Sawehwe me pid Soumwahu
KISIN OWMADJI KIN SOUMWAHUKI MEHNTANG. Hawa, ah nohno, kin pwunodki me pahn sohla pilen mwenge nan paliwere; e rong me nein rien ah pahpa me kin mihmi nan kisin kousapwo ahpwtehn mehla nah kisin seri pwelel pwehki sounmwahu en mehntang. En Owmadji nohno kahlap, inen en Hawa ah pwoudo, men wahla Owmadji rehn sounkosetipw. Liho koasoia: “Ngehn suwed men me kahrehda serio en soumwahuda. Ke sohte men kihong serien mware mehn silasil pwehn perehdi ih, oh met kahpwal kan tepiada wiawi!”
IRAIR wet kin kalap wiawi wasa tohto nan sampah. Aramas rar rar kei kin kamehlele me ngehn suwed kan me kin kahrehda soumwahu. Met mehlel?
Sawehwe Wet Kohsang Ia?
Ele pein komwi sohte kin kamehlele me ngehn soh sansal kan me kin kahrehda soumwahu. Ni mehlel, ele ke pahn wahpwonki ia kahrepen aramas kin kak medemedewe me met mehlel, pwe saintis kan kasalehdahr me pali tohtohn soumwahu kan kin kohsang mwahs akan. Ahpw, tamataman me, sangete mahso tohnsampah sehse duwen kisin mwahs pwukat me kin kahrehda soumwahu. Aramas sehse kisin mour tikitik kan lao lel ahnsou me Antonie van Leeuwenhoek nan senturi kaiesek isuh wiahda misihn en kilangki kisin mour tikitik kan (microscope) me kahrehda aramas kakehr kilangki mesarail kisin mour pwukat. Pil ahnsowo, ihte pwehki dahme Louis Pasteur diarada nan senturi kaiesek duwau me pelien sains tepiada wehwehkihla kadoadoahkpen nanpwungen kisin mwahs akan oh soumwahu.
Pwehki nan pali moron en poadoapoad en tohnsampah aramas sehse dahme kin kahrehda soumwahu, lamalam en ketieni tohto wiawihda, iangahki padahk me dene ngehn suwed kan me kin kahrehda soumwahu. The New Encyclopædia Britannica kasalehda duwen ehu ahl me lamalam wet wiawihda. E koasoia me sounwini kan en mahs kin song en winieki me soumwahu kan soangsoangen kaleu en tuhke kan, tehntuhke kan, oh soahng teikan me re kak diarada. Ekei pak met kin doadoahk. Eri, sounwinio kin kapataiong winio tiahk oh wiewia tohto en ketieni kan, me kin mwomwen ekihla uhdahn winio me kamwahuwihala soumwahuwo pwe aramas en sehse. Sounwinio kin wia met pwe aramas kan en pousehlahte doadoahngki ah wini. Ni ahl wet, e sohte sansal dahme kahrehda wini kan kin doadoahk ekei pak oh ekei pak soh, eri, aramas kan kin perenki rapahki sawas sang manaman kan me soh sansal.
Wiepen wini pwukat kin kadoadoahkte nan sahpw tohto. Me tohto kin kose me dene ngehnin pahpa/nohno kahlap kan en mahs akan me melahr me kin kahrehda soumwahu kan. Meteikan kin koasoia me Koht me kin kahrehda kitail en soumwahu oh met iei kalokepen dipatail. Pil ni ahnsou me irail kan me sukuhl kin wehwehki duwen karepen aramas kin soumwahuda, irail kin masakte manaman en me soh sansal kan.
Sounwunahni kan oh sounwini kan kin doadoahngki mehn kamasak wet pwehn pitihki aramas kan. Eri, dahme kitail en kamehlele? E pahn wia sawas ehu en kilangwohng ngehn soh sansal kan pwehn kamwahuwihala atail soumwahu kan? Dahme Paipel kin mahsanih?