Papah Nin Duwen Sounkair Kan En Popohl Sang Rehn Koht
“Ia uwen lingan nehn me kin kotehdo nahna kan wa. . . rongamwahu en popohl.”—AISEIA 52:7, New World Translation.
1, 2. (a) Nin duwen me Aiseia 52:7 kohpada, rongamwahu dahieu me anahne lohkseki? (b) Dahme mahsan en kokohp en Aiseia kin wehwehkiong nan irair en Israel en mahsie?
MIE rongamwahu mehn lohkseli! Met iei rongamwahu en popohl—popohl mehlel. Met iei rongen komour me kin pid Wehin Koht. Mahsie soukohp Aiseia intingihdi duwen met, oh ah mahsan kan kin neknekla ong kitail nan Aiseia 52:7, wasa kitail wadek: “Ia uwen lingan nehn me kin kotehdo nahna kan wa rongamwahu, rongamwahu en popohl, me kin wa rongamwahu en mehkot mwahusang, me kin pakapakairki komour, me indinda ong Saion: ‘Amw Koht nanmwarkilahr!’” (NW).
2 Siohwa ketin kamwekid sapwelime soukohpo Aiseia en intingihdi rohngo ong kamwahupen Israel en mahs oh ong kamwahupatail rahnwet. Ia wehwehn mahsan ko? Ni ahnsou me Aiseia ingtinghdi mahsan ko, wehin Israel ni paliepeng ele kalipliplahr rehn mehn Asiria kan. Mwuri, tohn wehin Suhda ni palikapi kaliplipla rehn mehn Papilon kan. Ahnsouwo iei ahnsoun insensuwed oh pingiping nan wehio pwehki aramas kan ahr sapeik ong Siohwa oh eri karehong ren sohte popohl rehn Koht. Nin duwen me Siohwa padahkiong irail, arail wiewia dipan kan karehdahr wahu ehu rehn nanpwungarail oh arail Kohto. (Aiseia 42:24; 59:2-4) Ahpw, ki Aiseia, Siohwa ketin kohpada me nan ahnsou keren kan kelen Papilon pahn ritda. Sapwelimen Koht aramas kan pahn saledekla pwehn pwurelahng nan udakerail, wasao me re pahn pwurehng onehda sapahl tehnpas en Siohwa. Saion pahn kapwurpwurdo, oh kaudek en Koht mehlelo pahn pwurehng wiawi nan Serusalem.—Aiseia 44:28; 52:1, 2.
3. Ia duwen inou en kapwurpwurdo en Israel kin pil wia kokohp en popohl ehu?
3 Inou en kamaiou wet kin pil wia kokohp en popohl. Ni arail pwuredohng sahpwo me Siohwa ketikihong mehn Israel kan e pahn wia mehn kadehdepen en Koht mahk kalahngan oh arail koluhla. E pahn kasalehda me mie popohl nanpwungarail oh Koht.—Aiseia 14:1; 48:17, 18.
“Amw Koht Ketin Nanmwarkilahr”
4. (a) Ni ahl dahieu kitail kak inda me nan pahr 537 B.C.E. ‘Siohwa ketin nanmwarkihlar’? (b) Iaduwen Siohwa kamwekid ire kan ong kamwahupen sapwelime aramas kan nan ahnsou kan en mwuri?
4 Ni ahnsou me Siohwa wiahda kamaiou wet nan pahr 537 B.C.E., pakairo konehng wiawihong Saion: “Amw Koht ketin nanmwarkilahr!” Mehlel, Siohwa iei “Nanamwarki soutik.” (Kaudial 15:13) Ahpw kamaiou wet me e wiahiong sapwelime aramas kan kin wia kasalepe kapw en sapwelime kaunda unsek en lahng oh sampah. Ni ahl kapwuriamwei ehu, e kasalehda sapwelime kehl manaman pohn kaudahn aramas me keiou kehlail lau lel ahnsouwo. (Seremaia 51:56, 57) Pwehki ngehnin Siohwa kin doadoahk, e kin kauwehla pilahn mwersuwed kan me kin wiawihong sapwelime aramas kan. (Ester 9:24, 25) Pwurpwurehng Siohwa kin ketin kasalehda sapwelime manaman nan soangen ahl tohto pwehn kamwekid nanmwarki kan en Medo-Persia en miniminiong oh kapwaiada pein sapwelime kupwur. (Sakaraia 4:6) Wiewia kaselel ko me pweida ahnsouwo kin intingdi ong kitail nan Paipel pwuhk en Esra, Nehmaia, Ester, Akkai, oh Sakaraia. Oh ia uwen met kin kakehle atail pwoson en pwurehng kousapahli met!
5. Wiewia kesemwpwal dahkei me Aiseia 52:13–53:12 kin kapwarehda?
5 Ahpw, dahme wiawi nan pahr 537 B.C.E. oh mwuri kin ihte wia tepin dahme pahn wiawi. Mwurinte kokohp en kapwurpwurdo me kileledi nan irelaud 52, Aiseia intingihdi duwen ketidohn Mesaia. (Aiseia 52:13–53:12) Ki Mesaia, me sansalda me iei Sises Krais, Siohwa kak ketikihda rohng en kamaiou oh popohl me kesemwpwalsang dahme wiawi nan pahr 537 B.C.E.
Sapwelimen Siohwa Sounkair Lapalap en Popohl
6. Ihs me wia sapwelimen Siohwa sounkair keiou lapalap en popohl, oh pwukoah dahieu e kin kadoadoahkiong pein ih?
6 Sises Krais iei sapwelimen Siohwa sounkair lapalapie en popohl. Iei ih me Mahsan en Koht, pein sapwelimen Siohwa Sounkair. (Sohn 1:14) Me parekiong met, ahnsou kis mwurin ah papdaisla nan Pillap Sordan, Sises kesihnenda nan sinakoke nan Nasared oh wadekohng pokono wasao eh pwukoa sang nan pwuhk en Aiseia irelaud 61. Pwukoa wet kasalehda me dahme e pekderdohng kalohngki kin pidada “kamaiou” oh “kapwurpwurdo,” iangahki ahnsou mwahu en pwungla rehn Koht. Ahpw, Sises wia laudsang ihte pakairki rongen popohl. Koht pil ketin kadaredo ih pwehn kihda poahson en popohl poatopoat.—Luk 4:16-21.
7. Ia imwilahn popohl rehn Koht me Sises Krais karehong en miehla?
7 Ni ahnsou me Sises ipwidi, tohnleng kan pwarwohng silepen sihpw kan limwahn Pedleem, kapikapinga Koht oh indinda: “Kaping ong Koht nanleng wasa ileilehie, oh mwehi kapohl nin sampah ong aramas akan me e kin ketin kupwuramwahuwih.” (Luk 2:8, 13, 14) Ehi, popohl pahn mih rehn irail ko me Koht pahn kasalehong kupwuramwahu pwehki re kasalehda arail pwoson koasoandio me e ketikihda ki sapwelime Ohlo. Ia wehwehn met? E kin wehwehki me mendahki aramas ipwidi nan dihp, re kak mwakelekella mwohn Koht, oh ahneki nanpwungmwahu reh. (Rom 5:1) Re kak paikihda meleilei en loale, oh popohl, me ihte kak wiawi ni ahl wet. Nan ahnsouwo me Koht kileleihong, kamaiou pahn wiawi sang lipwen dihp kan me aramas sohsohkih sang Adam, iangahki soumwahu oh mehla. Aramas solahr pahn maskun de salongpon de nehtok. Luwet kan oh soumwahu en madamadau pahn sohla kohkohlahte. Paikihda mour ni unsek kohkohlahte pahn kak wiawi.—Aiseia 33:24; Madiu 9:35; Sohn 3:16.
8. Ohng ihs me popohl sang rehn Koht pahn kohwong?
8 Popohl sang rehn Koht pahn kohwong ihs? E pahn kohwong koaros me kasalehda pwoson Sises Krais. Wahnpoaron Pohl intingihdi me ‘Koht pil ketin kupwukupwure en ketin kasapahldohng audepen lahng oh sampah ong pein ih sang ni intahn Sises me e kakerehdi pohn tuhkehn kalokoloko.’ Wahnpoarono pil kapataiong me kasapahldo wet pahn pidada “mehkoaros nanlehng”—met wehwehki, irail ko me pahn iang Krais sohsohki nanlehng. E kin pil pidada “mehkoaros nin sampah”—met kin wehwehki, irail ko me pahn paikihda ahnsou mwahu en mour kohkohlahte pohn sampah wet ni ahnsou me e pahn mihla ni irair unsek en Paradais. (Kolose 1:19, 20) Pwehki arail alehiong pein irail kesemwpwalpen meirong en Sises oh pwehki arail peikiong Koht sang nan mongiongarail, irail pwukat koaros kak paikihda koampoakepahki Koht.—Kaparekiong Seims 2:22, 23.
9. (a) Popohl rehn Koht kin pil kamwekidada nanpwung dah teikan? (b) Pwe popohl en miehla wasa koaros, manaman dahieu me Siohwa ketikiohng Sapwelimeo?
9 Ia uwen e kesemwpwal en ahneki soangen popohl wet rehn Koht! Ma sohte popohl nanpwungatail oh Koht, eri pil pahn sohte popohl poatopoat oh katepe me pahn mihe nanpwungen aramas. Ahneki popohl rehn Siohwa iei poahson en popohl mehlel pohn sampah. (Aiseia 57:19-21) Me pwung ong met, Sises Krais iei Soupeidi en Popohl. (Aiseia 9:6) Ki menet me tohnsampah kak kasapahldohng Koht, Siohwa pil ketikihong manaman en kaunda. (Daniel 7:13, 14) Oh me pid dahme kaundahn Sises pohn sampah kin wahdo, Siohwa ketin inoukihda: “Popohl pahn poatopoat nan sapwelime wehi.”—Aiseia 9:7; Melkahka 72:2.
10. Iaduwen Sises kihda mehn kalimeng ni ah kalohki sapwelimen Koht rong en popohl?
10 Tohnsampah koaros anahne sapwelimen Koht rongen popohl. Pein Sises ketikihda mehn kalimeng ngoang ni ah kin kalohngki duwen met. E wia met nan wasahn kaudeko nan Serusalem, pohn dohl akan, pohn ahl akan, ong lihen Sameria men ni pwarero, oh nan imwen aramas kan. Wasa kan me aramas kin mihe, Sises kin rapahki ahnsou mwahu en kalohngki ong irai duwen popohl oh Wehin Koht.—Madiu 4:18, 19; 5:1, 2; 9:9; 26:55; Mark 6:34; luk 19:1-10; Sohn 4:5-26.
Kaian en Kekeid nan Lipwen Krais
11. Doadoahk dahieu Sises kasukuhlkiohng sapwelime tohnpadahk kan?
11 Sises kin padahkiong sapwelime werek kan en kalohngki sapwelimen Koht rong en popohl. Duwehte Sises me wia sapwelimen Siohwa “sounkadehde me lelepek oh mehlel,” re pohnese me re pil pwukoahki en kadehde. (Kaudial 3:14; Aiseia 43:10-12) Re kin kilangwohng Krais me iei arail Kaun.
12. Ia duwen Pohl kasalehda kesemwpwalpen doadoahk en kalohk?
12 Wahnpoaron Pohl kihda karepe mwahu ong kesemwpwalpen doadoahk en kalohk, oh kosoia: “Pwe Pwuhk Sarawi mahsanih, “Mehmen me kin pwoson ih sohte pahn sarohdi.’” Met wehwehki me, koaros me kasalehda pwoson Sises Krais me iei sapwelimen Siohwa Sounkomour sohte pahn sarohdi. Oh wekpeseng en emen keinek sohte pahn irehdi ih sang en kamourla, pwe Pohl kapataiong: “Pwe sohte wekpeseng ehu mie nanpwungen mehn Suhs akan oh mehn liki kan. Koht, iei ih mehtehmen me pil Kaunen aramas akan koaros, me kin ketin kupwurmwahwih aramas koaros me kin likweriong ih. Nin duwen Pwuhk Sarawi eh mahsanih: “Koaros me kin likweriong mwaren Kauno (Siohwa) pahn mourla.’” (Rom 10:11-13) Ahpw iaduwen aramas kan pahn kak sukuhlki duwen ahnsou mwahuwo?
13. Dahme anahn ma aramas kan pahn rong rongamwahuwo, oh iaduwen Kristian kan nan senturi keiou kapwaiada anahno?
13 Pohl apwalihala anahno ni ah kihda peidek kan me emen emen ladu en Siohwa anahne medemedewe mwahu. Wahnpoarono kalelepek: “A ia duwen arail pahn kak likweriong, ma re sohte pwoson? Oh ia duwen arail pahn kak pwoson, ma re sohte rong mahsenpe? Oh ia duwen arail pahn kak rong, ma mahsenpe sohte wiawihong irail? Oh ia duwen mahsenpe pahn kak wiawihong irail, ma sohte meninkeder pahn pekederlahng irail?” (Rom 10:14, 15) Wiewia kan en Kristian kan en mahs kadehdehda me ohl akan oh lih akan, me pwulopwul oh me mah kan, kin alasang kalimeng me Krais oh sapwelime wahnpoaron kan kin kihda. Re kin wia sounkair pwatiet kei en rongamwahuwo. Ni arail kalimengih Sises, re kin kalohkohng aramas kan wasa soh lipilipil kan me re kak dierek ie. Pwehki arail inengieng kalohkohng aramas koaruhsie, re kin wia arail doadoahk en kalohk wasa kan me pokon kan kin mihe oh sang ihmw lel ihmw.—Wiewia 17:17; 20:20.
14. Ia duwen e sansalda me “nehn” irail ko me kin kalohkiseli rongamwahuwo me “lingan”?
14 Mehlel, kaidehn aramas koaros pahn men rong sounkalohk Kristian kan. Mendahki met, ireo me Pohl doadoahngki nan Aiseia 52:7 kin pweida. Mwurin ah kalelepek, ‘Oh ia duwen mahsenpe pahn kak wiawihong irail, ma sohte meninkeder pahn pekederlahng irail?’ e kapataiong: “Nin duwen Pwuhk Sarawi eh mahsanih: “Meid lingan oh kaselel nehn meninkeder kan ni ar kin wa kohdo rongamwahu!’” (NW). Pali moaron en kitail sohte pahn lemeleme me nehtail kan me kaselel. Eri, ihme, ia wehweh met? Nehn aramas me kin kamwekid ihr en aluseli oh kalohk ong meteikan. Soahngen neh wet me kin wilian aramaso. Oh kitail kak kamehlele me ong me tohto me kin rong rongamwahuwo sang rehn wahnpoaron kan oh sang tohnpadahk kan en Sises Krais nan seturi keiou, irail Kristian pwukat en mahs kin inenin wia mehkot me lingan. (Wiewia 16:13-15) Me laudsang met, re kesemwpwal mwohn silangen Koht.
15, 16. (a) Ia duwen Kristian kan en mahs kasalehda me re uhdahn sounkair kei en popohl? (b) Dahme kak sewese kitail en kapwaiada atail kalohk ni soangen ahlohte me Kristian kan nan tepin pahr kan kin wia?
15 Rongen popohl kin mih rehn werek kan en Sises Krais, oh re kin wahseli ni elen popohl. Sises ketikihong sapwelime werek kan kaweid pwukat: “Ni amwail pahn kin lel ni kahnimw ehu, kumwail pahn inda, ‘Popohl ong tehnpas wet.’ A ma aramas en popohl emen mie nan tehnpaso, amwail popohl pahn mihla reh; a ma sohte, e pahn pwurodohng kumwail.” (Luk 10:5, 6) Shalohm, de “popohl,” iei rahnmwahu en Suhs ehu. Ahpw, kaweid en Sises kin pidada laudsang met. Nin duwen “meninkeder en Krais kei,” sapwelime tohnpadahk keidi kan kin kangoangehkin aramas kan: “En wekila sang ni imwitihti ong ni koampoakepahn Koht.” (2 Korint 5:20) Me parekiong kaweid en Sises, re kin kosoiaiong aramas kan duwen Wehin Koht oh ia wehwehn met ong emen emen irail. Irail ko me rong kin ale katingpen met; a irail ko me kin soikala rongo kin katiasang katingo.
16 Sounkadehde kan en Siohwa kin wia arail doadoahk en kalohk ni soangen ahl tohto rahn wet. Kaidehn arail rongamwahuwo me re kin wahlahng aramas kan. Arail pwukoah iei en kalohkiwei. Ma aramas kan pahn pwungki rongo, re pahn iang ale kapai kaselel kan. Ma re soikala, re pil kin soikala arail kak ahneki popohl rehn Siohwa Koht oh sapwelime Ohlo, Sises Krais.—Luk 10:16.
Popohl nan Sampah Pingiping ehu
17. Ma kitail kin tuhwong aramas kan me kin kauwe atail kalohk, dahme kitail pahn wia, oh pwekihda?
17 Mendahki ma aramas men rong de soh, e kesemwpwal ong sapwellimen Siohwa ladu kan en tamataman me re wia sounkair kei en popohl sang rehn Koht. Aramas kan en sampah kin akamai oh kasalehda arail mwakar ni arail kin kauwe oh lokaia suwediong irail ko me kin kemwehlih irail. Ele ekei kitail kin wia met mahso. Ahpw, ma kitail alehiong kitail irair kapw kan oh ahnsouwet sohla wia kisehn sampah, kitail sohte pahn alasang arail wiewia kan. (Epsos 4:23, 24, 31; Seims 1:19, 20) Mendahki ma aramas men rong de soh, kitail pahn kapwaiada kaweido: “Kumwail wia uwen amwail kak pwe kumwail en ahneki popohl rehn aramas koaros.”—Rom 12:18.
18. Dahme kitail pahn wia ma me lapalap kan kin pelian kitail, oh dahme karehda?
18 Ele ekei ahnsou kan atail kalohk kin karehong me lapalap kan en men kapeidekih kitail. Ni arail kin doadoahngki arail manaman, re kin men ‘iding kitail’ en kawehwehda karepen atail kin wia soahng kei de ia karepen atail sohte kin iang pidada ekei wiewia kan. Re pahn men ese ia karepen atail kin kalohki rongamwahuwo—rongamwahu me kin kasalehda sapwung en kaudek likamw oh me kin kasalehda duwen imwin koasoandi wet en mehkan. Atail kin wauneki kalimeng me Krais ketikihda pahn kamwekid kitail en kasalehda karakarak oh wahu. (1 Piter 2:23; 3:15) Pak tohto, irail me lapalap pwukat kin mihla pahn idihd sang kaun en lamalam kan de sang arail kaun akan. Atail pasepeng karakarak ele pahn sewese irail en kalahnganki me atail doadoahk en kalohk sohte kin wia mehkot keper ong arail de e sohte pahn kauwe onepek mwahu en kousapwo. Soangen pasepeng wet kin kapwarehda ngehnin wahu, minimin, oh popohl rehn irail ko me kin pwungkihla rohngo.—Taitus 3:1, 2.
19. Wiewia dahkan Sounkadehde kan en Siohwa sohte kin iang pidada?
19 Sounkadehde kan en Siohwa kin indandla nan sampah pwon pwehki nin duwen aramas kei irail sohte kin iang pidada pingiping en sampah kan me pid keinek, pelien lamalam, de politic. (Sohn 17:14) Pwehki Mahsan en Koht kin kaweidkin kitail en “uhpaiong me lapalap kan,” kitail sohte pahn medemedewe en iang pidada nan wiewia pingiping kan pwehn pelianda kosonned kan en koperment. (Rom 13:1) Sounkadehde kan en Siohwa sohte kin pidada mwekid kan me kin wiawihda pwehn kihsang manaman en kaundahn koperment ehu. Pwehki kosonned me Siohwa ketikiohng sapwelime ladu Kristian kan, re sohte kak medemedewe en iang pidada kakerehdi inta de wiewia suwed teikan! Kristian mehlel kan sohte kin ihte kosoia duwen popohl, re kin pil mour parekiong dahme re padahngki.
20. Me pid popohl, soangen rekord dahieu Papilon Lapalap wiahdahr ong pein ih?
20 Me weksang Kristian mehlel, irail ko me kin wia wiliepen pwihn en lamalam en Kristiandom sohte kin kadehdehda me re wia sounkair kei en popohl. Kaudek kan en Papilon Lapalap—sarawi kan en Kristiandom oh me pil duwehte ah pelien lamalam kan me kaidehn Kristian—kin pwungki, utung, oh kin uhdahn tiengla mwowe nan mahwin kan en wehi kan. Re kin pil karehong ladu lelepek kan en Siohwa en lelohng kalokolok oh kamakamla. Ihme karehda, me pid Papilon Lapalap, Kaudial 18:24 kosoi: “Papilon aleier lokolok pwehki ntahn soukohp oh sapwelimen Koht aramas akan me dierekdahr ie, iei, ntahn irail koaros me kamakamalahr nin sampah.”
21. Ia duwen me mongiong mehlel tohto kin mwekidkihda arail kilang duwen wekpeseng en wiewiahn sapwelimen Siohwa aramas kan oh irail ko me kin iang kaudek likamw?
21 Me weksang kaudek kan en Kristiandom oh Papilon Lapalap pwon, kaudek mehlel kin wia kehl ehu me pwung oh kin kaminiminpene. Ohng sapwelime werek mehlel kan, Sises Krais mahsanih: “Pwe ihme aramas koaros pahn esehki me kumwail nei tohnpadahk, ma kumwail pahn limpoakpene.”(Sohn 13:35) Met iei limpoak me kin powehdi irair en pelien wehi, koasoandi en aramas, pai en wehi, oh keinek me ahnsouwet kin irepeseng tohnsampah pwon. Ni arail kin kilang met, aramas rar kei nan sampah pwon kin indahiong sapwelimen Siohwa ladu keidi kan: “Se pahn ianguhkala nan omw palien lamalam en, pwe se rong me Koht kin ketin ieiang uhk.”—Sekaraia 8:23.
22. Ia duwen atail kin kilangwohng doadoahk me anahne wiawihda?
22 Nin duwen sapwelimen Siohwa aramas, se kin inenin perenki dahme pweidahier, ahpw doadoahko saikinte nek. Mwurin ah kin kamwerehdi wahr kan oh koadoahkehda ah mwahto, soumwato sohte kin uhdi wasaht. E kin wia doadoahkte, keiou ni ahnsoun rahk. E anahne kehlail nananti. Oh ahnsouwet mie rahk kalaimwun en tohnkaudek kan en Koht mehlelo me laud sang mahs. Met iei ahnsoun pereperen. (Aiseia 9:3) Mehlel, kitail kin lelohng uhwong kan oh kitail kin tuhwong irail kan me sohte kin insenohki rohngo. Nin duwen emen emen aramas, ele kitail kin nantiong powehdi soumwahu keper ehu, de irair en apwal en peneinei, de irair en apwal en mwohni. Ahpw atail limpoak ong Siohwa pahn kamwekid kitail en dadaurte. Rohngo me Koht ketikiohng kitail kin wia mehkot me aramas anahne rong. Met iei rong en popohl. Mehlel, e wia rong ehu me pein Sises kin kalohngki—rongamwahu en Wehin Koht.
Ia Ahmw Pasepeng?
◻ Iaduwen Aiseia 52:7 pweida ong Israel en mahs?
◻ Iaduwen Sises kadehdehda me ih me sounkair lapalapie en popohl?
◻ Iduwen wahnpoaron Pohl kadoahkepene Aiseia 52:7 ong doadoahk me Kristian kan iang kiseh?
◻ Dahme kin pidada en wia emen sounkair en popohl nan atail ahnsou?
[Kilel kan nan pali 8]
Duwehte Sises, Sounkadehde kan en Siohwa kin wia sounkair en popohl sang rehn Koht
[Kilel kan nan pali 10]
Sounkadehde kan en Siohwa kin kolokolte arail popohl mendahki ma aramas men rong de soh