“Laduo” Me Kin Lelepek Oh Loalokong
“Ihs me ladu me lelepek oh loalokong me ah soumas ketin pilada en apwalih mehkan koaros me e sapwellimaniki?”—MADIU 24:45.
1, 2. Dahme kahrehda e kesempwal kitail en ale mwengehn ngehn kan rahnwet?
NI MWURIN souwas en Ni Are, Nisan 11, 33 C.E., sapwellimen Sises tohnpadahk ko wia peidek ehu me inenen katapan ong kitail rahnwet. Irail idek reh: “Kilel dah kei me pahn kasalehda ahnsoun omwi pahn ketiketier nan mwoahlomw oh imwin koasoandi wet?” Sises ketin sapeng ni ah ketikihda kokohp kapwuriamwei ehu. E kasalehda duwen ahnsou kapwunod ehu en mahwen, duhpek, rerrer en sahpw, oh soumwahu kan. Ahpw, met ihte “tepin medek en neitik.” E pahn pil suwedla sang met. Ia uwen eh pahn inenen kamasepwehk!—Madiu 24:3, 7, 8, 15-22; Luk 21:10, 11.
2 Sangehr pahr 1914, pali laud en mehkan me Sises kohpada pweidahier. “Medek en neitik” lelohngehr aramas akan ni ahl kehlail ehu. Ahpw, irail Kristian mehlel akan sohte anahne en masapwehk. Sises inoukihda me e pahn apwalih irail ki mwengen ngehn kan. Pwehki Sises ketiket nanleng met, iaduwen ah koasonehdi ong kitail en ale mwengehn ngehn kan.
3. Soangen koasondi dah kan me Sises ketikihda ong kitail pwe kitail en kak ale “mwenge kan ni ahnsou konehng”?
3 Sises pein ketikihda pasepeng en peidek wet. Nin doken ah mahsanih kokohp, e ketin kalelapak mahsanih: “Ihs me ladu lelepek oh loalokongo me ah soumaso ketin pilada en apwalih mehkan koaros me e sapwellimanki, en ketikihong irail mwenge kan ni ahnsou konehng?” E pil doula mahsanih: “Meid pai laduo me eh soumas pahn kin diar eh wiewia met ni eh kin pwarodo. Mehlel, I ndaiong kumwail me e pahn ketin kasapwilada.” (Madiu 24:45-47) Ei, e pahn mie “ladu” men me pahn koasondi en kihda mwengehn ngehn kan. Laduo pahn lelepek oh loalokong. Iaduwen, laduo iei aramas emente me pilipilda en wia met erein ahnsou ehu de ehu soahng tohrohr? Pwehki ladu lelepek menet kin kihda mwengehn ngehn me inenen anahn kan, kitail men diarada pasapeng en peidek wet.
Aramas Emente de Pwihn Ehu?
4. Iaduwen atail ese me “ladu lelepek oh loalokongo” kaidehn aramas emente?
4 “Ladu lelepek oh loalokong” sohte kak en aramas emente. Pwekihda? Pwehki laduo tepida kihda mwengehn ngehn kan sangehr nan senturi keieu, oh Sises mahsanih me laduo pahn wiahte met lao soumaso ketiketier nan mwoahle nan pahr 1914. Met wehwehki sounpar 1,900 me menet pahn ni lelepek kapwaiada. Medusala sohte pil mour werei duwehte met!—Senesis 5:27.
5. Kawehwehda dahme kahrehda lepin lokaia “ladu lelepek oh loalokongo” sohte kin dokedoke emen emen irail nan pwihn keidio.
5 Eri, iaduwen, lepin lokaia wet “ladu lelepek oh loalokong” kin ni oaralap dokedoke emen emen Kristian kan? Mehlel me Kristian kan koaros anahne en lelepek oh loalokong; ahpw Sises ni sansal medemedewe mehkot laudsang met ni ah kin koasoia “ladu lelepek oh loalokongo.” Iaduwen atail pahn ese met? Pwehki e mahsanih me “soumas me pahn pwarodor” pahn koasonehdi laduo en apwalih “mehkan koaros me e sapwellimaniki.” Iaduwen Kristian emente pahn kak koasondi en apwalih “mehkoaros” me soumaso sapwellimaniki? Met sohte kak wiawi!
6. Iaduwen wehin Israel pahn mwekid nin duwen sapwellimen Koht “ladu”?
6 E pahn mie wehwe ihte ma Sises kin koasokoasoia pwihn en Kristian ehu me pahn wia “ladu lelepek oh loalokongo.” Iaduwen, e kakete wehwehki pwihn en ladu ehu? Ei. Sounpar isipwiki mwohn Krais, Siohwa mahsanih me wehin Israel pwon iei “sapwellimei sounkadehde kan” oh “sapwellimei laduo me I piladahr.” (Aiseia 43:10) Irail koaros me wia kisehn wehin Israel sangehr pahr 1513 B.C.E., ni ahnsou me re alehdi kosonned en Moses kan lao lel Pendekos 33 C.E. iang wia kisehn pwihn en ladu wet. Pali laud en irail mehn Israel ko sohte arail pwukoa en apwalih koasondi kan en Wehio de pil koasondi en mwengehn ngehn kan. Siohwa kin ketin doadoahngki nanmwarki kan, sounkopwung kan, samworo kan, oh mehn Lipai kan en wia pwukoa kan. Ahpw, nin duwen wehi ehu, Israel kin wia wiliepen sapwellimen Siohwa kaunda oh re kin lohki sapwellime kaping kan ong wehi teikan. Emen emen mehn Israel kin wia sounkadehdehn Siohwa men.—Deuderonomi 26:19; Aiseia 43:21; Malakai 2:7; Rom 3:1, 2.
“Ladu men” me Lekdekla
7. Dahme kahrehda wehin Israel en mahs sohla wia sapwellimen Koht “ladu”?
7 Pwehki Israel wia “ladu men” en Koht nan senturi kei samwalahro, irail pil wia ladu men me Sises kin koasokoasoia? Soh, pwehki Israel en mahs sohte lelepek oh loalokong. Pohl oaralapiada irairo oh pil ehu mahsanih mahsen kan en Koht ong wehio: “Pwehki kumwail mehn Suhs akan me mwaren Koht wiemwahlkilahr rehn mehn liki kan.” (Rom 2:24) Ei, ahnsou reirei Israel kin uhwongda Siohwa oh re pil wia met lao lel ni ahnsou me irail pil soikala Sises me kahrehda Siohwa pil soikala irail.—Madiu 21:42, 43.
8. Iahd me “ladu” men koasondi en welian Israel oh pahn irair dah kan?
8 En “ladu menet,” Israel, ah salelepek sohte kin kauhdisang irail tohnkaudok lelepek kan en alialehte mwengehn ngehn kan. Nan Pendekos 33 C.E., rahn 50 mwurin Sises kaiasada, irail tohnpadahk 120 me iang mih nan pere powe en Serusalem keikihdi ngehn sarawi. Ni ahnsowo, wehi kapw ehu ipwidi. Ni ahl konehng, ipwidi en wehi wet pil sansal ong wehi pokon ni kiseh kan kin ni eimah padahkiong tohn Serusalem kan duwen “soahng kapwuriamwei kan me Koht ketin wiahdahr.” (Wiewia 2:11) Eri wehi kapw wet, wehi ngehnen ehu, wiahla “laduo” me pahn lohkiseli lingan en Siohwa ong wehi teikan oh kihda mwenge kan ni ahnsou me konehng. (1 Piter 2:9) Ni konehng, mwuhr e uhd adanekihla “Israel en Koht.”—Kalesia 6:16.
9. (a) Ihs me iang wia kisehn “ladu lelepek oh loalokongo”? (b) Ihs me “sapwellime kan”?
9 Irail kisehn Israel en Koht koaros wia Kristian papidais kei me inoukihdahr arail mour oh keikihdier ngehn sarawi oh arail koapworopwor iei mour nanleng. Eri, lepin lokaia pwukat: “ladu lelepek oh loalokong” kin dokedoke irail koaros me wia kisehn wehi en ngehn me keidio nin duwen pwihn ehu nan sampah me tepida sangehr pahr 33 C.E. oh leledohr ahnsouwet. Met pil duwehte irail mehn Israel kan koaros me memour sang pahr 1513 B.C.E. oh lella Pendekos 33 C.E. me pil iang kisehn irail pwihn en Kristian kan en mahs. Ahpw ihs irail akan me wia “sapwellime kan,” me kin ale mwengehn ngehn kan sang rehn laduo? Nan senturi keieu C.E., Kristian kan koaros ahneki koapworopwor en mour nanleng. Imwilahn met, irail kiseh kan pil wia Kristian keidi kan kaidehn nin duwen pwihn ehu ahpw emen emen. Koaros, iangahki irail akan me ahneki pwukoa kan nan mwomwohdiso anahne mwengehn ngehn sang rehn laduo.—1 Korint 12:12, 19-27; Ipru 5:11-13; 2 Piter 3:15, 16.
“Kihong Irail Koaros Doadoahk”
10, 11. Iaduwen atail ese me kaidehn irail kisehn laduo koaros kin ahneki soangen pwukoa ehute?
10 Mendahki “Israel en Koht” iei pwihn en ladu lelepek oh loalokong me ahneki pwukoa ehu, emen emen pil ahneki pein arail pwukoa kan. Sapwellimen Sises mahsen me kileldi nan Mark 13:34 inenen sansal. E mahsanih: “E pahn rasehng aramas emen me kin wia seiloak reirei ehu me kihdi ong eh ladu ko ni imwe pwe re en apwahpwalih oh kihong irail koaros doadoahk; e ahpw ndaiong silepen wenihmwo en sinsile mwahu oh mwasamwasahn.” Eri emen emen me iang kisehn pwihn en laduo ale pein ah pwukoa—en katohtohla sapwellimen Krais kepwe kan pohn sampah. Emenemen irail pahn wia a pwukoa ni uwen me e kakong oh dahme e kakong.—Madiu 25:14, 15.
11 Piter pil mahsanihong irail Kristian keidi kan nan ah ahnsou: “Emenemen kumwail, nin duwen sounkohwa mwahu en sapwellimen Koht kapai kan, en kin doadoahngki ong ni kamwahupen meteikan, kapai me e alehsangehr rehn Koht.” (1 Piter 4:10) Ei, irail me keidi kan ahneki pwukoa en doadoahngki arail kisakis sang rehn Koht oh papah emen emen. Mahsen en Piter pil kasalehda me kaidehn Kristian koaros pahn ahneki soangen pwukoa ehute ele soangen kapai ehute. Ahpw, emen emen kisehn pwihn en laduo pahn sawaskihda ni soangen ahl kei ong kekeirada en wehi en ngehn wet. Iaduwen?
12. Iaduwen emen emen me wia kisehn pwihn en laduo, ohl de lih kin wia sawas laud ong kekeirada en laduo?
12 Keieu, emen emen pwukoahki en wia kadehde duwen Siohwa, oh kalohki Rongamwahu en Wehio. (Aiseia 43:10-12; Madiu 24:14) Mwohnte en Sises ketidahla nanleng, e kehkehlikiong sapwellime tohnpadahk lelepek kan koaros, ohl oh lih en wia sounpadahk kei. E mahsanih: “Kumwail eri kohwei wasa koaros oh padahkiong tohn wehi kan koaros; pwe re en wiahla nei tohnpadahk: papidaisihirailla ni mwaren Sahm oh Sapwellime oh ngehn sarawi, oh kehkehlingkihong irail re en peikiong mehkoaros me I koasoanediong kumwail. Eri, kumwail en ese pwe I pahn ieiang kumwail ahnsou koaros lel ni imwin kawa.”—Madiu 28:19, 20.
13. Soangen kapai dah me irail me keidi kan kin paiekihda?
13 Ni tohnpadahk kapw kan kin diarek, irail kin sukuhlda mwahu en kasawih oh kapwaiada mehkan koaros me Krais kehkehlikiong sapwellime tohnpadahk kan en wia. Mwuri, irail me kin karonge oh kapwaiada kan kin uhd kakehr padahk ong mehteikan. Sawas en mwengehn ngehn kan kin dierek rehn irail kisehn pwihn en laduo me kakohng me kohsang nan wehi tohto. Kristian keidi kan koaros, ohl oh lih, kin sawaspene oh wia arail pwukoa en katohnpadahk. (Wiewia 2:17, 18) Doadoahk wet tepida sangehr ni laduo ah tepin wia doadoahko oh pahn doulahte wiawi lao lel imwin koasoandi wet.
14. Ihs me kin ale pwukoa en padahk nan mwomwohdiso oh ia pepehm en lih keidi kan duwen ire wet?
14 Irail me ahpwtehn papidaisla oh keidi kan pahn pil wiahla kisehn laduo oh sohte lipilipil ihs me tepin padahk ong irail, irail pahn uhd doula oh ale kaweid kan sang rehn irail kisehn mwomwohdiso kan me kapwaiada Pwuhk Sarawi oh kakehr wiahla elder kan. (1 Timoty 3:1-7; Taitus 1:6-9) Irail ohl pilipilda pwukat alehier kapai en sewese kekeirada en wehio ni ahl tohrohr ehu. Lih Kristian lelepek keidi kan sohte kin uhwongda kaweid me Kristian ohl kelehpw kak padahk nan mwomwohdiso. (1 Korint 14:34, 35) Ni pali teio, irail kin perenki soangen kapai kan me kin kohsang ahn ohl pwukat doadoahk laud kan nan mwomwohdiso oh irail pil kin perenki soangen pwais kan me kin ritada ohng irail lih akan me duwehte soangen Rongamwahu kan me irail kin ehukihong mehteikan. Irail sister keidi poadidi kan rahnwet pil kin kasalehda soangen ngehn en karakarahk ohte, sohte lipilipil ma irail elder kan me keidi de pil soh.
15. Ia poasonpen mwengehn ngehn nan keieun senturi oh ihs me tiengla oh kihseli met?
15 Mwengen ngehn anahn kan me kin kohieng irail akan nan senturi keieu kin inensangete kisin likou kan en wahnpoaron kan oh irail tohnpadahk teikan me kin iang ahneki pwukoa kan. Kisinlikou kan me irail ntingihdi—eri mehlel me kin dierek nan pwuhk 27 me wiahda palien Pwuhk Sarawi ni lokaiahn Krihk—kin kohseli nanpwungen mwomwohdiso kan oh iei me kin wia oaralap en padahk kan en irail elder kan. Ni ahl wet, irail kan me kin weliwelian laduo kin ni lelepek kihseli mwengehn ngehn kaselel de katapan pwukat ong Kristian mehlel kan. Pwihn en ladu nan keieun senturi kin ni lelepek kapwaiada arail pwukoa.
“Laduo” Sounpar 1,900 Kei Mwuhr
16, 17. Iaduwen pwihn en laduo kasalehda lelepek nan ah doadoahk lella nan pahr 1914?
16 Eri,iaduwen rahnwet? Ni pwarodohn Sises me tepidahr nan 1914, e ketin diarada irail Kristian keidi kan me kin ni lelepek kihkihseli mwenge kan ni ahnsou konehng? Ei, Sises ketin diarada pwihno. E mengei en kasawihada pwihn wet pwehki soangen wahn ngehn akan me irail kin kasalehda. (Madiu 7:20) Poadopoad en ahnsowo kin kasalehda keseu wet me pwung.
17 Ni en Sises ketido, irail me limekid kei me iang kisehn pwihn en laduo, kin soupisengki kalohkiseli padahk mehlel en Pwuhk Sarawi. Tohndoadoahk kan me malaulau, ahpw laduo kin doadoahngki soangen ahl en loalokong tohto en kalohkiseli Rongamwahuo. (Madiu 9:38) Karasepe ehu, koasoandi kan kin wiawihda pwe padahk kan en Pwuhk Sarawi en kak wiawihda nan nuhspepa kereniong lel 2,000. Ni ahl wet, padahk mehlel me kohsang sapwellimen Koht Mahsen kan lel lahng aramas nen nen kei me kin wadek ni ahnsou ehute. Kapataiong met, prokram ehu me reireiki aua walu me kin kapatapene kilel color kan oh kilel mwekid kan pil wiawihda. Pwehki koasondi mwahu wet, padahk en Pwuhk Sarawi sang ni tepin kapikapikda lel ni imwin kaunda en pahr kid en Krais, lellangehr aramas tohtohsang rar duwau nan sahpw laud silu. Pwuhk kan me wiawihdahr pil wia ehu ahl en kalohk. Karasepe ehu, nan 1914, mpen 50,000 kei en Kahn Iroir wiawihda.
18. Iahd me Sises ketin koasonehdiong laduo en apwalih mehkan koaros me e sapwellimanki oh pwekida?
18 Ei, ni en Soumaso ketido, e diarada me sapwellime ladu lelepeko kin nsenohki kamwenge sapwellime aramas akan oh pil ni ahnsowohte kin kalohki Rongamwahuo. Laduo pil kilkilengwohng pwukoa kei me laudsang mehn mahso. Sises mahsanih: “Kumwail en ese pwe soumas menet pahn kasapwilada ladu menet pwe en kaunda eh dipwisou kan koaros.” (Madiu 24:47) Sises kapwaiada met nan 1919, ni laduo e lellongehr ahnsou apwal ehu. Ahpw dahme kahrehda en laduo lelepek oh loalokong ah pwukoa laudsang mahs? Pwehki mehkan me soumaso sapwellimaniki tohtohsang mahs. Sises wiahlahr nanmwarki nan pahr 1914.
19. Kawehwehda iaduwen ahn “pokon kalaimwun” arail anahn en ngehn kan kin epwella.
19 Dahme kin wia mehkan me Soumaso sapwellimanki me e ketikihong sapwellime ladu lelepeko en apwalih? Iei soahng ngehnin kan koaros me e sapwellimanki sampah. Karasepe ehu, sounpar riesek mwurin Krais wiahla nanmwarki ni 1914, “pokon kalaimwun ehu” en “sihpw teikan” dierekda. (Kaudiahl 7:9; Sohn 10:16) Irail sohte iang wia kisehn irail me keidi kan en Israel en Koht, ahpw irai lohl oh lih kei me arail koapworopwoar mihmi sampah oh me kin poakong Siohwa oh kin men papah Ih duwehte irail me keidi kan. Irail kin ndaiong “ladu lelepek oh loalokong”: “Se pahn ianguhkala nan omw pelien lamalam pwe se rong me Koht kin ketin ieiang uhk.” (Sekaraia 8:23) Irail Kristian pepidais kapw pwukat kin iang kang soangen mwengen ngehn kaselel kan me irail me keidi kan kin ale oh pwihn riau pwukat kin mwengepene sang ni tehpel en ngehn wet sangehr ansouwo kohdo. Ia uwen met a wia kapai ehu ong irail kisehn “pokon kalaimwuno”!
20. Ia pwukoan “pokon kalaimwun” me pid katohtohlahn mehkan me Kauno sapwellimanki?
20 Irail kisehn “pokon kalaimwun” wet kin perenki patehng irail pwihn en ladu mekeidi kan oh kalohki Rongamwahuo. Ni arail kin kalohk, met kin katohtohwihla mehkan me Soumaso sapwellimanki oh pil kin kalaudehla ahn “ladu lelepek oh loalokongo” pwukoa kan. Nien irail me kin rapahki padahk mehlel kin tohtohla, anahnepen wasahn wiahda pwuhk kan pwe en kak kaitarala anahn en irail pwukat ong sawaspen Pwuhk Sarawi kan pil laudla. Branch ohpis kan en Sounkadehdehn Siohwa kan pil koukoudahr nan wasa tohto. Misineri kan pil pakederpesenger “ni irepen sampah.” (Wiewia 1:8) Nan pahr 1914 irail me kin kapinga Koht kin tohtohki mpen meh limekid kei ahpw rahnwet irail tohtohsangehr meh wene rar oh pali laud en irail iang kisehn “pokon kalaimwun.” Ei, sapwellimen Nanmwarkio inenen tohtohlasang pahr 1914!
21. Karasaras riau dah me kitail pahn onopki nan artikel en mwurin met?
21 Mepwukat koaros kin kasalehda me laduo me kin “lelepek oh loalokong.” Mwurinte ah mahsan duwen “ladu lelepek oh loalokong,” Sises wiahda karasaras riau pwehn kasalehda duwen irair pwukat: karasaras en meipwon loalokong oh pweipwei kan oh pil arail koaiek kan oh karasaras en talent kan. (Madiu 25:1-30) Kitail perenki met! Ia wehwehn karasaras pwukat ong kitail rahnwet? Kitail pahn koasoiapene peidek wet nan artikel en mwurin met.
Dahme Ke Lemeleme?
• Ihs me iang kisehn “ladu lelepek oh loalokongo”?
• Ihs me wia “sapwellime kan”?
• Iahd me ladu ale pwukoa en apwalih mehkan me Kauno sapwellimanki oh pwekihda?
• Ihs me kin iang sewese katohtohwihla mehkan me Kauno sapwellimanki nan pahr kan samwalahro ko, oh iaduwen irail kin wia met?
[Kilel nan pali 18]
Pwihn en laduo kin lelepek nan ah doadoahk