Atail Pai Kesempwal Kan Nan Sah Pwehl Kan
“Ahpw kiht me kin ahneki pai kesempwal wet, se rasehng sah pwehl kan me kopwukopw oh kehohla; eri met pwe en kadehdehda duwen manaman lapalap eh uhdahn sapwellimen Koht, a kaidehk aht.”—2 KORINT 4:7.
1. Iaduwen mehn kahlemeng mwahu en Sises kak kangoange kitail?
NIN DOKON Siohwa kaiahne Sises nin sampah, Sises pein kilangada luwet en aramas akan. Eh wia mehn kahlemeng mwahu en kolokolte eh lelepek kin kangoange kitail! Wahnpoaron Piter padahkiong kitail: “Pwe ong ni met me Koht ketin malipehkinkumwaildo; pwe duwen pein Krais eh lokolongkin kumwail oh ketikihong kumwail karasepe mwahu, ih pil duwen amwail pahn idawehn oh kahlemengih.” (1 Piter 2:21) Sises kalowehdi sampah sang ni eh mweidong Koht en kaiahne ih. E pil kin kakehle sapwellime wahnpoaron kan en pil kalowehdi sampah. (Wiewia 4:13, 31; 9:27, 28; 14:3; 19:8) Oh ni kaimweseklahn e koasoiong irail, e kihong irail kangoang laud! E mahsanih: “I padahkihong kumwail mepwukat pwe kumwail en ahneki popohl ni amwail miniminiong ie. Sampah pahn kalokei kumwail, ahpw kumwail koapworopwor, pwe I kalowedier sampah.”—Sohn 16:33.
2. Me kin weksang maskun en tohnsampah kan, marain dahieu kitail alehdi?
2 Ni ahlohte, mwurin wahnpoaron Pohl ah kasalehda wekpeseng en soangen maskun me kin kohdosang rehn “koht suwed en sampah wet” oh “marain en Rongamwahu,” e kin koasoia duwen atail doadoahk kesempwal en kalohk: “Ahpw kiht me kin ahneki pai kesempwal wet, se rasehng sah pwehl kan me kopwukopw oh kehohla; eri met pwe en kadehdehda duwen manaman lapalap eh uhdahn sapwellimen Koht, a kaidehk aht. Soangen apwal koaros kin lel kiht, ahpw se sohte kin ohkihla; se kin mihla nan peikasal ekei ahnsou, ahpw e sohte kin kauwehla aht koapworopwor; mie aht imwintihti tohto, ahpw se sohte mwahn kin kelehpwla; oh ekei ahnsou paliwarat lellel, se ahpw sohte ohla douluhl.” (2 Korint 4:4, 7-9) Mendahki kitail duwehte “sah pwehl kan” me kopwukopw oh kehohla, Koht kin kaiahne kitail ki sapwellime ngehn sarawi pwe kitail en kak kalowehdi ahn Sehdan sampah.—Rom 8:35-39; 1 Korint 15:57.
Kaiahn me Kohieng Mehn Israel kan en Mahs
3. Iaduwen Aiseia kawehwehda duwen wiawihdahn wehin mehn Suhs akan?
3 Siohwa sohte kin ihte kaiahne aramas akan ahpw e pil kak kaiahne wehi kan. Karasepe ieu, ni ahnsou me mehn Israel kan en mahs kin mweidong Siohwa en kaiahne irail, re kin pweida mwahu. Ahpw mwuhr, re keptakaila oh sapeikiong Koht. Met imwikihla Sounwiepen Israel en wahdohng Israel “paisuwed”. (Aiseia 45:9) Nan kawaluh en senturi B.C.E., Aiseia patohwanohng Siohwa duwen dipen mehn Israel kan: “Ahpw komwi me samat, Maing Kaun [“Siohwa,” New World Translation]. Se rasehng pwehl, a komwi sounwia sah. Komwi me ketin wiaikitada, . . . oh wasa koaros me se kin kesempwalki, ohlahr douluhl.” (Aiseia 64:8-11) Israel me wiawihda nin duwen sah ehu me konehng Siohwa en pwalangpeseng.
4. Soangen karasaras dahieu me Seremaia wia?
4 Sounpar epwiki mwuri, ni rahnen kadeik kerendohr, Siohwa padahkiong Seremaia en ale sahen pwehl ehu oh iang ekei aramas mah kan en Serusalem kohlahng ni wahun Innom oh padahkiong irail: “Kauno [“Siohwa,” NW] eri mahsanihong ie I en kauwehla saho mwohn mesen irail ko me iang ie kohla, oh I en patohwanohng irail dahme Kauno [“Siohwa,” NW], Wasa Lapalahpie, ketin mahsanih: ‘I pahn kauwehla aramas pwukat oh kahnimw wet nin duwen omw kauwehla sahen pwehl, me sohte kak pwurehng wiawihda.’”—Seremaia 19:10, 11.
5. Ia uwen laud sapwellimen Siohwa kadeik ong Israel?
5 Nan 607 B.C.E., Nepukadnesar kauwehla Serusalem oh tehnpas sarawio oh wahlahngirail mehn Suhs akan me luwehdi nan Papilon pwehn selidi wasao. Ahpw mwurin sounpar 70, oh mwurin irail mehn Suhs akan me kalipilipilahng Papilon oh koluhla, re kakehr pwurala oh kauwada sapahl kehlen Serusalem oh tehnpas sarawio. (Seremaia 25:11) Ahpw, nan keieun senturi C.E., wehio pwurehng sohpeiweisang Sounwia Dahl Lapalapo, oh mwuhr irail wiahda dihp me keieu suwed, ni ahnsou me re kemehla sapwellime Koht Ohl. Nan 70 C.E., Koht doadoahngki Wehi Kehlail en Rom me wia sapwellime sounkamaramas en kasorehla koasoandi en mehn Suhs akan, oh pil kasorehla Serusalem iangahki tehnpaso. Siohwa sohte pahn pwurehng kaiahne Wehin Israel nin duwen mehkot “sarawi oh lingan.”a
Kaiahne Wehi Ngehnin Ehu
6, 7. (a) Iaduwen Pohl kin kawehwehda duwen kaiahn en Israel ni pali ngehn? (b) Meh depe irail kan me wiahla pwihn en “doadoahk kesempwal kan,” oh ihs me kin iangala irail?
6 Irail Mehn Suhs akan me kin kamehlele Sises kin ale kaiahn pwehn wiahla poahsoan en wehi kapw ehu, “Israel en Koht,” ni pali ngehn. (Kalesia 6:16) Mahsen en wahnpoaron Pohl me inenen konehng: “Eri, sounwia dahl soh ahneki pwungen pilada soangen pwehl dah me e men doadoahngki; oh pil wiahda dahl riau sang ni nsen pwehl ehu, ehu me kaselel ong ni doadoahk kesempwal akante, a ehu ong mehn doadoahk mwahl akan?”—Rom 9:21-23, NW.
7 Mwurin ahnsou me Sises iasada, e kasansalehda me irail me “kaselel ong ni doadoahk kesempwal akan,” pahn tohtohki meh 144,000. (Kaudiahl 7:4; 14:1) Pwehki Israel en uduk sohte kak kihda aramas me pahn tohtohki meh 144,000, Siohwa kasalehda sapwellime kadek ong aramas akan me kohsang wehi koaros. (Rom 11:25, 26) Mwomwohdiso en Kristian kapwo mwadang kekeirada. Erein sounpar 30, rongamwahu me “padahkpe wiawihongehr aramas akan koaros nin sampah.” (Kolose 1:23) Met kahrehda anahn en kihda epwel mwahu ong mwomwohdiso tohto kan me kihpehpeseng nan ehu ehu wasa.
8. Ihs me tepin iang pwihn en governing body, oh iaduwen pwihn wet wiawihda?
8 Sises kaunopada wahnpoaron 12 pwehn wiahla tepin governing body, oh E kaiahne irail oh pil mehteikan duwen ahr doadoahk en kalohk. (Luk 8:1; 9:1, 2; 10:1, 2) Nan Pendekos 33 C.E., mwomwohdisohn Kristian tepiada wiawihda, oh mwuri, “wahnpoaron kan oh ohl mah ko” iei governing body. Ahnsou werei mwuri, Seims, rien Sises, mendahki ih kaidehn wahnpoaron men, wiahla moangen pwihn wet. (Wiewia 12:17; 15:2, 6, 13; 21:18) Nin duwen me sounpoadoapoad Eusebius koasoia, me wahnpoaron kan lelohng kalokolok oh mwarahkpeseng wasa teikan. Pwehki met, irail akan me iang pwihn en governing body anahne wukila.
9. Wiewia kansensuwed dahieu me Sises kohpadahr me pahn wiawi?
9 Ni imwin keieun senturi, ‘imwintihtio, Tepilo,’ tepida ‘kamwerehdi weren dihpw suwed kei’ nanpwungen war mwahu en “wehin nanleng.” Sises kohpadahr me wiewia kansensuwed wet pahn wiawi lao lel ahnsoun rahk ni “imwin koasoandi wet.” Eri, ‘me lelepek kan pahn lingalingla nan Wehin Samarailo duwehte ketipin.’ (Madiu 13:24, 25, 37-43, NW) Iahd met pahn wiawi?
Kaiahne Israel en Koht nan Rahnpwukat
10, 11. (a) Iaduwen kaiahn en Israel en Koht en rahnpwukat wiawihda? (b) Ia wekpeseng en padahk kan en Kristendom oh Tohnsukuhl kan en Paipel?
10 Nan 1870, Charles Taze Russell wiahdahr ehu pwihn en onop Paipel nan Pittsburgh, Pennsylvania, U.S.A. Nan 1879, e tepdahr wiahda makisihn ehu sounpwong koaros me rahnwet adaneki The Watchtower. Pwihn wet, ahnsouwo adaneki Tohnsukuhl kan en Paipel, dehdehkiher me Kristendom alehdier padahk en pakan kan me sohte kin poasoanda pohn Paipel, duwehte padahk me soul sohte kak mehla, lehn kisiniei, purkatorio, Trinity, oh pepdais en seri pwelel kan.
11 Ahpw kesempwal sang met, aramas pwukat me kin poakohng padahk mehlel kan en Paipel pwurehng kasansalehda padahk kesempwal kan en Paipel, duwehte pwainsapahl en tomwen Sises oh kaiasadahng mour soutuk nan paradais nin sampah meleilei ehu pahnangin Wehin Koht. Kesempwal sang mehpwukat koaros, re kasalehda kesempwalpen kasarawi Siohwa Koht nin duwen Kaunepen Lahng oh Sampah pwon. Tohnsukuhl kan en Paipel pil kamehlele me Kapakap en Kauno pahn kereniong pweida: “Samat me ketiket nanleng: Mwaromwi en sarawihla rehn aramas koaros, Mweiomwi en ketido, Kupwuromwi en kin wiawi nin sampah duwen eh kin wiawi nanleng.” (Madiu 6:9, 10, NW) Arail mour kin poahsoandahsang kaweid en sapwellime Koht ngehn sarawi oh wiahla pwihn en Kristian meleilei kei nan sampah pwon.
12. Iaduwen Tohnsukuhl kan en Paipel dehdehkihda pahr kesempwal ehu?
12 Sang ni en Tohnsukuhl kan en Paipel onopki Daniel irelaud 4 oh kokohp teikan, re kamehlelehier me Krais ketier nan mwoahle nanleng nin duwen Nanmwarki Mesaia kerendohr. Re pil wehwehkidahr me 1914 pahn wia pahro me “ahnsou kileledi ong wehi kan” pahn imwisekla. (Luk 21:24, NW; Esekiel 21:26, 27) Tohnsukuhl kan en Paipel mwadangete kalaudehla arail doadoahk, ni ahr wiahda pwihn en onop Paipel kan (mwuri adaneki mwomwohdiso) nan United States pwon. Lao lel nan pahr 1900, arail doadoahk en kasukuhl en Paipel kohpesengehr lellahng nan Iurop oh Australasia. Met re anahne koasoanehdi mwahu pwihn pwukat.
13. Pwungen kosonned dahieu Tohnsukuhl kan en Paipel alehda, oh doadoahk kesempwal dahieu tepin president en Society wiahda?
13 Pwehn wia mehn kadehde me Tohnsukuhl kan en Paipel ahneki pwung sang pelien kosonned en wia arail doadoahk, Zion’s Watch Tower Tract Society wiawihda nan 1884 nan United States, re koasoanehdi poasen kaun en pwihn wet en mihmi nan Pittsburgh, Pennsylvania. Irail kan me kin kaweidih pwihn wet kin papah nin duwen Governing Body, ni ahr kin apwaliala doadoahk en kalohkiseli Wehin Koht nan sampah pwon. Tepin president en Society, Charles T. Russell, ntingihda pwuhk weneu me oaralap koasoia Studies in the Scriptures oh kin seiloakseli nan sahpw tohto ki rongamwahuwo. E kin pil sewesehki doadoahk en kalohki Wehio me kin wiawi nan sampah pwon nah mwohni kan oh ah kepwe kan me e kihpene mwohn e tepiada ah onop en Paipel. Nan pahr 1916, nindoken Mahwen Lapalap kin wiwiawi nan Iurop, Brother Russell mehla ni ahnsou ehu me e wia ehu seiloak en kalohk. E tohnmeteikihlahr ah mehkoaros ong kekeiradahn kalohkpen Wehin Koht.
14. Iaduwen J. F. Rutherford ‘peiki pei mwahuwo’? (2 Timoty 4:7, NW)
14 Joseph F. Rutherford, me ahnsou mwotomwot kis wia sounkopwung men nan Missouri, uhd wiliandi oh wiahla president. Pwehki ah kin ni eimah utungada padahk mehlel en Paipel, kaun en lamalam en Kristendom kan kin iangala sounpolitic kan oh re doadoahkpene pwehn “song en kauwehla doadoahk en kalohk ni arail doadoahngki kosonned en sahpwo.” Oh pil, ni June 21, 1918, Brother Rutherford oh Tohnsukuhl en Paipel isimen teikan selidi nan imweteng, ki kalokpen arail pahn selki sounpar 10 de sounpar 20. Tohnsukuhl kan en Paipel pelianda koasoandi pwukat. (Melkahka 94:20; Pilipai 1:7) Pwehki karong sapahl me wiawihong irail, re sapwedekla ni March 26, 1919, oh mwuri saledek douluhl sang karaun likamw koaros.b Eksperiens wet me wiawihong irail kaiahne irail en eimah utungada padahk mehlel. Ki sawas en Siohwa, re kin song ahl koaros pwe ren kana nan pei en pali ngehn pwehn lohkiseli rongamwahuwo mendahki uhwong kan sang Papilon Lapalap. Peio kin wiawihte lao lel nan pahr wet en 1999.—Pil tehk Madiu, irelaud 23; Sohn 8:38-47.
15. Dahme karehda pahro 1931 kesempwal nan poadoapoad?
15 Erein pahr kan en 1920 oh 1930, me keidi kan en Israel en Koht kin kaukaulehte ale kaiahn sang ni kaweid en Sounwia Dahl Lapalap. Marain en kokohp kan sang nan Pwuhk Sarawi kin sansalda, ni ah kin kawauwi Siohwa oh idialahng sapwellimen Sises Wehin Meseia. Nan 1931, Tohnsukuhl kan en Paipel perenkihda en alehda ahd kapwo, Sounkadehde kan en Siohwa.—Aiseia 43:10-12; Madiu 6:9, 10; 24:14.
16 oh koakon me oaralap koasoia “Solahr Me Pahn Kapatapatohng!” Iahd wadawado 144,000 unsekla, oh ia mehn kadehdehpen met?
16 Nan pahr kan en 1930 nempehn irail ko me “pilipildahr oh lelepek,” 144,000, mwomwen lelehr ni wadawad wet. (Kaudiahl 17:14; kilang koakon me oaralap koasoia “Solahr Me Pahn Kapatapatohng!”) Kitail sehse me keidi depe me rikirikpene nan tepin pahr kan en Kristian (senturi keieu) oh meh depe me rikirikpene sang nanpwungen “dihpw kan” erein sounpar epwiki kan me Kristendom kin uhwong pwoson mehlel. Ahpw nan 1935, mie sounkalohk 52,465 nan sampah pwon, oh sang nanpwungarail, meh 56,153 kasalehda arail koapworopwor en mour nanleng ni arail tungoale pilawao oh nim waino ni Katamano. Ia koapworopwor en irail me tohto teikan me saikinte rikirikpene?
“Kilang! Pokon Kalaimwun ehu”
17. Wiewia dahieu nan poadoapoad pweida nan 1935?
17 Nan ehu kapokon me wiawi sang ni May 30 lel ni June 3, 1935, nan Washington, D.C., U.S.A., Brother Rutherford wiahda kapahrek kesempwal ehu me oarelap koasoia “Pokon Kalaimwun.”c Pwihn wet, “me sohte aramas kak wadekedi uwen tohto,” pahn sansalda ni ahnsou me kaimwseklahn kileledi en 144,000 en Israel en ngehn kerekerenlahng imwisekla. Irail pwukat pahn pil kasalehda arail pwoson manaman tomw en “ntahn Simpwuhlo,” Sises, oh wia papah sarawi nan sapwellimen Siohwa tehnpas en koasoandi en kaudok. Nin duwen pwihn ehu, re pahn “pitsang kahn kamakam kowahlap,” pwehn sohsohkihla Paradais nin sampah, wasa me “mehla sohla pahn wiawi.” Erein sounpar tohto mwohn kapokono, pwihn wet kin adaneki pwihn en Sonadap.—Kaudiahl 7:9-17; 21:4; Seremaia 35:10.
18. Ni ahl dah kei pahro 1938 kesempwal?
18 Pahr en 1938 me kesempwal ni ah kasansalehda ihs pwihn riau wet. The Watchtower en March 15 oh April 1, 1938 kin audaudki mehn onopo “Sapwellime Pwihn” me mihmi ni pali riau oh kasalehda ni sansal ia koapworopwor en luhwen me keidi kan oh iengerail kan, pokon kalaimwun. Eri, makasihn en June 1 oh June 15 kin audaudki artikel en onop kan me kin koasoia “Pwihn,” me poahsoanda pohn Aiseia 60:17. Pekipek kohieng mwomwohdiso koaros en pekih rehn Governing Body en idiada sang nan pein ehu ehu mwomwohdiso sounpapah kan, oh met kahrehda ren ahneki koasoandi ehu me mwahu, me kohsang rehn Koht. Mwomwohdiso kan wia met.
19 oh footnote. Ire mehlel dah kei me kadehdehda me luhk me kohieng “sihpw teikan” popouslahte ahnsouwet ereinehr sounpar 60?
19 Ripoht me pwarada nan Pwuhk en Pahr en 1939 (1939 Yearbook of Jehovah’s Witnesses) koasoia: “Iengen Krais Sises me keidi kan me momour ahnsouwet nan sampah me malaulau, oh re sohte pahn tohtohla. Irail pwukat kin kileledi nan Pwuhk Sarawi nin duwen ‘luhwen’ nein Saion (sapwellimen Koht pwihn) seri kan. (Kaudiahl 12:17) Kauno kin ahnsouwet kihkihpene ong pein ih sapwellime ‘sihpw teikan,’ irail kan me pahn wiahda ‘pokon kalaimwun.’ (Sohn 10:16) Irail ko me ahnsouwet rikirikpeneier kin wia iengen luhwen me keidi kan, ni ahr kin iang luhwen me keidi kan doadoahk. Sang ahnsouwet kohkohla, irail ko me wiahda ‘sihpw teikan’ pahn tohtohla lau ‘pokon kalaimwun’ pahn rikirikpene.” Luhwen me keidi kan kin ale kaiahn en apwaliala rikirikpenen pokon kalaimwun. Irail pwukat pahn pil ahnsouwet ale kaiahn.d
20. Wekidekla dah kei en koasoandi en Sounkadehdehn Siohwa kan wiawihda sangete nan 1942?
20 Nan January 1942, ni ahnsou me Mahwen Keriau en Sampah keieu kehlail, Joseph Rutherford mehla oh Nathan Knorr uhd wiliandi oh wiahla president. Me tohto kin ni limpoak tamanda president kesilimen en Society pwehki ah wiahda theocratic sukuhl kan nan mwomwohdiso kan oh Sukuhl en Gilead ong kaiahnehda misineri kan. Ni mihding en Society nan 1944 me kin wiawi pak ehu nan pahr koaros, e pakairkihda me audepen nein Society chartero pahn wekidekla pwe irail kan me pahn iang towehda en pilipilda, kaidehn sang ni ahr sawas en kepwe kan, ahpw sang ahr ngehnin. Erein sounpar 30 mwuri, nempehn irail kan me kin iang kalohk tohtohla sang meh 156,299 lellahng meh 2,179,256 nan sampah pwon. Erein 1971 lel 1975, wekidekla teikan me pid koasoandi en Sounkadehdehn Siohwa kan pil anahne wiawihda. Sohla anahnepen ohl emente me wia president en apwaliala doadoahk en Wehio nan sampah pwon. Governing Body, me ahneki emen chairman me kin weliali ahnsou koaros, tohtohla lel meh keidi 18, kereniong elep en irail pwukat ahnsouwet kanekelahr arail mour pohn sampah.
21. Dahme kin poahsoaniada tohn pwihn tikitik en warohng Wehio?
21 Luhwen tohn pwihn tikitiko kin kaiahnkihda kasongosong kan erein sounpar tohto. Re kin peren, pwehki re aleiehr ‘kadehdehn ngehno.’ Sises padahkihong irail: “Kumwail me kin tengeteng rehi nan ahi kahpwal akan; oh I wiahda inou ong kumwail duwehte Semei wiahda inou ong ngehi, me pid wehi ehu, oh kumwail en kak mwenge oh nim ni ahi tehpel nan ahi wehi oh pil iang mwohd ong mwoahl akan, en kopwung keinek eisek riaun Israel.”—Rom 8:16, 17; Luk 12:32; 22:28-30.
22, 23. Iaduwen pwihn tikitik oh sihpw teikan kin kaiahnda?
22 Nindoken nempehn luhwen me keikihdi ngehn kan pohn sampah kin wie malaulaula, brother mah ni pali ngehn kan en pokon kalaimwun kin kohiengehr epwel ngehnin en apwalih kereniong mwomwohdiso kan koaros nan sampah pwon. Oh nin doken kaimwseklahn Sounkadehde keidi mah kan kanekehla arail mour pohn sampah, soupeidi sa·rimʹ en sihpw teikan pahn kaianda mwahu pwe ren kapwaiada pwukoahn epwel nin duwen pwihn en soupeidi nan sampah.—Esekiel 44:3; Aiseia 32:1.
23 Pwihn tikitik oh sihpw teikan koaros kin kaukaule ale kaiahn en wiahla dahl akan ong doadoahk kesempwal. (Sohn 10:14-16) Mehnda ma atail koapworopwor iei en mour nan “lahng kapw” de nan “sampah kapw,” kitail en, ni mohngiong unsek, kapwaiada sapwellimen Siohwa luk: “Kumwail nsenamwahukihla oh pereperenki kohkohlahte mehkan me I pahn wiahda. Serusalem kapw me I pahn wiahda pahn diren peren, oh towe kan pahn kin diren nsenamwahu.” (Aiseia 65:17, 18) Kitail aramas luwet kan en ahnsou koaros papah ni karakarahk, ale kaiahn sang ni “manaman lapalap”—sapwellimen Koht ngehn sarawi!—2 Korint 4:7; Sohn 16:13.
[Nting tikitik kan me mi pah]
a Kihong Kristendom salelepek, me kin mwete Israel en mahs, soangen mahsenohte me pahn kalekehkin irail sapwellimen Siohwa kadeik.—1 Piter 4:17, 18.
b Sounkopwung Manton, emen Roman Catholic me sohte mweidohng Tohnsukuhl kan en Paipel en pwain pwe ren saledekla, mwuri pein ih selidi, pwehki e dipkihda dipen ale mwohni sang aramas me mwahuki ih en wia kopwung sapwung pwe pein irail en pitsang selidi de koasoandi en kalokolok teikan.
c New World Translation of the Christian Greek Scriptures, me kohpeseng nan 1950, doadoahngki lepin lokaia ko “pokon kalaimwun” pwe e kin kawehwehda sansal lepin lokaia ko ni lokaiahn Krihk.
d Nan 1938 irail kan me iang towehda Katamano nan sampah pwon mihmi ni uwen meh 73,420, oh aramas 39,225—persent 53 en irail ko me iang towehda—iang tungoale pilawa oh nim waino. Nan 1998, irail kan me iang towehda Katamano tohtohkihla aramas 13,896,312, oh aramaste 8,756 me iang tungoale pilawa oh nim waino, average me malaulau sang emen me iang tungoale pilawa oh nim wain nan mwomwohdiso 10 koaros.
Komw Tamatamante?
◻ Ni ah mweidohng Semeo en kaiahne ih, iaduwen Sises wia atail Mehn Kalimeng Mwahu?
◻ Kaiahn dahieu me wiawi nan Israel en mahsie?
◻ Iaduwen “Israel en Koht” kin ale kaiahn lau lel ahnsouwet?
◻ Kahrepe dahieu “sihpw teikan” ale kaiahn?
[Koakon nan pali 28]
Kaiahn Teikan nan Kristendom
Ehu nuhs me kohsang Athens, Krihs, ripohtki pilipildahn moangen sarawi en Greek Orthodox Church me ahpwtehn wiawi: “E pahn wia sounkair en popohl. Ahpw kaunen sarawi en Greek Orthodox Church kin rasehng kaunen sounpei men me kaukaunop ong mahwen.
“‘Se onopadahr, ma anahne, en kakerehdi nta oh wiahda tohnmetei kan. Kiht, nin duwen sarawi ehu, kapakapki popohl . . . Ahpw se kin kapaiada kepwehn mahwen sarawi kan ni ahnsoun mahwen,’ Archbishop Christodoulos ahpwtehn koasoia met ni kasarawi en rahno me paliwar en Mery iasadahng nanleng, rahnohte me re kin pil kasarawi sounpei kan en Krihs.”
[Koakon nan pali 29]
“Solahr Me Pahn Kapatapatohng!”
Ni kesepwil en Sukuhl en Gilead nan 1970, Frederick Franz, me ahnsouwo wia vice-president en Watch Tower Society, padahkihong tohnsukuhl kan me irail, me kisehn sihpw teikan me ahneki koapworopwor en mour nan sampah, kak papidaisiala emen luhwen me keidi kan. Met kak wiawi? Eri, e kawehwehda me Sohn Sounpapidais kin iang kisehn sihpw teikan, oh e papidaisihala Sises oh ekei wahnpoaron kan. Ih eri pousehla kalelepek ma miehte anahnepen rikpene ekei luhwen me keidi kan. “Soh, solahr me pahn kapatapatohng!” e koasoia. “Rikirikpenehn pwihno imwisekla mahso nan 1931 lel 1935! Solahr me pahn iang kapatapatohng pwihn wet. Eri, ihs, irail me kapw malaulau pwukat me kin iang tungoale pilawao oh waino ni Katamano? Ma irail kisehn luhwen me keidi kan, e sansal me irail pwukat wiliandi ekei me keidi kan! Re sohte iang wadawad ong nempehn me keidi kan, ahpw re wiliandi me keidi kan me pwupwsang pwoson mehlel.”
[Kilel nan pali 25]
Ia uwen kitail kin kesempwalki atail papah Siohwa!
[Kilel nan pali 26]
Israel en mahs wiawihda nin duwen sah ehu me konehng Siohwa en pwalangpeseng