Watchtower ONLINE LIBRARY
Watchtower
ONLINE LIBRARY
Ponapean
  • PAIPEL
  • SAWASEPEN PAIPEL KAN
  • MIHTING KAN
  • w03 7/1 pp. 4-7
  • Suwed Wie Kanakana?

Sohte kasdo ong met

Kupwurmahk, mehkot sapwung en kihda kasdo

  • Suwed Wie Kanakana?
  • Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2003
  • Sawaspen Oaralap kan
  • Ire kan me Duwehte Met
  • Aramas Kak Kaunda Mwahu Pein Irail?
  • Sehdan Kak Wiahiong Aramas Koaros en Salelepek Ong Koht?
  • Dahme Pahn Wiawi Ni Ahnsou Kohkohdo?
  • Ahn Ihs Pali Me Ke Pahn Uhkihda?
  • Dahme Kahrehda Koht Kin Ketin Mweidohng Lokolok En Mie?
    Loalokong Me Pahn Kahluwalahng Mour Soutuk (kl)
  • En Mwasamwasahn​—Sehdan Men Kadallehla Iuk!
    Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2015
  • Ia Sapwellimen Koht Koasoandi ong Sampah?
    Dahme Paipel Uhdahn Padahngki?
  • Sehdan Wiahte Kilelepen Irair Suwed Ehu?
    Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2014
Kilang Pil Ekei
Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2003
w03 7/1 pp. 4-7

Suwed Wie Kanakana?

MADAMADAU me dene wasa koaros kin mie uhpene nanpwungen mwahu oh suwed kin wie mehkot me sohte kak soandi nan madamadau en soun nting kan oh pil aramas madamadau loal akan nan erein poadoapoad en aramas. Ahpw, mie pwuhk ehu me audaudki poadoapoad pwung me pid mahwen ehu nanpwungen Koht oh Tepil. Pwuhk wet iei Paipel. E kin kawehwehda dahme poahsoanehda uhpene wet oh pil kihda mehn kadehdehpen ihs me uhdahn kana.

Ekiste mwurin kepikipik en tepin ohl oh lih, ngehn soh sansal emen, ede Sehdan me Tepil, uhwongada sapwellimen Koht kaunda. Iaduwen? Ni ah wia lokaia me wehwe rir me dene Koht kolosang sapwellime kepikipik mehkan me mwahu oh me aramas akan pahn mour mwahu ma re pahn uhtohrasang Koht.​—Senesis 3:1-5; Kaudiahl 12:9.

Mwurin met, rahn akan en pahpa kahlap Sohp, Sehdan pil kihda ehu kahpwal. Pwehn kauwehla ahn Sohp lelepek ong Koht, Sehdan koasoia: “Aramas kin mweidala mehkoaros me e ahneki pwe en doarehla pein eh mour.” (Sohp 2:4) Met wia koasoi oaralap ehu me pid aramas koaros! Ni ah kin doadoahngki koasoi oaralap “aramas emen” ahpw sohte nda eden Sohp, e sansal me Sehdan koasoakoasoia duwen lelepek en aramas koaros. E sohte uhdahn nda ahpw uhdahn ah pepehm iei met: ‘Aramas emen pahn wia soahng koaros pwe en pere ah mour. Kihong ie ahi ahnsou mwahu a I pahn wiahiong aramas koaros en sohpeiweisang Koht.’

Kana ong mahwen nanpwungen Koht oh Tepil pahn dehdehda sang ni pasapeng en peidek riau pwukat: Aramas kak kaunda mwahu pein irail? Tepil kak wiahiong aramas koaros en salelepek ong Koht?

Aramas Kak Kaunda Mwahu Pein Irail?

Erein pahr kid kei, aramas akan kin song soangsoangen mwomwen kaunda kei. Soangen koperment kei posongisongpahr wiawihier nan poadoapoad en aramas, me iangahki monarchy, aristocracy, democracy, autocracy, Fascism, oh Communism. E soh mehlel me ahnsou koaros kin mie anahnepen pil songada pil ehu mwomwen kaunda tohrohr pwehki soangsoangen kaunda kan me miehier sohte mwahu?

H. G. Wells ntingihdi nan nah pwuhk A History of the World me e ntingihdi nan pahr 1922: “Aramas en Rom akan lelohng, ni arail sohte wehwehki, pahn kaunda lap ehu me mih nan irair en posongisong. Kaunda wet kin wie wekiwekidek oh sohte duweduwehte. Ni mehlel, kaunda wet sohte pweida. Posongisong wet sohte unsekla, oh Europe oh America rahnwet wie koadoakoadoahkehte en diarada pasapengpen soahng suwed akan ong duwen katangawei wehi kan, songen kahpwalohte me aramas akan nan Rom ahneki.”

Posongisongdahn mwomwen soangsoangen kaunda kan wiewiawi lelodohng atail ahnsou. Senturi kerieiseko imwila oh likamwete kaunda en palien democracy me aramas tohto pwungkihier. Democracy, ni mour en koasoi, dene aramas koaros ahneki pwung. Ahpw​—⁠iaduwen​—⁠democracy kasaledahr me aramas kakehr kaunda mwahu ni sohte sawas sang rehn Koht? Jawaharlal Nehru, me mahs wia Prime Minister en India, ndahki democracy me e mwahu ahpw e kapataiong: “I nda met pwehki wiepen kaunda teikan suwed sang.” Oh pil, Valéry Giscard d’Estaing me wie President en France mahs koasoia: “Kitail udiahlehr kahpwal en ahneki weliepe kan nan democracy.”

Pil nan pahr 400 samwa B.C.E., ohl loalokong en Krihk me ede Plato diaradahr wasa suwed akan nan wiepen kaundahn democracy. Nan nah pwuhk me ede A History of Political Theory, e kasalehda suwed “en soukautih oh doadoahk suwed en sounpolitik kan, me wia keriahpen palien democracy.” Lapalap en politik tohto nan rahnwet pehmadahr apwal en ropada aramas koahiek me kak doadoahk nan koperment. Aramas akan “lingeringerkihier kaun akan me kin sansal arail sohte itar ni ahnsou me kahpwal laud akan kin sohpai irail ada,” iei me nuhspepa en Amerika me ede The Wall Street Journal koasoia. E pil doula oh kapataiong: “Aramas akan lingeringerkihier pwe ni ahnsou kan me re kin men ale kaweid, iei me re kin diarasang kaun pwukat me sohkoahiek en rapahkihda pilipil mwahu oh me kin doadoahk likamw.”

Eri, met kitail uhd kilang kaunda en nanmwarki en Israel en mahso​—⁠Nanmwarki Solomon. Siohwa Koht ketikihong Solomon erpit laud me sohte me pahrekiong. (1 Nanmwarki 4:29-​34) Iaduwen wehin Israel a pweida ni erein pahr 40 me Solomon wie kakaun? Paipel ketikihda pasapengpen peidek wet ni e mahsanih: “Tohn Suda oh Israel me ngeder rasehng pihk en ni oaroahr, oh irail kin kang oh nim oh pereperen. Suda oh Israel kin mihmi ni irair en meleilei, emenemen kin mihmi pahn pein ah tuhkehn wain oh pein a tuhkehn pik sang nan wehin Dan lel Peersepa, nan pahr akan koaros nan mwehin Solomon.” (1 Nanmwarki 4:20, 25, New World Translation) Pwehki nanmwarki erpit emen a kaunda irail oh wia weliepe sansal emen en Siohwa Koht, kaun lapalap me sohte sansal, wehio paiekihda meleilei laud, paiamwahu oh pereperen.

Ia uwen wekpeseng laud me mie nanpwungen kaundahn aramas oh sapwellimen Koht kaunda! Mie aramas me kak mehlel nda me Sehdan me kana nan ah uhwong Koht me pid kaunda? Soh, pwe soukohp Seremaia kasalehda: “I wehwehki, Maing Siohwa, me aramas en sampah men​—⁠ah kaweidih elen mour kaidehn ah. Kaidehn ahn aramas emen me alialu konehng en kaweid pein eh ewen kahk kan.”​—Seremaia 10:23.

Sehdan Kak Wiahiong Aramas Koaros en Salelepek Ong Koht?

Iaduwen​—⁠Sehdan kin mehlel ni ah nda me e kak wiahiong aramas koaros en salelepek ong Koht? Nan pwuhken Ipru irelaud 11, wahnpoaron Pohl kihda eden irail akan ohl oh lih lelepek kei me memour mwohn tepin Kristian akan. E mahsanih: “Sohte ei ahnsoun koasoiahda duwen Kidion, Parak, Samson, Sepda, Depit, Samuel, oh soukohp ako.” (Ipru 11:32) Pohl ndahki irail ladu lelepek en Koht pwukat kin rasehng ‘depwek kalaimwun ehu.’ (Ipru 12:1) Lepin lokaiahn Krihk me kawehwehiong “depwek” kaidehn pelien depwek ehu me tohrohrla oh aramas kak kilang uwe de mwomwe, ahpw e wia depwek laud ehu me sohte irepen ni keile kan oh me laud mehlel. Met kawehwe konehng ieu pwehki irail ladu lelepek en Koht akan kawao me ngeder kahrehda irail rasehng depwek kalaimwun ieu. Ahpw, erein pahr epwiki kei (senturi kei) dower powe, aramas ngeder pwukat kin doadoahngkiher arail saledek en pilipil oh ineng en kihong Siohwa Koht arail lelepek unsek.​—Sosua 24:15.

Dahme kitail kilang nan atail ahnsou? Nempehn Sounkadehdehn Siohwa kan nan sampah pwon wie tohtohla oh lelehr pohnangin meh million weneu mendahki kalokolok oh uhwong suwed akan me kin lelohng irail nan senturi rieisek. Pil aramas million duau samwa kin pil ehuiong irail oh me tohto nanpwungarail me kaukaunop en karanihala Koht laudsang ahnsou wet.

Pasapeng mehlel ong ahn Sehdan kose me dene aramas akan pahn sohpeisang Siohwa kohsangehr rehn pein sapwellimen Koht Ohl, iei Sises Krais. Pwehki sohte kamedek me keieu laud duwehte me e ale pohn tuhkehn kalokolok kak kauwehla sapwellime loalopwoat. Ni Sises a ale kaimwiseklahn ah esingek e werkihda: “Semei, I kadaralahr ngenei ohng nan limomwi.”​—Luk 23:46.

Sehdan doadoahngki soahng koaros uwen ah kak​—⁠sang ni kasongosong lel kalokolok​—pwe en song koledi aramas pahn ah manaman. E kin doadoahngki “ineng en uduk oh ineng en pwoaren mas akan oh dipwisou kan me aramas kin suweiki” pwe e kasongehki aramas, pwe en kak kadowanewei aramas sang rehn Siohwa. (1 Sohn 2:16) Sehdan pil kin ‘karotongala madamadau en aramas me soh pwoson akan pwe marain en Rongamwahu duwen Krais en dehr daker irail ada.’ (2 Korint 4:4) Oh Sehdan sohte kin perki en doadoahngki kamasak aramas de pil doadoahngki ken masak dahme aramas teikan pahn ndahkin uhk pwe en kak pweida dahme e kin nannantihong en pweida.​—Wiewia 5:40.

Ahpw, irail oko me kin uhki Koht sohte kin uhdiong Tepil. Irail kin esehla Siohwa Koht oh ‘kin poakohng ih ki arail mohngiong unsek oh arail mour unsek oh arail madamadau unsek.’ (Madiu 22:37) Ei, loalopwoat en Sises Krais oh aramas ngeder kan kin patpene oh kasalehda lapalahn peridi me Sehdan me Tepil ahnekiher.

Dahme Pahn Wiawi Ni Ahnsou Kohkohdo?

Posongisong me aramas wiewiahkihda soangsoangen kaunda kan pohn wiewiawi kohkohlahte? Soukohp Daniel kohpada: “Eri, ni ahnsou me nanmwarki ko pahn kakaun wasa, Koht en nanleng pahn ketin kauwada wehi ehu me sohte imwi. Wehi wet sohte pahn kak lohdi, ahpw e pahn kauwehla wehi teikan koaros, oh e pahn mihmi kohkohlahte.” (Daniel 2:44) Wehio me Koht en nanleng kauwada pwehn wia koperment en nanleng oh Sises Krais pahn kaunda wehi wet. Iei wehi wet te me pil Sises padahkiong sapwellime werek kan en kapakapki. (Madiu 6:9, 10) Wehi wet pahn kauwehla koperment (kaunda) en aramas akan nan “mahwen en rahn lapalap en Koht Wasa Lapalapie” oh pahn kaunda sampah pwon.​—Kaudiahl 16:14, 16.

Dahme pahn wiawi ong Sehdan? Paipel kawehwehda wiewia wet ni ahnsou kohkohdo: “[Tohnleng en Siohwa] poarokedi drakon, iei serpent en kawao, me iei Tepil oh Sehdan​—⁠e ahpw salihedi erein sounpahr kid. Tohnlengo eri kesepwekehdilahng nan pwoahr loalo, me soh kapi, loakehdi oh katengehdi powe, pwe e dehr kin pitih wehi kan, pahr kido lao imwisekla.” (Kaudiahl 20:1-3) Lao mwurin Sehdan a pahn lekidekiong nan pwoahr loalo a sapwellimen Sises Krais Kaundahn Pahr Kido ahpw pahn tepida.

Ia uwen sampah ah pahn uhd wiahla wasa ieu me kaperen! Suwed akan pahn sohrala ah iangahki irail akan me kin wiahda suwed akan. Paipel inoukihda: “Aramas suwed kan pahn koakoahksang . . . a me aktikitik kan pahn sapwenikihla sampah, oh re pahn paiamwahu oh popohl.” (Melkahka 37:9-​11) Arail meleilei sohte mehkot pahn kauwehla​—⁠kaidehn aramas, kaidehn mahn. (Aiseia 11:6-9) Pil irail aramas million kei, me pwehki arail soukautih, oh pwehki arail sohte alehdi ahnsou mwahu en esehla Siohwa, oh irail kin uhki Sehdan ni erein ahnsou kan kawao, irail koaros pahn pwurehng mourida oh iang ale kasukuhl sang Koht.​—Wiewia 24:15.

Ni imwin Pahr Kido, sampah pahn wiahla paradais, oh aramas akan wasao pahn ale irair en mour oh paliwar unsekla. Mwuri, Sehdan pahn sapwedekla “ahnsou kis,” oh mwurin met, e pahn kasohrala kohkohlahte iangahki irail koaros me kin uhwong kaundahn Koht.​—Kaudiahl 20:3, 7-​10.

Ahn Ihs Pali Me Ke Pahn Uhkihda?

Senturi 20 wia ahnsou ieu me Sehdan inenen kauwehla sampah. E sohte kasalehda me e kanahier ahpw e wia kasalepen me kitail mihmiher nan ahnsou en imwin koasoandi suwed wet. (Madiu 24:3-​14; Kaudiahl 6:1-8) Kaidehn kehlail en wiahda me suwed nan sampah de pil kaidehn dahme pali moron en aramas medemedewe me pahn wia kasalepen ihs me kana, ma Koht de Sehdan. Dahme pahn kasalehda iei ahn ihs kaunda me keieu mwahu oh pil me pahn kasalehda ma iei aramas kin papah Koht ki limpoak. Nan irair riau wet koaros re kin kasalehda me Siohwa me kana.

Ma uwen ahnsou me Koht ketikihong Sehdan en wie memour kadehdehdahr me Sehdan me likamw, eri dahme kahrehda Koht ah ketin mweidohng suwed en mihmihte? Siohwa ketin kasakasalehdahte kanengamah “pwehki e sohte ketin kupwurki emen en lekdekla, pwe e ketin kupwurki koaros en wiliakapwala oh sohpeisang nan diparail kan.” (2 Piter 3:9) Kupwuren Koht “iei me soangen aramas koaros en ale komourparail oh pil esehla pwungen padahk mehlel.” (1 Timoty 2:4) E pahn mwahu ma ke kak doadoahngki luwen ahnsou me mie pwehn sukuhliki Paipel oh ‘sukuhliki loalokong pwung me pid duwen Koht mehlel oh ih me Koht kadarodo, Sises Krais.’ (Sohn 17:3) Sounkadehdehn Siohwa kan pahn perenki sewese iuk en sukuhliki duwen loalokong pwung sang Paipel pwe ken pil kak iang aramas million kei kesihnenda teng nan pali en Koht me pahn kana.

[Kilels nan Pali 5]

Sang ni lelepek en Sounkadehdehn Siohwa kan, e kin kadehde me Sehdan pahn luhs

[Kilel nan Pali 7]

Aramas lelepek tohto ieiangehr sapwellimen Siohwa pali

    Pwuhk kan en lokaiahn Pohnpei (1987-2025)
    Log Out
    Log In
    • Ponapean
    • Share
    • Me Ke Mwahuki
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Share