“E Ketin Wiahda Ohl Oh Lih”
“Koht eri ketin wiahda aramas, e ahpw ketin wiahda aramas rasehng ih. E ketin wiahda ohl oh lih.”—SENESIS 1:27.
1. Iaduwen padahk mehlel kin wia kapai ehu ong Kristian ohl oh lih kan?
IA uwen kansenamwahu en mih nanpwungen sapwelimen Siohwa aramas kan oh en werekiong ohl akan oh lih akan, iangahki pwutak kan oh serepein kan, me kin keiou mwohneki nan arail mour en poahkong oh peikiong Koht! Padahk mehlel pil kamaiou kitail sang lamalam kan oh wiewia kan me kin kansensuwedih Siohwa Koht, oh e padahkiong kitail iaduwen atail kak mour nin duwen me konehng Kristian kan. (Sohn 8:32; Kolose 3:8-10) Karasepe ehu, aramas kan wasa teikan kin ahneki tiahk kan oh madamadau kan duwen ohl akan arail pahn kasalehda irair en ohl mehlel oh lih kan me pahn kasalehda irair en lih mehlel. Ohl akan ipwikihdi ren kasalehda irair en ohl mehlel oh lih kan irair en lih mehlel? De mie ire teikan me anahne sansalda?
2. (a) Dahme pahn poahsonehda atail madamadau ong irair en ohl mehlel oh lih mehlel? (b) Ia madamadau en aramas me pid ohl oh lih?
2 Ong Kristian kan, Mahsan en Koht iei manamano me kitail en uhpaiong mendahki ia madamadau en emen, ia wasa e kohsang ie, de tiahk me e ahneki. (Madiu 15:1-9) Paipel sohte kin oaretikihada ire kan koaros duwen en kasalehda irair en ohl oh irair en lih. Ahpw, e kin kasalehda soangsoangen ire kan, me kitail kin diarada nan mour en tiahk en sahpw kan me wekpesng. En wiahla dahme Koht ketin kapikada ira en wia, ohl pahn kasalehda irair en ohl oh lih pahn kasalehda irair en lih. Dahme karehda? Pwehki likin ohlo oh liho ara wiawihda pwehn kaunsekehla emen emen ni paliwar, re pahn kaunsekehla emen emen sang ni irair en ohl oh lih. (Senesis 2:18, 23, 24; Madiu 19:4, 5) Ahpw, madamadau me pid ohl oh lih wekdeklaiehr oh sapwungala. Me tohto kin medemedewe me irair en ohl mehlel iei en ruwese meteikan ni lemei. Nan ekei tiahk en sahpw teikan pak malaulau me ohl akan kin sengiseng de e kanamenek ong ohl emen en sengiseng, ma nan pokon de ni ah kelekelepw. Ahpw, nan pokon ehu likin ahn Lasarus sousouwo, “Sises ahpw ketin tentenihr.” (Sohn 11:35) E sohte sapwung Sises en wia met, pwehki ah irair en ohl me unsek. Nan rahn pwukat madamadau en me tohto me pid irair en lih kin sohla parek, oh re kin lemeleme me irair en lih kin kohsang ah masamwahu, paliwaramwahu, oh ma mie me mwahuki ih.
Irair en Ohl Mehlel oh Lih Mehlel
3. Iaduwen ohl akan oh lih akan ahr wekpeseng?
3 Dahkot irair en ohl mehlel oh lih mehlel? Pwuhko me adaneki The World Book Encyclopedia kosoia: “Ohl akan kin weksang lih akan kaidehn ni mwomwen paliwarte, ahpw ni ara wiewia oh iangahki soahng kan me ira kin perenki. Ira kin ipwikihdi wekpeseng pwukat. . . . Ahpw wekpeseng pwukat me sohte kohsang ni mwomwen paliwarara kin poahsonda pohn irair en ohl de irair en lih me emen emen kin sukuhlkihdi. Aramas kan kin ipwidi ohl de lih, ahpw re kin sukuhlkihdi en kasalehda irair en ohl de irair en lih.” Irair akan me kitail sohsohkihda me kin wiahiong kitail soahng tohto, ahpw kekeiradahn irair pwung en ohl mehlel de lih mehlel kin poahsonda pohn atail sukuhlki dahme Koht kupwurki oh dahme kitail pilada en rapahki nan mour.
4. Dahme Paipel kasalehda duwen pwukoahn ohl oh lih?
4 Poadoapoad en Paipel kasalehda me pwukoahn Adam iei en tiengla mwowe nin duwen moangen ah pwoudo oh nah seri kan. E pil pahn peikiong kupwuren Koht en kadirekihla sampah aramas, oh kaunda sampah, oh kaunda mahn koaros pohn sampah. (Senesis 1:28) Pwukoahn liho nan peneinei me Ihp kohwahki iei en wia “sounsawas” men oh “sounkaunsek” men ong Adam, en uhpaiong en ohlo tapwi, oh miniminiong ohlo pwehn kapwaiada kupwuro me Koht ketikihong ira.—Senesis 2:18; 1 Korint 11:3.
5. Iaduwen nanpwungen ohl oh lih ohla?
5 Ahpw Adam sohte kapwaiada ah pwukoa, oh Ihp doadoahngki ah irair en lih ni ahl idihd ehu pwehn kainengieng Adam en iang ih sapeikiong Koht. (Senesis 3:6) Ni ah mweidong pein ih en wia dahme e ese me sapwung, Adam sohte kasalehda irair en ohl mehlel. E luwetala pilada en pwungki lokaia en ah pwoud likamwo ah kaidehn dahme Semeo oh ah Sounkapikadao mahsanih. (Senesis 2:16, 17) Mwurinte mwo keioun pwopwoudo tepiada lelohng dahme Koht kohpada me pahn imwikihla sapeik. Adam, me mwowe kosoia ah pwoudo ni lokaia kaselel, ahnsouwet ekerki liho ‘lih me komwi ketikihong ie.’ Eh sohunsek ahnsouwet kasaminehla oh kasapwungiala ah irair en ohl mehlel me imwikihla ah ‘kaunda ah pwoudo.’ Ah Ihp uhd, “inangihete” ah pwoudo, ele ni ahl ehu me nohn daulihla de soh parek.—Senesis 3:12, 16.
6, 7. (a) Lamalam sapwung dahieu ong irair en ohl mehlel kekeirada mwohn Nohliko? (b) Dahme kitail kak sukuhlkihsang irairo mwohn Nohliko?
6 Doadoahngki sapwung irair en ohl mehlel oh lih mehlel sansalda ah suwedla mwohn Nohliko. Tohnleng kan me kesehla uhdahn arail pwukoa nanleng wie aramasala pwehn kak nsenamwahuki wendi rehn lih kan. (Senesis 6:1, 2) Paipel kasalehda me seri ohlte me ipwidiohng soahngen pwopwoud soh konehng pwukat. Wahnedirail pwukat sohte kak neitik, pwehki apalih irail tohnleng oh apalih irail aramas. Irail indandla wiahla me ndand kei, Nephilim kan, de sounkesehdi, pwehki re kin karehong meteikan en pwupwudi. (Senesis 6:4; footnote) Sansal me re suwed, lemei, oh sohte kin kasalehda limpoak.
7 E sansal me, lingan en liki, mwomwen paliwar, uwen laud de tikitik en emen, de kehlail sohte kak wiahda irair en ohl mehlel de lih mehlel me pwung. Tohnleng kan me wie aramasala me masamwahu. Oh Nephilim kan me laud oh pwukel, ahpw arail lamalam me suwed. Tohnleng sapeik kan oh wahnedirail kan kadirehkihla sampah wiewiahn nenek oh mwersuwed. Ihme karehda, Siohwa kaimwsekihla sampaho. (Senesis 6:5-7) Ahpw mendahki met, Nohliko sohte kihsang mwekid en ngehnen ngehn saut kan, e sohte pil kihsang lipwen Adam. Madamadau sapwung ong duwen irair en ohl mehlel oh lih mehlel pwarada mwurin Nohliko, oh mie karasepe kan nan Paipel, me mwahu oh me suwed, me kitail kak sukuhlkihsang met.
8. Kalimeng kaselel dahieu Sosep wiahda me pid irair en ohl pwung mehlel?
8 Sosep oh ahn Podipar pwoudo kin wia karasepen ara wekpeseng ong duwen irair pwung en ohl mehlel ah kin mihla pahn irair en lih en sampah. En Podipar pwoudo, ahpw lelkihda Sosep, me masamwahu, oh songosong en wendi reh. Ni ahnsouwo, sohte kosonned nting ehu me kainapwih nenek de kamwahl. Mendahki met, Sosep tangasang lih mour samino oh kadehdehda me pein ih ohl mehlel men en Koht, emen me kin kasalehda irair en ohl mehlel me Koht kin pwungki.—Senesis 39:7-9, 12.
9, 10. (a) Iaduwen Lih Nanmwarki Pasdi doadoahngki sapwung ah irair en lih mehlel? (b) Mehn kalimeng kaselel en irair en lih mehlel dahieu Ester kihong kitail?
9 Ester oh Lih Nanmwarki Pasdi pil kasalehda ara wekpeseng duwen lih kan. Pasdi sansal lemeleme me e nohn kaselel me karehda Nanmwarki Ahasuerus pahn ahnsou koaros pwungki dahme e mwahuki. Ahpw ah kaselelo mihte ni pali liki duwehte lehn kei kan me kin netila rahnwet. E sohte kin kasalehda karakarak oh irair en lih mehlel, pwehki e sohte kasalehda ah uhpaiong eh pwoud nanmwarkio. Nanmwarkio eri kesehla ih oh pilada lih emen me uhdahn kasalehda irair en lih mehlel en wiahla ah lih nanmwarki, me ni mehlel, kin lemmwiki Siohwa.—Ester 1:10-12; 2:15-17.
10 Ester kin wia karasepe mwahu ong lih Kristian kan. E “kaselel oh paliwaramwahu,” ahpw e kin kasalehda “lingan en loale ni mour mwakelekel en nan kapehd, me iei ih lingan poatopoat ong me kin kadek oh meleilei.” (Ester 2:7; 1 Piter 3:4) E sohte kilangwohng kapwat en pali liki me iei me keiou kesempwal. Ester kin kasalehda wahu oh kanengamah, ni ah kin uhpaiong ah pwoudo, Ahasuerus, pil ni ahnsou me mouren nah aramas akan mihla nan keper. Ester pil nennenlahte ni ahnsou me e wia elen loaloakong en wia met oh ni soh masak lokaiahda ni ahnsou me anahn oh konehng. (Ester 2:10; 7:3-6) E ale kaweid sang rehn Mordekei nein rien ah pahpa ohl. (Ester 4:12-16) Ester kin kasalehda limpoak oh loaloapwoat ong nah aramas kan.
Mwomwen Pali Liki
11. Dahme kitail en tamataman me pid mwomwen pali liki?
11 Ia mehn kapir en ahneki irair pwung en lih mehlel? Nohno men kosoia: “Pohkomwokomw me widingan, oh lingan kin sohrala, ahpw lih emen me kin lemmwiki Kauno (Siohwa) uhdahn pahn ndandla.” (Lepin Padahk 31:30) Ihme lemmwiki Koht me kesemwpwal, oh limpoak-kadek, oh kadek, oh karakarak, oh lokaia aktikitik me kin keiou wiahda irair en lih mehlel laud sang lingan en paliwar.—Lepin Padahk 31:26.
12, 13. (a) Ni kansensuwed, dahme kin pidada lokaiahn me tohto? (b) Ia wehwehn Lepin Padahk 11:22?
12 E kansensuwed pwe, ohl tohto oh lih tohto sohte kin lokaia ni ahl loaloakong, de lokaia kadek. Irail kin wia lokaiahn kauwe meteikan, lokaia keng, lokaia suwed, oh lokaia kan me kin kasalehda arail mwamwahleki meteikan. Ekei ohl akan kin lemeleme me lokaia samin kin wia kilel en ohl mehlel, oh ekei lih kin ni pweipwei alasang irail. Ahpw, ma lih emen kaselel ahpw sohte kin kasalehda irair en ese lamalam oh kin kalap akamai, oh kin wia lokaia keng, oh aklapalap, e kak wia lih emen me kaselel ni irair ehu me keiou pwung, de e uhdahn wia lih mehlel men? “Lingan en lih emen me sohte audepe mwahu nan kapehde rasehng rihng kohl ehu ni tumwen pwihk.”—Lepin Padahk 11:22.
13 Masamwahu ahpw kin lokaia samin, oh lokaia keng, oh sohte kasalehda ese lamalam sohte pahn parekiong irair en mwomwen lih mehlel me emen lih kin songosong en kapwarehda. Ni mehlel, soahngen wiewia dohsang Koht pwukat kin karehong emen me kaselel en mwomwen kersuwed. Kitail kak ni mengei wehwehki me mwomwen paliwaren ohl emen de lih emen sohte kak wiliandi de kopwungala lokaiahn mwakar, weriwer, de lokaiahn kauwe meteikan. Kristian koaros kak oh anahne wiahiong pein irail en kaselel ong Koht oh ong aramas teikan sang ni arail lokaia oh wiewia me kin poahsonda pohn Paipel.—Episos 4:31.
14. Soahngen mehn kapwat dah me 1 Piter 3:3-5 kin kapinga, oh ia omw pepehm ong met?
14 Nin doken irair en lih mehlel oh ohl mehlel pwung kin poahsonda pohn irair kan en pali ngehn, mwomwen emen, iangahki likou kan me kitail kin likouki oh mwomwen atail likouwih, kin kasalehda soahngen aramas dah kitail. Wahnpoaron Piter ni mehlel kin medemedewe duwen ekei soahngen mwomwen likou oh kapwat kan ni mwein Kristian kan, ni ah kaweidih lih Kristian kan: “Kumwail dehr kin doadoahngki kapwat en paliwar pwe en kalinganahla pein kumwail, duwehte wiepen ingihng en pitenmoang, de mwaramwar elin takai kesemwpwal oh kisin kohl mehn tiati, de likou kan me kumwail kin likawih. Ahpw amwail lingan en mihmi loalamwail ni mour mwakelekel en nan kapehdomwail, me iei ih lingan poatopoat ong me kin kadek oh meleilei, mepwukat me kesemwpwal mehlel mwohn silangin Koht. Pwe ih duwen lih sarawien kawa ko, me kin koapworopworki Koht, re kin kalinganahla pein irail pwehki ar kin uhpaiong ar werek kan.”—1 Piter 3:3-5.
15. Dahme lih Kristian kan en nantiong kasalehda ni arail likou?
15 Nan 1 Timoty 2:9, 10, kitail diarada mahsan en Pohl duwen likoun lih: “I pil men lih akan en tiahk mwahu oh kanaiehng arail likou kan, re en likoumwahuda, kaidehn ni arail pahn wiahda pitenmoangerail ni ehu soahngen mwohmw, de kapwatki kisin kohl kan, de takai kesemwpwal kan, de likou pweilaud, ahpw ni wiewia mwahu, nin duwen me konehng lih poadidi kan.” Wasaht e kasalehda duwen anahnepen en aktikitik oh likoumwahuda me kin kasalehda lamalam pwung.
16, 17. (a) Iaduwen ohl tohto oh lih tohto rahnwet kin doadoahngki sapwung likou kan? (b) Dahme kitail kak indahki kaweido me dierek nan Deuderonomi 22:5?
16 Ong ohl emen de lih emen, pwutak de serepein, en mwekid de likouda ni ahl ehu me pahn kainengihada meteikan ong tiahk en nenek sohte pahn wiahiong meno irair mehlel en ohl de lih, oh ni mehlel sohte kin kawauwih Koht. Aramas tohto nan sampah kin nohn daulihla kasale me dene re uhdahn ohl de lih ni arail likou oh wiewia kan. Meteikan kin ekihla wekpeseng en ohl oh lih pwehn wia wiewia samin kan. Ia uwen kitail Kristian kan kin kasalehda atail kalahnganki pwe Paipel kin kasalehda lamalam en Koht! Siohwa padahkiong Israel en mahsie: “Lih akan sohte pahn kin likouwih likoun ohl oh ohl akan sohte pahn likouwih likoun lih. Kauno (Siohwa) amwail Koht, ketin kalahdeki aramas me kin wia met.”—Deuderonomi 22:5.
17 Me pid ire wet, ele komw pahn perenki kousapahlih dahme The Watchtower en August 15, 1988, kosoia ni pali 17: “Ireo kaidehn ma soahngen stail ehu me nohn daulihla ahpw ma e konehng emen sounkalohk en Koht. (Rom 12:2; 2 Korint 6:3) Likouki likou me sohte konehng ong Kristian kan iangahki likou me nohn it pahn karehong aramas en sohte rong rohngo me kitail kalohki. Stail en likou kan me kin wiawihda pwe ohl akan en likouwih oh mwomwen lih de lih kan en mwomwen ohl me inenin sapwung. (Kaparekiong Deuderonomi 22:5) Ahpw ni mehlel, tiahk en ehu ehu wasa wekpeseng, me kin poahsonda pohn irair en mesen lehng, arail doadoahk, oh soahng teikan, ihme karehda mwomwohdisohn Kristian endehr wiahda kosonned idihd kan ong Kristian kan koaros nan sampah pwon.”
18. Kahk dah kei kitail en wiahda ni atail kapwaiada kaweid en Paipel duwen likou oh kapwat?
18 Ia uwen met wia kaweid me touparek oh konehng! Ahpw e inenin kansensuwed pwe, ekei Kristian, ohl akan oh lih akan, kin maskunla idawenla dahme sampah kin utungada me pid likou oh kapwat ni ar sohte kin medemedewe dahme met pahn wiahiong Siohwa oh mwomwohdisohn Kristian. Emen emen kitail anahne kasawih pein atail lamalam pwehn kilang ma kitail milahr pahn lamalam en sampah. De kitail kak tuhwong emen brother de emen sister mah, oh idek rehrail ma mie wekdekla kan me kitail anahne wiahda me pid atail stail en likou oh kitail eri ni mehlel tehkada ire pwukat.
Kristian Ohl akan oh Lih akan—Ohl Mehlel oh Lih Mehlel
19. Lamalam soh konehng dahieu kitail anahne peiong?
19 Koht en sampah wet iei Sehdan, oh ah lamalam kin sansalda nan pingiping en ihsnge me ohl oh ihsnge me lih, oh e sohte kin mihte ni likou. (2 Korint 4:4) Nan ekei sahpw lih tohto kin siaihong ohl akan pwe ren wia tapwin peneinei, oh kin pohnsowehla kosonned kan en Paipel. Ni pali teio, ohl tohto kin kesehla arail pwukoahn tapwi, duwehte me Adam wia. Pil mie ohl kan me kin song wekidala arail mour en wiahla lih de lih ren wiahla ohl. (Rom 1:26, 27) Paipel sohte kin kasalehda en alehda ehu irair en mour me Koht kupwurki. Oh mehmen me, mwohn e wiahla emen Kristian, wahponki duwen dahmen ih de wahponki ma e mwahuki ohl de lih kak koapworopworki me e pahn wia kamwahu poatopoat ong ih en mour parekiong kosonned en Koht, ehu me koaros me unsekla pahn uhdahn kalahnganki.
20. Dahme Kalesia 5:22, 23 pahn wiahiong atail lamalam me pid irair en ohl mehlel oh lih mehlel?
20 Pwuhk Sarawi kasalehda me Kristian ohl oh lih kan anahne kekeirada ah kasalehda wahn ngehnin Koht akan—limpoak, peren, popohl, kanangamah, kadek, kamwahu, pwoson, opampap, oh liksang me suwed. (Kalesia 5:22, 23) Koht, nan sapwelime erpit lapalahpie, karehong ohl akan en kamwahuwiala arail irair en ohl mehlel, oh lih akan arail irair en lih mehlel, ni ahr pahn kekeirada irair ko. Ohl emen me kin kasalehda wahn ngehno kin kamengei ong meteikan en wauneki, oh lih men me kin wia met kin kamengei ong meteikan en poakepoake.
21, 22. (a) Kalimeng dahieu Sises kihda me pid elen mour? (b) Iaduwen Sises kasalehda ah irair en ohl mehlel?
21 Ohl me keiou ndand me mour mahso iei Sises Krais, oh Kristian kan en idawenla elen ah mour. (1 Piter 2:21-23) Duwehte me Sises wia, ohl akan oh lih kan en kasalehda arail lelepek ong Koht oh peikiong sapwelime Mahsan. Sises kin kasalehda irair kaselel kan en limpoak, kadek, oh mahk-kalahngan. Nin duwen Kristian mehlel kan, kitail en pil alasang ih pwehn kadehdehda me kitail iei sapwelime tohnpadahk kan.—Sohn 13:35.
22 Sises Krais iei ih ohl mehlel men, oh kitail kak kilang sapwelime irair kan en ohl mehlel nin doken atail sukuhlki rekord en ah mour me kileledi nan Pwuhk Sarawi. E sohte pwopwoudida, ahpw Paipel kin kasalehda me e kin perenki werekiong lih kan ni elen touparek. (Luk 10:38, 39) Ah nanpwung rehn ohl akan oh lih akan kin ahnsou koaros mwakelekel oh wahu. E wia mehn kalimeng unsek en ohl mehlel. E sohte mweidong—ohl, lih, de tohnleng sapeik—en kihsang reh ah irair en ohl mehlel en Koht oh ah lelepek ong Siohwa. E sohte kin pweiek sang alehda ah pwukoa kan, oh e kin wia met ni soh kaulim.—Madiu 26:39.
23. Me pid pwukoahn ohl oh lih, iaduwen Kristian mehlel kan kin ale kapai?
23 Ia uwen kaperen en mih nanpwungen sapwelimen Siohwa aramas kan oh en werekiong ohl oh lih akan, iangahki pwutak kan oh serepein kan, me kin keiou mwohneki nan mour en limpoakohng oh peikiong Siohwa Koht! Kitail sohte mih pahn idihd en peikiong Mahsan en Koht. Ahpw, kitail kamaiou sangehr sampah wet oh ele kan me kin kasaminehla linganpe, karepe, oh pwukoahn ohl oh lih. Kitail kak ahneki peren mehlel me kin kohsang atail kapwaiada atail irair en mour me Koht ketikihong kitail nan mour, ni mour en ohl de lih. Ehi, ia uwen atail kin kasalehda atail kalahngan ong Siohwa Koht, Sounkapikadao, pwehki soahng koaros me ni limpoak e ketikihong kitail oh pwehki e ketin kapikada kitail ohl oh lih!
Iaduwen Komw Pahn Sapeng?
◻ Pwukoa konehng dah kei en ohl oh lih me Paipel kin kasalehda?
◻ Iaduwen irair en ohl mehlel ah ohla mwohn Nohliko, oh iaduwen met oh irair en lih mehlel ara sapwungala nan atail ahnsou?
◻ Kaweid en Paipel dahieu me pid mwomwen pali liki me ke pahn rapahki en kapwaiada?
◻ Iaduwen Kristian ohl akan oh lih akan kin kadehdehda me re wia ohl mehlel oh lih mehlel?
[Kilel nan pali 11]
Mendahki ah pil kaselel, Ester kin keiou ndandki ah karakarak oh ah ngehnen aktikitik oh kadek
[Kilel nan pali 12]
Kapwatada ni ahl me konehng ahpw keiou kesemwpwalki kaselel en irair en pali loale