Ia Duwe, E Konehng I en Ahneki Soangen Pepehm Wet?
OHL emen me emen eh peneinei mehla ntingihdi: “Ni ei wia kisin seri nan England, I kaiahnda en dehr kasalehda ei pepehm en nsensuwed nan pokon. I kak taman ei pahpao, me kin iang sounpei mahs, eh kin ndahng ie ni mwomw kehlail, ‘Ke dehr seng!’ ni ahnsou me I kin medekla. I sohte kak taman ma ei nohno kin kohdo metik de pwoalehdi ngehi oh riei ko (kiht meh pahmen). I sounpar 56 ni ahnsou me I kilang ei pahpao mehla. I uhdahn loaleidki. Ahpw nin tapio, I sohte kak sengiseng.”
Nan ekei tiahk, aramas akan kin kasalehda arail pepehm mwohn pokon. Mendahte re peren de nsensuwed, meteikan kin ese ia arail pepehm. Ahpw nan ekei wasa, keieu nan paliepeng en Europe oh Britain, aramas kan, ahpw mehlel ohl akan, kin kaiahnda en ekihla arail pepehm ni arail kin lelohng kahpwal kan. Ahpw ia duwe, ni ahnsou me emen me ke kin poakohng mehla, e sapwung en kasalehda omw pahtou? Dahme Paipel kin mahsanih?
Irail kan me Sengiseng nan Paipel
Mehn Ipru kan en palimesen Sehd Mediderenien me ntingihdi Paipel, oh irail aramas ekei me kin saledek en kasalehda arail pepehm. Paipel kin audaudki mehn karasaras tohto en irail kan me kin saledek en kasalehda arail pepehm. Nanmwarki Depit pahtou laudiki mehlahn nah pwutak Amnon. Ni mehlel, e “tentenihr kowahlap.” (2 Samuel 13:28-39) E pil pahtou laudiki mehlahn nah pwutak soaloalopwoat Apsalom me song en adihasang eh pahpa mwoalen nanmwarki. Paipel mahsanih: “Nanmwarkio eri kupwur toutoula. E ahpw ketidahla nan pere ehu pohn wenihmwen kehlo oh tentenihr. Ni eh ketiket kohla, e tentenihr, mahmahsanih, ‘Nei pwutak, nei pwutak Apsalom! Apsalom nei pwutak! Ma ngehi me wilianuhkedi oh mehla. Nei pwutak Apsalom!’” (2 Samuel 18:33) Depit pahtou duwehte pali laud en pahpa kan. Oh pak tohto pahpa oh nohno kan kin medewe me ma irail me mehla e pahn mwahusang ma neirail seri kan mehla! E mwomwen sapwung seri men en mehla mwohn eh pahpa nohno.
Ia mwomwen Sises eh ketin mwekidki mehlahn kompoakepah Lasarus? E ketin tentenihr ni eh ketilahng ni sousowo. (Sohn 11:30-38) Mwurin mwo, Mery Makdala pil sengiseng ni eh kerenlang ahn Sises sousowo. (Sohn 20:11-16) Mehlel, Kristian men me wehwehki mwahu dahme Paipel mahsanih duwen koapworopwor en kaiasada sohte kin pahtou daulihala, me duwehte ekei me sohte kin wehwehki ni sansal dahme Paipel mahsanih me pid duwen irair en me melahr akan. Ahpw ni arail pil kin ahneki pepehm me duwehte aramas teikan, Kristian mehlel akan pil kin pahtouki oh sengisengki mehlahn emen me re kin poakohng mehnda ma mie koapworopwor en kaiasada.—1 Deselonika 4:13, 14.
En Sengiseng de Soh
Ia duwen atail mwekid en rahn pwukat? Ia duwe, ke kin apwalki de namenengki kasalehda omw pepehm? Dahme sounkaweid kan kin kaweidki? Arail madamadau en rahn pwukat kin kalapw kasalehdahte kaweid mwahu kan me mi nan Paipel sangete mahs. Re kin nda me kitail anahne kasalehda atail pahtou, ahpw dehr koledi. Met katamankihong kitail duwen ohl lelepek en mahs kan, me duwehte Sohp, Depit oh Seremaia me kasalehda arail pahtou me kileldi nan Paipel. Re sohte kin koledi arail pepehm kan. Ihme kahrehda, e sohte kin wia elen loalokong en katohrehla pein kowe sang meteikan. (Lepin Padahk 18:1) Mehlel, mwomwen aramas eh kin kasalehda pahtou kin wekpeseng nan soangsoangen tiahk kan, oh met pil kin poahsoankihda padahk kan en pelien lamalam me aramas tohto kin kamehlele nan ehuehu wasa.a
Ia duwen ma ke men sengiseng? Kitail kin sengiseng, pwehki ih mwomwen aramas. Pwuhreng tamanda dahme wiawi ni mehlahn Lasarus, ahnsou me Sises ketin “kupwurohla oh . . . ketin tentenihr.” (Sohn 11:33, 35) E ketin kasalehda me sengiseng iei mwekid en aramas ni ahnsou me emen me re poakohng kin mehla.
Ni emen me kitail kin poakohng mehla, e konehng en pahtouki oh sengisengki
Met pil wiawihong nohno men me adaneki Anne, me nah seri pwelelo mwomwen kehlail ahpw uhdahte mehla. Eh pwoud nda: “Me kapwuriamweio, iei ngehi oh Anne sohte sengiseng ni mehlao. A meteikan wie sengiseng.” Ahpw Anne sapeng oh nda: “Ei, ahpw uwen laud en ei sengiseng, e itar ong kiht koaros. I leme ei pahtou kohda wihk kei mwurin mehlao, ahnsou me I kelehpwla ehu rahno nan imwato. I sengiseng rahno pwon. Ahpw I kamehlele me met sewese ie. I pehm me nan kapehdeie marahrahda. I anahne sengisengki mehlahn nei serio. I uhdahn kamehlele me ke anahne mweidohng irail kan me kin pahtou en sengiseng. Mendahki me tohto kin kalapw nda, ‘Dehr seng,’ met sohte kin sawas.”
Ia Duwen Ekei Ar Kin Mwekidki
Ia duwen ekei ar kin mwekidki mehlahn emen me re poakohng? Karasepe, tehk duwen Juanita. E ese ia pepehm en naineki seri me mehla. E iohla pak limau. Met e pwurehng liseianda. Eri ni ahnsou me aksident en sidohsa kahrehda e kapidelong nan imwen wini, e sansal me e uhdahn pwunodki met. Wihk riau mwuri e lel medek, ahpw saikinte lel eh ahnsoun neitik. Mwurin ahnsoukis Vanessa ipwidi, e paun riau samwa. Juanita nda: “I uhdahn peren. Met I wiahla nohno men!”
Ahpw eh peren ahnsoutehkis. Rahn pahieu mwuri, Vanessa mehla. Juanita nda: “I pehm me sohte katepei. I sohla wia nohno men, oh I kin loaleidki. E kin kamedek en kohdo ni imweio nan pere me se kaunopada ong Vanessa oh kilang eh kisin likou kan me I pwainda ong ih. Erein sounpwong kei, I kin tamanda rahn me e ipwidio. I sohte kin men patehng meteikan.”
Ia duwe, eh mwekid nohk daulihala? Mwein e pahn apwal ong meteikan en wehwehki, ahpw irail me duwehte Juanita me lelohngehr met, kawehwehda me arail pahtouki neirail seri pwelel kin duwehte arail pahn pahtouki emen me mour erein ahnsoukis. Re kin nda me pahpa oh nohno men kin poakohngehr neira seri mwohn eh pahn ipwidi. Mie nanpwungmwahu tohrohr nanpwungen nohno oh serio. Ahnsou me serio mehla, ahn nohnou pepehm ong eh mehlao kin duwehte ong mehlahn emen me mour werei. Oh ih met me meteikan anahne wehwehki.
Ia Duwen Pepehm en Lingeringer oh Suwedki Dahme Ke Wia Kin Kamwakid Uhk
Pil emen nohno kasalehda eh pepehm ni ahnsou me e rong me nah pwutak me sounpar weneu mwadangete mehla pwehki kahpwal ehu sang eh soumwahu en mohngiong. “Soahng kei wiawihong ie ni ahnsowo: I sehsehla ei pepehm ni ahnsowo. I sohte kak kamehlele dahme wiawi. I pehm me ngehi me kahrehda e mehla. Oh I lingeringer pahn ei pwoudo oh toahkteo pwehki re sohte tehk me eh soumwahwo uhdahn doar.”
Lingeringer kakete wia kasalepen pahtou. Mweinte e pahn lingeringer pahn toahkte oh nehrs kan, pwe e pehm me re kakete wia laudsang dahme re wiahiong me melahro. De e kak lingeringer pahn kompoakepah kan oh kiseh kan, pwe ong ih, re kin mwomwen ndahla de wia mehkot me e sapwungki. Oh ekei kakete lingeringerda pahn me mehlao pwe e sohte nsenohki eh roson mwahu. Stella nda: “I taman I lingeringer pahn ei pwoudo pwehki I ese me soahng kan pahn kak weksang dahme wiawio. E kin uhdahn soumwahu, ahpw e kin pohnsehsehla dahme toahkte kan kin kalekehki ih.” Oh ekei pak emen kakete lingeringer pahn me mehlao pwehki mehlao kahrehiong ih kahpwal kan.
Ekei kin suwedki arail lingeringer, me wehwehki, re kin pehm me e sohte konehng ren lingeringer. A ekei kin kapwukoahki pein irail mehlahn emen me re kin poakohng. Re kin pein kamehlele oh nda: “E sohte pahn mehla ma I kamwakid ih en mwadangete kohla rehn toahkte” de “tuhwong emen toahkte tohrohr” de “apwalih mwahu eh roson.”
Mehlahn seri men wia kahpwal laud ehu me kin apwal en manokehla—omw kin poakehla ni mehlel kak sewese pahpa oh nohno kan
Ong ekei arail suwedki dahme re wia kin pidada laudsang met, keieu ma re sohte leme me emen me re kin poakohng mwadangete mehla. Re kin tepida katamando ahnsou kan me re kin lingeringer de akamai ong me mehlao. De re kin pehm me re sohte wia dahme re anahne wiahiong me melahro.
Irail me samanih kahpwal wet kin nda me mehlahn seri men kin kihong pahpa oh nohno kan kahpwal ehu me re sohte kak manokehla, ahpw mehlel nohno kan. En nohno kan ar kin pahtou ni ahnsou werei kin kadehdehda duwen met.
Ni Omw Pwoud Mehla
Mehlahn en emen pwoud iei pil ehu kahpwal me kin apwal en manokehla, ahpw keieu ma ira kin ehupene ni soahng tohto. E kin kak wehwehki imwilahn elen mour me ira kin ehukihpene: Ara kin seiloakpene, doadoahkpene, ehupene wia mehn kamweit kan oh koapworopworki emenemen.
Eunice kawehwehda dahme wiawi ni ahnsou me eh pwoudo uhdahte mehkihla soumwahu en mohngiong. “Ni tepin wihko, I sohte kak kehn mehkot, e mwomwen paliwereiet sohla doadoahk. I pil sohte kak songada de nedada mehkot. Ahpw, ei madamadau kin doadoahkte. I mihmi limwahn ei pwoudo ni ahnsou me re songosong en kamwahuiala ni ar doadoahngki wiepe kan oh wini kan, kahrehda I sohte apwalki kamehlele me e melahr. Ahpw, uhdahn I tihwohkihla, duwehte ei kin tihwohkihla kilang sidohsa me dikousang pohn wasa ile ieu ahpw sohte mehkot me I kak wiahiong.”
Ia duwe, e sengiseng? Eunice sapeng nda: “Ei uhdahn, keieu ahnsou me I wadek kisinlikou epwiki kei me aramas kihdo pwehn kansenamwahwihehla. I sengiseng ni ei wadek ehuehu kisinlikou. Met sewese ie en dadaurete rahno pwon. Ahpw e sohte kin sawas ni aramas akan ar kin pwurepwurehng idek rehi ia ei pepehm. E sansal me I uhdahn nsensuwed laud.”
Dahme sewese Eunice en dadaurete nan eh pahtou? E nda: “I sohte medewe, ahpw ei pepehm me kamwakid ie en wiahda ei pilipil en pousehlahte dahme I kin wiewia. Ahpw, dahme kin kamedekih ie iei ei kin tamanda me ei pwoudo me kin perenki mour solahr mie.”
“Dehr Mweidohng Meteikan en Iding Uhk . . . ”
Sounnting kan en ehu pwuhk kihda kaweid wet: “Dehr mweidohng meteikan en idingkihong uhk ia mwomwen omw pahn mwekid de kasalehda omw pepehm. Ahn emenemen pahtou kin wekpeseng. Mwein meteikan pahn medewe oh padahkihong uhk me ke nohn pahtou laud de ke sohte nohn pahtou laud. Mahkohng irail oh manokehla. Ni omw kin mweidohng meteikan en iding uhk, ke kin kauhdi omw mwamwahula.”—Leavetaking—When and How to Say Goodbye.
E mehlel, mwomwen ahn aramas akan ar kin powehdi arail pahtou kin wekpeseng. Se sohte kin song en nda me ehu ahl mwahusang ahl teikan ong aramas koaros. Ahpw, keper kan pahn pwarada ahnsou me aramas me pahtou kin kolokolte eh pahtou oh sohte kak pohnese dahme uhdahn wiawi. Eri, sawas pahn anahn sang kompoakepah kan. Paipel mahsanih: “Kompoakepah kan kin kasalehda ar limpoak ahnsou koaros. Ia katepen eh mie kompoakepahmw ma e sohte seweseiuk ni ahnsou apwal?” Eri ke dehr pweiek en rapahki sawas, en koasoiong emen, oh en sengiseng.—Lepin Padahk 17:17.
Pahtou iei mehkot me aramas tohto kin wia ahnsou me emen me re poakohng mehla, oh e sohte sapwung en kasalehda omw pahtou mwohn meteikan. Ahpw pil mie ekei peidek kan me anahne pasapengla: ‘Ia duwen ei pahn kakohng ei pahtou? Ia duwe, e konehng I en ahneki pepehm en lingeringer oh suwedki dahme I wia? Ia duwen ei pahn kak apwalih pepehm pwukat? Dahme kak sewese ie en kak kehlail nan ei pahtouki mehlahn emen me I poakohng?’ Iren onop en mwurin met pahn sapengala peidek pwukat oh pil peidek teikan.
a Karasepe, aramas en Yoruba nan Nigeria kin kamehlele padahk me dene mouren aramas kin pwurehng ipwidi nan ehu paliwar tohrohr ni ahnsou me e mehla. Eri ni ahnsou me nohno men nah seri mehla, e kin pahtou laud ahnsoutehkis pwehki ehu lepin kahs en Yoruba kin nda: “Pihlo me widekla. A doupen pihlo sohte ohla.” Ong mehn Yoruba, met wehwehki me doupen pihlo iei nohnou, me kak pwuhreng naineki emen seri tohrohr, mwein me melahro kak pwurehng ipwidi. Sounkadehdehn Siohwa kan sohte kin idawehn tiahk kan me pid kihlenwo me kohsang madamadau sapwung me dene mie ngehn me kin momour mwurin aramas kin mehla oh padahk me dene mouren aramas kin pwuhreng ipwidi nan ehu paliwar tohrohr ni ahnsou me e mehla. Padahk pwukat sohte kin poahsoankihda Paipel.—Eklesiasdes 9:5, 10; Esekiel 18:4, 20.