Ni Ahnsou Me Dihp Pahn Sohla
“KITAIL ipwidi nan dihp?” Emen tohnsukuhl nan United States kin wahpwonki peidek wet mwurinte e tepiada onop en Paipel. Pwehki e tikada nan tiahk en mehn Hindu, padahk me aramas sohsohkihda dihp kin wia mehkot kapw ong ih. E medemedewe, ahpw ma aramas uhdahn sohsohkihda dihp, kalikamwe de pohnsowehla ire wet sohte pahn wiahda mehkot. Iaduwen emen pahn diarada pasepeng ong peidek wet?
Ma aramas sohsohkihda dihp, eri e pahn tepisang wasakis. Tepin ohlo kapikipik en suwed, me karehda e kadaur ong nah seri kan ah irair suwed kan? De dihpo pwarada mwuri? Iahd me e tepiada? Oh ni pali teio, ma dihp ihte kin wia irair ehu liki, kitail kak koapwoaroapwoarki en saledek sang met?
Nin duwen padahk en Hindu, lokolok oh suwed kin uhwong kapikipikda. Emen loaloakong en Hindu kosoia: “Lokolok [de suwed], kin duwehte soumwahu en nan koakon medek me poatopoat, me kin mwekid sang ehu wasa kolahng ehu wasa ahpw sohte kak uhdahn sohla douluhl.” Suwed ni mehlel kin wia kisehn sampah en tohnsampah erein poadoapoad. Ma e tepida mwohn nting poadoapoad en aramas, pasepeng likilik duwen iahd me e tepida uhdahn pahn kohsang wasa ehu me ile sang rehn aramas. Pasapengo uhdahn pahn kohsang rehn Koht.—Melkahka 36:9.
Aramas—Kapikipikda Soh Dipe
Sounpadahk en Hindu Nikhilananda wehkada me kosoipen kapikipikdahn aramas me kohda nan Vedas kin wia karasaraste. Me parekiong met, pali laud en kaudok kan ni pali mese kin kawehwe kapikipiko me ihte soai ehu. Ahpw, mie karepe mwahu oh me pid pelien sains en kamehlele kapikipikdahn tepin ohlo me Paipel kin kosoia.a Nan keioun irelaudo mahsanih: “Koht eri ketin wiahda aramas; e ahpw ketin wiahda aramas rasehng ih. E ketin wiahda ohl oh lih.”—Senesis 1:27.
Ia wehwehn kapikapikda “rasehng Koht”? Iet: Aramas kapikipikda ni mwomwen Koht, ahneki irair kan en Koht—duwehte kopwung pwung, erpit, oh limpoak—me karehong en weksang mahn akan. (Kaparekiong Kolose 3:9, 10.) Irair pwukat kihong ih koahiok en pilada en wia mehkot mwahu de mehkot suwed, e wiahiong ih en wia emen me ahneki insen saledek. Sohte dipen tepin ohlo, sohte suwed de lokolok nan ah mour, ni ahnsou me e kapikipikda.
Siohwa Koht pwilikihdiong pohn tepin ohlo Adam kehkehlik wet: “Ke kak tungoale wahntuhke koaros me mi nan mwetuwelet, ahpw ihte wahntuhken kehsehki aramas dahme mwahu oh dahme suwed me ke sohte pahn tungoale, ma ke pahn tungoale, ke pahn mehkihla rahnohte.” (Senesis 2:16, 17) Ni ah pilada en peik, Adam oh eh pwoudo, Ihp, pahn wahdo kaping oh wahu ong arail Sounkapikadao oh saledek sang dihp. Ni pali teio, wiewiahn sapeik pahn kasalehda ara sohte peikiong kosonned unsek en Koht oh karehong ira soh unsek—dipan.
Adam oh Ihp sohte kapikipikda sarawi. Ahpw, re ahneki irair sarawi kan oh koahiok en wiahda koasoandi pwung kan. Pwehki ara wia sapwellimen Koht kapikipik kan, sohte dipara, de ira unsek. (Senesis 1:31; Deuderonomi 32:4) Ara kapikipikda sohte kauwe onopek mwahu me mie nanpwungen Koht oh lahng oh sampah sangete mahs lau lel ahnsouwo. Eri, iaduwen, dihp tepida?
Tepidahn Dihp
Dihp tepin pwarada nanleng. Mwohn kapikipikdahn sampah oh aramas, Koht ketin kapikada mour ngehnin loaloakong kan—tohnleng kan. (Sohp 1:6; 2:1; 38:4-7; Kolose 1:15-17) Emen tohnleng pwukat kin madamadau laudki pein ah kaselel oh loaloakong. (Kaparekiong Esekiel 28:13-15.) Sang en Koht kaweid ong Adam oh Ihp en neitikihdi seri kan, tohnleng menet kak kilang me ahnsou keren sampah pwon pahn dirkihla aramas pwung kan, oh irail koaros pahn kaudekiong Koht. (Senesis 1:27, 28) Ngehn mour menet inengieng arail kaudek en kohwohng pein ih. (Madiu 4:9, 10) Ah medemedewe ineng wet kahlwalahng ih en alehda ahl sapwung ehu.—Seims 1:14, 15.
Ni ah doadoahngki sineik men pwehn kosoiong Ihp, tohnleng suwedo kosoia me ni en Koht kainapwih sang ira ren dehr tungoale tuhkehn kehsehki aramas dahme mwahu oh dahme suwed, Koht kin koledi sang liho loaloakong me e anahne ahneki. (Senesis 3:1-5) Kosoia soahngen lokaia wet kin wia likamw pwoat—wiewiahn dihp. Ni ah kosoia likamw wet, tohnlengo wiahkihla pein ih me dipan men. Imwilahn met, e adanekihla Tepil, sounlikamw, oh Sehdan, emen sounpelian Koht.—Kaudial 12:9.
Lokaia widing en Sehdano kamwekidada Ihp. Ni ah likiala en Sounkasongosongo lokaia kan, liho mweidala pein ih en lohdi oh en tungoalehda wahn tuhke kainapwo. Ah pwoudo, Adam, iangala ih tungoalehda wahn tuhkeo, oh ira koaros eri wiahla me dipan kan. (Senesis 3:6; 1 Timoty 2:14) E sansal me, ni ara pilada en sapeik ong Koht, atail tepin pahpa oh nohno katiasang kilel en unsek oh wiahkihla pein ira me dipan kan.
Iaduwen kadaudek en Adam oh Ihp kan? Paipel kawehwehda: “Dihp tepidohng sampah sang rehn aramas tehmen, ahpw tialahng mehla. Eri, mehla lelohngehr aramas koaros, pwe aramas koaros dipadahr.” (Rom 5:12) Kosonned en sohsohkihda irair en pahpa oh nohno doadoahkehr. Adam sohte kak kadaur ong wahnedi kan dahme sohte mih reh. (Sohp 14:4) Pwehki ara sohla unsek, tepin pwopwoudo dipanlahr ni ahnsou me ira wiahda seri kan. Pwehki met, kitail koaros—sohte emen me irairdisang—sohsohkihdaiehr dihp. (Melkahka 51:5; Rom 3:23) Dihp, uhd wahdo suwed oh lokolok. Pil ehu, pwehki dihp, kitail koaros kin mahla oh mehla “pwe pweinen dihp, iei mehla.”—Rom 6:23.
Kadeikpen Loale ‘Kadipe’ de ‘Doarehla’
Pil tehk lipwen dihp ah kin kamwekidada wiewiahn tepin pwopwoudo. Ira pwaindi paliwarara oh song en ruksang Koht. (Senesis 3:7, 8) Dihp eri karehong ira en ahneki pepehm en dipki mehkot, pwunod, oh namenek. Tohnsampah rahnwet kin wehwehki soahngen pepehm pwukat.
Ihs me soh kin nsensuwedla pwehki ah sohte kin kadek ong emen me semwehmwe de kin koluhkihla ah nda lokaia kei me sohte anahne en nda? (Seims 4:17) Dahme karehda kitail kin ahneki soahngen pepehm pwukat? Wahnpoaron Pohl kawehwe me ‘kosonned me ntingdier nan mohngiongatail.’ Ma kadeikpen loaletail saikinte koinsla, eri kauwehla kosonned pahn karehda pingiping loaletail. Ihme ngilen kadeikpen loaletail kin ‘kadipe’ de ‘doarei’ kitail. (Rom 2:15; 1 Timoty 4:2; Taitus 1:15) Mendahki ma kitail pohnese met de soh, loaletail kitail ahneki pepehm en sapwung, pepehm en dihp!
Pohl kin wehwehki pein ah lamalam dipan. E wehkada: “Eri, I diarada me soangen koasoandi wet kin doadoahk rehi: ni ahnsou me I kin inengieng wia dahme mwahu, mehkot me suwedte me mie me I kak pilada. Nan kapehdi kin perenkihda kosonned en Koht. Ahpw I kin kilang ehu soangen koasoandi tohrohr me kin wia eh doadoahk ni paliwereiet-ehu soangen koasoandi me kin uhwong kosonnedo me mohngiongih kin pwungki. Koasoandi tohrohr wet karehiong ei selidi pahn kosonned en dihp me kin wia doadoahk ni paliwereiet. Uhdahn aramas paisuwed men ngehi!” Ihme Pohl kalelepek: “Ihs me pahn kapitiehla sang nan paliwar wet me kin kahluwalahng ie mehla?”—Rom 7:21-24.
Saledeksang Dihp—Iaduwen?
Emen me loaloakong kosoia: “Saledek nan tiahk en Hindu, iei saledek sang ipwidi oh mehla pwurpwurehng.” Pwehn apwaliala ire wet, pelien lamalam en Buddhist kin pil idialahng Nirvana—irair en manokehla dahme uhdahn kin wiawi kohkohlahte. Pwehki pelien lamalam en Hindu sohte kin padahngki sohsohn dihp, re kin inoukihte en pitsang mour.
Ni pali teio, saledek me Paipel kin kihda kin imwikihla irair dipan ah uhdahn pahn kohsang. Mwurin ah kalelepengki duwen iaduwen e pahn saledek sang dihp, wahnpoaron Pohl pousehla sapeng: “Kalahngan ong Koht, me kin ketin kapwaiada met rehn atail Kaun Sises Krais!” (Rom 7:25) Ehi, saledeko pahn kohsang rehn Koht ki Sises Krais.
Nin duwen me Rongamwahu en Madiu kasalehda, “Nein-Aramas,” Sises Krais, kohdo “pwe en tounmeteikihla moure, pwe me ngeder en maiauda.” (Madiu 20:28) Nin duwen me kileledi nan 1 Timoty 2:6, Pohl ntingihdi me Sises “ketin meirongkilahr pein ih pwehki koaros.” Lepin lokaiao “tomw” kin wehwehki pwainla pweinen me seldi kan pwehn saledekla. Ire mehlelo me e wia tomw pahrek ehu kin kasalehda imwila konehng en pweineo ah katouparekihla kosonned en tenek pwung. Ahpw iaduwen mehlahn ohl emen kak wia “tomw parek ong koaros”?
Adam netkihla tohnsampah koaros, iangahki kitail, nan dihp oh mehla. Pweineo, de kalokpe, me e pwainkihla iei ah mour unsek en aramas. Pwehn pwaindi met, ehu mouren aramas unsek—tomw ehu me parekiong—anahne en pwainla. (Eksodus 21:23; Deuderonomi 19:21; Rom 5:18, 19) Pwehki sohte aramas emen me unsek me kak kihda tomw wet, Koht, nan sapwellime erpit poatopoat, ritingada ahl en pitsang ire wet. (Melkahka 49:6, 7) E kawekila mour unsek en sapwellime Iehroso sang nanleng ong nan kapehden lih meipwon men pohn sampah, oh mweidong en ipwidi nin duwen ohl unsek men.—Luk 1:30-38; Sohn 3:16-18.
Pwehn kak kapwaiada doadoahk en pwainda tohnsampah, Sises anahne kolokol mour mwakelekel ahnsou ko koaros me e momour pohn sampah. E kapwaiada met. Ih eri mehla nin duwen meirong tomw ehu. Ni ahl wet Sises kihda koapworopwor me kesempwalpen mouren aramas unsek men—pein aho—pahn mie pwehn pwainla nin duwen tomw ehu doarepen tohnsampah.—2 Korint 5:14; 1 Piter 1:18, 19.
Dahme Tomw En Krais Kak Wiahiong Kitail
Meirong tomw en Sises kak kapai kitail ahnsouwet. Ni atail kasalehda atail pwoson meirong tomw wet, kitail kak paikihda kesihnen mwakelekel ehu mwohn Koht oh kak mihla pahn epwel limpoak oh keneinei en Siohwa. (Wiewia 10:43; Rom 3:21-24) Kitail endehr toutoukihla pepehm en dipki dihp kan me kitail wiahda ahpw kitail kak ni saledek pekih mahk rehn Koht pwehki tomwo.—Aiseia 1:18; Epsos 1:7; 1 Sohn 2:1, 2.
Nan rahn akan me kohkohdo, tomwo pahn karehda en mie kamwahulahn irair soumwahu en tohnsampah me dihp karehda. Kaimwseklahn pwuhk en Paipel kin kasalehda duwen “pilen komour” me pwilipwil sang ni mwoalen Koht. Ni keilen pillapo dirkihla tuhke me teh kan “kin wiahla wini mehn kamwahuwiala tohn wehi kan.” (Kaudial 22:1, 2) Ni karasaras, Paipel wasaht kin kosoia duwen koasoandi kaselel en Sounkapikadao me pahn kasaledek tohnsampah sang dihp oh mehla kohkohlahte me poahsonda pohn meirong tomw en Sises.
Kasansal en kokohp kan nan pwuhk en Kaudial pahn ahnsou keren pweida. (Kaudial 22:6, 7) Eri me mohngiong pwung kan koaros pahn unsekla, irail pahn “maiaudahsang mouren liduwih mehla.” (Rom 8:20, 21) Met soh pahn kamwekid kitail en men sukuhlki laud duwen Siohwa Koht oh sapwellime Ohl loaloapwoato, Sises Krais, me wiahla tomwo?—Sohn 17:3.
[Nting tikitik me mi pah]
a Kilang pwuhko Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation?, ntingda sang Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Kilel nan pali 6]
Adam wahdohng tohnsampah dihp oh mehla
[Kilel nan pali 7]
Meirong tomw en Sises wahdo kamaiau sang dihp oh mehla