Aramas Koaros Pahn Kak Pahrekpene Ehu Rahn?
JOHN ADAMS, me wia keriaun president en United States, iei ih me sainiala “Declaration of Independence” me lokaia lingan ntingdi loale me koasoia: “Se kolokol iren mahsen mehlel wet en pein sansal, me aramas koaros kepikipikda soangen pahrek teieu.” Ahpw, John Adams ahneki peikasal nan ah madamadau me aramas akan soangen pahrek teieu pwe e ntingihdi: “Sapahrekpeseng en madamadau oh paliwar me inenen sansal mwahu sang ni sapwellimen Koht Wasa Lapalahpie kosonned en mour en aramas me kahrehda sohte koasoandi de kosonned kak kapahrekala.” Weksang met, emen soupoad en Britain, H.G. Wells, kak medewehda duwen pwihn en aramas ieu me irail koaros soahng teieu, pwehki kahrepe siluh: aramas akan en ahnekihpene sarawi ehu me sohte saminkihla padahk likamw, irail ahnekihpene uwen sukuhl me duwepenehte, oh sohte sounpei.
Leledo met, kitail saikinte kilang nan poadoapoad en aramas me e koasoia aramas en pahrekpene me Wells koasoia. Aramas akan saikinte kerenieng pahrekpene, oh dake en aramas akan en rahnwet wia mehkot uk rehn aramas. Iaduwen—irairpeseng en dakehn aramas kin wahdo kamwahu ong aramas akan? Soh. Koasoandi wet kin kahrehda peirin, kailok, loal ohla, oh kemehla aramas. Madamadau me pwarada nan Aperika, Australia oh North Amerika me dene aramas pwetepwet mwahu sang meteikan kin kahrehda kahpwal laud ong mour en irail me sohte pwetepwet—duwehte kamwomwasang keinek en Aborigines nan Tasmania. Nan Iurop, aramas kin wiahki mehn Suhs aramas mwahl oh kahrehda Holocaust wiawi mwuhr. Pai en wehi laud me mihmi rehn irail me kepwehpwe oh lapalap akan oh iangahki pepehm en nsensuwed me mih rehn aramas tikitik kan wia kahrepe kei me wiahda French Revolution (mahwen nan Prans) nan kaeisek walu en senturi oh pil Bolshevik Revolution (mahwen nan Russia) nan kerieisek en senturi.
Ohl loalokong en kawa ntingihdi: “Aramas kin kaunda aramas teikan lao kauweirailla.” (Eklesiasdes 8:9) Dahme e koasoia kin mehlel sohte lipilipil ma me kauno kin wia aramas emen de pwihn en aramas. Ahnsou me pwihn en aramas ieu kin kasapwilada ih pohn mehteikan, e kin imwikihla nsensuwed oh medek.
Mwohn Koht: Aramas Koaros Duwepenehte
Iaduwen—ekei aramas kin ipwikihdi ren lapalapsang meteikan? Koht sohte wiahda ekei aramas lapalap oh ekei aramas tikitik. Paipel mahsanih: “[Koht] ketin wiahda kadaudok koaros sang rehn ohl tehmen, oh ketikihong irail en koukousoan pohn sampah pwon.” (Wiewia 17:26) Sounkapikpatail “sohte kin ketin uhpalihki kaun akan de uhki me kepwehpwe kan sang me semwehmwe kan, pwehki Ih me ketin kapikada aramas koaros.” (Sohp 34:19) Aramas koaros kin wia peneinei ehu, oh mwohn Koht: aramas koaros duwepenehte.
Kitail koaros ipwidi oh duwepenehte mwohn silangin Koht, oh kitail koaros pahn duwepenehte ni atail mehla. Kahrehda, e sohte katepe kitail en kasapwilada ekei aramas pahnangin ekei nan mour mwotomwot wet!
Oh pil, mie koapworopwor me ehu rahn pwihn en aramas pahn kousoanpene oh aramas koaros pahn pahrekpene? Ehi, mie koapworopwor me met pahn wiawi. Mpen sounpahr 2,000 samwalahro, ahnsou me Sises ketiket sampah, e ketikidier mehn kahlemeng ong tepiada pwihn en aramas pahrekpene. Sises ketikihda moure pwehn wia mehn meirong tomw ohng aramas pwoson koaros pwe “mehmen me kin pwosonla ih en dehr salongala, a en ahneki mour soutuk.”—Sohn 3:16.
Iaduwen—tepin Kristian kan kin lemeleme me irail koaros soahng teieu? Irail oko me kin wehwehki sapwellimen Sises padahk kan kin ahneki wehwe wet. Irail kin wiahki emen emen duwepenehte nan pwoson oh irail kin kasalehda met ni arail kin likwerikin emen emen “riei.” (Pailimwon 1, 7, 20) Sohte kohieng irail en wiahki pein ih mwahusang meteio.
Pwihn Ehu Nan Rahnwet me Sohte me Lapalap Nanpwungarail
Sounkadehdehn Siohwa kan nan rahnwet kin song en mourki mahsen en Pwuhk Sarawi. Re kamehlele me sohte pwihn en aramas me lapalap sang meteikan mwohn silangin Koht. Kahrehda, sohte irairpeseng me ekei en wia kaun en lamalam oh ekei souleng, oh re sohte kin katohre aramas nin duwen pohn kilin aramas de pwehki ekei kepwehpwe sang ekei. Ahpw, koaros kin miniminkihpene arail kin kaudokiong Siohwa Koht, Kaun en Lahng oh Sampah. Arail irair en pali ngehn me kin kesempwal ong irail, kaidehn pohn kili kan de ma re kepwehpwe de semwehmwe de soahng pwukat. Duwehte irail akan nan tepin mwomwodisohn Kristian, irail koaros wia pirien ehu nan pwoson.
Irairpeseng en pwihn en aramas (ekei kin lapalap oh ekei kin tikitik) kin kohsang en aramas arail kin songosong kaunda pein arail mour oh sohte idawehn kaweid en Koht. Ni ahnsou keren, Wehin Koht pahn uhd kaunda sampah, oh pahn kihsang koasoandi me pein aramas wiahda me ekei aramas lapalap oh ekei aramas tikitik, oh pil iangahki soahng teikan me kin wahdohng aramas nsensuwed erein ahnsou reirei. Kahrehda, ni wehwe mehlel, ‘me opampap pahn sohsohki sampah.’ (Melkahka 37:11) Kahrepe koaros me pahn kahrehong emen en pohnmwahsohki me e mwahusang mehteikan pahn sohrala. Irair en aramas solahr pahn mweimweiong en katohrepeseng pirienpenehn aramas nan sampah pwon.
[Blurb nan Pali 5]
Sounkapikpatail “sohte kin ketin uhpalihki kaun akan de uhki me kepwehpwe kan sang semwehmwe kan, pwehki Ih me ketin kapikada aramas koaros.”— Sohp 34:19.