Irair en Pahr Epwiki me Nekiero Iei Ahn Sehdan?
“NI atail pahn karasa uwen suwed akan me wia audepen senturi kerieisek, e konehng kitail en kahdaneki “Ahn Sehdan Senturi” de “Ahn Sehdan Ahnsou.” Sohte ahnsou ehu mwowe me pahrekiong aramas en nan senturi kerieisek me ahneki ineng en kemehla aramas million kei pwehki arail wia soangen aramas en wehi tohrohr peseng, de tohn pelien lamalam tohrohr peseng de arail pai sohte duwepenehte.”
Kasarawi en pahr 50 en saledeklahn aramas akan me ale kalokolok suwed akan pahn kaundahn Nazi en Germany elehda ehu nuhspepa en Amerika me ede The New York Times en January 26, 1995 en wiahda koasoipen ireo. Nan Holocaust—me kamakam en kasohr keinek ieu me dehde nan poadoapoad en aramas—irail mehn Suhs mpen million weneu me kamakamala. Irail mehn Poland me kaidehn mehn Suhs million siluh pil kamakamala nan Holocaust oh sohte aramas tehk dahme wiawiong irail kahrehda wiewiao adaneki “Forgotten Holocaust.”
“Aramas leme me nan erein ahnsou sang nan pahr 1900 lel 1989, mahwen kemehla aramas million pak 86,” iei me Jonathan Glover ntingihdi nan nah pwuhk me oaralap koasoia Humanity—A Moral History of the Twentieth Century. E doula oh kapataiong: “Mehla me wiawi nan senturi kerieisek pwehki mahwen kin wia mehkot me kitail sohte kak wehwehki. E inenen apwal en wehwehki aramas depe me mehla, pwehki silikis riau en irail me mehla nan Mahwen Keieu oh Keriau en Sampah (me wehwehki me aramas million pak 58 me mehla nan mahwen riau pwukat). Ma kitail pahn wiahda pwe nempe en aramas me mehla kan en duwepenehte nan ehuehu ahnsou, mahwen pahn kemehla mpen aramas 2,500 nan ehuehu rahn. Met tohto sang aramas 100 nan ehuehu awa nan rahn ehu pwon nan erein sounpahr 90.”
Kahrehda, senturi kerieisek adaneki “ehu senturi en ur en nta me keieu laud” me aramas wehwehki. Nadezhda Mandelstam ntingihdi nan nah pwuhk me ede Hope Against Hope: “Se kilangehr kalowehdihpen suwed mwurin koasoandi en aramas akan ar mwamwahlahr.” Nan uhpenehn mwahu oh suwed, mehlel ieu me suwed me kanakana?
[Kilel Credit Line nan Pali 2]
Cover: Mother and daughter: J.R. Ripper/Social Photos
[Kilel Credit Line nan Pali 3]
U.S. Department of Energy photograph