Watchtower ONLINE LIBRARY
Watchtower
ONLINE LIBRARY
Ponapean
  • PAIPEL
  • SAWASEPEN PAIPEL KAN
  • MIHTING KAN
  • w01 7/1 pp. 4-7
  • Diarada Meleilei nan Sampah me Diren Keper kan

Sohte kasdo ong met

Kupwurmahk, mehkot sapwung en kihda kasdo

  • Diarada Meleilei nan Sampah me Diren Keper kan
  • Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2001
  • Sawaspen Oaralap kan
  • Ire kan me Duwehte Met
  • Liksang Wia Soahng kan me Kak Kahrehda Aksident me Imwikihla Mehla
  • Peiong Tiahk Samin Keper kan me Aramas kin Tengala Pah
  • Powehdi Tiahk Keper kan
  • Imwila Suwed en Tiahk en Nenek de Kamwahl
  • Lidip en Limpoak ong Mwohni
  • Ni Ahnsou me Erpit Kelepw Pahn Pere Kitail
  • Memour nan Keper
    Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2001
  • Pasapeng kan me Kak Kadoadoahk!
    Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2007
  • Dahme Kahrehda Mourki Kupwuren Koht Kin Wahdo Peren
    Loalokong Me Pahn Kahluwalahng Mour Soutuk (kl)
  • Kesempwalki Sapwellimen Koht Kisakis en Mour
    Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa (Ong Onop)—2023
Kilang Pil Ekei
Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2001
w01 7/1 pp. 4-7

Diarada Meleilei nan Sampah me Diren Keper kan

EN alu nan mwaht ehu me dirkihla pakudang kak kemeiuhkala. Ahpw, e soh pahn katapan ma mie noumw map me pahn kasalehong uhk iawasa pakudang ko mie? Oh pil ehu, iaduwen ma ke kaiahnda pwehn kak kasawihada soangsoangen pakudang kan. E sansal me soangen loalokong wet kak katikitikihla keper en omw ohla de kamakamala.

Paipel kin kak karasaiong mapo iangahki kaiahn en kak kasawihada soangsoangen pakudang kan. Paipel audaudki erpit me siksang koaros ni ah kin pid atail en liksang keper kan oh apwalihala kahpwal akan me kin pwarada nan mour.

Tehk inou likilik wet me dierekda nan Lepin Padahk 2:10, 11: “Ke pahn loalokongla, oh omw loalokong pahn kansenamwahuwihiukala. Omw erpit oh dehdehki en wia poadoarepomw.” Erpit oh dehde mwahu me ire wet koasoia sohte kin tepisang rehn aramas, ahpw, e kin tepisang rehn Koht. “A ma mehmen pahn rong [erpit sang Koht], e pahn ale komour. E pahn poadoandoarla, oh sohte kahrepen eh pahn masak mehkot.” (Lepin Padahk 1:33) Kitail en kilang iaduwen Paipel kak kamwahuwihala atail mour pwe kitail en ahneki meleilei oh iaduwen Paipel pahn sewese kitail en liksang kahpwal tohto.

Liksang Wia Soahng kan me Kak Kahrehda Aksident me Imwikihla Mehla

Nempe kan me World Health Organization (WHO) ahpwtehn ntingihda kasalehda me aramas akan me kin mehla ehu ehu sounpahr nan sampah pwon me kin kohsang aksident en sidohsa kin mihmi mpen aramas 1,171,000. Kereniong aramas rar pak 40 teikan kin ohla, oh pohnangin aramas rar pak 8 me paliwararail kan kin ohla oh re solahr kak doadoahk ong ahnsou werei.

Mendahki tangahki sidohsa sohte uhdahn pahn sohte keper, pein kitail sohte pahn lelohng keper ma kitail pahn peikiong kosonned en tangahki sidohsa. Ni eh koasoia duwen manaman en koperment, Paipel mahsanih: “Aramas koaros uhdahn pahn peikiong pwungen wehi kan; pwe Koht, iei ih me kin ketikihong wehi kan arail pwung, oh ih me pil ketikihongehr pwungen wehi kan nin sampah.” (Rom 13:1) Irail akan me kin tangahki sidohsa kan me kin kapwaiada kaweid wet kak katikitikihala keper en aksident, me kin kalap imwila suwed.

Ehu kahrepen kitail en tangahki sidohsa ni soh keper iei pwehki atail kin wauneki mour. Paipel mahsanihki Siohwa Koht: “Komwi me poahsoan en mour koaros.” (Melkahka 36:9) Ihme kahrehda, kitail wehwehki me mour iei kisakis sang rehn Koht. Oh pil, sohte atail pwung en kihsang rehn meteikan kisakis wet de kasalehda atail sohte wauneki mour, iangahki pein atail mour.​—Senesis 9:5, 6.

Wauneki mour en aramas kin wehwehki me kitail en kilang pwe waratail sidohsa oh imwatail en dehr mie keper ie. Nan Israel en mahs, liksang mehkot me keper kin wia mehkot me keieu kesempwal nan irair koaros en mour. Karasepe ehu, ni ahnsou me ihmw ehu kin kokouda, sapwellimen Koht kosonned kin kasalehda me pwelengen ihmwo​—wasa me wiewiahn peneinei kin kalap wiawi ie—​en mie ehu kehl. “Ni amwail pahn kin kauwada ihmw kapw ehu, kumwail pahn kanahieng kihong kehl ehu me kapil keilen pwelengen ihmwo. Eri, kumwail sohte pahn pwukoahki ma emen pwupwudi sang powe oh mehla.” (Deuderonomi 22:8) Ma aramas emen pahn pwupwudi pwehki aramas me imwaneki ihmwo sohte kapwaiada kosonned wet, Koht pahn kapwukoahki aramaso me imwaneki ihmwo. Ni mehlel, kapwaiada mouren kosonned limpoak wet pahn katikitikihala aksident kan nan wasahn doadoahk kan oh pil wasahn mwadong kan.

Peiong Tiahk Samin Keper kan me Aramas kin Tengala Pah

Nin duwen World Health Organization (WHO) kasalehda, miehier aramas lik nan sampah ahnsouwet me kin simok, oh aramas pahrar samwa kin mehkihla arail simok ehu ehu sounpahr. Nempe wet kakete kekeirada lel mpen aramas rar pak 10 sounpahr 20 lel 30 mwurin pahret. Likin irail me kin mehkihla arail simok, irail me rar teikan me kin simok, iangahki irail ko me kin doadoahngki wini me adaneki “recreational drugs,” oh irail pwukat koaros kin kauwehla arail roson mwahu oh pil kauwehla arail mour pwehki ahr tengala pahn tiahk samin pwukat.

Mendahki Mahsen en Koht sohte kin koasoia duwen simok sika oh doadoahngki wini en kasaliel kan, mouren kosonned kan me ntingihdi nan Mahsen en Koht kak pere kitail sang tiahk pwukat. Karasepe ehu, 2 Korint 7:1 kin kaweidki: “Kitail kamwakeleikitailsang mehkoaros me kin kasaminehla paliwar oh pali ngehn.” E sansal me tipaker (sika) oh wini suwed kan kin kasaminehla paliwar ki kemikel (wini) keper kan. Oh pil ehu, Koht kin kupwurki me paliwaratail kan en “sarawi” me wehwehki soh samin oh mwakelekel. (Rom 12:1) Ke soh pahn pwungki me kapwaiada mouren kosonned kan sang Koht pahn katikitikihla keper kan ong mour en emen?

Powehdi Tiahk Keper kan

Aramas tohto kin mwenge oh nim daulihla dahme konehng. Imwilahn mwenge daulihla kak wahdo soumwahu en suke, kanser, oh soumwahu en mohngiong. Kamamsakau kak imwikihla soangen kahpwal tohto, me duwehte soumwahu en eh, peneinei kan me mwerpeseng, oh aksident en sidohsa kan. Oh pil, ma emen kin ngoangki katihti daulihla, e kak imwikihla soumwahu me adaneki “anorexia nervosa” me kin kak kemehla emen.

Mendahki Paipel kaidehn pwuhk en wini ehu, e kin kihda kaweid inen me pid duwen anahn en toupahrek ni atail kin mwenge oh nim. “Rong, samwa, loalokongla oh medemedewe mwahu duwen mwomwen omw mouren. Dehr patehng aramas me kin kamam sakau, de medkihla kisin mwenge. Me kin kamam sakau oh kapehd en mwenge kan pahn semwehmwehla.” (Lepin Padahk 23:19-21) Ahpw, Paipel mahsanih me mwengemwenge oh niminim pahn wia mehkot kaperen. “Kitail koaros eri en kin mwenge oh nim, oh nsenamwahuki wahn atail doadoahk, pwe met sang ni kalahngan en Koht.”​—Eklesiasdes 3:13.

Paipel pil kin kangoangehkin kitail en ahneki lamalam toupahrek ong eksersais en paliwar ni e kin mahsanih: “Kaiahn en paliwar pil mie ekis katepe.” Ahpw, e kin kapataiong: “Kaiahn en pali ngehn me inenen katapan mehlel ni soahng koaros, pwe e pahn kahrehiong kitail mour ahnsou wet, oh pil ahnsou kohkohdo.” (1 Timoty 4:8) Ele ke pahn idek, ‘Iaduwen kaiahn en pali ngehn oh loalopwoat ong Koht kin katapan ahnsou wet?’ Ni mehlel, e kin katapan ni ahl tohto. Likin ah kin kihong pali ngehn en mour en emen, loalopwoat ong Koht kin kapwarehda soangen irair katapan kan me duwehte limpoak, peren, popohl, oh kanengamah​—irair pwukat kin wahdo madamadau pwung oh roson mwahu.​—Kalesia 5:22, 23.

Imwila Suwed en Tiahk en Nenek de Kamwahl

Rahnwet, aramas rar kan kin wia tiahk samin kan. Ehu imwila suwed en met iei soumwahu en AIDS me kaparaparala wasa tohto. Nin duwen pwihnen World Health Organization (WHO) kasalehda, pohnangin aramas rar pak 16 mehkihlahr soumwahu en AIDS sangete ahnsou me soumwahu en AIDS tepida wiawi, oh ahnsou wet, mpen aramas rar pak 34 ahnekidier mwahs en HIV (mwahs me kin kahrehda soumwahu en AIDS). Aramas tohto me soumwahukihda AIDS kin alehdi soumwahuwo sang ahr mouren tiahk en nenek de kamwahl, oh ahr kin doadoahngki dikek samin kan me irail kan me kin doadoahngki wini en kasaliel kan kin doadoangki, de doken nta kan me saminla.

Imwila suwed teikan me kohsang mouren nenek de kamwahl kin iangahki soumwahu en herpes, konoria, hepatitis B oh C, oh sipilis. Mendahki eden soumwahu pwukat sohte kin kadoadoahk nan ahnsoun Paipel kan, kisehn paliwar kan me kin soumwahukihda soumwahu kan me kohsang tiahk en nenek de kamwahl me aramas kalap ahnekihda me wehwe ahnsowo. Karasepe ehu, Lepin Padahk 7:23 kin kasalehda imwila suwed en tiahk en nenek me e duwehte ‘arep ah doakepeseng eh.’ Sipilis kin kalap kauwehla eh, duwehte hepatitis. Ehi, ia uwen e konehng oh limpoak kaweid en Paipel me kin kohda ong Kristian kan en ‘liksang nta oh liksang nenek’!​—Wiewia 15:28, 29, New World Translation.

Lidip en Limpoak ong Mwohni

Ni arail nannanti en mwadang kepwehpwehla, aramas tohto kin kihong neirail mwohni nan pisnis kan me re kakete luhs sang mwohnio. E kansensuwed pwe met kin kalap imwikihla aramaso en luhs sang nah mwohni de kauwehla ah mour. Ahpw, ong ladu en Koht, Paipel mahsanih: “Aramas me kin epwehnki pirap, en tokedihsang eh pirap, oh en tapihada wia ehu soangen doadoahk me e kak momourki oh kak sewesehki me semwehmwe kan.” (Episos 4:28) Mehlel, emen me kin doadoahk laud sohte kin kalap kepwehpwehla. Ahpw, e ahneki madamadau meleilei, wahu, oh ele mie nah mwohni me e kak sewesehda irail kan me anahne.

Paipel kaweidki: “Ahpw irail kan me men kepwehpwehla kin pwupwudiong nan songosong oh lohdiong nan lidip en ineng pweipwei oh keper tohto, me kin kauweirailla. Pwe limpoak ong mwohni, iei tepin soangen suwed koaros. Mie ekei me kin inenen kasikasik en naineki mwohni, eri, re ahpw . . . kauwehkihla mohngiongirail soangen kapahtou tohtohie.” (1 Timoty 6:9, 10) Kitail sohte kak kahmahmki me aramas tohto me kin “men kepwehpwehla” oh re kin kak kepwehpwehla. Ahpw, dahme re kin kesehkihla met? E soh mehlel me arail pali roson, peneinei, pali ngehn, oh pil arail meir kin ohkihla met?​—Eklesiasdes 5:12.

Aramas loalokong men kin pohnese me “mour mehlel en aramas sohte kin mi ni kepwe kan me e ahneki.” (Luk 12:15) Mwohni oh kepwe kin anahn nan ekei koasoandi en aramas. Ni mehlel, Paipel mahsanih me “mwohni iei ong mehn doareiuk,” ahpw Paipel kin kapataiong me “kupwurokong kin doandoareiuk​—met iei kamwahupen erpit.” (Eklesiasdes 7:12) Me weksang mwohni, loalokong pwung oh erpit kak sewese kitail nan irair koaros ahpw keieu nan irair kan me pid atail mour.​—Lepin Padahk 4:5-9.

Ni Ahnsou me Erpit Kelepw Pahn Pere Kitail

Erpit mehlel pahn ahnsou keren ‘doarehla mouren meno me ahneki erpit wet’ ni ahl ehu me sohte kin wiawi sangete mahsie​—doarehla sang “kahn kamakam kowahlap” me mwadang kerekerendo ni ahnsou me Koht pahn kasorala me suwed kan. (Madiu 24:21) Ni ahnsowo aramas kan pahn kesehla neirail mwohni kan nan ahl akan nin duwen “mehkot me mwahl,” nin duwen me Paipel mahsanih. Pwekihda? Pwehki re pahn sukuhlkihdi ni ahl me apwal me kohl oh silper sohte pahn pwainda ong irail mour erein “rahn engieng en Siohwa.” (Esekiel 7:19) Ni pali teio, “pokon kalaimwun,” me kin ‘nekidala arail kepwe kan nanleng’ ni arail kin mwohneki mahs mehkan en pali ngehn nan arail mour, pahn paiekihda nekinek mehlel wet oh alehda mour soutuk nan paradais nin sampah.​—Kaudiahl 7:9, 14; 21:3, 4; Madiu 6:19, 20.

Iaduwen kitail kak alehdi ahnsou kohkohdo tengeteng wet? Sises sapengki: “Oh iet mour soutuk: aramas akan en eseikomwihla, me komwihte Koht mehlel, oh pil esehla Sises Krais me komw ketin poaronedohr.” (Sohn 17:3) Aramas rar kan diaradahr loalokong wet nan sapwellimen Koht Mahsen, Paipel. Aramas pwukat sohte ihte ahneki koapworopwor kaselel ong ahnsou kohkohdo ahpw re pil kin pehm ekis popohl oh meleilei ahnsou wet. E duwehte me sounmelkahkao mahsanih: “Ni ei kin wendi, I kin meirla ni popohl; pwe komwi, Maing Kaun [“Siohwa,” NW], me kin ketin sinsile ie.”​—Melkahka 4:8.

Ke kak tamanda sawas teikan me kak sewese katikitikihla keper kan ong ahmw pali en roson mwahu oh mour duwehte me Paipel kin wia? Sohte pwuhk ehu me ahneki manaman en Paipel, oh sohte pwuhk teikan me kak sewese iuk en rapahkihda meleilei mehlel nan sampah wet me dirkihla keper. Dahme ke soh pousehla kasawih pwuhk wet?

[Box/​Kilel nan pali 6]

Roson Mwahu oh Meleilei​—Pwehki Kalahngan en Sawas Sang Paipel

Pwehn pitsang irair kan en mour, emen lih pwulopwul me adaneki Janea kin wiahkihla ah tiahk doadoahngki maruana, tipaker, cocaine, amphetamines, LSD, oh wini en kasaliel teikan. E pil kin kamamsakau. Nin duwen me Jane koasoia, ah pwoudo pil kin wia tiahk suwed duwehte ih. Likamwete dahme pahn wiawiong ira nan ahnsou kohkohdo sohte mwahu. Mwurin mwo, Jane tuhwongada Sounkadehdehn Siohwa kan. E tepiada towehda mihding en Kristian kan oh kin wadek The Watchtower oh ienge makisihn teio, Awake!, me e kin ehukihong eh pwoudo. Ira koaros tepiada onop Paipel rehn Sounkadehdehn Siohwa kan. Ni ara kekeirada ara kalahnganki sapwellimen Siohwa kosonned ileile kan, re tokedisang doadoahngki wini suwed kan. Ia imwilahn met? Jane ntingihdi sounpahr kei mwuri: “Aht mour kapw kin wahdohng kiht peren laud. I uhdahn kalahnganki ong Siohwa manaman en kamwakel me sapwellime Mahsen kin kihda oh ki mour saledek oh roson mwahu me se ahnekihdiehr ahnsou wet.”

Kesempwalpen en wia tohndoadoahk mehlel kin sansalda mwahu sang rehn Kurt, ohl emen me ahneki doadoahk en apwalih computer. Re anahne misihn kapw kan, oh en Kurt kaun en doadoahk likikihong ih pwukoa en pwainda misihn kan ni pweipwei ehu me pweitikitik. Kurt diarada emen me kin netiki soangen misihn kan me re anahne, oh ira pwungkipene pweinen misihn ko. Ahpw, nein soun netiki misihn ko nah clerk wiahda sapwung ni ah ntingihdi pwainen misihn ko, oh pweinen misihn ko tikitikila kereniong uwen tala $40,000 (U.S.). Ni ah tehkada sapwungo, Kurt telephonela rehn kompanio, oh kaun en wasao koasoia me erein eh doadoahkiehr sounpahr 25, e saikinte kilang soangen aramas me kin mehlel duwehte Kurt. Kurt kawehwe me ah nsen mwakelekel kin kaiahnkihda Paipel. Imwilahn met iei me managero pekih kopi 300 en issue en Awake! me kin koasoia duwen en mehlel nan pisnis pwehn kihong ienge tohndoadoahk ko makisihn pwukat. Eri, pwehki Kurt mehlel, eh pwukoa pil kohda.

[Nting tikitik me mi pah]

a Uhdahn eden aramas pwukat weksang ederail kan me se kihong irail nan artikel wet.

[Kilel nan pali 7]

“Ngehi, Siohwa, omw Koht, me kin padapadahkiong uhk en kapaiada pein uhk.”​—AISEIA 48:17, NW

    Pwuhk kan en lokaiahn Pohnpei (1987-2025)
    Log Out
    Log In
    • Ponapean
    • Share
    • Me Ke Mwahuki
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Share