Iaduwen Koht Kamwekidada Paipel?
KAPEHSE kan nan rahnpwukat me inenin kapwuriamwei sang mahso. Mehn dengwa kan, misihn en fax kan, oh komputer kan—mahso ihs me kak medewehda me pahn mie ahnsou ehu me rohng kan kak kohseli kereniong wasa koaros nan sampah ni ahnsou mwadang?
Ahpw ehu elen kapehse me keiou kapwuriamwei me aramas sohte kak esehla—iei mwekid sang ngehnin Koht. Siohwa kamwekidada aramas souninting 40 en intingihdi sapwelime Mahsan inting, Paipel sarawi. Duwehte aramas me kin doadoahngki mehn kapehse tohto, ihme Siohwa kin pil doadoahngki soahngen wiepen kapehse tohto pwehn kamwekidih Pwuhk Sarawi.
Mahsaniwei Pwehn Intingdi. Koht ketin mahsanihdo rohng kan me mwuhr intingdi nan Paipel.a Karaspe ehu, tehk duwen kosonned ko me wiahda inoun Kosonnedo. Siohwa padahkiong Moses: “Ntingihdi mahsen pwukat, pwe ih mahsen pwukat me I wiahki ei inou ong uhk oh ong mehn Israel.” (Eksodus 34:27) “Mahsan” ko, me “tohnleng ko ketikidohr,” Moses pwurehng intingihdi sapahl oh re kak dierek nan Paipel pwuhk kan en Eksodus, Lipai, Nempe, oh Deuderonomi.—Wiewia 7:53.
Soukohp tohto teikan, duwehte Aiseia, Seremaia, Esekiel, Eimwos, Nahum, oh Maika, kin ale sang rehn Koht rohng kan me tohnleng kan kin ketikihda. Ekei pak ohl pwukat kin tepkihda arail pakair kan ki mahsan pwukat: “Iet me Siohwa mahsanier.” (Aiseia 37:6; Seremaia 2:2; Esekiel 11:5; Eimwos 1:3; Maika 2:3; Nahum 1:12) Irail eri intingihdi ni mesen inting dahme Koht mahsanih.
Kasansal kan, Auraman kan, oh Irair en Pepehd ahpw soh kehn wasa. Kasansal iei mehkot me emen kilangada, de kilel ehu, de rohng ehu me kin kohwong nan madamadau en aramas men nin doken e wie pepehd, keiou sang ni wiepen mehkot me kapwuriamwei. Karaspe ehu, Piter, Seims, oh Sohn, “ni ar pirida,” kilangada kasansal en ahn Sises wekila oh linganla. (Luk 9:28-36; 2 Piter 1:16-21) Nan ekei irair rohng ehu kin pwarada nan auraman ehu, de nan kasansal en nipwong, nan madamadau en emen ni ah memeir. Ihme karehda Daniel intingihdi duwen “kasansal en nan moangoai pohn ahi peht”—de nin duwen Ronald A. Knox, emen sounkawehwe kawehwehda, “ni ahi wendi kilikilang nan ahi auraman.”—Daniel 4:10.
Aramas emen me Siohwa kin karehong en sohla kehn wasa ahpw pepehd kin sansal me e kin mihla nan irair ehu me ah lamalam koaros kin uhlahngete wasakis, ahpw, e kin pepehdte. (Kaparekiong Wiewia 10:9-16.) Nan Paipel lepin loakaihn Krihko me kin kawehwe “sohla kehn wasa” (ekstasis) kin wehwehki ‘lamalam kin sohla mih wasao.’ Met kin wehwehki me e kihsang nan madamadau en aramaso ah lamalam. Ihme karehda, aramas emen me kin sohla kehn wasa kin manokehla de sohte kehn dahme mihmihseli limwa ni ah madamadau koaros kin uhlahngete kasansalo. Wahnpoaron Pohl ele mihla nan soahngen irair wet ni ahnsou me e “peukdalahng Paradais oh rongada soahng kei me sohte aramas emen kak kawehwehda.”—2 Korint 12:2-4.
Me weksang irail ko me kin intingih sapahl dahme Koht mahsaniwei, souninting en Paipel kan me kin kilangada kasansal kan de auraman de kin mihla pahn irair me re sohla kin kehn wasa kin kalap ahneki karepe laud sang meteikan en kasalehda ni pein arail lokaia dahme re kilangada. Mahsan kohwong Apakuk: “Ntingihdi pohn ekei pelien takai dahme I pahn mahsaniong uhk, pwe aramas en kak mengeiki wadek.”—Apakuk 2:2.
Met kin wehwehki me pali pwukat en Paipel sohte sarawi duwehte rohng ko me Koht mahsanihwei pwehn intingdi? Soh. Ki sapwelime ngehn, Siohwa kin ketin katengehdi sapwelime mahsan kan nan lamalam en emen emen souninting kan, pwe lamalam en Koht ah kaidehn lamalam en aramas en sansalda. Nin doken Siohwa mweidong souninting kan en pilada lepin lokaia kan me konehng, e kaweidih lamalam en sounintingo oh mohniongih pwe ire kesemwpwal kan endehr kohsang oh ni imwila aramas kan en ni pwung kilangwohng mahsan pwukat me iei mahsan en Koht.—1 Deselonika 2:13.
Kaudial Sarawi. Paipel kin audaudki kokohp kan—poadoapoad kan kin sansalda oh intingdi mwowe—me loaloakong sang loaloakong en aramas. Ehu karaspe iei kokouda oh pwupwudi en “nanmwarki en Krihs,” Aleksander Lapalap, me kokohpe wiawihda sounpar 200 mwohn eh pweida! (Daniel 8:1-8, 20-22) Paipel pil kohpada wiewia kan me aramas saikinte kilang. Ehu karasepen met iei kapikipikdahn lahng oh sampah. (Senesis 1:1-27; 2:7, 8) Eri mie kosoi me wiawi nanleng, me pwuhk en Sohp ripohtki.—Sohp 1:6-12; 2:1-6.
Ma Koht sohte uhdahn kasalehong souninting kan sapwelime kasansal kan, eri Koht kin ketin kasalehong emen pwe ire pwukat en wiahla kisehn poadoapoad me kosoipe oh intingpe kin kohsang ehu dih kolahng ehu dih lau re wiahla kisehn rekord en Paipel. . .Nan irair soh lipilipil, kitail kak kamehlele me Siohwa iei Utupen soahngen ire pwukat koaros, oh e kin ketin kaweidih souninting kan pwe ire kan me re intingihdi endehr saminkihla ire sapwung kan, de re dehr kalaudehla dahme uhdahno, de re dehr kihong soai likamw kan. Pohl intingihdi me pid kokohp: “Ngehn Sarawi me kin ti pohn aramas ni ar kin lohkihda mahsen en Koht.”b—2 Piter 1:21.
Anahne Kanaiehng Nannanti
Mendahki “ngehn sarawi ti pohn” souninting kan en Paipel, re anahne medemedewe ire pwukat kanaiehng. Karaspe ehu, Solomon “kin sukuhlki lepin mahsan audapan akan oh song rapahki uwen ar mehlel. [Ohl] loaloakongo song en rapahki koasoi kansenamwahu kan, ahpw mahsen kan me e intingihdahr me mehlel.”—Eklesiasdes 12:9, 10.
Ekei souninting en Paipel kan kin wia reperep laud kan pwehn intingihdi arail ire kan. Karaspe ehu, Luk, intingihdi me pid nah Rongamwahuwo: “I medemedewe mwahu duwen mengihtik en mepwukat koaros sang nin tepio, I lemehda me e pahn mwahu mehlel ma I wiahda ehu pwuken poadoapoad duwen mepwukat.” Ni mehlel, ngehnin Koht kapaidada en Luk nannanti, ni mehlel kamwekid ih en rapahkihda rekord en poadoapoad likilik kan oh kapeidekih sounkadehde kan me wie momourte oh ele mwein en Sises nohno, Meri. Eri ngehnin Koht kaweidih Luk en intingihdi ire kan pwung.—Luk 1:1-4.
Me weksang Rongamwahu en Luk, Rongamwahuwo me Sohn wiahda kin poahsoanda pohn wiewia kan me e kilangada, me intingdi sounpar 65 mwurin Sises mehla. Ngehnin Siohwa ni mehlel kamarainihela en Sohn mehn kataman kan pwehn dehr manokehla ni e wie mahmahla. Met pahn parekiong dahme Sises inoukihong sapwelime werek kan: “A Sounsawao, Ngehn Sarawi, me Semei pahn poaronehdo ni edei, iei ih me pahn kawehwehiong kumwail mehkan koaros, oh katakatamankin kumwail mehkoaros me I ndaiong kumwailehr.”—Sohn 14:26.
Nan ekei irair souninting kan en Paipel kin pil doadoahngki rekord kan me souninting en poadoapoad kan en mahs intingihdi, oh kaidehn koaros kin mih pahn mwekid en ngehn sarawi. Seremaia intingihdi pali laud en Pwuhk en Nanmwarki Keiou oh Keriau ni ahl wet. (2 Nanmwarki 1:18) Ire kan me Esra rapahkihda pwehn wiahkihda pwuhken Kronikel Keiou oh Keriau kereniong me 14 sohte kohsang pahn mwekid en ngehn sarawi, iangahki “intingdien wiewia kan en rahn akan en Nanmwarki Depit” oh “Pwuhk en Nanmwarki kan en Suda oh Israel.” (1 Kronikel 27:24; 2 Kronikel 16:11) Moses pil kosoia duwen “pwuhk en Mahwen kan en Kauno (Siohwa)”—ni mehlel rekord en mahwen kan en sapwelimen Koht aramas akan.—Nempe 21:14, 15.
Nan soahngen irair pwukat me ngehn sarawi kin pidada, ni ah kin kamwekidih souninting kan en Paipel en pilada ire kante me mehlel, me mwuri mepwukat eri wiahla kisehn rekord en Paipel sarawi.
Kaweid Katapan kan—Sang Rehn Ihs?
Paipel kin audaudki kaweid katapan kan me kin poahsonda pohn madamadau loaloakong me emen ahneki. Karaspe ehu, Solomon intingihdi: “Me keiou mwahu ong aramas emen en wia iei en mwenge oh nim oh pereperenki wahn eh doadoahk. Ahpw met I pil pehmehr me e kohsang nin limen Koht.” (Eklesiasdes 2:24) Pohl kasalehda me ah kaweid me pid pwopwoud iei “pein [eh] lamalam,” mendahki e kapataiong: “I pil lemeleme me ngehnin Koht me ketin auekiniehdahr met.” (1 Korint 7:25, 39, 40) Pohl ni mehlel audaudkihda ngehnin Koht, pwe duwen wahnpoaron Piter kasalehda, me dahme Pohl intingihdi kin mih “ni soahngen kupwurokongohte me Koht ketikihong.” (2 Piter 3:15, 16) Ihme karehda, pahn mwekid en ngehn sarawi, e kin kihda ah madamadau.
Ni ahnsou me souninting kan en Paipel kin kasalehda pein arail lamalam, re kin wia met sang ni arail onop oh kapwaiada iren pwuhk sarawi kan me mih rehrail. Kitail kak kamehlele me mehkan me re intingihdi kin parekiong lamalam en Koht. Dahme re intingihdi wiahla kisehn Mahsan en Koht.
Ni mehlel, Paipel kin audaudki ire kan en ekei me ahr madamadau kan sapwung. (Kaparekiong Sohp 15:15 ong 42:7) E kin audaudki lokaia kan me kin kasalehda pepehm en weirek en sapwelimen Koht ladu kan, mendahki ire pwukat sohte uhdahn kasalehda ireo unsek.c Nin doken ahr kin wiahda pein ahr lamalam kan, sounintingo kin mihte pahn kaweid en ngehnin Koht pwehn wiahda rekord pwung, me kin kadehdehda oh kasalehda iahnge madamadau sapwung kan. Pil ehu, nan ehu ehu irair iren pwuhko pwon kin kasalehong sansal sounwadawad kan ma en sounintingo ah lamalam me pwung de soh.
Ni oarelap, kitail kak koapworopworki me Paipel pwon iei mahsan en Koht. Mehlel, Siohwa kamwekidada me mehkoaros me e audaudki kin parekiong kupwure oh me e ketikihda kaweid katapan kan ong irail ko me men papah ih.—Rom 15:4.
Aramas Souninting Kan—Dahme Karehda?
En Siohwa doadoahngki aramas kan pwehn intingihdi Paipel kin kasalehda sapwelime erpit lapalap. Tehk duwen met: Ma Koht ketikihong tohnleng kan pwukoa wet, aramas pahn kak perenki wadek Paipel? Mehlel, kitail pahn perenki wadek irair kan en Koht oh wiewia kan en Koht sang ni madamadau en tohnleng. Ahpw ma lamalam oh pepehm en aramas sohte mih nan ire pwukat, kitail pahn apwaki wehwehki mahsan en Koht.
Pwehn karasahda met: Paipel kak ihte ripohki ma Nanmwarki Depit wiahda dipen kamwahl oh kamaramas oh mwuhr e koluhla. Ahpw ia uwen mwahu ma pein lokaia kan en Depit me kasalehda duwen met, ni ah kasalehda ah nsensuwed laudki ah wiewia oh pekih Siohwa en mahkohng! E intingihdi: “Dipei kan kin sansal ong ie ahnsou koaros. Pwe komw sohte pahn ketin soikala koluhla mehlel oh peik en nan kapehd.” (Melkahka 51:3, 17) Ihme, Paipel audaudki irair en limpoak, soahngen ire kan, oh mehkan me aramas kin perenki pwehki aramas me intingihdi.
Ehi, Siohwa pilada ahl me keiou mwahu en ketikihong kitail sapwelime Mahsan. Mendahki aramas soh unsek oh luwet me intingihdi, ngehn sarawi kin ti pohrail pwe dahme re intingihdi en dehr sapwung. Ihme karehda, Paipel inenin kesemwpwal. Ah kaweid kan me loaloakong, oh ah kokohp kan me pid Paradais pohn sampah nan ahnsou kohkohdo me likilik.—Melkahka 119:105; 2 Piter 3:13.
Dahme ke soh wiahkihla tiahk ehu en wadek ekei iren Mahsan en Koht ehu ehu rahn? Piter intingihdi: “Ngoangkihte kang pilen dihdi mehlel en pali ngehn pwe kumwail en keirada oh mourkihla.” (1 Piter 2:2) Pwehki e kohsang ni mwekid en ngehnen Koht, komw pahn diarada me audepen Pwuhk Sarawi koaros “mwahu ong atail doadoahk en padahkiong aramas akan me mehlelo, ong atail peneu ong tiahk sapwung, ong atail kapwungala wiewia sapwung kan, oh pil ong atail padahk duwen mour lelepek; pwe irail kan me kin papah Koht en kak wia oh koahiokla ni soahngen wieiwa mwahu koaros.”—2 Timoty 3:16, 17.
[Nting tikitik kan me mi pah]
a Nan ehu irair, me pid Kosonned Eisekko, “sendin limen Koht” me uhdahn intingihdi ire pwukat. Moses mwuhr intingih sapahl ire pwukat ong nan doarepwe limilim kan de pohn mehn inting teikan.—Eksodus 31:18; Deuderonomi 10:1-5.
b Lepin lokaiahn Krihko wasaht me kin kawehwehda iei “ti pohn,” phero, kin pil kadoadoahk ni ehu ahl nan Wiewia 27:15, 17 me kin kosoia duwen sohp ehu me kisiniengo kin ipirwei. Ihme karehda ngehn sarawi kin mwomwen ‘ilihlih elen’ souninting kan en Paipel. E kin kamwekid irail en soikala ire kan me likamw oh en intingihdi ire kante me mehlel.
c Karaspe ehu, kaparekiong 1 Nanmwarki 19:4 ong iretikitik 14 oh 18; Sohp 10:1-3; Melkahka 73:12, 13, 21; Sona 4:1-3, 9; Apakuk 1:1-4, 13.
[Kilel nan pali 4]
Ni soangsoangen ahl kan, Koht ketin kamwekidada ohl akan en intingihdi Paipel