Sises Krais Ihs Ih?
“PIL lel aramas tohto me kaidehn Kristian kin kamehlele me Ih sounpadahk lapalap oh erpit men. Ni mehlel, nanpwungen aramas koaros me mourehr pohn sampah, Ih aramas emen me kin wekidala madamadau en aramas tohto.” (The World Book Encyclopedia) Ihs “Ih”? Sises Krais, iei Ih me tepiada pelien Kristian. Ke ese ihs ih? E kin wia aramas katapan emen ong ahmw mour?
Sapwellimen Sises doadoahk en kalohk kan kin ntingdi nan Paipel nan poadoapoad pahieu me adaneki Pwuhken Rongamwahu kan. Iaduwen—pwuhk pwukat me mehlel? Mwurin soupoad emen me mware Will Durant ah kasawih pwuhk pwukat, e ahpw ntingihdi: “Ma aramas ekei me duwehte kitail me nan dih ehute pein wiahda irair en aramas emen me inenen manaman oh mwahu, me inenen ileile oh wiewia inen oh ahneki kehl en kamwakidada pepehm en pirienpenehn aramas, e pahn wia manaman ehu me inenen kapwuriamwei sang mehkan me ntingdier nan pwuken Rongamwahu kan.”
Ong aramas rar kei nan wasa kan me adaneki “the Orient” oh pil wasa teikan, irail sehse ihs Sises Krais. Irail kak ele kamehlele me Ih uhdahn aramas emen me mour ahnsou ehu pohn sampah, ahpw irail sohte wiahki me Ih aramas kesempwal emen ong arail mour. Ekei sohte men pohnese ihs Ih pwehki dene dahme ienge kan wiadahr. Ekei mehn Sapahn kin nda: ‘Irail [Kristian kan] kesehdiong kensi pakudang nan Nagasaki, kahnimw ehu me keieu dirki Kristian sang kahnimw teikan nan Sapahn.’
Ahpw, iaduwen—ke pahn nda me toahkte men me sapwung ma nah soumwahu men sohte men kapwaiada daur duwen koasoandi en kang wini duwen me e kilelehiong? E sansal mwahu me pasepeng: soh. Aramas akan nan pelien lamalam en Kristendom erein ahnsou reirei solahr idawehn kaweid en Sises me pid kaweid ohng arail kahpwal en ehu ehu rahn. Eri, e konehng kitail en dehr kesehla Sises pwehki dene dahme irail akan me adaneki Kristian kan wiadahr, irail akan me sohte kin idawehn ah kaweid, ahpw kitail soh pein sukuhliki mahs duwen Ih? Tehk mahs nan Pwuhk Sarawi oh kilang mahs uhdahn ihs Sises oh iaduwen ah kak wekidala ahmw mour.
Limpoak—Sapwellime Kaweid
Sises Krais wia sounpadahk lapalap emen me kousoan nan Palestine mpen pahr 2,000 samwalahr oko. Sohte soahng tohto me aramas ese me pid ahnsou me e seri. (Madiu, irelaud 1 oh 2; Luk, irelaud 1 oh 2) Ni ahnsou me e mahki sounpar 30, Sises tepiadahr ah doadoahk en kalohk oh “kin kadehde duwen padahk mehlel.” (Sohn 18:37; Luk 3:21-23) Soupoad pahmen ohng mour en Sises kin koasoia laud duwen ah doadoahk en kalohk, me reireiki sounpar siluh elep en kaimwiseklahn ah mour pohn sampah.
Nin doken ah kalkalohk, Sises kihong sapwellime wahnpoaron akan poahsoan en kaweid keieu mwahu ohng dahme irail pahn wia ni arail pahn loi ong soangsoangen kahpwal akan nan arail mour. Eri, ia poahsoan en kaweid wet? Iei limpoak. Nan ehu padahk me keieu ndand nan poadoapoad en aramas me adaneki “Kapahrek en Pohn Dohl,” Sises padahkihong sapwellime wahnpoaron akan iaduwen arail pahn kasalehda limpoak ohng mehn mparail akan. E mahsanih: “Soahng koaros me ke men aramas en wiahiong kumwail, eri, ih me kumwail en wiahiong irail.” (Madiu 7:12) Kosonned wet adaneki “Golden Rule.” “Aramas” me Sises koasokoasoia wasaht pil kin iangahki ahn emen ah imwintihti kan. Nan Kapahrekohte, Sises mahsanih: “Kumwail pil kin poakohng amwail imwintihti kan oh kin kapakapki irail me kin kalokei kumwail.” (Madiu 5:44) Soangen mwomwen limpoak wet soh pahn kamwahuwihala kahpwal tohto me kitail sohsohpaih nan rahnwet? Emen kaun en pelien Hindu, Mohandas Gandhi, nda me e pwungki. Dene e nda: “Ahnsou me kitail pahn ehupene ong padahk en Krais me wiawi pohn Dohlo, eri, kitail ahpw pahn kakehr kapwungala kahpwal akan me kitail ahneki . . . sampah pwon.” Sapwellimen Sises padahk me pid limpoak, ma kitail doadoahngki, e kak kamwahuwihala mehkan koaros me suwed rehtail.
Kadoadoahkpen Sapwellime Limpoak
Sises kin doadoahngki dahme E kin ketin padahki. E kin ketin nsenohki kamwahupen meteikan mwohn pein sapwellime, oh kin ketin kasalehda limpoak sang ni sapwellime wiewia. Rahn ehu, Sises oh sapwellime werek ko kalohk ohng aramas tohto, oh sohla ahnsou en irail en konot. Sises eri ketin kupwurehla anahn en sapwellime ko en “ekis kommoal mahs,” irail eri ketiketlahng wasakis me meleilei. Ahpw, pokon en aramas ehu tiengala mwohrail wasao ah awiawih irail en leledo. Dahme komw pahn wia ma komwi me Sises? Sises “ketin kupwurehla (de poakehla) aramas ako” oh “tepiada padahkihong irail soahng tohto.” (Mark 6:30-34) Kupwuren poakehla kehlail me e sapwellimaniki kin kahrehda E ketikihda sawas ohng meteikan.
Soangen kamwahu kan me Sises kin ketikihong meteikan sohte kin pidete padahk ohng arail pali ngehn. E pil kin ketikihda kamwahu kan ohng paliwararail akan. Karasepe, E ketin katungoalehla ohl 5,000 (likin lih oh seri kan), irail ako me kin mihmi oh rongorong sapwellime padahk kan ehu rahno lao lel ni soutik. E pil katungoalehda aramas 4,000 ni pil ehu ahnsou tohrohr. Nin tepio, E ketin doadoahngki lopwon en pilawa limau oh mwahmw riemen, oh mehn mwuro, lopwon en pilawa isuh oh mwahmw kei. (Madiu 14:14-21; 15:32-38; Mark 6:35-44; 8:1-9) Iaduwen—met manaman ekei? Ei, Ih sounwiahda manaman.
Sises pil kin kakehlahda soumwahu tohto. E ketin kamwahuwihala me maskun, me mwoator, me tokutok, oh me salengepon. E pil ketin kamourada me mehla kan! (Luk 7:22; Sohn 11:30-45) Ehu pak, aramas tokutok emen peki reh: “Maing, ma komw ketin kupwurki, komw kak ketin kamwakeleiehda.” Eri, iaduwen mwekid en Sises ohng met? “E ketin kapahwei lime oh sair ih, oh mahsanih ohng ih: ‘I pwungki. Mwakelekelda.’” (Mark 1:40, 41) Sises kin ketin mwekidki ineng kehlail en sewese irail. Sang ni manaman pwukat, E kin ketin kasalehda sapwellime kupwuren limpoak ohng irail akan me mihlahr nan apwal.
Iaduwen—met apwal ohng komwi en kamehlele? Ahpw Sises kin ketin wiahda sapwellime manaman akan nan pokon en aramas akan. Pil irail me kin uhwong kan me kin men rapahkihda ah sapwung ni ahnsou kan koaros, irail sohte kak ekihla me mehlel E kin ketin wiahda manaman akan. (Sohn 9:1-34) Likin met, pil sapwellime manaman akan kin mie kahrepe kesempwal. Manaman akan kin wia sawas laud ehu ohng aramas akan pwe irail en patowan me Koht me poaronehdo Sises nin sampah.—Sohn 6:14.
Atail ketikihda ahnsou kis pwe kitail en ketin kukupwuriong sapwellimen Sises padahk kan oh sapwellime irair en mour kin kahrehda atail en poakohngla Ih oh men kahlemengih sapwellime irair en limpoak. Ahpw kaidehn iei ihte ahl wet te me mour en Sises kak kamwekid ahmw mour. Kaidehn ihte Ih sounpadahk lapalap men me kin padahki limpoak. E kasalehda me E sapwellimaniki ehu irair en mour mwohn ah wie aramasala, ni ah wia sapwellimen Koht Iehros. (Sohn 1:14; 3:16; 8:58; 17:5; 1 Sohn 4:9) Pil mie ehu sapwellime irair en mour mwurin ah matala, me alehda en ketin wia aramas kesempwal emen ohng komwi. Pwuhk Sarawi kasalehda me Sises ia sadahr, a ahnsou wet, E ketin wiahlahr Nanmwarki en Wehin Koht keidi men. (Kaudiahl 11:15) Sises mahsanih: “Met mour soutuk: irail en eseikomwihla, Koht mehlel tehmen, oh Ih me komwi poaronehdo, Sises Krais.” (Sohn 17:3; 20:31) Ei, mehlel, loalokongkihla Sises Krais pahn kak wahdo mour soutuk nan Paradais! Iaduwen met pahn kak wiawi? Kitail soh kalaudehla atail esehla Sises oh patowan iaduwen “limpoak en Krais ah pahn kamwekid kitail” en kahlemengih Ih? (2 Korint 5:14) Sounkadehdehn Siohwa kan pahn perenki en sewese komwi ohng met.—Sohn 13:34, 35.
Ma sohte kasansalda, iren Paipel koaros kohsang nan New World Translation of the Holy Scriptures.