Diarada Nsenamwahu nan Ahmw Mouren Pwopwoud
“Ihmw kan kin kokouda pohn poahsoan me poahsoanki kupwurokong oh dehdehki.”—LEP. PAD. 24:3.
1. Iaduwen Koht ketin kasalehda erpit me pid tepin ohlo?
SAMATAIL nanleng sapwellimaniki erpit oh mwahngih dahme mwahu ong kitail. Karasepe, Koht ketin mahsanihada me ma Kupwure en pweida, e sohte ‘konehng ohlo en kelekelehpw’ nan mwetuwel en Ihden. Ire kesempwal en kupwur wet iei me pwopwoud kan en naineki seri kan oh “kousoanla wasa koaros nin sampah.”—Sen. 1:28; 2:18.
2. Soangen koasoandi dahieu Siohwa ketin wiahda ong kamwahupen tohnsampah?
2 Siohwa mahsanih: “I pahn wiahiong eh werek en wia sawasepe.” Koht eri ketin kameirkelikihala tepin ohlo, oh ketikihsang nan paliwere me unsek apwoat tihnkopwou. E uhd ketin wiahda lih emen sang tihnkopwouo. Ni ahnsou me Siohwa ketin kahredohng Adam lih unsek menet, Ihp, ohlo koasoia: “Iei met emen me rasehng iehte—tih me sang tih kat, oh uduk sang ni udukei. E pahn adaneki ‘Lih’ pwehki eh kohsang rehn ohl.” Ihp uhdahn wia sawaspen Adam. Ira koaros pahn kasalehda irair wekpeseng kan, ahpw ira koaros aramas unsek kei oh wiawihda rasehng Koht. Eri, Siohwa ketin wia tepin kapwopwoud. Adam oh Ihp perenki sapwellimen Koht koasoandi wet me elehda ara pahn kak sawaspene.—Sen. 1:27; 2:21-23.
3. Iaduwen aramas tohto kin kilangwohng kisakis en pwopwoud, oh soangen peidek dah kan kin kohda?
3 E kansensuwed pwe irair en sapeik kin paraparala nan sampah pwon rahnwet. Kahpwal akan me kin pwarada pwehki irair en sapeik sohte kin kohsang rehn Koht. Aramas tohto kin mwamwahleki sapwellimen Koht kisakis en pwopwoud oh wiahki kisakis wet tiahk en mahs oh utupen nsensuwed oh uhpene. Nanpwungen aramas tohto me kin pwopwoud, mweipeseng kin kalapw wiawi. Pahpa oh nohno kan sohte kin kasalehda limpoak ong neirail seri kan, oh re kin doadoahngki neirail seri kan pwehn ale dahme re mwahuki erein arail kin nanpwungsuwedpene. Pahpa oh nohno tohto sohte kin kasalehda toupahrek pwehn ahneki meleilei oh minimin. (2 Tim. 3:3) Iaduwen pwopwoud kan kak ahneki nsenamwahu nan arail mouren pwopwoud nan ahnsou apwal pwukat? Iaduwen irair en toupahrek kin sewese pwopwoud kan en powehdi kahpwal kan nan mouren pwopwoud? Dahme kitail kak sukuhliki sang mehn kahlemeng mwahu en irail kan me kin kolokol nsenamwahu nan arail mouren pwopwoud nan atail ahnsou?
Uhpahiong Sapwellimen Siohwa Kaweid kan
4. (a) Soangen kaweid dahieu Pohl kihda me pid duwen pwopwoud? (b) Iaduwen Kristian peik kan kin idawehn ahn Pohl kaweido?
4 Pohl, me wia sapwellimen Krais wahnpoaron, kihda kaweid sang rehn Koht ong liohdi kan me ma re pahn pwuhreng pilada en pwopwoud, re pahn anahne pwoudiki ‘pil emen Kristian.’ (1 Kor. 7:39) Met sohte wia kaweid kapw ehu ong irail Kristian akan me kohsang palien lamalam en mehn Suhs. Kosonned en Koht ong Israel kin kaweidih irail ni sansal me irail “dehpa pwoudikihda” emen me kohsang nan wehi kan me kin kapilirailpene me kin kaudokiong koht likamw kan. Siohwa eri ketin kasalehda imwila suwed me pahn kak wiawi ma re sohte peikiong koasoandi wet. “Pwe [emen me kaidehn mehn Israel] pahn kahrehiong noumwail seri kan ar pahn sohpeisang KAUN-O oh kaudokiong koht teikan. Ma re pahn wia met, engieng en KAUN-O pahn lelohng kumwail oh e pahn mwadang kamwomwkumwailla.” (Deud. 7:3, 4) Dahme Siohwa kupwurki ong sapwellime ladu kan nan atail ahnsou me pid duwen ihs me re pahn pwoudiki? E sansal, me sapwellimen Koht ladu men anahne pwoudiki ‘pil emen Kristian,’ emen ienge tohnkaudok me inoudahr oh papidaislahr. En uhpahiong sapwellimen Siohwa kaweid me pid duwen ire wet kin wia elen erpit.
5. Iaduwen Siohwa oh pwopwoud Kristian akan kin kilangwohng inou en kapwopwoud?
5 Inou en kapwopwoud kin sarawi mwohn silangin Koht. Sapwellimen Koht Ohl, Sises, mahsanih met me pid duwen tepin kapwopwoud: “Kaleke aramas de kamweidpeseng me Koht ketin kapatapenehr.” (Mad. 19:6) Sounmelkahka men wia mehn kataman wet ong kitail duwen kesempwalpen inou: “Omw meirong ong Koht en kin mihmi ni kapingkalahngan, oh ke en patohwanohng Wasa Lapalap soahng koaros me ke inoukidahr.” (Mel. 50:14) Mehlel pwopwoud ehu pahn kak ahneki nsenamwahu nan ara mour, ahpw inou me ira wiahda ni rahnen kapwopwoud me kesempwal oh kihong ira pwukoa.—Deud. 23:21.
6. Dahme kitail kak sukuhliki sang mehn kahlemeng en Sepda?
6 Nna, medewehla duwen Sepda, me kin papah nin duwen emen sounkopwung nan Israel mpen sounpar 3,100 samwalahr. E wiahda inou wet ong Siohwa: “Ma komw pahn kupwureiehla pwe I en powehdi mehn Ammon, I pahn isikala [“meirongkihla,” NW] aramas emen me pahn tepin pedoisang nan imweio pwehn tuhwong ie, ni ei pahn powehdi oh pwurodohsang nan mahwen. I pahn wiahkihla aramaso mehn meirong ong komwi.” Ni ahnsou me Sepda pwurodo sang Mispa oh kilangada me nah serepeino, me wia iehros men, me kohdo tuhwong ih, iaduwen, e song en kauwehla eh inou? Soh. E koasoia: “I wiadahr inou ehu ong KAUN-O, eri I sohte kak pwurehng kasohrehla!” (Sounkopwung 11:30, 31, 35) Sepda kin kapwaiada eh inou ong Siohwa, mendahki met wehwehki me sohte kadaudoke me pahn kolokol edeo. Ahn Sepda inou weksang inou en kapwopwoud, ahpw eh kin kapwaiada inou kin wia mehn kahlemeng mwahu ong ohl pwopwoud oh lih pwopwoud Kristian akan.
Dahme Kak Sewese Mour en Pwopwoud en Pweida?
7. Wekidekla dah kan pwopwoud kapw anahne wiahda?
7 Pwopwoud tohto kin tamanda duwen ahnsou kaperen kan me ira kin ahneki mwohn arail kapwopwoud. Ia uwen kaperen me ira kin ahneki ni ara kin esehla emenemen oh mwuhr ira uhd wiahla pwopwoud ehu! Ni ara kin kalapw tuhpene, ira kin esehla emenemen. Ahpw mendahte ma ira tuhpeneier erein ahnsoukis mwohn ara kapwopwoud de mie me koasoanehdi pwe ira en kapwopwoud kahrehda sohte ara ahnsoun tuhpene mwohn ara kapwopwoud, ni ahnsou me ira uhd wiahlahr ohl pwopwoud oh lih pwopwoud, mie soangen wekidekla kei nan ara mour me kin anahne wiawi. Emen ohl pwopwoud wehkada: “Kahpwal me keieu laud me se ahneki ni at tepin pwopwoud iei en diarada me se solahr kak mwekid duwehte aramas akan me saikinte pwopwoud. Nin tepio, se kin apwaliki koasoanehdi pwung at ehuong kompoakepaht kan oh kiset kan.” Pil emen ohl pwopwoud me pwopwoudkier sounpar 30 diaradahr ni tepin eh pwopwouda me pwehn kasalehda toupahrek, e anahne “medewe duwen aramas riemen ah kaidehn emente.” Mwohn eh pahn kin ale luhk ehu de wiahda koasoandi ehu, e kin koasoiong mahs eh pwoud oh mwuhr ahpw kin wiahda eh pilipil pwehn kasalehda eh nsenohki kamwahupen ira koaros. Nan soangen irairo, irair en toupahrek kin anahn.—Lep. Pad. 13:10.
8, 9. (a) Dahme kahrehda e kesempwal en koasoakoasoipene? (b) Nan soangen irair dah kan me toupahrek kin anahn, oh pwekida?
8 Ekei pak, koasoandi en pwopwoud kin kihpene aramas riemen me kohsang wasa kan me ar tiahk wekpeseng. Nan soangen irairo, e kesempwal en koasoakoasoipene. Mwomwen ara kin koasoi ele kin wekpeseng. En tehk ia mwomwen ahmw pwoud kin koasoiong kiseh kan kak sewese uhk en wehwehki mwahu ahmw pwoud. Ekei ahnsou, kaidehn dahme emen kin koasoia ahpw mwomwen e koasoi me kin kasalehda eh madamadau loal kan. Oh ekei pak ke kak sukuhlikihdi soahng tohto sang dahme emen sohte kin koasoia. (Lep. Pad. 16:24; Kol. 4:6) Irair en dehdehki kin anahn pwehn mie nsenamwahu.—Wadek Lepin Padahk 24:3.
9 Me pid duwen pilipil en mehn kamweit kan oh mwadong kan, me tohto kin diarada kesempwalpen toupahrek. Mwohn kumwa pwopwoudida, mwein ahmw pwoud kin doadoahngki ahnsou laud ong mwadong de ong mehn kamweit teikan. Iaduwe, e sou mie ekei soangen wekidekla kan me anahne wiawi ahnsouwet? (1 Tim. 4:8) Met pil pidada duwen uwen ahnsou me emen kin doadoahngkihla pwehn ehuiong kiseh kan. E sansal me pwopwoud ehu anahne ara ahnsou ong emenemen pwehn ehupene en wia onop en Paipel oh kaudok, oh pil soahng teikan.—Mad. 6:33.
10. Iaduwen irair en toupahrek pahn sewese pahpa oh nohno kan oh neirail seri kan me pwopwoudlahr en ahneki nanpwungmwahu?
10 Ni ahnsou me ohl oh lih emen kin pwopwoudida, ira kin mweisangehr ara pahpa oh nohno. (Wadek Senesis 2:24.) Ahpw sapwellimen Koht kaweid ong wauneki ahn emen pahpa oh nohno kin kohwong emen mwurin eh pwopwoudla. Kahrehda mwurin ara pwopwoud, ira pahn doadoahngki ekei ahnsou ong ara pahpa oh nohno kan oh pil ong kisehra kan. Emen ohl pwopwoud, me pwopwoudkier sounpar 25 koasoia: “Ekei pak, e kin apwal en kasalehda toupahrek pwehn kaitarala anahn akan en ahmw pwoud, ahmw pahpa oh nohno, riomw kan, oh ahmw mwah kan. I kin diarada me Senesis 2:24 kin inenen sewese ie laud I en kak diarada dahme keieu mwahu en wia. Aramas emen kin anahne oh pwukoahki en lelepekiong kiseh kan, ahpw iretikitik wet kin kasalehda me ei lelepek ong ei pwoud me keieu kesempwal.” Pil duwehte, pahpa oh nohno Kristian akan me kin kasalehda irair en toupahrek kin pohnese me neira seri kan me pwopwoudlahr wialahr ehu peneinei tohrohr oh ohl pwopwoudo pwukoahki mehlel en apwalih oh kaweid pein eh peneinei.
11, 12. Dahme kahrehda onop en peneinei oh kapakap kin kesempwal ong pwopwoud kan?
11 Koasoandi mwahu en onop kaukaule nin duwen peneinei ehu kin inenen kesempwal. Ekspiriens en peneinei Kristian tohto kin kasalehda duwen mehlelpen met. Mwein e sohte pahn mengei en tapihada koasoandi en onopene nin duwen peneinei ehu de en pousehlahte oh wia koasoandi en onop kaukaule. Emen tapwin peneinei kasalehda met: “Ma se kak pwurala mahs oh wekidala mehkot, se pahn nantihong tetehk mwahu pwe sen wie kolokolete aht koasoandi mwahu en onop kaukaule nin duwen peneinei ehu sangete at tepin pwopwoudida.” E kapatahiong: “E inenen kaperen en kilang peren me ei pwoud kin kasalehda ni ahnsou me ekei iren padahk mehlel me se diarada nan at onop kin kamwakid ih.”
12 Ehupene nan kapakap pil kin wia sawas ehu. (Rom 12:12) Ni ahnsou me ohl pwopwoud oh lih pwopwoud kin miniminpene nan kaudok ong Siohwa, ara nanpwungmwahu rehn Koht kak kakehlailih ara irair en pwopwoud. (Seims 4:8) Emen ohl pwopwoud Kristian kawehwehda: “Mwadang peki mahk duwen sapwung kan me I wiahda oh kapakapki soangen sapwung pwukat ni ahnsou me se kin ehupene nan kapakap kin wia ehu ahl en kasalehda ei uhdahn koluhkihla iren sapwung kansensuwed kan me I wiahda mehnda ma pil tikitik.”—Ep. 6:18.
Kasalehda Toupahrek Nanpwungen Pwopwoud
13. Mehnia kaweid Pohl kihda me pidada nanpwungen pwopwoud?
13 Pwopwoud Kristian akan anahne liksang tiahk kan me kin kasaminehla arail pwopwoud, me duwehte soangen tiahk kan me sohte mwahu me kin inenen rek nan sampah suwed wet. Me pid duwen ire wet, Pohl kin kaweidki: “E konehng ohl akan en kapwaiada ar pwukoa kan ong ar werek kan, oh lih akan en pil kapwaiada ar pwukoa ong ar pwoud kan; oh emenemen ira en song kaitarala anahn akan en nanpwungara. Lih pwopwoud solahr kin ahneki kelehpw pwuhng ong paliwere, pwe eh pwoud pil iangehr ahneki pwuhng wet. Pil duwehte ohl pwopwoud solahr kin ahneki kelehpw pwuhng ong paliwere, pwe eh pwoud pil iangehr ahneki pwuhng wet.” Pohl eri kihda kaweid sansal wet: “Emen dehpa irehdi paliwere ong ni nsenen pwopwoud, ira lao pwungkipene kommoaldihsang.” Pwekida? “Pwe ira en wia ara kapakap ekis ahnsou; ahpw mwuhr, ira uhdahn pahn pwurehng ni pwungen kapwaiada nsenen pwopwoud pwe ira dehr luwetala oh lohdiong nan songosong en Sehdan.” (1 Kor. 7:3-5) Ni eh kin koasoia duwen kapakap, Pohl kin kasalehda dahme pahn kin keieu kesempwal ong Kristian men. Ahpw e pil kin kasansalehda me emenemen Kristian me pwopwoud anahne pehmitik ong anahn en paliwar oh pepehm en eh pwoud.
14. Iaduwen mouren kaweid en Paipel kan kak sawas oh kadoadoahk ong nanpwungen pwopwoud?
14 Ohl pwopwoud oh lih pwopwoud anahne saledek en kasalehda ara pepehm ong emenemen oh anahne tamanda me ma re sohte kin kasalehda kadek nan tiahk en pwopwoud, re pahn kak lelong kahpwal akan. (Wadek Pilipai 2:3, 4; pil kilang Madiu 7:12.) Met kin sansalda nan ekei pwopwoud kan me ohl pwopwoud de lih pwopwoud sohte kin iang padahk mehlel. Mehnda ma mie ekei ire kan me ira sohte kin pwungkipene, me wia Kristian mehlelo kak sewese kamwahwihala iren kahpwal akan sang ni eh pahn kasalehda wiewia mwahu, kadek, oh miniminiong eh pwoud. (Wadek 1 Piter 3:1, 2.) Limpoak ong Siohwa oh ahn emen pwoud, oh pil irair en toupahrek, pahn sewese irair en pwopwoud ni ire wet.
15. Iaduwen en kasalehda wahu kin sewese pwopwoud en ahneki nsenamwahu?
15 Pil nan irair teikan, ohl pwopwoud kadek men pahn kin kasalehda wahu ong eh pwoud lih. Karasepe, e pahn kasalehda eh nsenohki pepehm en eh pwoud nan soahng irair koaros iangahki irair kan me pil tikitik. Emen ohl pwopwoud me pwopwoudkier sounpar 47 wehkada: “I kin wie suksukuhlikihte leledo ahnsou wet duwen iaduwen I kak kasalehda irair wet.” Lih pwopwoud Kristian akan kin ale kaweid en kasalehda wahu mehlel ong arail pwoud ohl. (Ep. 5:33) En kauwe arail pwoud ohl oh kasansalehda arail sapwung kan mwohn meteikan sohte kin kasalehda wahu. Lepin Padahk 14:1 kin katamankin kitail: “Kupwurokong en lih kin wiahda oh kalinganahla imwe; ahpw me pweipwei kin kauwehla.”
Dehr Dukiong Tepil
16. Iaduwen pwopwoud kan kak doadoahngki iren Episos 4:26, 27 nan arail mouren pwopwoud?
16 “Ma kumwail pil lingeringer, kumwail dehr mweidohng amwail lingeringer en kahrehiong kumwail nan dihp; pil dehr kolokol amwail lingeringer rahn ehu pwon. Kumwail dehr kihong Tepil eh ahnsou mwahu.” (Ep. 4:26, 27) Ma kitail kapwaiada mahsen pwukat, met kak sewese kitail en kapwungala irair kan de liksang saminimin nanpwungen pwopwoud. Emen sister koasoia: “I sohte taman ahnsou ehu me se sohte koasoipene pwehn kapwungala ire kan me se sohte pwungkipene mehnda ma se anahne koasoakoasoi awa kei pwehn kapwungala ireo.” Ni ahnsou me ira ahpwtehn pwopwoud, ih oh eh pwoud koasoanehdi me ma mie kahpwal, ira sohte pahn kolokol kahpwalo oh sohte kapwungala lel rahn mwurio. E koasoia: “Se koasoanehdi me sohte lipilipil soangen kahpwal dah kan me pahn pwarada, se pahn mahkpene oh manokehla oh tepida ehu rahn kapw ni nsenamwahu.” Ira sohte men “kihong Tepil eh ahnsou mwahu.”
17. Dahme pahn kak sewese irail akan me pehm me re wiahda pilipil sapwung ni ar pwoudikihda arail pwoud?
17 Ahpw iaduwen ma ke pehm me ke wiahda pilipil sapwung ni ahmw pwoudikihda ahmw pwoud? Mwein met ke diarada me sohte soangen limpoak nan ahmw mouren pwopwoud duwehte limpoak me pwopwoud teikan kin ahneki. Ahpw, ahmw pahn kin tamataman duwen madamadau en Sounkapikada ong koasoandi en pwopwoud pahn sewese uhk. Sapwellimen Koht ngehn sarawi kamwakid Pohl en kihda kaweid wet ong Kristian akan: “Kumwail koaros uhdahn pahn wauneki kasarawien kapwopwoud, oh kumwail ohl pwopwoud oh lih pwopwoud kan, kumwail uhdahn pahn kin loalopwoatpene. Koht pahn ketin kadeikada me kin mouren kamwahl oh me kin mouren nenek.” (Ipru 13:4) Oh kitail en dehr manokehla iren mahsen pwukat: “Sahl silipwoat me patpene pahn apwal en mweipeseng.” (Ekl. 4:12) Ma ohl pwopwoud oh lih pwopwoudo kin uhdahn nsenohki en kalinganahda mwaren Siohwa, ira pahn miniminpene nanpwungara oh pil miniminiong Koht. Ira anahne nantihong pwe ara mouren pwopwoud en pweida ni ara ese me met pahn wahdo kaping ong Siohwa, me ketin wia Soun poahsoanpen koasoandi en pwopwoud.—1 Pit. 3:11.
18. Dahme ke kak koapworopworki oh kamehlele me pid duwen mouren pwopwoud?
18 Kristian akan kak diarada nsenamwahu nan arail mouren pwopwoud. Pwehn diarada nsenamwahu, irail anahne nantihong kasalehda irair en Kristian akan me iangahki irair en toupahrek. Rahnwet, nan mwomwohdisohn Sounkadehdehn Siohwa kan nan sampah pwon, mie pwopwoud tohto me kin kasalehda me met kak uhdahn wiawi.
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Dahme kahrehda kitail kak diarada nsenamwahu nan mouren pwopwoud?
• Dahme kak sewese mouren pwopwoud en pweida mwahu?
• Soangen irair dah kan me ohl pwopwoud oh lih pwopwoud kan anahne kakairada?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 13]
E wia elen loalokong pwopwoud kan en koasoipene mwohn ar pahn alehda luhk ehu de wiahda koasoandi ehu
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 14]
Nantihong kapwungala ire kan me kumwa sohte pwungkipene ni rahnohte, oh dehr ‘kihong Tepil eh ahnsou mwahu’