Irelaud Eisek Riau
Ke Kak Powehdi Kahpwal me Kin Kauwehla Peneinei
1. Kahpwal soh sansal dahkei me kin mi nan ekei peneinei?
TOK en sidohsao ahpwtehn wideudida oh kamelengilengla. E mwomwen kapw oh melengileng ong aramas me kin kilang. Ahpw mer kauwelahr loale. Ekei peneinei kin duwehte met. Mendahki soahng koaros kin mwomwen mwahu masliki, mas peren kin karirihala masak oh medek. Nan imwarail, wasa me aramas sohte kak kilang, mie soahng kan me kin kauwehla popohl en nan peneinei. Kahpwal riau me kin kahrehda met iei kamamsakau oh tiahk lemei.
KAHPWAL ME KOHSANG KAMAMSAKAU
2. (a) Dahme Paipel mahsanihki kang sakau en wai? (b) Dahkot kamamsakau?
2 Paipel sohte kin uhwong nim sakau en wai, ahpw e kin uhwong sakaula. (Lepin Padahk 23:20, 21; 1 Korint 6:9, 10; 1 Timoty 5:23; Taitus 2:2, 3) Kamamsakau kin laudsang sakaula; e kin wia soumwahu ehu me emen kin sohla kakasang eh ineng en nim sakau oh e sohla kin kak uhdihsang eh nim sakau. Aramas laud me kin kamamsakau, ahpw e kin kansensuwed pwe me pwulopwul kan pil kin iang kamamsakau.
3, 4. Kawehwehda dahme aramas me kin kamamsakau kin wiahiong eh pwoud oh nah seri kan.
3 Mahsie, Paipel kin kasalehda me doadoahngki sakau en wai ni ahl me sapwung kin kihsang meleilei nan peneinei. (Deuderonomi 21:18-21) Tohnpeneinei pwon kin pehm kasuwedpen kamamsakau. Lih pwopwoud men mwein kin nohn kedirepwkihla eh nannanti en kauhdihsang eh pwoud kang sakau en wai de kamwahwihala kahpwal me kin kohsang ahn ohlo wiewia kan me sohte kasikpe.a Liho kin ekihla de kesehla kenen eh pwoudo sakau en wai oh e pil kin ekihla nah mwohni. E pil kin nantihong kamwakid ahn ohlo limpoak ong peneinei, eh kin poakohng mour oh pil poakohng Koht pwe en kauhdi ahn ohlo sakau en wai, ahpw e kin kangkangte sakau. Pwehki liho sohte kin pweida ni eh kin nannanti pwe eh pwoudo en dehier sakau en wai, e kin pwunod oh kin pehm me sohte katepe. E tepida lokolongki eh pepehm en masepwehk, lingeringer, pepehm suwed, saloh, pwunod oh solahr pehm me mie wauwi.
4 Seri kan sohte kin pitsang kahpwal kan me kin kohsang rehn pahpa de nohno me kin kamamsakau. Ekei seri kin kamakam. Ekei kin lelohng tiahk suwed. Irail kin kapwukoahki pein irail ahn arail pahpa de nohno kamamsakau. Ahn me kin kamamsakau wiewia kin kalapw kahrehda arail sohla likih meteikan. Pwehki arail kin soansuwedki koasoia dahme kin wiawi ni mwarailo, re kin esehla ekihla oh koledi arail pepehm, oh met kin kalapw imwikihla kahpwal en roson mwahu. (Lepin Padahk 17:22) Soangen seri pwukat sohla kin koapworopworki oh wauneki pein irail sang ni arail tikitik lel arail laudla.
DAHME TOHNPENEINEI KAK WIA?
5. Ia duwen atail kak sewese aramas me kin kamamsakau oh dahme kahrehda met kin apwal?
5 Tohto semen en palien sawas ong kamamsakau kin nda me kamamsakau sohte kak mwahula, ahpw pali laud en irail pwungki me prokram en sohla douluhl kang sakau kak sawas. (Pil kilang Madiu 5:29.) E kin apwal en kangoange me kin kamamsakau en ale sawas pwehki e sohte kin medewe me mie eh kahpwal. Ahpw ma tohnpeneinei kin wia mehkot ong dahme e kin wiahiong irail, e kakete kilangada eh kahpwalo. Emen toahkte me kin sewese irail me kin kamamsakau oh arail peneinei kin nda: “I leme me me keieu kesempwal iei peneinei en doulahte wia dahme re kin wia me pahn keieu mwahu. Me kin kamamsakauo pahn kilangada wekpeseng laud en ih oh eh peneinei.”
6. Dahme kin kihda kaweid me keieu mwahu ong peneinei me emen rehrail kin kamamsakau?
6 Paipel kin kihda kaweid me kak sewese iuk ken kak ahneki mour mwahu ma mie emen me kin kamamsakau nan omw peneinei. (Aiseia 48:17; 2 Timoty 3:16, 17) Tehk ekei kaweid me kin sewese ekei peneinei ren kak powehdi kahpwal en kamamsakau.
7. Ma tohnpeneinei men kin kamamsakau, ihs me pwukoahki?
7 Dehr kapwukoahkin uhk. Paipel mahsanih: “Emenemen kitail koaros uhdahn pahn pein wa eh wisik,” oh “emenemen kitail uhdahn pahn wehkohng Koht duwen pein ih.” (Kalesia 6:5; Rom 14:12) Mwein me kin kamamsakauo pahn kapwopwohnki tohnpeneinei eh kamamsakau. Karasepe, mwein e pahn nda: “Ma kumwail kin mwahu ong ie, I sohte pahn kang sakau.” Ma mie me mwomwen pwungki dahme e nda, re kin kangoange ih en pousehlahte sakasakau. Mendahki pein atail irair de meteikan kin kihong kitail kahpwal, kitail koaros iangahki me kin kamamsakau kin pwukoahki atail wiewia kan.—Pil kilang Pilipai 2:12.
8. Ia duwen atail kak sewese emen me kin kamansakau en pein pehm imwilahn eh wiewia?
8 Dehr medewe me ke anahne perehsang emen me kin kamamsakau imwila suwed en eh sakau. Paipel mahsanih duwen emen me kin lingeringer: “Ma ke doarehsang nan apwal pak ehu, ke pil pahn pwurehng doarehla ehu rahn.” (Lepin Padahk 19:19) Lepin padahk wet pil kin doadoahk ong me kin kamamsakau. Mweidohng me kin kamamsakauo en pein pehm imwilahn eh kin kang sakau. Mweidohng en pein kamwakelehda wasa me e kasaminehla de pein peki rehn eh kaunen doadoahk me e sohte pahn doadoahk mandahn rahno.
9, 10. Dahme kahrehda peneinei me emen rehrail kin kamamsakau anahne ale sawas? Ahn ihs sawas me re keieu anahne peki?
9 Ale sawas sang meteikan. Lepin Padahk 17:17 mahsanih: “Kompoakepah kan kin kasalehda ar limpoak ahnsou koaros. Ia katepen eh mie kompoakepahmw ma e sohte seweseiuk ni ahnsou apwal?” E kin mie kahpwal laud ma tohnpeneinei men kin kamamsakau. Ke anahne sawas. Dehr pweiek en peki sawas rehn ‘kompoakepahmw’ mehlel kan. (Lepin Padahk 18:24) Ma ke koasoiong meteikan me kin wehwehki omw kahpwal de lelohngehr irair me duwehte omw irair, re pahn kaweidkin uhk dahme ke pahn wia de sohte wia. Ahpw ke anahne toupahrek. Koasoiong irail me ke kin likih oh irail me kin pere omw “koasoi rir.”—Lepin Padahk 11:13.
10 Esehla likih elder kan. Elder kan nan mwomwohdiso kak sawas laud. Ohl koahiek pwukat kin sukuhlki Mahsen en Koht oh kin ese doadoahngki kaweid kan loale. Ke pahn kak kilang me re “rasehng wasahn rukusang kisinieng oh melimel. Re pahn rasehng piletik kansenamwahu kan me kin tangatang nan wasa karakar kan, oh mwetehn paipalap ehu nan sapwtehn.” (Aiseia 32:2) Elder kan kin perehsang tohnmwomwohdiso soahng suwed kan oh re pil kin kak kansenamwahwih oh kasalehda me re uhdahn nsenohki emenemen irail me kin ahneki kahpwal. Doadoahngki mwahu arail sawas.
11, 12. Ihs me kin kihda sawas me keieu laud ong peneinei kan me emen kin kamamsakau, oh ia duwen sawas wet eh kak alahlda?
11 Me keieu kesempwal, ale kehl sang rehn Siohwa. Paipel kin kamehlelehiong kitail: “KAUN-O kin ketiket mpen irail me nan kapehd tikitiklahr; oh kin ketin doarehla irail kan me kin sohla ar koapworopwor.” (Melkahka 34:18) Ma ke nsensuwedla de nan kapehda tikitikla pwehki kahpwal me kohsang tohn omw peneinei me kin kamamsakau, ken ese me Siohwa ‘kin ketiket mpomw.’ E kin ketin mwahngih uwen apwal en irair me omw peneinei kin mi loale.—1 Piter 5:6, 7.
12 Omw kin kamehlele dahme Siohwa ketin mahsanih nan Paipel kak sewese iuk ken powehdi omw pwunod. (Melkahka 130:3, 4; Madiu 6:25-34; 1 Sohn 3:19, 20) Onopki Mahsen en Koht oh mourki eh kaweid pahn kahrehiong uhk ken ale sawaspen sapwellimen Koht manaman me kak kihong uhk kehl laudsang dahme ke ahneki pwe ken kak apwalihala omw kahpwal ehuehu rahn.—2 Korint 4:7.b
13. Ia keriaun kahpwal me kin kauwehla peneinei tohto?
13 Doadoahngki sakau en wai ni ahl sapwung pil kak kahrehda ehu kahpwal me kin kauwehla peneinei tohto. Met iei tiahk lemei.
KAHPWAL ME KOHSANG TIAHK LEMEI NAN PENEINEI
14. Iahd me tiahk lemei nan peneinei tepida wiawi oh dahme kin wiawi rahnpwukat?
14 Tepin tiahk lemei nan poadopoad en aramas iei tiahk lemei nan peneinei me pidada pirien ehu, Kain oh Eipel. (Senesis 4:8) Sang ahnsowo lel met, soangsoangen tiahk lemei nan peneinei kin kahrehda kahpwal ong aramas akan. Ohl pwopwoud kan kin keme arail pwoud, lih pwopwoud kan kin peiong arail pwoud, pahpa nohno kan kin wia kamakam laud ong neirail seri pwulopwul kan oh seri laud kan kin wiakauwe arail pahpa nohno kan me mahlahr.
15. Dahme tiahk lemei nan peneinei kin wiahiong pepehm en tohnpeneinei?
15 Kahpwal me kin kohsang tiahk lemei nan peneinei inenen laudsang ohlahn paliwar. Lih pwopwoud men me eh pwoud kin keme ahnsou koaros nda: “I kin ahneki pepehm suwed oh namenek. Kereniong ni menseng koaros, I sohte kin men pwourda oh I kin men kahpwalo en wiahte ouraman suwed ehu.” Seri kan me kin kilang oh kehn tiahk lemei nan peneinei pahn kakete wiahla aramas lemei kei ni ahnsou me re laudla oh miehla pein arail peneinei.
16, 17. Dahme kin kauwehla ahn emen pepehm? Dahme met kin wiahiong tohnpeneinei?
16 Tiahk lemei nan peneinei sohte kin pidadahte kamakam. E kin kalapw pidada lokaia. Lepin Padahk 12:18 mahsanih: “Lokaia mwahl kin kauwehla wasa rasehng kedlahs.” Lepin lokaia “kauwehla wasa” kin kasalehda tiahk lemei nan peneinei me iangahki kapweikeng, wering, kauwe oh kamasangki kamakam. Ahn emen pepehm en ohla sohte kin sansal oh meteikan sohte kin kilang kahpwal wet.
17 Me keieu kansensuwed iei ohlahn pepehm en seri men me kin kohsang kauwe oh ndahng me e soakoahiek, pweipwei oh sohte katepe ahnsou koaros. Met kin kahrehiong en pehm me sohte katepe. Mehlel me seri koaros kin anahne peneu. Ahpw Paipel kin kaweidki pahpa kan: “Kumwail dehr kamwakara mwahl noumwail seri kan, pwe re dehr mworusala.”—Kolose 3:21.
DAHME KAK IREHDI TIAHK LEMEI NAN PENEINEI
18. Ia wasa tiahk lemei kin kohsang ie? Dahme Paipel kasalehda me kak kauhdi met?
18 Tiahk lemei nan peneinei kin kohsang mohngiong oh madamadau; de mwomwen atail wiewia kin kohsang mwomwen atail madamadau. (Seims 1:14, 15) Pwe en kauhdi tiahk lemei, aramas me kin tiahk lemei anahne wekidala mwomwen eh madamadau. (Rom 12:2) Ia duwe, met kak wiawi? Ei. Mahsen en Koht ahneki manaman en wekidala aramas. E kak kihsang madamadau sapwung me kin uhdahn tengla rehn aramas. (2 Korint 10:4; Ipru 4:12) Loalokong pwung en Paipel kak uhdahn wekidala aramas emen oh kitail kak nda me e pwuhriong nan aramas kapw men.—Episos 4:22-24; Kolose 3:8-10.
19. Ia pahn mwomwen ahn Kristian men madamadau oh wiewia ong eh pwoud?
19 Omw madamadau ong omw pwoud. Paipel mahsanih: “Ohl akan uhdahn pahn poakohng ar werek kan duwehte ar kin poakohng pein paliwararail kan. Ohl me kin poakohng eh werek, kin poakohng pein ih.” (Episos 5:28) Paipel pil mahsanih me ohl pwopwoud men anahne pohnese me eh pwoud ‘luwet, oh e uhdahn pahn waunekin ih.’ (1 Piter 3:7) Kaweid pil kohwong lih pwopwoud kan ren kin “poakohng arail pwoud kan” oh “wauneki” irail. (Taitus 2:4; Episos 5:33) Ohl pwopwoud me kin lemmwiki Koht sohte kak nda ni mehlel me e uhdahn kesempwalki eh pwoud ma e kin keme oh kauwe. Oh sohte lih pwopwoud me kin wering eh pwoud, koasoiong ih ni ngilawas, de lipwoare ahnsou koaros kak nda me e uhdahn poakohng oh wauneki eh pwoud.
20. Ong ihs me pahpa nohno kan kin pwukoahki neirail seri kan, oh dahme kahrehda ira en dehr kasik seri kan en wia laudsang me re kak wia?
20 Madamadau pwung ong seri kan. Seri kan warohng ale de anahne ar pahpa nohno en kin poakohng oh nsenohkin irail. Paipel mahsanih me seri kan “kisakis ehu sang rehn KAUN-O” oh “kapai ehu.” (Melkahka 127:3) Mwohn silangin Koht, pahpa nohno kin pwukoahki apwalih kisakis wet. Paipel kin mahsanih me mie ahnsoun “mwomwen seri” oh mie soahng kan me re “sohte wehwehki oh seukautih.” (1 Korint 13:11; Lepin Padahk 22:15) Pahpa nohno en dehr kin pwuriamwei ma seri kan sohte kin wehwehki mehkot oh seukautih. Me pwulopwul kan kaidehn aramas laud kei. Pahpa nohno kan en dehr kin kasik seri kan en wia mehkot laudsang dahme konehng ar sounpar, mwomwen ar tikida oh koahiek.—Pil kilang Senesis 33:12-14.
21. Ia kupwuren Koht ong atail madamadau oh wiewia ong atail pahpa nohno me mahlahr?
21 Omw madamadau ong pahpa nohno me mahlahr. Lipai 19:32 mahsanih: “Kahkahki oh wauneki me mah kan.” Sapwellimen Koht kosonned kin kangoange aramas akan ren wauneki oh kesempwalki me mah kan. Met kak apwal ma pahpa de nohno men me mahlahr mwomwen nohn kasik laud sang kitail de e soumwahu oh mwein eh kin mwekid oh madamadau pwand. Ahpw mehn kataman kohwong seri kan ren kin “dupukohng arail pahpa oh nohno kan.” (1 Timoty 5:4) Met kin wehwehki me re pahn wauneki oh kesempwalkin irail, mwein apwalihkin irail soahng kan me pid mwohni. Wiakauwe de pil keme pahpa nohno me mahlahr uhdahn uhwong dahme Paipel kin padahkihong kitail en wia.
22. Mehnia irair me kak seweseiuk ken powehdi tiahk lemei nan peneinei? Ia duwen omw kak kakairada irair wet?
22 Esehla kaunda pein kowe. Lepin Padahk 29:11 mahsanih: “Aramas pweipwei kin kasalehda ar lingeringer, ahpw me mie eh lamalam kin kanengamah oh kolokol eh lingeringer.” Ia duwen omw kak kaunda omw pepehm oh madamadau? Ken mwadang kamwahwihala kahpwal kan me pwarada, ahpw dehr mweidohng lingeringer en laudla. (Episos 4:26, 27) Kohkohla sang wasao ma ke pehm me ke sohla kak kanengamah. Kapakapki sapwellimen Koht manaman pwe en seweseiuk kaunda pein kowe. (Kalesia 5:22, 23) Mwein kohla alu de eksersais kak seweseiuk kaunda omw pepehm. (Lepin Padahk 17:14, 27) Nantihong ken “kanengamah oh meleilei.”—Lepin Padahk 14:29.
TOHROHRPESENG DE MIHPENE?
23. Dahme kak wiawihong tohnmwomwohdiso men me kin pwurepwurehng oh sohte koluhla sang eh lingeringer oh kin wiakauwe oh keme eh peneinei?
23 Paipel kasalehda me Koht sohte ketin kupwurki “kailok, akatat, . . . lingeringer” oh “irail kan me kin wia soahng pwukat sohte pahn iang sohsohki Wehin Koht.” (Kalesia 5:19-21) Ihme kahrehda Kristian men kak piskensang nan mwomwohdiso ma e kin pwurepwurehng oh sohte koluhla sang eh kin lingeringer oh pil keme oh wiakauwe eh pwoud oh nah seri kan. (Pil kilang 2 Sohn 9, 10.) Koasoandi wet kin sawas pwe aramas lemei men en dehr mi nan mwomwohdiso.—1 Korint 5:6, 7; Kalesia 5:9.
24. (a) Dahme emen me eh pwoud kin keme ele pahn pilada wia? (b) Dahme kompoakepah oh elder kan ele pahn men wia, ahpw dahme ren dehr wia?
24 Ahpw ia duwen Kristian kan me arail pwoud kin keme irail oh sohte men wekila? Ekei kin pilada ren mihmihte rehn arail pwoud pwehki soangen kahrepe kei. Ekei kin pilada ren kohkohsang arail pwoud pwehki re medewe me paliwararail, arail madamadau, arail nanpwungmwahu rehn Koht oh pil arail mour kin mihla nan keper. Dahme emen me eh pwoud kin keme pilada en wia iei pein eh pilipil mwohn Siohwa. (1 Korint 7:10, 11) Mwein kompoakepah kan, kiseh kan de elder kan ele pahn men sewese ih oh kaweid, ahpw ren dehr ndaiong ih dahme e anahne wia. E pahn pein pilada.—Rom 14:4; Kalesia 6:5.
KAIMWISEKLAHN KAHPWAL KAN
25. Ia kupwuren Siohwa ong peneinei?
25 Ni ahnsou me Siohwa ketin kapwopwoudihada Adam oh Ihp, e sohte ketin kupwurki peneinei en ohkihla kahpwal kan me duwehte kamamsakau oh tiahk lemei. (Episos 3:14, 15) Peneinei anahne wia wasa ehu me mie limpoak oh meleilei oh ahn emenemen tohnpeneinei pepehm, madamadau oh nanpwungmwahu rehn Koht pahn epwella mwahu. Ahpw pwehki dihp, mouren peneinei suwedla.—Pil kilang Eklesiasdes 8:9.
26. Dahme irail me kin nantihong mour pahrekiong kupwuren Siohwa en kasikasik ahnsou kohkohdo?
26 Siohwa sohte kin ketin likidmeliehla dahme e ketin kupwurki ong mouren peneinei. E ketin inoukihda sampah kapw, wasa me aramas akan “pahn kousoan ni meleilei oh silasil mwahu, oh sohte masak mehkot.” (Esekiel 34:28) Ni ahnsowo, kamamsakau, tiahk lemei nan peneinei oh kahpwal teikan me kin kauwehla peneinei rahnpwukat pahn wiahla soahng mering kan. Aramas akan pahn masperen kaidehn pwehki re men karirihala arail masak oh medek, ahpw pwehki re pahn “paiamwahu oh popohl.”—Melkahka 37:11.
[Nting tikitik me kileldi pahs]
a Mendahki at kin koasoia ohl me kin kamamsakau, kaweid pwukat pil kin pid lih me kin kamamsakau.
b Nan ekei sahpw, mie wasahn sawas kan, imwen wini kan oh prokram kan me kin sewese me kin kamamsakau oh ar peneinei. Emen me pahn pein pilada ma e pahn ale sawas pwukat de soh. Sounkadehdehn Siohwa kan sohte kin koasoanehdi mehnia sawas me emen pahn ale. Ahpw ni emen eh kin rapahki sawas, e anahne kanahieng pwe en dehr pidada wiewia kan me kin kauwehla kaweid en Paipel.
IA DUWEN IRE MEHLEL EN PAIPEL PWUKAT EH KAK SEWESE . . . PENEINEI EN IREHDI KAHPWAL KAN ME KIN KAUWEHLA PENEINEI?
Siohwa sohte ketin kupwurki emen en doadoahngki sakau ni ahl sapwung. —Lepin Padahk 23:20, 21.
Emenemen kin pein pwukoahki eh wiewia kan.—Rom 14:12.
Koht sohte pahn kin ketin kupwurki atail papah ih ma kitail sohte kaunda pein kitail.—Lepin Padahk 29:11.
Kristian mehlel kan kin wauneki arail pahpa nohno me mahlahr.—Lipai 19:32.
[Kilel nan pali 170]
Elder kan kak kihda sawas laud ong kamwahulahn kahpwal en peneinei
[Kilel nan pali 177]
Ohl oh lih pwopwoud me limpoakpene pahn mwadang kamwahwihala ara kahpwal kan