Ke Kin Audaudki “Kupwuren Krais”?
“Eri, Koht me tepin kanengamah oh kakehlepen loalatail ketikihong kitail . . . lamalamteieu ni atail kin kahlemengih Krais Sises.”—ROM 15:5.
1. Ia mwomwen mahlen kan en Sises me Kristendom wiahda, oh dahme kahrehda met kaidehn mahlen pwung kan en Sises?
“SOHTE emen me kilang Ih a kouruhr pak ehu.” Iei ih duwen kawehwehpen pwuhk ehu me audepe kan sohte mehlel me dene emen kaun en mehn Rom en mahs me ntingihdi pwuhk wet. Pwuhk wet, me aramas tohto ese sang senturi 11 lel met, kin kamwekidada sounmahlen tohto.a Aramas tohto me kin mahlenihdi Sises wia aramas emen me kin mas lolok oh sohte kin kalap pohkomwokomw. Ahpw, mahlen en Sises pwukat sohte pwung, pwe pwuhken Rongamwahu kan kin kawehwehda me Sises kin wia ohl kadek oh loalamwahu.
2. Iaduwen kitail kak audaudki “lamalamteieu me Krais Sises sapwellimaniki,” oh met pahn sewese kitail en wia dah?
2 Pwehn esehla Sises ni mehlel, kitail anahne audaudki atail madamadau kan oh mongiongatail kan loalokong pwung duwen soangen aramas dah Sises ni ahnsou me e ketiket nin sampah. Eri, kitail en kasawihada ekei Rongamwahu kan me kin kak sewese kitail en esehla de wehwehki “kupwuren Krais”—sapwellime pepehm akan oh madamadau kan. (1 Korint 2:16) Nin duwen kitail pahn wia met, kitail en koasoiapene iaduwen kitail pahn kak audaudki “lamalam teieu me Krais Sises sapwellimaniki.” (Rom 15:5) Eri, met pahn kak sewese kitail nan atail wiewia kan ong mehteikan duwen ren kahlemengih ih.—Sohn 13:15.
Mengei en Tuhwong
3, 4. (a) Dahme wiawi nan pwuhken Mark 10:13-16? (b) Dahme Sises wia ni ahnsou me sapwellime tohnpadahk kan song en irehdi seri pwulopwul kan en dehr kohla rehn Sises?
3 Aramas akan kin perenki tuhwong Sises. Pak tohto, aramas mah oh pwulopwul kan oh, ni mehlel soangsoangen aramas, kin kak koasoiong ih ni saledek. Tehk duwen dahme wiawi nan pwuhken Mark 10:13-16. E wiawi ni kaimwiseklahn eh doadoahk en kalohk ni ahnsou me e kohkohlahng Serusalem pwehn lelohng kalokolok laud oh pwoula.—Mark 10:32-34.
4 Medemedewe duwen dahme wiawi. Aramas akan tepida kahrehlahng neirail seri kan rehn Sises, iangahki kisin seri pwelel kan, pwe Sises en ketin kupwuramwahuwihirailla.b Ahpw, sapwellimen Sises tohnpadahk ko kauhdi seri kan en dehr keila rehn Sises. Mwein tohnpadahk ko ahneki madamadau me Sises sohte men kedirepwki seri kan nan wihk kesempwal kei me luwe. Ahpw, re sapwung. Ni ahnsou Sises mwahngihada dahme tohnpadahk kan kin wiewia, e ahpw kupwursuwedkihla. Sises likweriong seri kan en kohdo reh, oh e mahsanih met: “Kumwail pweisang kisin seri kan pwe re en kohdo rehi. Kumwail dehr ireiraildi.” (Mark 10:14) Eri, e ahpw wia mehkot me kasansalehda irair kadek oh limpoak. Paipel mahsanih: “Ih eri pwoalehdi seri ko oh ketikidahng lime ko pohn emenemen irail oh kupwuramwahwihirailla.” (Mark 10:16) Ni ahnsou me Sises pwoalehdi seri ko, irail seri ko kin nsenamwahula, irail sohte kin masak.
5. Dahme pwuhken Mark 10:13-16 kin padahkiong kitail duwen soangen aramas dah Sises?
5 Dahme wiawi ahnsowo kin padahkiong kitail duwen soangen aramas dah Sises. Kitail sukuhliki me e wia soangen aramas me mengei en tuhwong. Mendahki e sapwellimaniki pwukoa laud ni ahnsou me e ketiket nanleng, e sohte kin mwamwahliki aramas soh unsek kan. (Sohn 17:5) E soh pil sansal me seri kan kin mengei en tuhwong ih? Re sohte pahn perenki karanih emen me sohte kin kouruhr de pohkomwokomw! Aramas akan sohte lipilipil sounpar depe irail kin tuhwong Sises pwehki re ese me ih emen aramas kadek oh re kin likih me e sohte pahn kasarohdi irail.
6. Iaduwen elder kan kak wiahla soangen aramas me mengeiong aramas teikan en tuhwong irail?
6 Ni ahnsou me kitail pahn medemedewe duwen poadopoad wet, kitail kak wia peidek wet ong pein kitail, ‘I kin audaudki kupwuren Krais? Ngehi soangen aramas me mengei ong aramas teikan en tuhwong ie?’ Nan ahnsou apwal pwukat, sapwellimen Koht sihpw kan anahne silipen sihpw kan me kin mengei en tuhwong, ohl akan me kin rasehng “wasahn ruksang kisinieng oh melimel.” (Aiseia 32:1, 2; 2 Timoty 3:1) Ma kumwail, elder kan, pahn nantihong kalaudehla amwail kin nsenohki riomwail brother kan sang nan mongiongamwail kan, oh tohnmeteikihla pein amwail ahnsou kan ong riomwail brother kan, re pahn pehm me elder kan kin nsenohkin irail. Re pahn pehm me ke kin nsenohkin irail sang ni ahr pahn kilang met sang mesomw, rong ngilomw oh omw kin kadek ong irail. Soangen limpoak oh nsenohkin mehteikan pahn kak kahrehda irairen likilik en mie oh e pahn mengei ong tohnmwomwohdiso kan, iangahki seri kan, en tuhwong uhk. Emen lih Kristian kawehwehda ia kahrepe e kak kasalehda eh pepehm akan ong emen elder: “E koasoiong ie ni kadek. Ma e sohte wia met, mwein I sohte pahn kak koasoiong ih duwen ahi kahpwal. E kahrehong ie en nsenamwahula.”
Medemedewe Duwen Pepehm en Mehteikan
7. (a) Iaduwen Sises kasalehda me e kin medemedewe duwen pepehm en aramas teikan? (b) Dahme kahrehda Sises ekis ekis kamwahuwihahla ohl maskun men?
7 Sises kin medemedewe duwen pepehm en mehteikan. E kin pehmtikiong pepehm en aramas akan. Ni e kin kilangete aramas akan me kin lelohng kahpwal akan, met kin kamwekidada ih en kamwahuiahla irail sang ahr kahpwal akan. (Madiu 14:14) E pil kin medemedewe duwen anahn en mehteikan oh pil ahr luwet kan. (Sohn 16:12) Ehu ahnsou, aramas akan kahrehdohng Sises ohl maskun men pwehn kamwahuwihala ih. Sises kamwahuwihala ohlo, ahpw e wia met ekis ekis. Ohlo tepida kilangada aramas akan ahpw ekis edied—“likamwete tuhke kei me alialuseli.” Mwuri, Sises kamwahuwihala ohlo pwe e kak kilang soahng koaros ni sansal. Dahme kahrehda e ekis ekis kamwahuwihala ohlo? E wia met pwe ohlo kin ahn rotorot, oh ma e pahn mwadangete kilang marain kehlail ni ahnsowohte, e pahn pwuriamwei.—Mark 8:22-26.
8, 9. (a) Dahme wiawi mwurinte Sises oh sapwellime tohnpadahk kan kohla nan wasa me adaneki Dekapolis? (b) Kawehwehda iaduwen Sises kamwahuiala emen ohl me salongepon.
8 Tehk duwen dahme pil wiawi mwurinte Pahsohpa en 32 C.E. Sises oh sapwellime tohnpadahk kan kohla wasao me adaneki Dekapolis, pali mese en Sehden Kalili. Pokon kalaimwun ehu diarada irail wasao oh irail kahrehdohng Sises me soumwahu tohto, oh e kamwahuwihala irail koaros. (Madiu 15:29, 30) Ahpw, Sises kihong sapwellime petehk tohrohr ong ohl emen. Emen soun nting en Rongamwahu, Mark, ih kelepw me ntingihdi dahme wiawi.—Mark 7:31-35.
9 Ohl menet me salengepon oh lohteng. Eri, mwein Sises pehm me ohlo kin salohda de namenek. Sises eri wia mehkot kapwuriamwei. E kahrehsang ohlo nan pokono, oh kahrehla nan wasa me sohte aramas mie. Sises eri doadoahngki kilel ekei pwehn kehsehkin ohlo dahme E pahn wiaiong. E “ahpw ketikihlong nan pwoaren salenge ko sapwellime rekileng ko oh ketiki pilen doauese, oh doahkehki lowen ohlo.” (Mark 7:33) Mwuhr, Sises eri mahsendalahng nanleng oh ketin asmoamoarada. Wiewia pwukat pahn kawehwe ong ohlo, ‘Dahme I pahn wiaiong uhk, iei pwehki manaman me kohsang rehn Koht.’ Ni kaimwisekihla, Sises mahsanih: “Wahsekpeseng!” (Mark 7:34) Ni ahnsowohte, pwoaren salengen ohlo pa wahsekpeseng oh selin loweo pa sapwedekda, ih eri tapihada lokaiahda.
10, 11. Iaduwen kitail kak kasalehda me kitail kin medemedewe oh nsenohki pepehm en mehteikan nan mwomwohdiso? oh pil nan peneinei?
10 Sises kin medemedewe duwen pepehm en aramas teikan! Pwehki e kin nsenohki arail pepehm akan, met kin kamwekid ih en kasalehda sang ni e wiewia kan me e kin nsenohkin arail pepehm akan. Nin duwen Kristian akan, kitail en nantihong kakairada oh kasalehda madamadau en Krais ni ahl wet. Paipel kaweidkinkitail: “Eri, kumwail en kin soangen lamalamteieu oh kupwurteieu; kumwail limpoakpene, kadekpene oh aktikitikpene.” (1 Piter 3:8) Met wehwehki me atail wiewia kan oh lokaia kan pahn anahne kasalehda me kitail kin nsenohki pepehm en mehteikan.
11 Nan mwomwohdiso, kitail kak kasalehda me kitail kin nsenohki pepehm en mehteikan sang ni atail pahn wauneki irail oh wiahiong mehteikan me kitail kin men aramas teikan en kin wiahiong kitail. (Madiu 7:12) Met pahn pidada atail kin kanahieng dahme kitail pahn nda oh ia mwomwen kitail pahn koasoiong aramas teikan. (Kolose 4:6) Tamanda ‘lokaia mwahl kin kauwehla wasa rasehng kedlahs.’ (Lepin Padahk 12:18) Iaduwen nanpwungen tohnpeneinei kan? Ohl pwopwoud oh lih pwopwoud me kin ni mehlel limpoakpene pahn kin nsenohki pepehm en emenemen ira. (Episos 5:33) Re kin liksang doadoahngki lokaia lemei kan, kauwe emenemen, oh lokaia kamedek kan—soangen lokaia kan pahn kak kahrehong pepehm ohla kan en wiawi me pahn apwal en mwahula. Seri kan pil kin ahneki pepehm, oh pahpa oh nohno limpoak kan pahn tehk duwen met. Ni ahnsou me kaiahn anahn, pahpa oh nohno kan pahn kaiahne neirail seri kan ni ahl me pahn kasalehda wahu pwehn dehr kasarohdi irail.c (Kolose 3:21) Ni ahnsou kitail kin wauneki mehteikan, kitail kin kasalehda me kitail kin audaudki kupwuren Krais.
Pwungki en Likih Mehteikan
12. Madamadau toupahrek dahieu me Sises sapwellimaniki ong sapwellime tohnpadahk kan?
12 Sises kin kilangwong sapwellime tohnpadahk kan ni pwung oh toupahrek. E ese me irail kaidehn aramas unsek kei. Oh pil, e kak ese dahme mih nan mohngiong en aramas akan. (Sohn 2:24, 25) E sohte kin kilang arail sapwung kan, ahpw ahr irair kaselel kan. Ong irail akan me Siohwa malipedohng ih, Sises kin kilang duwen dahme aramas pwukat kak wia. (Sohn 6:44) Sapwellimen Sises koapworopworki sapwellime wahnpoaron kan kin sansal sang ni ahl akan me e kin ehuiong irail oh wiaiong irail. Ehu, e kin kasalehda me e men likih irail.
13. Iaduwen Sises kasalehda me e kin likih sapwellime tohnpadahk kan?
13 Iaduwen Sises kasalehda me e kin likih irail? Ni ahnsou e mweselsang sampah, e ketikihong sapwellime tohnpadahk keidi kan pwukoa toutou ehu. E ketikihong irail pwukoa ehu en apwapwalih doadoahk en Wehio nin sampah pwon. (Madiu 25:14, 15; Luk 12:42-44) Ni erein eh doadoahk en kalohk, e pil kin kasalehda ni ahl tikitik me e kin likih irail. Ni ahnsou e wiahda manaman ehu en katohtohla mwenge kan pwehn kamwenge pokono, e kihong sapwellime tohnpadahk kan en pwukoahki pwukoa en nehkohng pokono mwenge ko.—Madiu 14:15-21; 15:32-37.
14. Iaduwen ke pahn kousapahlih dahme ntingihdi nan pwuhken Mark 4:35-41?
14 Tehk dahme wiawi nan pwuhken Mark 4:35-41. Sises oh sapwellime tohnpadahk kan douda pohn pwohto oh douluhlla pali mesen Sehden Kalili. Ahnsoukis mwurin irail tangatang kolahng palio, Sises wendi mwurin pwohto seimwokla. Ahpw, “engmahda, oh iloak kan pwungupwungdahng pohn pwohto.” Melimel pwukat kin kalap wiawi nan Sehden Kalili. Pwehki Sehden Kalili mih nan wasa me karakarak (mpen piht 700 karakarak sang wasa me sehd kin lel sahpw), kisinieng wasao kin karakar sang wasa kan me kapilpene oh met kin kahrehdo engmah. Oh pil likin met, engimah kin ipidosang ni Nahna Hermon me mih pali epeng oh ipihpalahng nan Wahun Sordan. Ihme kahrehda, e kakete mwelemwelete oh wiakinteieu melimelda. Medemedewe met: Sises ese duwen melimel kan me kin wiawi nan Sehden Kalili pwe e tikida nan Kalili. Ahpw, e wia memeir nsenamwahu, pwe e kin likih koahiek en sapwellime tohnpadahk kan pwe ekei irail sounlaid kan.—Madiu 4:18, 19.
15. Iaduwen kitail kak kahlemengih Krais ni e kin men likih sapwellime tohnpadahk kan?
15 Kitail kak kahlemengih Sises ni e kin men likih sapwellime tohnpadahk kan? Ekei aramas kin apwalki kihong aramas teikan pwukoa kan. Ahnsou koaros, irail anahne en kaunda pwukoa kan koaros. Ele mwein irail kin medemedewe met, ‘Ma I men doadoahk wet en pweida mwahu, pein ngehi pahn anahne wia!’ Ahpw, ma kitail pahn wia doadoahk kan koaros, kitail pahn kak pwangada oh met pahn kihsang atail ahnsou en mih rehn atail peneinei kan. Oh pil, ma kitail sohte pahn kihong mehteikan ekei doadoahk kan oh pwukoa kan, kitail kin irehdi sang irail en koahiekla oh ale kaiahn. Elen loalokong iei en likih mehteikan, kihong irail pwukoa kan. Kitail kak ni mehlel wia peidek pwukat ong pein kitail, ‘Ong irair wet, I kin audaudki kupwuren Krais? I kin perenki kihong aramas teikan pwukoa kan, likih me re pahn wia uwen me re kak?’
E Kasalehda me E kin Likih Sapwellime Tohnpadahk kan
16, 17. Ni kaimwiseklahn pwong en eh mour nin sampah, dahme Sises kamehlelehong sapwellime wahnpoaron ko, edetehn e ese me irail pahn kesehla ih?
16 Pil ni ehu ahl kesempwal, Sises kasalehda likilik ong sapwellime tohnpadahk. E kin kasalehong irail me e kin likih irail. Met kin inenen sansal sang ni lokaiahn kamehlele me e wiahiong sapwellime wahnpoaron kan ni kaimwiseklahn pwong en eh mour nin sampah. Tehk duwen dahme wiawi.
17 Sises wia soahng tohto ni soutik en rahno mwohn e pahn pwoula. E padahkiong sapwellime wahnpoaron ko mehn kasukuhl ehu ong aktikitik ni e widen patehnehn sapwellime tohnpadahk ko. Mwuri, e wiahda sak en soutik me pahn wia katamanpen eh pwoula. Mwurin met, wahnpoaron ko pwurehng akamaikihpene duwen ihs me keieu lapalap rehrail. Ni kanengamah, Sises sohte lipwoare irail, ahpw e sewese irail en wehwehki duwen arail luwet. E padahkiong irail dahme pahn wiawi mwuhr: “Pwongpwong wet, kumwail koaros pahn keseiehla oh tangasang ie; pwe Pwuhk Sarawi mahsanih: ‘I pahn kemehla silepeo, a pelin sihpwo pahn tangpeseng.’” (Madiu 26:31; Sekaraia 13:7) E ese me ienge kan me keieu karanih ih pahn tangasang ih ni ahnsou me e pahn anahne sawas. Ahpw, e sohte kadeikada irail. Eri, e padahkiong irail: “Ahpw mwurin ei pahn iasada, I pahn tiengla mwohmwail kohla Kalili.” (Madiu 26:32) Ei, e kamehlelehong irail edetehn irail pahn kesehla ih, e sohte pahn kesehla irail. Ni ahnsou me wiewia kansensuwed pwukat nekier, e pahn tuhwong irail.
18. Nan Kalili, Sises kihong sapwellime tohnpadahk kan mehnia pwukoa toutou ehu, oh iaduwen wahnpoaron kan kapwaiada pwukoa wet?
18 Sises kapwaiada sapwellime inou. Mwuri, ahnsou me Sises iasada, e pwaradohng wahnpoaron lelepek 11, iangahki aramas tohto, nan Kalili. (Madiu 28:16, 17; 1 Korint 15:6) Ni ahnsowo, Sises kihong irail pwukoa laud ehu: “Kumwail eri kohwei wasa koaros oh padahkihong tohn wehi kan koaros; pwe re en wiahla nei tohnpadahk; papidaisirailla ni mwaren Sahm oh Sapwellime oh Ngehn Sarawi, oh kehkehlingkihong irail re en peikiong mehkoaros me I koasoanediong kumwail.” (Madiu 28:19, 20) Pwuhk en Wiewia kin kadehde ni sansal me irail wahnpoaron ko kin kapwaiada arail pwukoa. Ni lelepek re tiengla mwowe en wia doadoahk en kalohki rongamwahu nan keieun senturi.—Wiewia 2:41, 42; 4:33; 5:27-32.
19. Dahme sapwellimen Sises wiewia kan mwurin eh iasada kin padahkiong kitail duwen kupwuren Krais?
19 Dahme wiewia pwukat kin padahkiong kitail duwen kupwuren Krais? Sises kilangada luwet laud kan en sapwellime wahnpoaron ko, ahpw e “ketin loalloale irail lel ni imwi.” (Sohn 13:1) Edetehn mie arail sapwung kan, e kasalehong irail me e kin kamehlele irail. Sises likih irail oh e sohte sapwung ni e wia met. Ni e padahkiong irail me e kin likih irail, met kin kakehlada mongiongarail kan en wia doadoahk me Sises kehkehlingkiong irail en wia.
20, 21. Iaduwen kitail kak kasalehda me kitail kin koapworopworki iengetail pwoson akan?
20 Iaduwen kitail kak audaudki kupwuren Krais? Eri, dehr mwamwahleki iengomw me pwoson akan. Ma ke ahneki madamadau sapwung kan ong riomwail kan, met pahn sansalda ni omw lokaia kan oh wiewia kan. (Luk 6:45) Ahpw, Paipel padahkihong kitail me limpoak kin “kamehlele ahnsou koaros.” (1 Korint 13:7) Limpoak kin kamwekid kitail en koapworopworki mehteikan, oh sohte ahneki madamadau sapwung oh sohte konehng me pid mehteikan. Limpoak kin kamwekid kitail en kangoange mehteikan, kaidehn kauwe mehteikan. Aramas akan kin kak mwekidki limpoak oh kangoang, re sohte pahn mwekidki lipwoar oh kauwe. Kitail kak kakehle mehteikan oh kangoange irail ma kitail pahn kasalehong irail me kitail kin likih irail. (1 Deselonika 5:11) Ma kitail men kahlemengih Krais, kitail pahn koapworopworki riatail kan, oh wiawiong irail nin duwen me pahn kakehlada irail oh sewese irail en kasalehda irair kaselel kan.
21 Kekeirada oh kasalehda kupwuren Krais kin laud sang ihte alasang ekei soahng kan me Sises wia. Nin duwen me sansalda nan artikel en mwowe, ma kitail pahn wia soahng kan en duwehte Sises, kitail anahne mahs sukuhliki en kilangwong soahng kan duwehte me e kin wia. Pwuhken Rongamwahu kan pahn sewese kitail en kilang pil ehu sapwellime irair: sapwellime madamadau oh pepehm duwen sapwellime pwukoa, nin duwen me artikel en mwuhr pahn kasalehda.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Nan pwuhko, sounnting men me likamwkihda me ih me ntingihdi pwuhk wet, kin koasoia duwen mwomwen Sises, pohn pitin moang, ah alis, oh mese kan. Sounkawehwehn Paipel, Edgar J Goodspeed kawehwehda me nting likamw wet “wiawihda pwehn pitihdi aramas akan me mahlen wet pwung nin duwen me ntingihdi nan pwuhken sounmahlen kan duwen mwomwen Sises.”
b E sansal me seri pwukat arail sounpahr wekpeseng. Lepin lokaia wet “seri pwulopwul” kin pil kadoadoahk ong nein Sairus serepein me sounpahr 12. (Mark 5:39, 42; 10:13) Ahpw, pwuhk en Luk kin doadoahngki lokaia ehu me kak kadoadoahkong seri pwelel kan.—Luk 1:41; 2:12; 18:15.
c Kilang artikel nan The Watchtower (lokaiahn wai) en April 1, 1998 me oaralap koasoia “Do You Respect Their Dignity?” (“Ke Kin Wauneki Mehteikan?”)
Ke Kak Kawehwe?
• Dahme Sises wia ni ahnsou me sapwellime tohnpadahk kan song en irehdi seri kan en dehr kohla rehn Sises?
• Ni ahl dah kei Sises kasalehda e kin nsenohki mehteikan?
• Iaduwen kitail kak kahlemengih Sises ni e kin men likih sapwellime tohnpadahk kan?
• Iaduwen kitail kak kahlemengih Sises ni ahnsou me e kasalehong sapwellime wahnpoaron kan me e kin likih irail?
[Kilel nan pali 22]
Seri kan kin mengeiong tuhwong Sises
[Kilel nan pali 23]
Sises kin kadek ong aramas teikan
[Kilel nan pali 24]
Elder kan kin wia kapai ehu ong tohnmwomwohdiso kan ma re kin wiahla soangen elder me aramas mengeiong koasoiong