Rahnen Siohwa Kerendohr
“Kumwail me mah kan, kumwail rong; oh aramas teikan koaros nan sahpwo, kumwail pil rong.”—SOEL 1:2, New World Translation.
1, 2. Pwehki irair dahieu nan Suda me karehong Siohwa en kamwekidada Soel en wia ah kokohp kehlailo?
“RAHNEN Kauno (Siohwa) kerendohr, rahn me Wasa Lapalap pahn ketikihdo mehn kamwomwala wasa. Ia pahn uwen kamasepwehk en rahno!” Ia uwen met kin wia pakair kehlail ehu! Met iei sapwellimen Koht rohng ong sapwellime aramas kan me sapwellime soukohp Soel pakairki.
2 Mahsen ko en Soel 1:15 kin ntingdi nan Suda, ele mpen pahr 820 B.C.E. Dohl akan me dirki tuhke kin ahnsouwo kalinganada sahpwo. Wahn tuhke oh pilawa me inenen rek. Sahpw akan me neirail mahn akan kin mwengesang ie me laud oh audaudki dihpw tohto. Ahpw mendahki met, mie mehkot me sapwung. Kaudok en Paal kin rekla nan Serusalem oh nan sapwen Suda. Aramas kan kin wia kamadipw katairong kan ong Koht likamw menet. (Pil tehk 2 Kronikel 21:4-6, 11.) Siohwa pahn mweidong met en pousehla wiawi?
3. Dahme Siohwa panawihki, oh ong dahieu me wehi kan en kaunopong?
3 Paipel kin kasalehda ni sansal pasapengo nan pwuhken Soel. Siohwa Koht pahn kawauwihala sapwellime kaunda unsek en lahng oh sampah oh kasarawihla mware sarawi. Sapwellimen Siohwa rahn lapalapo kerendohr. Koht pahn ahnsouwo kadeikada wehi kan koaros nan “wahu patapat en Seosapat.” (Soel 3:12) Mweidong irail en kaunopadahng mahwen ong Me Lapalapie, Siohwa. Kitail pil kilikilangwohng rahn lapalap en Siohwa. Ihme kitail en kilang ni keneinei mahsan kan en kokohp en Soel ong atail ahnsou oh mahsie.
Lohdi Pahn Pelin Loukust
4. Ia uwen laud en wiewiao me Soel panawihki?
4 Ki sapwellime soukohpo, Siohwa mahsanih: “Kumwail me mah kan, kumwail rong; oh aramas teikan koaros nan sahpwo, kumwail pil rong. Ia duwe, mie mehkot wiawiher nan amwail mwehiet, de nan mwehin samamwail ako, me rasehng wiawi wet? Kumwail padahkihong noumwail seri kan duwe; noumwail seri kan ahpw pahn padahkihong neirail seri kan ahpw pahn padahkihong neirail seri kan, oh nein neirail seri kan ahpw pahn uhd padahkihong dihen mwuhr kan.” (Soel 1:2, 3, NWT) Me mah kan oh aramas kan koaros pahn kasik mehkot me saikinte wiawi nan arail mour de ni mwein arail papah kahlap akan. Mehwet pahn inenen kapwuriamwei me koasoipen pahn wiawihong dih kesiluh! Dahkot wiewia kapwuriamwei wet? Pwehn esehda duwen met, kitail en medewehla me kitail mih ni mwein Soel.
5, 6. (a) Kasalehda kalokolok me Soel kohpada. (b) Ihs me wia utupen kalokoloko?
5 Rong! Soel rongada ngihl laud en mehkot sang wasa doh. Nanleng rotala, oh ngihlo wie lalaud ni en rotoroto kipehdi wasa koaros. Eri, depwek ehu me rasehng ediniei ahpw wie kohkohdi. Met iei pelin loukust rar kei. Oh ia uwen ohla laud me re wiahda! Tehk ahnsouwet nan Soel 1:4. Kaidehn soangen loukust kan me kin pihrte me audehda pelin loukust pwukat. Soh! Me iang nan pelin loukust pwukat iei soangen loukust kan me kin kerep oh sohte kin pihr. Kisiniengo me ipiriraildo, ihme re mwadang pwarkihda, oh ngilen arail lusuluseli kin rasehng ngilen weren nansapw en mahwen kan. (Soel 2:5) Pwehki re sohte kin med, re kak mwadangete kangasang tuhkehn wasa ehu kahrehong en wiahla sapwtehn ehu.
6 Oh me pil iang pelin loukust pwukat iei limwehdi kan me saikinte wiahla lipahrourou kan. Pelin limwehdi kan kak ekis ekis kangasang tehn tuhke, lau sohla tehn tuhkeo. Oh dahme re luhwehkihdi, loukust kan kin kangala. Oh dahme loukust kan kin luhwehkihdi, koakoarot kan kin kanekehla. Ahpw tehk met: Nan Soel 2, iretikitik 11, Koht kin kasalehda me pelin loukust ko iei “sapwellime karis en sounpei.” Ehi, ih iei Utupen kalokolok kan sang rehn loukust ko me pahn kauwehla sahpwo oh karehda lehk lapalap. Iahd? Mwohnte “rahnen Siohwa.”
“Pirida, Kumwail Me Kamamsakau kan”!
7. (a) Ia irair en kaunen lamalam kan en Suda? (b) Iaduwen kaunen lamalam kan en Kristendom rahnwet kin mih nan irair ehu me duwehte irair en kaunen lamalam kan en Suda?
7 Kaunen lamalam kan en Suda, me wia pwihn ehu me kin pehm me re sohte pwukoahki mehkot, kin katohrohrla ong kehkehlik me kohda: “Kumwail me kin kamamsakau, kumwail pirida oh sengiseng; kumwail me kin nim wain, kumwail pil sengiseng; pwe kreip, mehn wiahda wain kapw, mwomwlahr.” (Soel 1:5) Ehi, irail me kamamsakau kan en Suda ni pali ngehn kin ale kehkehlik en “pirida,” en sarasang ahr sakau. Ahpw endehr lemeleme me met ihte poadoapoad en mahs. Ahnsouwet, mwohn rahn lapalap en Siohwa, kaun kan en pelien Kristendom ni karasaras inenen dirkihla wain me karehda ren pohnsehsehla kehkehlik wet sang rehn me Keieu Lapalap. Ia uwen arail pahn pwuriamwei ni ahnsou me rahn lapalap oh kamasepwehk en Siohwa pahn kasarahsang arail sakau ni pali ngehn!
8, 9. (a) Iaduwen Soel kasalehda duwen loukust kan oh lipwen arail kalokolok? (b) Rahnwet, ihs me loukust kan kin mwete?
8 Kilang pelin loukust laud wet! “Pelin loukust ngeder ehu kauwehlahr sapwatailo; re me kehlail oh ngeder mehlel, ngihrail kan me keng, rasehng ngihn laion. Re kamwomwalahr atail mwetin wain kan, oh pil kangalahr atail tuhke pik kan. Re rerehsangehr kilin tuhke kan lao pwetepwetala. Eri, kumwail sengiseng, kumwail aramas akan, rasehng serepein men me kin mwahieiki ohl emen me e inoun pwopwoudiong eh mehlahr.”—Soel 1:6-8.
9 Met kin wiahte kokohp en “wehin” loukust ehu me kipehdi Suda? Soh, mie mehkot laud likin met. Ire riau pwukat koaros nan Soel 1:6 oh Kaudiahl 9:7 kin kasalehda me sapwellimen Koht aramas kan kin mwete loukust kan. Pelin loukust kan rahnwet iei sapwellimen Siohwa karis en loukust keidi kan, me ahnsouwet iangalahr nein Sises “sihpw teikan” en irail meh 5,600,000. (Sohn 10:16) Komw soh perenki iang kisehn pokon kalaimwun wet en tohnkaudok kan en Siohwa?
10. Ia lipwen en loukust kan kaloke Suda?
10 Nan Soel 1:9-12, kitail kin wadek duwen lipwen kalokolok en loukust kan. Ehu pelin loukust kin kohkohla, a ehu kin uhd kohdo oh kauwehla douluhl sahpwo. Sohla wahn pilawa kan, oh sohla wain, oh pil sohla leh, me karehong samworo salelepek kan en sohte kak pousehla wia ahr doadoahk kan. Pwelen sahpwo pil mwahmwahiei, pwehki loukust kan kangasangehr ah wahn wihd oh parli kan, oh wahn tuhke kan. Pwehki mwetin wain kan ohlahr, solahr wain ong irail ko me kin niminim wain ong Paal me pil sakaulahr ni pali ngehn.
“Kumwail Samworo kan, Kumwail Pwuhriong Nan Likoun Nsensuwed oh Mwahiei”
11, 12. (a) Ihs nan rahnwet me kin kose me dene irail iei samworo en Koht? (b) Iaduwen kaun en lamalam kan en Kristendom mwekidkihda kalokolok en loukust kan en rahnwet?
11 Rong sapwellimen Koht rohng ong irail samworo salelepek kan: “Kumwail samworo kan, me kin patohwanda meirong pohn pei sarawio, kumwail pwuhriong nan likoun nsensuwed oh mwahiei.” (Soel 1:13) Ni tepin pweidahn kokohp en Soel, samworo en Lipai kan kin wia meirong ni pei sarawio. Ahpw iaduwen pweida me pahn ikmwuri wiawi? Rahnwet, kaun en lamalam kan en Kristendom kin pein alehda manaman en papah ni pei sarawi en Koht, oh kin kose me re wia sapwellime sounpapah de sapwellime “samworo kan.” Ahpw, dahme wiawi ahnsouwet me kahrehda sapwellimen Koht loukust kan en rahnwet kin mwekimwekidki?
12 Ni ahnsou me “samworo kan” en Kristendom kin kilang sapwellimen Koht aramas kin wiewia arail kalohk oh rong peneu en kadeik me re kin wahseli, re kin salohda. Re kin poakih nan mwaremwarerail pwehki arail kadongodongki oh lingeringerki ohla laud me rong en Wehio wiahiong irail. Oh re mwahiei ni en tohnarail mwomwohdiso kin sohla iang irail. Pwehki ni karasaras sohla dihpw nan arail wasahn kamwenge neirail tohnmwomwohdiso, re kin mih nan likoun nsensuwed oh mwahmwahiei erein pwohng ehu pwon, sengisengki pwe sohla neirail mwohni. Ahnsou keren, re pil pahn luhs sang arail doadoahk kan! Ni mehlel, Koht padahkiong irail en mwahmwahiei erein pwohngo pwon pwehki arail kasorala kerendohr.
13. Kristendom pahn peikiong peneu en Siohwa nin duwen pwihn ehu?
13 Nin duwen me Soel 1:14 kasalehda, koapworopwor tehieu me re ahneki iei en koluhla oh likweriong “Siohwa pwehn sewese irail.” Kitail kak kasik me pwihn en kaun en lamalam kan koaros en Kristendom pahn sohpeilahng Siohwa? Soh! Ele pahn miehte aramas kan nanpwungarail me pahn peikiong peneu en Siohwa. Ahpw irair en duhpek en pali ngehn en kaunen lamalam pwukat oh tohnarail mwomwohdiso nin duwen pwihn ehu pahn mihmihte nan irair wet. Soukohp Eimwos kohpada: “Eri, ahnsou ehu pahn kohdo me I pahn kadaridiong pohn sahpw wet lehk lapalap. Aramas akan pahn duhpekla, ahpw kaidehk duhpek en men kang pilawa; re pahn men nimpilda, ahpw kaidehk duhpek en pihl. Pwe re pahn men tungoalehda oh nim ehu mahsen en sang rehn Kauno (Siohwa). Ngehi, Kauno (Siohwa), Wasa Lapalahpie, me mahmahsen.” (Eimwos 8:11) Ni pali teio, ia uwen atail kin kalahnganki kamadipw wih en pali ngehn me Koht ni limpoak ketikihdohki “ladu lelepek oh loalokong”!—Madiu 24:45-47.
14. Dahme kalokolok en loukust kin pakairki?
14 Kalokolok kan sang rehn pelin loukust kan kin wia mwomwen pakair ehu ong dahme pahn wiawi. Pakairki duwen dahkot? Soel ni sansal padahkiong kitail oh mahsanih: “Rahnen Kauno (Siohwa) kerendohr, rahn me Wasa Lapalap pahn ketikihdo mehn kamwomwala wasa. Ia pahn uwen kamasepwehk en rahno!” (Soel 1:15) Sapwellimen Koht karis en loukust kan nan sampah pwon rahnwet me kipehdier wasa koaros kin sansal kasalehda me rahn lapalap oh kamasepwehk en Siohwa kerendohr. Ni mehlel, me mongiong mehlel kan koaros kin kilikilangwohng rahn tohrohr en kadeiko ni ahnsou me kadeik en Koht pahn wiawihong me suwed kan oh Siohwa pahn kana nin duwen Kaun Lapalap en lahng oh sampah.
15. Pwehki sahpwo mihla nan irair suwed, iaduwen irail ko me peikiong peneu kan kin mwekidki met?
15 Nin duwen me Soel 1:16-20 kasalehda, sohla mwenge nan Suda en mahsie. Peren pil sohla mie. Imwen nahk kan tehnlahr oh imwen nak pahn anahne kamwermwerdi. Pwehki loukust kan kangasangehr dihpw en sahpwo, kou kan kin wie weriwerki ar nsensuwed oh pelin sihpw kan salongalahr. Ia uwen met wia ohla laud ehu! Nanpwungen soangen irair wet, dahme wiawiong Soel? Nin duwen me iretikitik 19 kasalehda, e mahsanih: “Maing Kauno (Siohwa), I pahn likweriong komwi.” Pil duwehte rahnwet, me tohto kin rong peneu sarawi kan oh likweriong Siohwa Koht ni pwoson.
“Rahnen Siohwa Kerendohr”
16. Dahme kahrehda “tohnsahpwo” kin rerrer?
16 Rong kehkehlik wet sang rehn Koht: “Kumwail peuk sowi nan Saion, pohn dohl sarawien Koht. Kumwail rerrer, kumwail mehn Suda kan.” (Soel 2:1) Dahme kahrehda re mwekid ni ahl wet? Kokohpo sapengla: “Rahnen Kauno (Siohwa) kerendohr. Rahno pahn rotorot oh kansensuwed, e pahn mahliok oh depwekin. Pelin loukust ngeder kan kin kohkohdo, rasehng rotorot me kipehdi nahna kan.” (Soel 2:1, 2) Mie irair en karuwaru me kin pidada rahn lapalap en Siohwa.
17. Iaduwen sahpwo oh aramas kan en Suda mwekidki kalokolok en loukust kan?
17 Medewehla duwen lipwen soukohpo kasansalo ni en loukust kan karehong wasa ehu me duwehte mwetuwel en Ihden en wiahla sapwtehn ehu. Rong duwen mwomwen pelin loukust kan: “Re mwomwen oahs; re kin tang duwehte oahs en mahwen. Ngilen ar lusulusseli pohn nahna kan rasehng ngilen werennansapw en mahwen de ngilen dihpw meng eh kin lulda. Re ireklahr rasehng lapalahn karis ehu me onopadahr ong mahwen. Ni arail kohkohdo, aramas koaros kin masepwehkada, oh masarail kin poh reireila.” (Soel 2:4-6) Erein kalokolok en pelin loukust kan ni mwein Soel, weirek en tohnkaudok kan en Paal kin laudla, oh arail pwunod kin sansalda pohn meserail kan.
18, 19. Iaduwen wiewiahn sapwellimen Koht aramas kan rahnwet kin duwehte kalokolok en loukust ehu?
18 Sohte mehkot me kak kauhdi loukust kan. Re kin tang “duwehte ohl kehlail kan” oh re kin pil doudahng pohn kehl kan. ‘Re kin kohweite kauwehla wasahn poadoandoar kan, oh sohte mehkot kak kapweiekiraildi.’ (Soel 2:7, 8) Ia uwen met wia kasansal en sapwellimen Koht pelin loukust kan ni karasaras rahnwet! Pil, nan rahnpwukat, sapwellimen Siohwa karis en loukust kan kin kohkohweite mwowe. Sohte “kehl” en pelian me kak kauhdi irail. Re sohte kin kahmahmkihla arail pwoson Koht ahpw re pil kak mehkihla arail pwoson, duwehte Sounkadehde kid kan me kin ‘pwupwediong pahn kanengen kasik kan’ pwehki arail sohte men pwongih Hitler erein kaundahn mehn Nazi kan en Sehmen.
19 Sapwellimen Koht karis en loukust kan rahnwet wiahdahr kadehde mwuledek nan “kahnimw” en Kristendom. (Soel 2:9) Re wiahier met nan sampah pwon. Re kin wohnoweite daurdi mehn koarompwa koaros, ni arail kin pidelong nan ihmw rar kan, oh kin kalohk ong aramas kan nanial akan, oh pil kalohk ong irail doadoahngki telephone, oh pil kalohk ong irail ni ahl sohte lipilipil pwehn pakairki rong en Siohwa. Ni mehlel, re kihpesengehr pwuhk en Paipel lik kei oh pahn pil kihla pwuhk tohto nan arail doadoahk en kalohk me sohte kin uhdi—ong wehi pokon oh sang ihmw lel ihmw.—Wiewia 20:20, 21.
20. Ihs me utung loukust kan en rahnwet, oh ia imwilahn met?
20 Soel 2:10 kasalehda me ngeder en pelin loukust ehu kin rasehng depwek me kin karotehla ketipino, oh maramo, oh usu kan. (Pil kilang Aiseia 60:8.) Mie peikidpen ihs me karehdo karis en loukust wet? Pohnangin ngilen mensiek pwukat, kitail rong mahsen pwukat en Soel 2:11: “Kapitien Kauno (Siohwa) kin ngiringirisek ni eh kin ketin mahseniong sapwellimen kariso. Sounpei ko me kin peikiong me ngeder oh kehlail. Meid kamasapwehk rahnen Kauno (Siohwa)! Ihs me kak pitsang?” Ehi, Siohwa Koht kin ketin kadaredo sapwellime karis en mahwen en loukust kan ahnsouwet—mwohn sapwellime rahn lapalapo.
“Siohwa Sohte Kin Ketin Pwapwand”
21. Dahme pahn imwikihla ni ahnsouwo me ‘rahnen Siohwa pahn kohdo duwehte lipirap men’?
21 Duwehte Soel, wahnpoaron Piter kin pil koasoia rahn lapalap en Siohwa. E ntingihdi: “Eri, Rahnen Kauno (Siohwa) pahn leledo duwehte lipirap emen. Ni rahno, lahng pahn sohrala ni ngihl kamasepwehk, audepen pahnlahng pahn roangala, ohkihla kisiniei, oh sampah iangahki audepe kan koaros pahn sohrala.” (2 Piter 3:10) Pahn manaman en Sehdan me Tepil, koperment suwed en “lahng” kin kaunda “sampah” me iei tohnsampah me dohsang Koht. (Episos 6:12; 1 Sohn 5:19) Lahng oh sampah wet ni karasaras sohte pahn pitsang engieng sarawio erein rahn lapalap en Siohwa. Ahpw re pahn wilialikihdi “lahng kapw oh sampah kapw, wasa me pwungen kalahngan en Koht pahn poadada ie poatopoat, duwen eh ketin inoukidahr.”—2 Piter 3:13.
22, 23. (a) Iaduwen atail pahn mwekidki en Siohwa kadek kalahngan kasalehda kanengamah? (b) Iaduwen atail en mwekidki kerendohn rahnen Siohwa?
22 Ki mehn koarompwa koaros nan rahnwet oh kasongpen atail pwoson, kitail kak katiasang karuwaru en atail ahnsou. Ahpw nin duwen pelin loukust kan ni karasaras kin wohnoweite mwowe, aramas tohto kin mwekidiki rongen Wehio. Mendahki Koht me ketin mweidong met, kitail endehr pingkihda sapwellime kanengamah oh lemeleme me e ketin pwapwand. “Kauno (Siohwa) sohte kin ketin pwapwand ni wiepen sapwellime inou, duwen ekei ar kin lemeleme. Ahpw e kin ketin kanengamahiong kumwail, pwehki eh sohte kin ketin kupwurki emen en lekdekla, pwe e kin kupwurki koaros en wiliakapwala oh sohpeisang nan diparail kan.”—2 Piter 3:9.
23 Nin doken atail awiawih rahn lapalap en Siohwa, kitail en kapwaiada mahsen en Piter me kileledi nan 2 Piter 3:11, 12: “Eri, ma mehpwukat pahn ohla nin duwen met, a ia duwen kumwail, soangen mour dah me konehng en kin weweidki? Amwail mour uhdahn pahn konehng en kin mwakelekel oh kasarawihong Koht, nin doken amwail kasikasik sapwellimen Koht Rahno, oh wia uwen me kumwail kak pwe en kamwadangahdo—Rahno me lahng pahn roangala oh ohkihla kisiniei, oh audepen pahnlahng pahn peikipeseng karakar mwuledek!” Mwekid pwukat oh wiewia pwukat ni mehlel iei me kitail en peipeiante sapwellimen Siohwa karis en loukust kan ni atail pahn ahnsou koaros iang kisehn kalohkiseli rongamwahu en Wehio mwohn imwio leledo.—Mark 13:10.
24, 25. (a) Iaduwen ahmw mwekidki kapai en iang kisehn doadoahk me sapwellimen Siohwa karis en loukust kan kin wiewia? (b) Peidek katapan dahieu Soel kapwarehda?
24 Sapwellimen Koht karis en loukust kan sohte pahn kauhdi arail doadoahk lau rahn lapalap oh kamasepwehk en Siohwa pahn tepida. Pwehki kehl en loukust kan me sohte me kak kauhdi arail doadoahk kin wia mehn kadehde me rahnen Siohwa kerendohr. Komw soh perenki en iang papah nanpwungen sapwellimen Koht loukust keidi kan oh iengarail kan ni kaimwseklahn kalokolok mwohn rahn lapalap oh kamasepwehk en Siohwa?
25 Ia uwen rahnen Siohwa pahn lapalap! Ihme e sohte kapwuriamwei peideko me pwarada: “Ihs me kak pitsang?” (Soel 2:11) Peidek wet oh peidek tohto teikan pahn sansalda nan artikel riau en mwuhr.
Komw Kak Kawehwehda?
◻ Dahme kahrehda Siohwa kin ketin panawihki Suda kalokolok en mensiek ehu?
◻ Ni pweidahn kokohp en Soel rahnwet, ihs me kin wia sapwellimen Siohwa loukust kan?
◻ Iaduwen kaun akan en Kristendom kin mwekidki kalokolok en loukust kan, oh iaduwen ekei irail kak pitsang imwila suwedo?
◻ Ia uwen laud en kalokolok en loukust kan erein pahr 1900, oh lau lel iahd me e pahn wiawihte?
[Kilel nan pali 16]
Kalokolok en mensiek kan kin wia mwomwen pakair ehu en mehkot me suwed sang met
[Credit Line]
Tuhke me loukust kangala teh kan: FAO photo/G. Singh
[Kilel nan pali 17]
Siohwa Koht me kamwekidih kalokolok en loukust kan nan rahnwet
[Credit Line]
Loukust: FAO photo/G. Tortoli; diren loukust: FAO photo/Desert Locust Survey