukuhl, oh pahpa oh nohno kan me kin wia kauwehla neirail seri kan, de irail loallap akan me kin kemehla de wiaiong aramas akan en soahn de lellel, oh melimel kan de lapake me kin kemehla aramas akan oh kauwehla ihmw akan. Seri kan me nan mas loal oh duhpek oh irail akan me lipalipseli kin pwarada nan TV kin kahrehong atail kin poakehirailla. Soangen lepin lokaia kapw me mahs sohte kin mie me duwehte: “ethnic cleansing” (wehwehki kamakamalahn keinek kan), soumwahu en “AIDS,” “germ warfare” (wehwehki mahwen en paiking de mwahs), oh “El Niño” kin wahdohng kitail en pwunod—ni soangsoangen irair me ehu ehu kin kahrehda.
7 Sohte peikidpe, sampah wet kin dirkihla kahpwal kan oh kapwunod kan. Ahpw, irail pwihn en pisnes en mehn kamweit kan kin song en katikitikiala irair apwal akan en nan rahnpwukat ni ahr kin kihda mehn kamweit kan me kin pid dipen nenek oh tiahk lemei kan, pwe kitail pahn pohnsehsehla kahpwal akan me aramas teikan kin lelohng. Ahpw, mehn kamweit pwukat me kin kahrehong aramas ni saledek wia kouruhr oh kamwan suwed, ahpw soahng pwukat kaidehn peren mehlel. Sampah wet me Sehdan kin kaunda sohte pahn kak kihong aramas akan peren mehlel, pwe peren mehlel kin kisehn Wahn Ngehn en Koht.—Kalesia 5:22, 23; Episos 5:3, 4.
8. Kristian akan nan rahnpwukat anahne mwohniki sengiseng de kouruhr? Kawehwehda.
8 Pwehki kitail kin kilang irair suwed me tohnsampah mihla loale rahnpwukat, kitail kak wehwehki me met kaidehn ahnsoun kouruhr. Met kaidehn ahnsou me kitail pahn mwohniki mwadong oh mehn kamweit de mweidong atail “peren” en kihsang ahnsoun pali ngehnatail akan. (Pil kilang Eklesiasdes 7:2-4.) Wahnpoaron Pohl mahsanih, “Irail akan me kin doadoahngki dipwisoun sampah kan” pahn anahne “duwehte ma re sohte kin paieki dipwisou pwukat.” Pwekihda? Pwehki “irair en sampah kin wekwekila.” (1 Korint 7:31) Kristian mehlel akan kin mourki ehu ehu rahn ni arail pohnese duwen kesempwal en mwekid en ahnsou me kitail mihmiher loale.—Pilipai 4:8.
Mendahki Sengiseng, Nsenamwahu Mehlel!
9. Irair suwed dahieu me wiawi rahn akan mwohn Nohliko, oh ia wehwehn met ong kitail?
9 Aramas akan me mour ni ahnsoun Nohliko, irail sohte kin kesempwaliki mour. Re kin wia nsenarail ehu ehu rahn oh re sohte kin sengisengki “duwen aramas akan ar suwedlahr nin sampah,” oh re sohte kin nsenohki me “kamaramas kaparaparalahr wasa koaros.” (Senesis 6:5, 11) Sises pil kin mahsanih duwen irair suwed wet ni ahnsou e kohpadahr me aramas akan nan atail ahnsou pahn pil ahneki soangen madamadauohte. E kihda kaweid wet: “Pwe nin duwen aramas ako ar pereperen kamakamadipw ni rahn ako mwohn nohlik lapalapo, ohl oh lih akan wiewia pwopwoud lao lel rahn me Noha pedolong nan warihmwo; re ahpw sasairki nohliko, e lao komwopwirailla koaruhsie; ih duwen me pahn wiawi, ni ahnsou me Nein-Aramas pahn pwarodo.”—Madiu 24:38, 39.
10. Iaduwen mehn Israel kan me kin memour ni mwehin Akkai kin kasalehda me re kin sohte kin kesempwaliki sapwellimen Siohwa ahnsou?
10 Sounpar 1,850 mwurin Nohliko, ni mwehin Akkai, mehn Israel tohto sohte kin kesempwaliki mehkan ni pali ngehn. Irail kin kedirepwki pein arail anahn akan, re sohte dehdehki me ahnsou re kin memour iei ahnsoun rapahki mahs kupwuren Siohwa. Kitail wadek: “Aramas pwukat ndinda me e saikinte lel ahnsou mwahu en onehda sapahl Tehnpas Sarawio. Kauno [“Siohwa,” NW] eri mahsanihong soukohp Akkai en patohwanohng aramas akan: ‘Nei aramas akan, dahme kumwail pahn mihmihki nan ihmw kaselel kan, a ei Tehnpas Sarawio ahpw pahn wiewia mohn tehnpas ehu? Kumwail sohte kilang dahme wiewiawi ong kumwail?”’”—Akkai 1:1-5.
11. Mehnia peidek kan kitail kak idek pein rehtail?
11 Nin duwen Sounkadehdehn Siohwa kan nan rahnpwukat, kitail pil ahneki pwukoah kan oh pwais akan mwohn Siohwa duwehte mehn Israel kan ni mwehin Akkai, kitail pil anahne kilang dahme wiawi ong kitail. Kitail kin “sengisengki” irairen sampah wet oh iaduwen met kin lahlahwe mwaren Koht? Kitail kin nsensuwedkihla aramas akan me sohte kin kamehlele me mie Koht de aramas akan me kin pohnsehsehla sapwellime koasoandi pwung kan? Kitail kin mwekidki met duwehte irail akan me ale kilel nan kasansal en Esekiel sounpar 2,500 samalahro? Kitail kin wadek duwen irail: “Siohwa ahpw malipe [ohl me weuwa mehkot me e pahn ntingki]: ‘Kohwei nan kahnimw en Serusalem pwon oh kihdiong kilel ehu ni temwen aramas koaros me pahtoulahr oh milahr nan apwal pwehki soahng saut akan me wiewiawi nan kahnimwet.’”—Esekiel 9:4.
12. Ia wehwehn pwuhken Esekiel 9:5, 6 ong aramas akan nan rahnpwukat?
12 Wehwehn kasansal wet ong kitail nan rahnpwukat kin wie sansal ni ahnsou kitail wadek kaweido me kohwong ohl wenemen me kolokol tehtehn pei: “Kumwail idawehnewei nan kahnimwo oh kemehla aramas akan. Kuwmail kemehla aramas koaros; kaleke kumwail mahkong emen. Kumwail kemehla ohl mah kan, mwahnakapw akan, peinakapw akan, ihn kan, oh seri kan. Ahpw kumwail dehpa sair mehmen me kilel mi nan temwe. Kumwail tepida wasaht nan Tehnpesei Sarawiet.” (Esekiel 9:5, 6) Ma kitail men pitsang kahn kamakam kowahlap me kerendohr, kitail anahne esehla me atail ahnsou iei ahnsoun sengiseng.
13, 14. (a) Soangen aramas dah kei me Sises mahsanih me peren? (b) Kawehwehda dahme kahrehda ke lemeleme me kawehwehn irairen peren wet kin pid Sounkadehdehn Siohwa kan.
13 Edetehn sapwellimen Siohwa ladu kan kin nsensuwedki irairen sampah wet, met sohte kin wehwehki me re sohte kin peren. Weksang met, re kin wia pwihn en aramas nin sampah me keieu nsenamwahu. Sises ketkihda poahsoanpen peren ni ah mahsanih met: “Meid pai me nsenohki ahr anahn akan ni pali ngehn, . . . irail me kin mwahiei, . . . me nan kapehd opampap, . . . me kin ngoangki kapwaiada kupwuren Koht, . . . me kin mahk ong meteikan, . . . me nan kapehd mwakelekel kan, . . . me kin wia doadoahk en kamwahu nanpwungen aramas akan, . . . me kin ale lokolok pwehki ar kapwaiada kupwur en Koht.” (Madiu 5:3-10, NW) Mie mehn kadehde tohto me kin kasalehda me nin duwen pwihn ehu, Sounkadehdehn Siohwa kan kin wia met laudsang pelien lamalam teikan.
14 Keieu, ni ahnsou kaudok mehlel pwurehng kehlailda nan pahr 1919, sapwellimen Siohwa aramas peren kan kin ahneki kahrepe mwahu en “kouruhr.” Ni pali ngehn, re kin inenen peren mehlel oh duwehte irail akan me pwurodohsang Papilon nan senturi kaweneu B.C.E.: “Ni ahnsou me Kauno [“Siohwa,” NW] ketin kasapahldohng kitail nan Serusalem, likamwete kitail ouraman! Ia uwen atail kouruhr! Ia uwen atail koul oh ngisingiski atail peren! . . . Mehlel e ketin wiadahr soahng kapwuriamwei kei rehtail; ia uwen atail peren!” (Melkahka 126:1-3) Ahpw, edetehn Sounkadedehn Siohwa kan kin kouruhr ni pali ngehn, irail kin ese duwen ahnsou apwal akan nan rahnpwukat. Ni ahnsou sampah kapw pahn pweida, oh tohnsampah pahn ahneki “mouro me uhdahn mour mehlel,” eri ih ahnsou me kouruhr pahn wiliandi sengiseng ni ahnsou kohkohlahte.—1 Timoty 6:19; Kaudiahl 21:3, 4.
“Ahnsoun Pwoalehdi Emenemen oh Ahnsoun Sohte Pahn Pwoalehdi Emenemen”
15. Dahme kahrehda Kristian akan kin pilada ihs me re pahn werekiong?
15 Kristian akan kin kanahieng ihs me re kin werekiong. Irail kin tamanda kaweid me Pohl kihda: “Kaleke kumwail pitida pahn meteikan! Pwe ‘werekiong aramas suwed kan e kin kauwehla tiahk mwahu.” (1 Korint 15:33) Nanmwarki loalokong, Solomon, mahsanih: “Ma ke pahn padahngki mehkot sang rehn me loalokong kan, ke pahn pil loalokongla. A ma ke pahn kompoakepahnki me pweipwei kan, ke pahn ohkihla.”—Lepin Padahk 13:20.
16, 17. Iaduwen Sounkadehdehn Siohwa kan kin kilangwong kompoakparail kan, kapakaparseli en pwutak oh serepein me saikinte pwopwoud, oh pwopwoud, oh dahme kahrehda?
16 Sapwellimen Siohwa ladu kan kin pilada irail me kin poakohng Siohwa oh sapwellime kosonned pwung kan en wia kompoakparail kan. Irail pil kin perenki werekiong kompoakparail kan, ahpw, re kin irehiraildisang madamadau saledek en sampah wet ong me pid kapakaparseli en pwutak oh serepein me saikinte pwopwoud nin duwen a kin kalapw wiawi nan wehi tohto. Irail sohte kin wiahki met mehn mwadong, ahpw, re kin kilangwong kapakaparseli en pwutak oh serepein me saikinte pwopwoud nin duwen kahk kesempwal ehu ong irail kante me kaukaunop en pwopwoud, oh aramas emen pahn kak wia met ihte ma e konehngehr ni irair en paliwar, madamadau oh ni ah irair en pali ngehn—oh ma ah irair kin pwung ong iren Paipel kan me pid pwopwoud.—1 Korint 7:36.
17 Ekei kin lemeleme me koasoandi wet koasoandi en aramas en kawao. Ahpw, Sounkadehdehn Siohwa kan sohte kin mweidong madamadau en aramas teikan en wia kaweidpen ahr pilipil kan me pid duwen soangen aramas dah me re pahn kompoakepahki de ahr pilipil kan me pid duwen kapakaparseli en pwutak oh serepein me saikinte pwopwoud oh pil ahr pilipil kan me pid duwen pwopwoud. Re ese me “erpit kin sansalki wahn wiewia kan.” (Madiu 11:19, NW) Pwehki re wehwehki me Siohwa kin ahnsou koaros mwahngih dahme keieu mwahu ong kitail, re kin kesempwaliki sapwellime kaweid en “pwoudikihda pil emen Kristian.” (1 Korint 7:39, NW; 2 Korint 6:14) Irail sohte kin mwadangete pwoudkihda emen oh medemedewe me ma arail pwopwoud sohte pahn pweida re kak katohrohrpeseng de mweipeseng. Re kin isaneki ahnsou mwahu en rapahki emen me pahn mwahu ong irail en pwoudki, pwe re kin pohnese me ni ahnsou re pahn pwopwoudla, sapwellimen Siohwa kosonned kin kadoadoahk ong irail: “Ira eri solahr wia riemen, pwe warteieu. Eri, kaleke aramas de kamweidpeseng me Koht ketin kapatapenehr.”—Madiu 19:6; Mark 10:9.
18. Dahme pahn kak tepida sewese pwopwoud en ahneki peren nan ara pwopwoud?
18 Pwopwoud iei inou ehu me pahn wiawi erein ahn emen mour, oh pwehki met, aramas akan anahne koasoanehdi mwahu. Ohl emen pahn kak idek reh, ‘Lih menet me pwung ong ie?’ Ahpw pil kesempwal, e anahne idek reh, ‘Ngehi wia aramas me pahn pwung ong ih? Ngehi emen Kristian mah me kak apwalih ah anahn akan ni pali ngehn?’ Ira koaros me koasoanehdi en pwopwoud kin ahneki pwukoah ehu mwohn Siohwa en kehlail ni pali ngehn, pwe met pahn wiahda poahsoanpen pwopwoud me Koht pahn kupwurki. Pwopwoud en Kristian kid kei kak kadehde me doadoahk en kalohk kaukaule kin kahrehong emen en ahneki madamadau en kihkihwei me kaperen sang ale, ihme kahrehda doadoahk wet kak sewese pwopwoud kapw kan en ahneki peren nan arail pwopwoud.
19. Dahme kahrehda ekei Kristian akan kin pilada en kiripw?
19 Ekei Kristian akan kin tamataman me mie ahnsou me re “sohte pahn pwoalehdi emenemen” ni arail kin pilada en dehr pwopwoud pwehki doadoahk en kalohki Rongamwahu. (Eklesiasdes 3:5) Ekei kin men awih ekis mwohn re pahn pwopwoud lao lel re lemeleme me re kehlailla ni pali ngehn pwehn kak kahrehong emen en men pwoudkihda irail. Ahpw kitail en dehr manokehla irail Kristian kiripw akan me kin men pwopwoud oh alehdi pai kan en pwopwoud ahpw re saikinte kak diarada emen en pwoudkihda. Kitail ese me Siohwa kin perenkihda arail sohte kin kauwehla sapwellime kosonned akan mendahki ahr kin men pwopwoud. Kitail pil kalahnganki arail lelepek oh kangoange irail.
20. Dahme kahrehda pil pwopwoud kan, ekei ahnsou, “sohte pahn pwoalehdi emenemen”?
20 Iaduwen irail me pwopwoud kan—mie ekei ahnsou re “sohte pahn pwoalehdi emenemen”? Ei, pwe Pohl ntingihdi met: “Riei ko, iet me I men ndawohng kumwail: atail ahnsou mwotomwotalahr, iei me konehng irail kan me mie ar pwoud, re en kin mour duwehte ma re sohte pwopwoud.” (1 Korint 7:29) Ihme kahrehda, ekei ahnsou, peren kan oh kapai kan en koasoandi en pwopwoud pahn anahne mih pahnangin atail pwukoah kan me kohsang Siohwa. En ahneki madamadau toupahrek ong ire wet sohte pahn kaluwetala koasoandi en pwopwoud, ahpw e pahn kakehle pwopwoud kan pwe e pahn katamankin irail me Siohwa iei Ih me keieu kesempwal nan arail mour.—Eklesiasdes 4:12.
21. Dahme kahrehda kitail en dehr kadeik pilipil en pwopwoud kan me kin pid naineki seri?
21 Ekei pwopwoud kan me wia arail pilipil en dehr naineki seri kan pwe re pahn kak saledek ong doadoahk en papah Koht. Irail kin tohnmetei laud, oh Siohwa pahn kapaiada irail. Paipel kin kangoange aramas akan en kiripw pwehki doadoahk en kalohki Rongamwahu, ahpw e sohte kin koasoia duwen en dehr naineki seri kan pwehki doadoahk en kalohki Rongamwahu. (Madiu 19:10-12; 1 Korint 7:38; pil kilang Madiu 24:19 oh Luk 23:28-30.) Eri, pwopwoud kan pahn anahne wiahda pein arail pilipil kan me pahn poahsoanda pohn arail pepehm akan oh irair akan. Kitail sohte pahn kauwe pilipil en pwopwoud teikan ong arail pilipil en naineki seri de soh.
22. Pilipil kesempwal dahieu kitail anahne wia ni ahnsouwet?
22 Ei, “mie ahnsou konehng ong soahng koaros me kin wiawi nin sampah wet.” Pil mie “ahnsoun mahwen oh ahnsoun mwehi mwahu.” (Eklesiasdes 3:1, 8) Artikel en mwuhr pahn kawehwehda ia uwen kesempwal kitail en wehwehki ma ahnsou wet kin wia “ahnsoun mahwen” de “ahnsoun mwehi mwahu.”
Komw Kak Kawehwe?
◻ Dahme kahrehda e kesempwal kitail en ese me “mie ahnsou konehng ong soahng koaros”?
◻ Dahme kahrehda rahnwet iei “ahnsoun sengiseng”?
◻ Dahme kahrehda Kristian akan, edetehn irail kin “sengiseng,” irail kin kak ahneki nsenamwahu mehlel?
◻ Iaduwen ekei Kristian akan kin kasalehda me ni ahnsouwet iei “ahnsou en sohte pwoalehdi emenemen”?
[Kilel nan Pali 6]
Mendahki Kristian akan kin “sengisengki” irair suwed en sampah wet. . . .
[Kilel nan Pali 7]
. . . re kin wia pwihn en aramas ehu me keieu peren nan sampah