Utungada Ni Kehlail Padahk En Koht

“Likih Siohwa ni mohngiongomw unsek. Dehr koapworopworki mehkan me ke pein lemeleme me ke ese. Tamanda Siohwa ni omw wiewia kan koaros, oh e pahn ketin kasalehiong uhk ahl me pwung.”​—LEPIN PADAHK 3:5, 6, New World Translation.

1. Iaduwen kitail kin ale kasukuhl duwen loalokong en aramas laud sang mahs?

NI AHNSOUWET, mie mpen nuhspepa 9,000 me wiawihda ni ehuehu rahn wasa koaros nan sampah. Ehuehu sounpar mie pwuhk kapw 200,000 samwa me wiawihda nan United States kelepw. Nin duwen me ripoht ehu koasoia: ni sounpwong en March 1998, mie pali rar pak 275 me mih nan Web (Internet). Nempe wet kin tohtohla ehuehu sounpwong ong ni pali rar pak 20. Met saikinte wiawi sangete mahs, me aramas akan nan rahnpwukat kak doadoahngki computer oh sukuhliki duwen oaralap koaros sohte lipilipil dah. Edetehn met kin kihda sawas laud, tohtohlahn kasukuhl pwukat kin pil kihong aramas kahpwal akan.

2. Kahpwal dah kei kak imwikihla sang atail kin ale tohtohlahn ire loalokong kan?

² Ekei aramas kin nohn daulihla men ese duwen ire kapw kan oh re uhd pohnsehsehla mehkan me kesempwal. Pil ekei kin sukuhliki ekis duwen ire apwal akan oh re uhd leme me re loalokongala. Mendahki re wehwehki ekiste, re kin wiahda ahr pilipil laud kan me kin kak imwikihla suwed ong pein irail oh mehteikan. Ahnsou koaros kin mie keper en sukuhliki duwen ire kan me likamw de sohte pwung. Pali laud en ahnsou, sohte me kak ese ma ire kan me re kin rong de wadek kin pwung oh toupahrek.

3. Mehnia kaweid kan me kin pid rapahki erpit en aramas akan me dierek nan Paipel?

³ Men ese soahng koaros kin wia ahnepen aramas sangete mahs. Ni mwehin Nanmwarki Solomon, irail ese me mie keper en kesehla ahnsou laud en sukuhliki duwen ire soh katepe kan de pil keper kan. E mahsanih: “Samwa, mie ehu soahng tohrohr me ke pahn mwasamwasahn. Ntingdien pwuhk kan pahn wiewiawi kohkohlahte, oh ke pahn pwangada ma ke pahn song sukuhliki koaros.” (Eklesiasdes 12:12) Sounpahr kid samwa mwuri, wahnpoaron Pohl ntingwong Timoty: “Eri, Timoty, kanakanahieng dahme kohieng uhk ni likilik pwe ke en apwahpwalih. Kalekeiukasang koasoi kan me kin uhwong Koht, oh akamai mwahl akan me ekei aramas kin kahdaneki “loalokong.” Pwe ekei kin koasoia me irail pil ahneki “loalokong” wet, oh ni imwila re kin salongasang elen pwoson.” (1 Timoty 6:20, 21) Ei, Kristian akan nan rahnpwukat anahne liksang ire kan me pahn kasansalehda madamadau de loalokong keper kan.

4. Ia ehu ahl kitail kak kasalehda atail kin likih Siohwa oh sapwellime padahk kan?

⁴ Sapwellimen Siohwa aramas akan kin pil anahne rong kaweid nan Lepin Padahk 3:5, 6: “Likih Kauno [“Siohwa,” NW] ni mohngiongomw unsek. Dehr koapworopworki mehkan me ke pein lemeleme me ke ese. Tamanda Kauno [“Siohwa,” NW] ni omw wiewia kan koaros, oh e pahn ketin kasalehiong uhk ahl me pwung.” Likih Siohwa kin wehwehki me ke pahn pil soikala padahk kan me kin uhwong Mahsen en Koht, mehnda ma e kohsang pein atail madamadau kan de sang rehn aramas teikan. Pwehn perehla atail kehl ni pali ngehn, e kesempwal kitail en kaiahne atail kehl en kasawihada dahme pwung oh dahme sapwung pwe kitail pahn kak ese mehnia loalokong kan me keper pwehn kak soikala. (Ipru 5:14) Kitail en koasoiapene duwen ekei utupen loalokong pwukat.

Sampah Ehu me Sehdan kin Kaunda

5. Ia ehu utupen padahk keper kan, oh ihs me kin wia met?

⁵ Sampah wet iei utupen padahk keper akan. (1 Korint 3:19) Sises Krais kapakap ong Koht duwen sapwellime tohnpadahk kan: “I sohte peki rehmwi pwe komwi en ketikinirailsang nin sampah, ahpw pwe komwi en ketin perehsang irail Me Suwedo.” (Sohn 17:15) En Sises pekipek me sapwellime tohnpadahk kan en ale pereparail sang “Me Suwedo,” eri, met kin kasalehda me Sehdan kin kaunda sampah wet. Pwehki kitail wiahla Kristian akan, met sohte kin wehwehki me met pahn perehla kitail sang irair suwed kan en sampah wet. Sohn ntingihdi: “Kitail ese me kitail kisehn Koht, mehnda ma sampah unsek mi pahn manaman en Me Suwedo.” (1 Sohn 5:19) Keieu, ni imwin rahn akan, Sehdan oh nah ngehn saut akan pahn wiahda padahk keper tohto en kaparehseli wasa koaros nan sampah.

6. Iaduwen mehn kamweit en sampah wet kak kahrehong mohngiong en aramas akan en solahr kak kasawihada dahme mwahu?

⁶ Kitail pil anahne wehwehki me ekei padahk keper kan kin wiawi ni mwomwen soh keper. (2 Korint 11:14) Medewehla karasepe pwukat: mehn kamweit kan en sampah, TV, kasdo, koul kan, oh pwuhk kan. Aramas tohto kin pwungki me mehn kamweit tohto kin utungada wiewia samin kan duwehte nenek, pei, oh wini suwed. Ni tepin ahnsou me aramas akan pahn kilang soangen mehn kamweit kan me suwed, re kin pwuriamwekihla. Ahpw, ni ahnsou re kin kalapw kilang soangen mehn kamweit pwukat, re solahr kak kasawihada dahme mwahu. Kitail en dehpa lemeleme e konehng en kilang mehn kamweit kan me kin utungada madamadau keper kan pwe e kak kaluwetala kitail.​—Melkahka 119:37.

7. Soangen loalokong en aramas dahieu pahn kak kaluwetala atail kin likih Paipel?

⁷ Kitail pahn koasoia duwen pil ehu utupen padahk keper kan​—padahk kan me kohsang rehn saintis kan oh aramas loalokong kan me kin uhwong mehlelpen Paipel. (Pil kilang Seims 3:15.) Ire pwukat kin kalapw pwarada nan makisihn oh pwuhk ndand kan, oh e pahn kak kauwehla omw kin likih Paipel. Ekei aramas kin perenki kihda peidek de padahk en peikasal kan pwehn song en kasapwungehla Mahsen en Koht. Mie keper ehu duwehte met me kin wiawi ni mwehin wahnpoaron kan, oh met sansal sang dahme wahnpoaron Pohl koasoia: “Eri, kumwail kanahieng pwe emen de pitihkinkumwaildi loalokong widing mwahl en aramas akan, me re kin alehdi sang ni padahk kodoudou en mehn kawa ko, oh sang rehn ngehn suwed akan me kin kakaun wasa nin sampah, a kaidehn sang rehn Krais.”​—Kolose 2:8.

Imwintihti kan en Padahk Mehlel

8, 9. Ni ahl dah kei irail akan me kin lahlahwe padahk mehlel kin wia met?

⁸ Aramas akan me lahlahwe padahk mehlel pil kak kaluwetala atail kehl en pali ngehn. Wahnpoaron Pohl kohpadahr duwen aramas akan me pahn lahlahwe padahk mehlel me pahn kohsang rehn aramas akan me dene irail Kristian. (Wiewia 20:29, 30; 2 Deselonika 2:3) Ni pweidahn mahsen pwukat, mwurin wahnpoaron ko mehlahr, mie lahlahwe padahk mehlel laud me wiawi oh met kin wia tepidahn Kristendom. Rahnwet, sohte lahlahwe padahk mehlel laud me kin wiawi nanpwungen sapwellien Koht aramas akan. Ahpw, mie ekei aramas me kohsang rehtail, oh ekei rehrail kin nantihong lahlahwe Sounkadehdehn Siohwa kan. Ekei irail kin iang pwihn teikan pwehn uhwong kaudok min. Ni arail kin wiewia met, re kin iang keieun meno me kin lahlahwe padahk mehlel, iei Sehdan.

⁹ Irail akan me kin lahlahwe padahk mehlel kin doadoahngki soangsoangen mehn kair akan, me duwehte Internet, pwehn song en kaparehseli padahk likamw akan duwen Sounkadehdehn Siohwa kan. Ihme, ni ahnsou me aramas mehlel akan men ese duwen atail padahk kan, ele mwein re kak kilang de wadek padahk likamw akan me kohsang rehn irail akan me kin lahlahwe padahk mehlel. Ekei Sounkadehde kan pil kin depweila wadek padahk keper pwukat. Irail akan me kin lahlahwe padahk mehlel pil kin ekei ahnsou pwarada nan TV de prokram en radio kan. Dahme keieu loloakong kitail en wia?

10. Dahme pahn keieu mwahu kitail en wia me kin pid padahk kan me kin kohsang rehn aramas akan me kin lahlahwe padahk mehlel?

¹⁰ Wahnpoaron Sohn padahkiong Kristian akan en dehr kasamwolong nan imwamwail irail akan me kin lahlahwe padahk mehlel. E ntingihdi met: “Eri, ma emen pahn pwarodohng kumwail, ahpw sohte pwarkidohng kumwail padahk wet, kumwail dehr kasamwolong nan imwamwail, oh dehr rahnmwahwih. Pwe ma mehmen pahn rahnmwahwih soangen aramas menet, e pahn pil iangala nan soahng suwed me e kin wia.” (2 Sohn 10, 11) En liksang irail douluhl pahn perehla kitail sang arail madamadau suwed akan. Ma kitail pahn wadek de rong padahk kan me kohsang rehn irail akan me kin lahlahwe padahk mehlel, met pahn duwehte kitail pahn kasamwolong irail me lahlahwe padahk mehlel nan imwatail. Kitail en dehr mweidong atail men ese duwen arail padahk kan en kaluwetkitailla!​—Lepin Padahk 22:3.

Nan Mwomwohdiso

11, 12. (a) Ia utupen padahk keper ehu me wiawi nan mwomwohdiso ni keieun senturi? (b) Iaduwen ekei Kristian akan sohte utungada kehlail padahk kan en Koht?

¹¹ Met pil ehu utupen padahk keper akan: Kristian men me inoukihda eh mour pil kak wia ahnepe ieu en wia soangen koasoi soh-lamalam akan, edetehn e sohte men kihong mehteikan padahk likamw akan. (Lepin Padahk 12:18) Pwehki kitail koaros aramas soh-unsek kei, ekei pak kitail koaros kin doadoahngki lokaia sohte konehng. (Lepin Padahk 10:19; Seims 3:8) E sansal me, ni mwehin wahnpoaron Pohl, mie ekei tohn mwomwohdiso me sohte kin tehk arail lokaia kan oh re kin lingeringerda de akamaiki duwen lepin lokaia kan. (1 Timoty 2:8) Pil mie ekei me kin lemeleme me pein arail loalokong laud sang dahme konehng oh re kin uhwong Pohl. (2 Korint 10:10-12) Soangen irair wet me aramas pwukat kin ahneki kin imwikihla akamaipene.

¹² Ekei ahnsou, akamai pwukat kin lalaudla oh kin imwikihla “akamai laud kan me pid soahng kan me sohte katepe kan,” oh met kin kauwehla meleilei nanpwungen tohnmwomwohdiso. (1 Timoty 6:5, NW; Kalesia 5:15) Pohl ntingihdi met duwen irail akan me kin tepida akamai pwukat: “Mehmen me kin wia ehu padahk tohrohr me sohte pahrekiong mahsen mehlel en atail Kaun Sises Krais oh pil ong atail pelien lamalam, iei ih me aklapalap oh sohte ese mehkot. E ahneki ineng suwed en akpwung oh akamaiki duwen lepin lokaia kan; oh met kin kahrehda luwak, saminimin, kauwe, lemelemehk suwed.”​—1 Timoty 6:3, 4.

13. Ia mwomwen tiahk en pali moron Kristian akan nan keieun senturi?

¹³ Ahpw, inenen kaperen en ese me pali moron Kristian akan ni mwehin wahnpoaron kan me lelepek oh kin loalenohng doadoahk en kalohki rongamwahu en Wehin Koht. Re kin soupisengki apwalih “me sepwoupwou kan oh liohdi kan nan ar apwal akan” oh irail pil sohte kin “saminkihla tiahk suwed kan en sampah wet,” oh re sohte kin kesehla arail ahnsou ong akamaiki duwen lepin lokaia kan. (Seims 1:27) Re kin liksang “werek suwed akan” iangahki werek suwed akan me mih nan mwomwohdiso en Kristian oh met kin pere pein arail kehl en pali ngehn akan.​—1 Korint 15:33; 2 Timoty 2:20, 21.

14. Ma kitail sohte kin kanahieng, iaduwen koasokoasoiapene nanpwungen aramas akan pahn kakete imwikihla akamai suwed akan?

¹⁴ Ni ahlohte, irair akan me ntingihdi nan parakrap 11 pil sohte kin kalapw wiawi nan mwomwohdiso kan en Sounkadehdehn Siohwa kan en rahnwet. Ahpw, kitail wehwehki me met kin imwikihla akamai soh-katepe kan. Ni mehlel, e sohte sapwung en koasoiada duwen iren Paipel kan de medemedewe duwen irair akan me kitail saikinte ese me pahn wiawi nan sampah kapwo. Oh e pil sohte sapwung en koasoiapene pein atail madamadau kan ong mehkan duwehte atail likou kan oh kapwat akan de atail pilipil en mehn kamweit akan. Ahpw, ma kitail pahn lemeleme me atail madamadau me pwung ahnsou koaros oh pahn idingkihong mehteikan en iang pwungki atail madamadau kan, eri, tohnmwomwohdiso kan mwein pahn kak saminiminkihpene irair tikitik kan. Dahme kin tepikihda koasoi mwahu pahn kak imwikihla mehkot keper.

Kanakanahieng Dahme Kohieng Kitail

15. Ia uwen laud “padahk en ngehn suwed kan” pahn kak kaluwetala kitail, oh kaweid dahieu kohsang Pwuhk Sarawi me pid ire wet?

¹⁵ Wahnpoaron Pohl kihda kaweid wet: “Ngehno ketin mahsanih ni sansal me ekei aramas pahn kesehla arail pwoson ni imwin ahnsou kan; irail pahn peikiong ngehn likamw akan oh idawehn padahk en ngehn suwed kan.” (1 Timoty 4:1) Ei, padahk keper kan pahn kak kihda kahpwal laud ehu. Ihme kahrehda Pohl peki rehn Timoty ni ngidingid oh ntingihdi met: “Eri, Timoty, kanakanahieng dahme kohieng uhk ni likilik pwe ke en apwahpwalih. Kalekeiukasang koasoi kan me kin uhwong Koht, oh akamai mwahl akan me ekei aramas kin kahdaneki “loalokong.” Pwe ekei kin koasoia me irail pil ahneki “loalokong” wet, oh ni imwilah re kin salongasang elen pwoson.​—Timoty 6:20, 21.

16, 17. Dahme Koht ketikihong kitail, oh iaduwen kitail pahn kak kanakanahieng dahme e kihong kitail?

¹⁶ Rahnwet, iaduwen kitail kak paiekihda sang kaweid kadek wet? Timoty aleier pwukoa ehu​—mehkot kesempwal me e anahne kanakanahieng oh perela. Dahkot met? Pohl kawehwehda: “Eri, katengeiukediong ni mahsen mehlel kan me I padahkihonguhkehr, pwe en wiahla mehn kahlemengih ehu ong kowe pwe ke en idawehn. Oh pil katengeiukediong nan pwoson oh limpoak me kitail ahnekipene ni atail miniminiong Krais Sises. Apwahpwalih soahng kan me kohienguhkehr ni likilik, sang ni manaman en ngehn sarawi me kin ketin ieias loalatail.” (2 Timoty 1:13, 14) Ei, dahme kohwong Timoty kin pil oarepene “mahsen mehlel akan,” “padahk kan me kin pahrekiong lelepek ong Koht.” (1 Timoty 6:3) Pwehn pahrekiong mahsen pwukat, Kristian akan nan rahn pwukat kin nantihong perehla arail pwoson oh padahk mehlel me kohwong irail.

¹⁷ Kanakanahieng dahme kohieng kitail pil kin oarepene atail kin kekeirada atail ineng en wadek Paipel oh kapakap ni ngidingid, oh pil kitail en “wia mwahu ong aramas koaros; ahpw mehlel ong irail kan me kisehn atail pwoson.” (Kalesia 6:10; Rom 12:11-17) Pohl pousehla kihda kaweid wet: “Nantihong audaudkihda pwung, pwoson, limpoak, kanengamahiong apwal, kadek, oh omw mouren [Kristian] en mwahu. Tangowei uwen omw kak nan weirentang en pwoson, oh kalowehdiong uhk mour soutuk, pwe iei mour wet me Koht ketin malipeiukohng ni omw wiadahr kadehde mwahu en pwoson mwohn sounkadehde tohto.” (1 Timoty 6:11, 12) Sang ni en Pohl kin doadoahngki lepin lokaia pwukat: “tangowei uwen omw kak” oh “kalowehdiong uhk mour soutuk” kin kasalehong kitail ni sansal me kitail anahne kasalehda sang atail wiewia kan oh en nannanti soikala mehkan me pahn kaluwetala atail pali ngehn.

Anahn en Dehdehkihla

18. Iaduwen kitail kak toupahrek nin duwen Kristian akan ni atail pahn kilangwong loalokong kan en sampah wet?

¹⁸ Ni mehlel, ni atail pahn tangowei uwen kitail kak nan weirentang en pwoson, kitail anahne doadoangki irair en dehdehki. (Lepin Padahk 2:11; Pilipai 1:9) Karasepe ehu, met kaidehn elen loalokong en sohte likih mehn kaweid en sampah kan koaros. (Pilipai 4:5; Seims 3:17) Pwe, kaidehn madamadau kan en aramas koaros kin uhwong Mahsen en Koht. Sises kin wehwehki me aramas soumwahu kan anahne tuhwong toahkte kan​—oh e sansal me doadoahk en toahkte kin wia doadoahk en sampah wet. (Luk 5:31) Edetehn epwelpen wini ni mwehin Sises sohte nohn mwahu duwehte rahnwet, ahpw e wehwehki me mie ekis sawas emen pahn kak alehdi sang rehn toahkte kan. Kristian akan nan rahnpwukat kin toupahrek ni mehkan me kin pid loalokong en sampah, ahpw re kin soikala loalokong kan me pahn kak kaluwetala irail ni pali ngehn.

19, 20. (a) Iaduwen elder kan kin dehdehkihla irair akan ni ahnsou me re kin sewese irail akan me kin doadoahngki lokaia me sohte konehng? (b)Dahme mwomwohdiso pahn wia ong irail akan me sohte kin utungada padahk likamw akan?

¹⁹ Elder kan pil anahne en dehdehkihla irair akan ni ahnsou me re pahn sewese tohn mwomwohdiso kan me kin doadoahngki lokaia me sohte konehng. (2 Timoty 2:7) Ekei ahnsou, tohn mwomwohdiso kan kin akamaikihpene duwen mehkan me soh-kesempwal oh mehkan me kitail saikinte uhdahn wehwehki. Pwehn sewese tohnmwomwohdiso kan en miniminpene, irail elder kan anahne mwadangete kihda sawas ahnsou me konehng. Ahpw, re sohte pahn kihkihieng me riarail brother kan me suwed oh mwadangete kilangwong irail nin duwen aramas akan me kin lahlahwe padahk mehlel.

²⁰ Pohl kin kawehwehda ni ahl dahieu sawas akan pahn kohwong tohn mwomwohdiso kan. E koasoia met: “Riei ko, ma mie emen rehmwail me lohdiong nan sapwung ehu, kumwail kan me poadidi ni ngehn, kumwail kapwungala. Ahpw kumwail pahn kamantik, oh mwasamwasahn pein kumwail, pwe kumwail de pil lohdiong pahn songosong.” (Kalesia 6:1) Sud ntingihdi duwen Kristian akan me kin peikasal: “Kumwail kadek ohng irail kan me kin peikasal. Kumwail doarehla ekei, oh serekiniraildo sang nan kisiniei.” (Sud 22, 23) Ahpw, mwurin irail elder kan pahn pwurpwurehng kihong emen kaweid, ahpw aramaso kin pousehlahte utungada padahk likamw akan, eri, elder kan anahne en perehla mwakelekel en mwomwohdiso.​—1 Timoty 1:20; Taitus 3:10, 11.

Audehkihda Nan Kapehdatail kan Mehkan me Kaselel oh Waun

21, 22. Dahme kitail anahne en kanahieng pilada, oh dahme kitail pahn audehkihda nan kapehdatail kan?

²¹ Mwomwohdiso en Kristian pahn liksang lokaia keper kan me pahn “rasehng kens ehu me kin kangkangala uduk.” (2 Timoty 2:16, 17; Taitus 3:9) Met pil kin oarapene koasoi “loalokong” en sampah wet, padahk likamw akan en irail akan me kin lahlahwe padahk mehlel, de koasoi mwahl de keper kan nanpwungen tohnmwomwohdiso kan. Mie katep laud emen en sukuhliki mehkan me kapw, ahpw ma kitail sohte kin toupahrek ni atail men ese mehkan me kapw, met pahn kak kahrehong kitail en rong de wadek padahk keper kan. Kitail sohte kin pohnsehsehla widing en Sehdan kan. (2 Korint 2:11) Kitail ese me Sehdan kin nantihong kaluwetala kitail ni atail kin papah Koht.

²² Nin duwen sounkalohk kan, kitail en nantihong utungada padahk kan en Koht. (1 Timoty 4:6) Kitail en doadoahngki atail ahnsou ni loalokong sang ni atail pahn pilada pwung ire kan me kitail pahn wadek de rong. Met pahn sewese kitail en dehr luwetkihla padahk likamw kan en Sehdan. Ei, kitail en “audehkihda nan kapehdatail kan soahng mwahu kan me kapingpe mie: soahng kan me mehlel, me kesempwal, me pwung, me mwakelekel, me kaselel oh waun.” Ma kitail pahn audekihda nan kapehdatail kan mehpwukat, eri popohl en Koht pahn ketin ieiang kitail.​—Pilipai 4:8, 9.

Dahme Kitail Sukuhliki?

• Iaduwen loalokong en sampah wet pahn kak kaluwetala atail kehl en pali ngehn?

• Dahme kitail kak wia en perehla pein kitail sang padahk kan me kohsang irail akan me kin lahlahwe padahk mehlel?

• Soangen koasoi dah kei kitail anahne en liksang nan mwomwohdiso?

• Iaduwen Kristian akan pahn kasalehda me irail kin touparehk doadoahngki loalokong kan en sampah wet?

[Kilel nan Pali 21]

Makisihn oh pwuhk ndand tohto kin uhwong dahme Kristian kan kin kesempwaliki

[Kilel nan Pali 22]

Kristian akan kak koasoiapene nanpwungarail arail madamadau kan ahpw en dehr idingkihong mehteikan en iang pwungki arail madamadau kan