Sohpeiong Siohwa Mwohn Rahn En Sapwellime Engieng
“Sohpeiong Siohwa . . . Kumwail wiahda dahme pwung oh aktikitikla mwohn silangi. Mweinele kumwail kak pitsang kalokolok en rahn me e pahn ketin kasalehda sapwellime engieng.”—SEPANAIA 2:3.
1. Ia irairen pali ngehn en Suda ni ahnsou me Sepanaia tepida wia eh doadoahk en kokohp?
SEPANAIA tepida wia e doadoahk en kokohp ni ahnsou apwal ehu nan poadopoad en wehin Suda. Irair en pali ngehn en wehio me inenen suwed. Aramas pwukat sohte kin likih Siohwa, irail kin ale kaweid sang rehn irail samworo kan me sohte kin kaudokiong Siohwa oh irail akan me kin pwongih usu kan. Kaudok en Paal oh tiahk en sarawi likamw akan me kin pid nenek oh kamwahl kin wia tohtohla nan sahpwo. Kaun en wehi kan—soupeidi kan, irail me mwarenki mwar laud akan, oh sounkopwung akan—kin kaloke aramas akan me irail anahne en perehla. (Sepanaia 1:9; 3:3) Ihme kahrehda, Siohwa ketin ‘kaloke’ Suda oh Serusalem.—Sepanaia 1:4.
2. Koapworopwor dahieu mie ong irail sapwellimen Koht ladu lelepek kan nan Suda?
2 Edetehn wiewia akan en aramas me inenen suwed, mie koapworopwor. Ni ahnsowo, nein Amon pwutak, Sosaia wiahla nanmwarki. Mendahki ih kisin pwutak kiste, Sosaia kin poakohng Siohwa ni mehlel. Ma nanmwarki kapw menet pahn pwurehng wia kaudok min nan Suda, met pahn kangoange irail aramas malaulau kei me kin lelepek papah Koht! Oh met mwein pahn kak kamwekid aramas teikan en iangala irail oh pitsang rahn en sapwellimen Siohwa engieng.
Kosonned akan ong Komourala
3, 4. Soahng siluh dah kei emen anahne wia ma e men pitsang “rahnen sapwellimen Siohwa engieng”?
3 Ni mehlel, ekei aramas pahn kak pitsang rahnen sapwellimen Siohwa engieng? Ei, ma irail pahn kapwaiada kosonned siluh me ntingihdi nan pwuhken Sepanaia 2:2, 3. Ni atail pahn wadek iren Paipel pwukat, kitail en tehk kanahieng kosonned pwukat. Sepanaia ntingihdi: “Mwohn omw pahn mengidi oh mehla duwehte wahnrohs ehu, mwohn engieng en Kauno [“Siohwa,” New World Translation] eh pahn lelohng uhk, mwohn rahn me e pahn kasalehda sapwellime engieng laud, kumwail sohpeiong Kauno [“Siohwa,” NW], kumwail me mpahi koaros en sahpwo, me kin peikiong sapwellimen Kauno [“Siohwa,” NW] kosonned akan. Kumwail wiahda dahme pwung oh aktikitikla mwohn silangi. Mweinele kumwail kak pitsang kalokolok en rahn me e pahn ketin kasalehda sapwellime engieng.”
4 Pwehn kak doarehla pein ah mour, emen pahn anahne (1) sohpeiong Siohwa, (2) wiahda dahme pwung, (3) oh aktikitikla mwohn silangin Koht. Rahnwet, kitail pil anahne nsenohki en kapwaiada soahng pwukat. Dahme kahrehda? Pwehki Suda oh Serusalem ale kadeik nan kaisuh en senturi B.C.E., eri, wehi kan en Kristendom—oh aramas suwed akan koaros—pil pahn ale kadeik sang rehn Siohwa Koht nan “kahn kamakam kowahlap.” (Madiu 24:21) Mehmen me men pitsang kadeiko pahn anahne wia mehkot ni ahnsouwet. Iaduwen? Sang ni e pahn sohpeiong Siohwa, wiahda dahme pwung, oh aktikitikla mwohn silangin Koht mwohn e pahn pwandala!
5. Iaduwen emen pahn ‘sohpeiong Siohwa’ rahnwet?
5 Ele mwein ke pahn nda: ‘I inoukihong Koht ahi mour oh papidaisla nin duwen laduhn Koht men, oh I kin wia emen Sounkadehdehn Siohwa kan. I soh kapwaiadahr dahme I anahne wia?’ Ahpw, ni mehlel, atail kin inoukihong Siohwa atail mour kin wehwehki laudsang met. Wehin Israel wia ehu wehi me inoukihong Koht ahr mour, ahpw ni mwehin Sepanaia, aramas en nan wehin Suda sohte kin kapwaiada ahr inou. Ihme kahrehda, Koht kesehla wehiet. Rahnwet, ‘sohpeiong Siohwa’ kin wehwehki me emen pahn kekeirada oh kolokolete eh nanpwung mwahu rehn Koht oh miniminiong sapwellime pwihn sansal nan sampah. E pil kin wehwehki me emen pahn esehla kupwuren Koht ong iaduwen e kin kilangwong mehkan oh tehk duwen sapwellime pepehm akan. Kitail kin sohpeiong Siohwa ni ahnsou me kitail kin wadek kanahieng sapwellime Mahsen, doudouloale, oh kapwaiada kaweid pwukat nan atail mour. Ni ahnsou me kitail pahn sohpeiong Siohwa ni kapakap ngidingid oh mweidong sapwellime ngehn sarawi en kahre kitail, atail nanpwung mwahu rehn Koht pahn kehlailda oh met pahn kamwekid kitail en papah Ih ‘sang mohngiongatail unsek, ni mour unsek, oh ni aht kehl koaros.’—Deuderonomi 6:5; Kalesia 5:22-25; Pilipai 4:6, 7; Kaudiahl 4:11.
6. Iaduwen kitail kak “wiahda dahme pwung,” oh dahme kahrehda kitail kak wia met pil nan sampah wet?
6 Ire kesempwal keriau me kileledi nan Sepanaia 2:3 iei en “wiahda dahme pwung.” Pali laud en kitail me wekidala atail mour pwe kitail en kak papidais nin duwen Kristian, ahpw kitail anahne pousehla kapwaiada sapwellimen Koht kosonned pwung kan erein atail mour. Ekei kin tepida wia mwahu, ahpw mwuhr re kin mweidong sampah wet en kasaminehla irail. E sohte mengei en wiahda dahme pwung, pwe aramas akan me kin kapilpene kitail kin kilangwong dipen nenek, likamw, oh dihp teikan nin duwen mehkan me pwung. Ahpw, ma emen kin ahneki ineng kehlail en kaperenda Siohwa, met pahn kak sewese ih en powehdi ineng en men kisehn sampah oh miniminiong sampah wet. Suda sohlahr kenikenla rehn Koht pwehki irail kin alasang wehi kan me sohte kin papah Koht. Kitail en dehr kahlemengih sampah, kitail en “kahlemengih Koht,” oh “onehda sapahl pein kitail ong ni aramas kapw me wiawihda rasehng Koht, oh me kin kasalehda pein ih ni mour mehlel en pwung oh sarawi.”—Episos 4:24; 5:1.
7. Iaduwen kitail kak “aktikitikla mwohn silangin Koht”?
7 Ire kesempwal kasiluh me kileledi nan Sepanaia 2:3 iei met: ma kitail men pitsang rahnen sapwellimen Siohwa engieng, kitail anahne ahneki lamalam en “aktikitik.” Ehu ehu rahn, kitail kin tuhwong ohl, lih, oh me pwulopwul akan me sohte kin kasalehda aktikitik. Ong irail, en ahneki lamalam en aktikitik kin wia irair luwet ehu. Irail lemeleme me aramas akan me kin uhpaiong meteikan: irail aramas luwet kei. Re kin lemei, roporop, oh akpwung, oh irail kin kamehlele me pein ahr “pwung kan” oh pilipil kan pahn anahne pweida mehnda ma met pahn kerempwa meteikan. E kin inenen kansensuwed ma kitail pahn pil alehdi soangen madamadau pwukat! Met iei ahnsou en ahneki madamadau en “aktikitik.” Iaduwen kitail kak wia met? Sang ni atail kin uhpaiong Koht oh ni lamalam aktikitik, kitail en mwekidki kaiahn me kohsang reh oh kapwaiada sapwellime kupwur kan.
Dahme Kahrehda Pwuhk Sarawi kin Mahsanih: “Mweinele” Kumwail Kak Pitsang Kalokolok?
8. Ia wehwehn lepin lokaia me kadoadoahk ong nan pwuhken Sepanaia 2:3: “mweinele”?
8 Tehk dahme pwuhken Sepanaia 2:3 mahsanih: “Mweinele kumwail kak pitsang kalokolok en rahn me e pahn ketin kasalehda sapwellime engieng.” Dahme kahrehda mahsen wet “mweinele” kin kadoadoahkong irail me “mpahi koaros en sampah”? Pwehki, edetehn irail aramas mpahi pwukat me kin kekeirada, e sohte konehng irail en ahneki madamadau en likih pein arail kehl. Irail saikinte lelepek lao lel irail mehla. Mwein ekei rehrail pahn kakete wiahda dihp. Met pil kak wiawiong kitail. Sises mahsanih: “Ahpw me pahn dadaurete lel ni imwi, ih me pahn mourla.” (Madiu 24:13) Ei, kamourala nan rahnen sapwellimen Siohwa engieng pahn poahsoankihda ma emen pahn pousehla wia dahme pwung mwohn silengin Koht. Ke koasoanehdi nan mongiongomw en wia met?
9. Wiewia pwung dah kei me Nanmwarki pwulopwul Sosaia wia?
9 Ni sansal, Nanmwarki Sosaia kin mwekidkihda en “sohpeiong Siohwa,” ni e rong mahsen en Sepanaia. Pwuhk Sarawi mahsanih: “Ni kawaluhn sounpar me Sosaia wiewiahki nanmwarki, nindokon eh wie pwulopwulte [mpen sounpahr 16], e tapihada sohpeiong [de “rapahki” New International Version] Koht en eh pahpa kahlap Nanmwarki Depit.” (2 Kronikel 34:3) Sosaia pil kin ‘wiahda dahme pwung,’ pwe kitail wadek: “Mwurin sounpar pahieu [ni ahnsou Sosaia mpen sounpar 20] e tapihada kamwomwala wasahn kaudok en me rotorot akan, sansal en koht lih Asera, oh dikedik en eni teikan koaros. Sang ni sapwellime kaweid, sapwellime ohl akan kauwehla pei sarawi kan me aramas kin kaudokiong Paal ie, oh kauwehla pei sarawien warpwohmwahu me karanih wasa ko.” (2 Kronikel 34:3, 4) Sosaia pil kin ‘mpahi’ ni e kin, ni aktikitik, men kaperenda Siohwa ni e kamwakelehda sang sahpwo dikedik kan oh wiewiahn kaudok likamw teikan. Ia uwen peren aramas opampap teikan ni ahr kilangada wiewia pwukat!
10. Dahme wiawi nan Suda nan pahr 607 B.C.E., ahpw ihs me kamourala?
10 Mehn Suhs tohto me sohpeiong Siohwa ni erein kaundahn Sosaia. Ahpw, mwurin nanmwarkio pwoula, pali laud en aramas akan me pwurehng wia arail wiewia suwed kan en mahso—wiewia kan me Koht sohte kin ketin kupwurki. Nin duwen Siohwa ketin kohpada, mehn Papilon kan kalowehdi Suda oh eh poasen kaun, Serusalem, nan pahr 607 B.C.E. Ahpw, kaidehn aramas koaros me mehlahr. Soukohp Seremaia, oh ohlen Idiopia, Epedmelek oh kadaudok kan en Sonadap, oh aramas teikan me lelepek ong Koht poadoandoarla ni rahnen sapwellimen Siohwa engieng.—Seremaia 35:18, 19; 39:11, 12, 15-18.
Sapwellimen Koht Imwintihti kan—en Mwasahn!
11. Dahme kahrehda e pahn apwal en kolokolete atail lelepek ong Koht rahnwet, ahpw dahme imwintihti kan en sapwellimen Siohwa aramas pahn anahne medemedewe duwe?
11 Ni atail pahn kin awih rahnen sapwellimen Siohwa engieng ong koasoandi suwed wet, kitail pahn “lelohng soangen apwal koaros.” (Seims 1:2) Nan sahpw tohto me dene re kin mweidong aramas en wia arail kaudok ni saledek, mie kaun en pelien lamalam akan me kin doadoahngki ahr manaman en kamwekidada kaun en koperment kan en kaloke sapwellimen Koht aramas akan. Aramas suwed akan kin lahlahwe Sounkadehdehn Siohwa kan, oh aramas pwukat kin nda me Sounkadehdehn Siohwa kan kin wia “pwihn keper ehu.” Koht kin ketin mwahngih duwen arail wiewia kan—oh aramas pwukat uhdahn pahn ale kadeikparail. Aramas pwukat anahne en tehk duwen dahme wiawiong mehn Pilisdia kan me wiahla sapwellimen Koht imwintihti kan oh me uhwong sapwellime aramas akan. Kokohpo mahsanih: “Sohte aramas emen pahn luhwehdi nan kahnimw Kasa. Askelon pahn tehnla. Mehn Asdod kan pahn pekeussang nan ar kahnimwo nan erein elep en rahn ehu, oh mehn Ekron pahn pekeussang nan ar kahnimw.” Kahnimw akan en Pilisdia, Kasa, Askelon, oh Ekron pahn mwomwla.—Sepanaia 2:4-7.
12. Dahme wiawiong Pilisdia, Mohap, oh Ammon?
12 Kokohpo pousehla oh mahsanih met: “I rongehr mehn Ammon oh Mohap ar kaukauwe oh kepikepitki nei aramas akan, oh suhsuweiki me re pahn kalowehdi sapwarailo.” (Sepanaia 2:8) Ni mehlel, Papilon me kalowehdi Isip oh Idiopia. Ahpw, ia kadeik en Koht ong Mohap oh Ammon, wehi pwukat me kohsang nein rien Eipraam ohl nah pwutak Lohd. Siohwa mahsanih: “Mohap oh Ammon pahn mwomwla duwehte Sodom oh Komora.” Ira sohte duwehte ara nohno kalap akan—nein Lohd serepein riemen, me pitsang kamwomwalahn Sodom oh Komora—Mohap oh Ammon me aklapalap oh ira sohte pahn pitsang sapwellimen Koht kadeik. (Sepanaia 2:9-12; Senesis 19:16, 23-26, 36-38) Rahnwet, ia Pilistia oh ah kahnimw akan? Oh dahme wiawiong Mohap oh Ammon me aklapalap? Ke kak rapahki irail, ahpw ke sohte pahn diar irail.
13. Dahme dierekda nan Ninipe?
13 Wehin Asiria me inenen kehlail ni ahnsoun Sepanaia. Austen Layard, emen ohl me kin sukuhliki duwen dipwisou en kawa kan, koasoia duwen ehu wasa nan tehnpaso nan poasen kaun en Asiria me pein ih diarada: “Denso kan . . . me wiawihda ni mwomwen keimw pahieu, oh mie mahlen en wahn rohs kan de mwomwen mahn akan nan ehu ehu keimw pahieu. Ekei wiawikihda ivory, oh ni keilen ehu ehu keimw pahieu me inenen kaselel. Lohlo kan, iangahki keilen pere kan, ele kin kidikidki kohl oh silper; oh soangen tuhke me sohte kalap rek kan, me sansal iei cedar kan, kin wia wasa kan me doadoahk en tuhke anahn ie.” Ahpw, nin duwen me Sepanaia kohpadahr, Asiria pahn ohla oh poasen kaun, Ninipe, pahn wiahla “kahnimw tehn.”—Sepanaia 2:13.
14. Iaduwen kokohp en Sepanaia me pid Ninipe pweidahr?
14 Sounparte 15 mwurin Sepanaia wia kokohp wet, Ninipe (me wia kahnimw kehlail ahnsowo) ohlahr, oh tehnpas wasao pil ohlahr. Ei, kahnimw aklapalapo me ohlahr douluhl. Uwen ohlahn kahnimwo me kohpadahr nan mahsen pwukat: “Menpihr kan me adaneki pelican oh mahn akan me adaneki porcupine pahn kousoan nan mohn ihmw kan oh likilikwer sang nan wenihmwtok kan.” (Sepanaia 2:14, 15) Ihmw kaselel kan en Ninipe pahn mwahu ongete mahn porcupine oh pelican kan. Solahr pahn mie ngilen sounnet akan, ngilen sounpei kan, oh samworo kan. Nanial akan me kin direkihla aramas akan mahs pahn uhd wiahla wasa kan me ihte ngilen menpihr me kin likilikwer sang nan wenihmwtok kan de ngilen kisinieng. Eri, ih duwen irail imwintihti kan en Koht koaros pahn kamakamala!
15. Dahme kitail kak sukuhliki sang dahme wiawiong Pilisdia, Mohap, Ammon, oh Asiria?
15 Dahme kitail kak sukuhlikihsang dahme wiawiong Pilisdia, Mohap, Ammon, oh Asiria? Kitail kak sukuhliki met: Nin duwen sapwellimen Siohwa ladu kan, kitail sohte anahne masak atail imwintihti kan. Koht kin ketin mwahngih dahme aramas akan kin wia ni arail kin uhwong sapwellime aramas akan. Mahs, Siohwa ketin kadeikada sapwellime imwintihti kan, oh e pil pahn kadeikada tohnsampah pwon nan rahnpwukat. Ahpw, pahn mie aramas akan me pahn pitsang—‘pokon ehu me inenen kalaimwuhnie, re kohsang nan wehi koaros.’ (Kaudiahl 7:9) Ke kak pil iang pwihn wet—ahpw ihte ma ke pahn nantihong sohpeiong Siohwa, wiahda dahme pwung, oh ahneki lamalam en aktikitik.
Meid Suwediong Aramas Suwed Akan!
16. Dahme kokohp en Sepanaia kohpada duwen soupeidi kan oh kaunen pelien lamalam kan en Suda, oh dahme kahrehda mahsen pwukat pil kin pweida ong Kristendom?
16 Kokohp en Sepanaia kin pid Suda oh Serusalem. Sepanaia 3:1, 2 mahsanih: “Meid suwediong Serusalem, kahnimw suwed oh kahngohdi, me kahpwalihala pein nah aramas akan. E sohte rong Kauno de alehda sapwellime padahk kan. E sohte likih Kauno de peki sapwellime sawas.” E inenen kansensuwed pwe Siohwa kin nantihong kaiahne sapwellime aramas akan ahpw re sohte kin kapwaiada sapwellime kosonned akan! Meid suwed irail soupeidi kan, lapalap akan, oh sounkopwung akan, pwe irail me inenen lemei. Sepanaia kin suwedki irail kaun en pelien lamalam akan pwe re sohte kin namenek ni arail kin wia dahme sapwung oh Sepanaia mahsanih met: “Soukohp kan seukautih oh mwersuwed; samworo kan kin kasaminehla mehkot me sarawi, oh wekidala kosonned en Koht pwe en wiahiong kamwahuparail.” (Sepanaia 3:3, 4) Mahsen pwukat kin pwung ni arail kin kawehwe duwen irail soukohp akan oh samworo kan en Kristendom nan rahnpwukat! Re kin kihsang mwar sarawio sang neirail Pwuhk Sarawi kan oh irail kin wia padahk kan me kin lahlahwe Ih me re kin dene me re kaudokiong.
17. Mendahki aramas akan kin rong de soh, dahme kahrehda kitail anahne lohkiseli Rongamwahu?
17 Siohwa padahkiong sapwellime aramas en mahs duwen dahme e pahn ketin wia. E kadarala sapwellime soukohp akan—Sepanaia oh Seremaia, oh pil meteikan—pwehn kangoange sapwellime aramas akan en koluhla. Ei, “Siohwa . . . kin wiewia dahme pwung oh sohte kin sapwungala. Ni menseng koaros e kin ketin wia kopwung ong sapwellime aramas akan.” Iaduwen irail kin mwekidki met? Sepanaia mahsanih, “Ahpw, aramas suwed kan kin wiewiahte dahme sapwung oh sohte namenengki.” (Sepanaia 3:5) Soangen pakairohte pil kin wiawi nan atail ahnsou. Ma ke wia emen sounkalohk en Rongamwahu, ke pil iang doadoahk wet en kehsehkin aramas akan duwen kupwuren Koht. Nantihong lohkiseli Rongamwahu! Mendahki aramas akan kin perenki rong de soh, Koht kin kupwurki omw doadoahk ma ke kin wia doadoahk wet ni lelepek; ke sohte anahne namenengki wia sapwellimen Koht doadoahk ni ngoang.
18. Iaduwen Sepanaia 3:6 pahn pweida?
18 Sapwellimen Koht kadeik sohte ihte pahn pid kamakamalahn Kristendom. Sapwellimen Siohwa kadeik pil pahn pid wehi kan koaros: “I kamwomwalahr wehi kan unsek; I kamwomwalahr ar kahnimw kan oh mweidala ar kehl kan oh wasahn doulik kan en wiahla mohn ihmw kei. Kahnimw kan tehnlahr; ahl akan solahr towe—sohte emen me luhwehdi.” (Sepanaia 3:6) Mahsen pwukat uhdahn pahn pweida, ihme kahrehda sapwellimen Siohwa mahsen pwukat kin koasoia me wehi kan mwomwlahr. Dahme wiawiong kahnimw akan en Pilisdia, Mohap, oh Ammon? Oh dahme pil wiawiong poasen kaun en Asiria, Ninipe? Kamwomwalahn wehi pwukat kin wia mehn kasukuhl ehu ong wehi kan nan rahnpwukat pwehn kehsehkin irail duwen dahme Koht pahn wia. Sohte me kak pitih Koht.
Kaukaule Sohpeiong Siohwa
19. Peidek loal dah kei kitail kak wia?
19 Ni mwehin Sepanaia, engieng en Koht pahn kohwong aramas suwed akan me kin “mwadangete pil pwurehng wiewia me suwed sang mahs.” (Sepanaia 3:7) Met pil pahn wiawi nan atail ahnsou. Ke kin kilang mehn kadehde kan me rahnen sapwellimen Siohwa engieng me kerendohr? Ke kin nantihong “sohpeiong Siohwa” ni omw pahn wadwadek sapwellime Mahsen kaukaule—rahn koaros? Ke kin “wiahda dahme pwung” ni omw kin kapwaiada sapwellimen Koht kosonned akan me kin pid tiahk mwakelekel? Ke kin ‘aktikitikla’ ni omw kin kasalehda lamalam karakarahk ong Koht oh sapwellime koasoandi kan ong kamourala?
20. Mehnia peidek kan kitail pahn koasoiapene nan kaimwiseklahn artikel en kokohp en Sepanaia?
20 Ma kitail pahn lelepek sohpeiong Siohwa, wiahda dahme pwung, oh aktikitikla, kitail kak kasikasik en paiekihda kapai kaselel kan ni ahnsouwet—ei, edetehn kitail mih nan “imwin rahn akan’ me kin dirkihla kasongosong kan. (2 Timoty 3:1-5; Lepin Padahk 10:22) Mwein kitail men wia peidek wet, ‘Ni ahl dah kei kitail kin ale kapai nin duwen sapwellimen Siohwa ladu kan en nan rahn pwukat, oh kapai dah kei me pahn wiawi ni ahnsou kohkohdo me kokohp en Sepanaia mahsanih ong irail akan me pahn pitsang rahn en sapwellimen Siohwa engieng me mwadangete pahn leledo?’
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Iaduwen aramas akan kak “sohpeiong Siohwa”?
• Iaduwen kitail kak ‘wiahda dahme pwung’?
• Iaduwen kitail kak “aktikitikla mwohn silangin Koht”?
• Dahme kahrehda kitail anahne sohpeiong Siohwa, wiahda dahme pwung, oh aktikitikla mwohn silangin Koht?
[Kilel nan pali 12]
Ke kin sohpeiong Siohwa ni omw pahn nantihong onop Pwuhk Sarawi oh poadidiong kapakap?
[Kilel nan pali 15]
Pwehki re kin sohpeiong Siohwa ahnsou koaros, pokon kalaimwun ehu pahn pitsang rahnen sapwellimen Siohwa engieng