Sapwellimen Siohwa Rahn En Kadeik Kerendohr!
“Rahn lapalap en Siohwa kerendohr. E kerendohr mehlel oh pahn mwadang leledo.”—SEPANAIA 1:14, New World Translation.
1. Kadeik dahieu me Koht padahkiong Sepanaia en kohpada?
SIOHWA KOHT pahn kereniong kadeikada irail aramas suwed akan. Nna, rong kanahieng! Met iei sapwellime kadeik: “I pahn kasohrehla aramas suwed kan. . . . I pahn kamwomwala aramas koaros, oh sohte emen pahn luhwehdi.” (Sepanaia 1:3) Kaun Lapalap Siohwa me doadoahngki sapwellime soukohp Sepanaia, mwein ih nein Esekaia pwutak ni dih kalimau, pwehn koasoia mahsen pwukat. Kadeik wet me wiawi ni mwehin Nanmwarki mwahuwo, Sosaia, sohte kohpadahr mehkot mwahu me pahn wiawi ong aramas suwed akan me kin kousoan nan sapwen Suda.
2. Dahme kahrehda wiewia kan en Sosaia sohte kak kauhdi sapwellimen Siohwa rahn en kadeik?
2 Sapwellimen Sepanaia kokohp kan kin kalaudehla en ohl pwulopwulo, Sosaia, en wehwehki duwen kesempwalpen en kihsang kaudok samin nan sapwen Suda. Ahpw, en nanmwarki song en kihsang kaudok likamw sang sahpwo, sohte kihsang douluhl dahme suwed rehn aramas ko de tomwki dipen ah pahpa kahlap, nanmwarki Manasa me “kadirehla Serusalem ki ntahn aramas mwakelekel kan.” (2 Nanmwarki 24:3, 4; 2 Kronikel 34:3) Sapwellimen Siohwa rahn en kadeik uhdahn pahn leledo.
3. Iaduwen kitail kak kamehlele me kitail pahn kak pitsang “rahn engieng en Siohwa”?
3 Ahpw, mie aramas akan me pahn pitsang rahn kamasepwehko. Ihme kahrehda, sapwellimen Koht soukohp kangoange aramas akan: “Mwohn omw pahn mengidi oh mehla duwehte wahnrohs ehu, mwohn engieng en Kauno eh pahn lelohng uhk, mwohn rahn me e pahn kasalehda sapwellime engieng laud, kumwail sohpeiong Kauno, kumwail me mpahi koaros en sahpwo, me kin peikiong sapwellimen Kauno kosonned akan. Kumwail wiahda dahme pwung oh aktikitikla mwohn silangi. Mweinele kumwail kak pitsang kalokolok en rahn me e pahn ketin kasalehda sapwellime engieng.” (Sepanaia 2:2, 3) Pwehki kitail kin koapworopworki pwehn pitsang sapwellimen Siohwa rahn en kadeik, kitail en onopki pwuhken Sepanaia nan Pwuhk Sarawi. Pwuhk wet me ntingihdi nan Suda mwohn pahr 648 B.C.E., oh pwuhk wet kin iang kisehn sapwellimen Koht “mahsen en kokohp kan” me kitail koaros anahne rong kanahieng sang nan kapehdatail unsek.—2 Piter 1:19.
Kalokolok Sang Limen Siohwa
4, 5. Iaduwen Sepanaia 1:1-3 pweida ong irail aramas suwed akan nan Suda?
4 “Mahsen en Siohwa” me Koht ketikihong Sepanaia me tepikihda kaweid me ntingihdi nan parakrap en mwowe kan. Koht mahsanih: “Kauno ketin mahsanih, ‘I pahn kauwehla mehkoaros nin sampah, aramas oh mahn koaros, menpihr oh mwahmw akan. I pahn kasohrehla aramas suwed kan. I pahn kamwomwala aramas koaros, oh sohte emen pahn luhwehdi. Ngehi, Kauno [“Siohwa,” NW], me mahmahsen.’ ”—Sepanaia 1:1-3.
5 Ei, Siohwa ketin koasoanehdi pwehn kasohrala soahng suwed kan nan sapwen Suda. Ahpw, Koht pahn doadoahngki ihs pwehn “kasohrehla aramas koaros”? Pwehki Sepanaia wia kokohp wet ni tepin pahr kan en kaunda en Nanmwarki Sosaia, me tepida nan pahr 659 B.C.E., met wehwehki me mahsen en kokohp wet pweida nan pahr 607 B.C.E. ni ahnsou me Papilon kalowehdi Suda oh poasen kaun, Serusalem. Ahnsowo, irail aramas suwed akan nan Suda me “kamwomwala.”
6-8. Dahme pwuhken Sepanaia 1:4-6 kohpada, oh iaduwen kokohp wet pweida nan Suda en mahs?
6 Sepanaia kohpada duwen dahme Koht pahn wia ong tohnkaudok likamw akan, Sepanaia 1:4-6 mahsanih: “I pahn kaloke mehn Serusalem oh mehn Suda koaros. I pahn kamwomwala douluhl lipwen kaudok koaros ong Paal me luhwehdi wasao, oh sohte emen pahn tamataman samworo rotorot akan me kin papah Paal. I pahn kamwomwala mehmen me pahn doudahla pohn ihmw pwehn kaudokiong ketipin, maram, oh usu kan. I pahn pil kamwomwala irail kan me kin kaudokiong ie oh kahukihla ar loalopwoatohng ie, ahpw kin uhd kahula ni mwaren koht Molek. I pahn kamwomwala irail kan me sohpeisang ie oh sohla idawehn ie, irail kan me sohte kin kohdo rehi de peki ei kaweid.”
7 Siohwa kin kaunopada en kaloke mehn Suda oh Serusalem kan. E kupwurki en kamwomwala douluhl aramas akan me kin kaudokiong koht Paal en mehn Kenan kan. Aramas akan kin kahdaneki koht tohto nan arail wasa Paal pwehki re kin lemeleme me koht pwukat kin ahneki manaman pohn arail wasa kan. Karasepe ieu, mie koht Paal men me mehn Moap oh Midian kan kin kaudokiong nan nahna Peor. (Nempe 25:1, 3, 6) Wasa koaros nan sapwen Suda, Siohwa koasoanehdi pwehn kamwomwala douluhl irail samworo kan en Paal, oh pil irail samworo salelepek kan en mehn Lipai kan me kin kauwehla sapwellimen Koht kosonned akan ni ahr kin miniminiong samworo pwukat.—Eksodus 20:2, 3.
8 Koht pil koasoanehdi pwehn kamwomwala irail akan me kin ‘kaudokiong karis en nanleng kan,’ met wehwehki irail kin kaudokiong usu kan oh ketipin. (2 Nanmwarki 23:11; Seremaia 19:13; 32:29) Engieng en Koht pahn kohwong irail aramas akan me kin doaloapene kaudok mehlel oh kaudok likamw ni ahr kin ‘kahukihla ar loalopwoatohng Siohwa oh irail uhd kahula ni mwaren koht Malkam.’ Malkam iei pil ehu eden Molek, koht lapalap en mehn Ammon kan. Meirongki seri kan kin pil kisehn kaudok ong Molek.—1 Nanmwarki 11:5; Seremaia 32:35.
Kamwomwalahn Kristendom Kerendohr!
9. (a) Dahme Kristendom kin dipkihda? (b) Weksang irail me salelepek kan en Suda, dahme kitail anahne koasoanehdi pwehn nantihong wia?
9 Wiewia pwukat kin katamankin kitail duwen Kristendom, me kin wia kaudok likamw oh kin kaudokiong usu kan. Oh pil, arail kaun akan kin utungada mahwen kan oh meirongkihla mouren aramas rar kei oh met me inenen suwed mehlel! Kitail en dehr duwehte irail me salelepek kan en Suda, me kin ‘sohpeisang Siohwa oh sohla idawehn ih,’ oh irail kin soukautih oh sohlahr kin rapahki ih de men ale sapwellime sawas. Ahpw, kitail en kolokolete atail lelepek ong Koht.
10. Iaduwen ke pahn kawehwe kokohp en Sepanaia 1:7?
10 Dahme soukohpo uhd mahsanih kin pahrekiong irail me sapwung kan ni mwehin Suda oh pil irail aramas suwed akan nan atail ahnsou. Sepanaia 1:7 mahsanih: “Rahn me Kauno pahn ketidiong nan mwoale pwehn wia kadeik kerendohr; eri, nennenla mwohn silangi. Kauno ketin kaukaunop en meirongkihla sapwellime aramas akan oh ketin lukedohr imwintihti kan en kauwehla Suda.” Aramas pwukat me e pahn ketin “lukedohr” kin wehwehki irail mehn Kaldea kan me kin wia imwintihti kan ong Suda. “Meirongo” kin wehwehki wehin Suda, iangahki eh poasen kaun. Sepanaia pakairki sapwellimen Koht kupwur en kauwehla Serusalem, oh kokohp wet pil kin pid kamwomwalahn Kristendom. Pwehki sapwellimen Koht rahn en kadeik kerendohr, tohnsampah kan koaros anahne ‘nennenla mwohn Kauno, Siohwa’ oh rong dahme E kin ketin mahsanih sang “pwihn tikitik” en sapwellimen Sises tohnpadahk keidi kan oh iengarail kan, sapwellime “sihpw teikan.” (Luk 12:32; Sohn 10:16) Irail akan me sohte kin rong dahme Koht kin mahsanih oh kin uhwong kaundahn en Wehin Koht pahn kamwomwala.—Melkahka 2:1, 2.
Rahn en Mwahiei—Kerendohr!
11. Ia wehwehn Sepanaia 1:8-11?
11 Sepanaia 1:8-11 kin mahsanih duwen rahnen Siohwa: “‘Ni rahnen kamaramaso, I pahn kaloke me lapalap akan, sapwellimen nanmwarki pwutak kan, oh koaros me kin wiewia tiahk en mehn liki kan. I pahn kaloke koaros me kin wia kaudok duwehte en me rotorot akan oh me kin pirap oh kamaramas pwehn audehkihla dipwisoun kul nan tehnpesen eh soumas.’ Kauno [“Siohwa, NW] ketin mahsanih, ‘Ni rahno, kumwail pahn rong ngilen sengiseng ni Ewen Kelen Mwahmw nan Serusalem. Kumwail pahn rong ngilen mwahiei nan wasa kapw en kahnimwo oh ngirisek laud sang pohn dohl kan. Kumwail sengiseng oh mwahmwahiei ni amwail pahn rong met, kumwail kan me kin kousoan pali pah en kahnimwo, pwe sounnetinet koaros pahn mehla!’”
12. Ia mwomwen ekei kin “likouki likou en mehn liki kan”?
12 Sehoahas, Sehoiakim, oh Sehoiakin me wiliandi Nanmwarki Sosaia. Mwurin irail, Sedekaia wia nanmwarki oh ahnsou me e nanmwarki, Serusalem ohla. Mendahki soangen kahpwal pwukat lelohng irail, ekei irail kin song en kenikenla rehn wehi kan me kin karanih irail ni ahr kin “likouki likou en mehn liki kan.” Duwehte nan rahnpwukat, aramas tohto kin kasalehda me re sohte kin iang sapwellimen Siohwa pwihn. Eri, pwehki re kin kasansalehda me re kin iang ahn Sehdan pwihn, re pahn ale kalokpen arail wiewia suwed kan.
13. Nin duwen me kokohp en Sepanaia mahsanih, dahme pahn wiawi ni ahnsou me mehn Papilon kan pahn mahweniong Serusalem?
13 “Rahnen” kadeik en Suda kin pil karasaiong Rahno me Siohwa pahn kadeikada sapwellime imwintihti kan, oh kihsang suwed akan, oh kadehde ong koaros me sapwellime kaunda me keieu ileile. Ni ahnsou me Papilon kalowehdi Serusalem, ngilen mwahiei kohsang Ewen Kelen Mwahmw. Mwein kehlo adanekihla met, pwehki e mihmi karanih wasahn netikihla mwahmw. (Nehmaia 13:16) Pwihn en mehn Papilon tohto pahn pedolong nan wasa me adaneki “nan wasa kapw en kahnimwo,” oh “ngirisek laud sang pohn dohl kan” mwein kin wehwehki ngilen mehn Kaldia kan me kohkohdohng Serusalem. Pahn mie “ngilen mwahiei” me kohsang rehn tohn Maktesh, mwein nan Wahun Tyropoeon. Dahme kahrehda irail pahn mwahiei? Pwehki wiewian pisnes kan, iangahki “sounnetinet koaros,” pahn mehla.
14. Ia uwen dei en sapwellimen Koht a pahn kasawihada sapwellime aramas akan oh irail akan me dene re kin kaudokiong Koht?
14 Ia uwen oaretik me Siohwa pahn kasawihada sapwellime tohnkaudok kan oh pil irail akan me kin mwomwehda me re kin kaudokiong Koht? Kokohpo pousehla oh mahsanih: “Ni ahnsowo I pahn ketikihda lamp ehu oh rapahki aramas nan Serusalem. I pahn kaloke aramas akan me koapworopworki pein irail oh sohte pwunodki mehkot, me kin mengimengloalki, ‘Kauno [“Siohwa,” NW] sohte kin ketin wia mehkot mwahu de suwed.’ Arail reken kepwe pahn kulsang oh imwarail kan pahn ohla. Re sohte pahn kousoan nan ihmw kan me re wiewia de nim wain sang ar mwetin wain me re padopadok.”—Sepanaia 1:12, 13.
15. (a) Dahme pahn wiawiong irail samworo kan en Serusalem me kin lahlahwe padahk mehlel? (b) Dahme pahn wiawiong irail aramas akan me kin iang kaudok likamw nan rahnpwukat?
15 Irail samworo kan en Serusalem me kin lahlahwe padahk mehlel kin doaloapene kaudok en Siohwa oh kaudok likamw. Edetehn irail lemeleme me re sohte kak lelong kahpwal, Koht pahn ketikihda lamp kan oh rapahkin irail nan wasa rotorot ni pali ngehn. Sohte emen rehrail pahn kak pitsang kadeik me kohsang rehn Koht. Irail ko me kin lahlahwe pwoson mehlel me kin nsenamwahukin pein irail kin rasehng maramarahk en luhwen wain me kin soandi nan kapi en sah. Mendahki re sohte men rong kaweid kan me kohsang powe, re ahpw sohte pahn kak pitsang sapwellimen Koht kadeik kan me pahn kohwong irail. Oh pil, nan atail ahnsou, irail akan me kin iang kaudok likamw, iangahki tohn Kristendom kan oh irail akan me kin lahlahwe sapwellimen Siohwa kaudok, irail koaros sohte pahn kak pitla. Irail kin kahmahmki me kitail sohte kin mih nan “imwin rahn akan,” oh irail kin mengimengloalki, “Siohwa sohte kin ketin wia mehkot mwahu de suwed.” Ia uwen sapwung irail!—2 Timoty 3:1-5; 2 Piter 3:3, 4, 10.
16. Dahme pahn wiawiong Suda ni ahnsou me sapwellimen Koht kadeik pahn kohwong irail, oh iaduwen atail kin ese met pahn kak kamwekidada kitail?
16 Aramas akan me kin lahlahwe padahk mehlel nan Suda aleier kaweid me mehn Papilon kan pahn kihsang ahr dipwisou kan, kauwehla imwarail kan, oh kihsang wahnsapwarail kan sang ar mwetin wain kan. Dipwisou kan de mwohni kan sohte pahn mie katepe ni ahnsou me sapwellimen Koht kadeik kohwong Suda. Met pahn duwehte ni ahnsou me sapwellimen Siohwa rahn en kadeik kin kohwong koasoandi en nan rahnwet. Ahpw, kitail anahne kesempwaliki soahng ngehnin kan oh ‘ngoangki kepwehpwehkihla paien nanleng’ ni atail pahn mwohnki sapwellimen Siohwa doadoahk ahnsou koaros!—Madiu 6:19-21, 33.
“Sapwellimen Siohwa Rahn Lapalap Kerendohr”
17. Nin duwen me pwuhken Sepanaia 1:14-16 mahsanih, ia uwen keren sapwellimen Siohwa rahn en kadeik?
17 Ia uwen keren sapwellimen Siohwa rahn en kadeik? Nin duwen pwuhken Sepanaia 1:14-16, Koht kin kamehlelehong kitail: “Rahn lapalap en Kauno kerendohr—kerendohr mehlel oh pahn mwadang leledo! Rahno pahn kansensuwed, pwe sounpei me keieu dingngan kan pahn pil sengisengki eh pahn sohla ar koapworopwor! E pahn wia rahnen engieng ehu, rahnen kahpwal oh kansensuwed, rahnen ohla oh mwomwla, rahnen rotorot oh kapahtou, rahn mahliok oh depwekin, rahn me pahn direkihla ngilen sowi en mahwen oh ngilen sounpei kan me weriwer mahmahweniong kahnimw kehl kehlail kan oh imwen doulik kan.”
18. Dahme kahrehda kitail en dehr ahneki madamadau me sapwellimen Siohwa rahnen kadeik pahn pwand en leledo?
18 Irail samworo dipan akan, soupeidi kan oh aramas akan suwed akan en Suda aleier kaweid me ‘rahn lapalap en Siohwa kerendohr.’ ‘Rahn en Siohwa pahn mwadang leledohng’ Suda. E pil pahn duwehte atail ahnsou, ihme kahrehda, kitail dehr lemeleme me sapwellimen Siohwa kadeik ong irail aramas suwed akan pahn pwand en leledo. Duwehte me Koht mwadangete kadeikada Suda, e pil pahn ‘mwadang’ en kadeikada aramas akan. (Kaudiahl 16:14, 16) Ahnsowo pahn wia ahnsou me inenen kansensuwed mehlel ong aramas koaros me kin pohnsehsehla sapwellimen Siohwa kaweid kan me sapwellime Sounkadehde kan kin pakairki oh irail akan me sohte kin utungada kaudok mehlel!
19, 20. (a) Dahme wiawiong Suda oh Serusalem ni ahnsou me Koht kasansalehda sapwellime kadeik engieng? (b) Mehnia peidek kan kin kohda, ni ahnsou me kitail pahn medemedewe duwen kamwomwalahn koasoandi pilipil wet?
19 Sapwellimen Koht engieng ong Suda oh Serusalem me wiahla “rahnen kahpwal oh kansensuwed” ong irail. Sounpei kan en Papilon kin kahrehong tohn Suda kan en lelohng kalokolok tohto, pwunod laud mwohn irail pahn mehla oh kamwomwala. “Rahnen ohla oh mwomwla” sohte kin ihte wia karasaras, ahpw e uhdahn wia ahnsoun rotorot oh depwekin pwehki ediniei oh kamakamalahn aramas tohto. Rahno kin “direkihla ngilen sowi en mahwen oh ngilen sounpei kan,” ahpw pakair pwukat sohte me kin rong oh mwekidki, likamwete re sohte katepe.
20 Silepe kan en Serusalem sohte kak wia mehkot ni ahnsou me sounpei en mehn Papilon kan doadoahngki lapalahn tuhke kan en kauwehla “imwen doulik kan.” Mehn perepe kan en koasoandi suwed wet sohte pahn kak perehla irail sang sapwellimen Koht pwihn en nanleng me kaunopada en pilada ihs me irail pahn kasorehla. Ke kin ahneki koapworopwor en pitsang? Ke pilada en utungada koasoandi en Siohwa, me kin ‘ketin sinsile irail kan me kin poakohng Ih, oh kin ketin kamwomwala aramas suwed akan’?—Melkahka 145:20.
21, 22. Iaduwen Sepanaia 1:17, 18 pahn pweida nan atail ahnsou?
21 Sepanaia 1:17, 18 kin kohpada duwen rahnen kadeik me inenen kamasapwehk! “Kauno [“Siohwa, NW”] ketin mahsanih, ‘I pahn ketikihdo soangen kahpwal ehu ong aramas koaros, ihme kahrehda koaros pahn dedehmseli wasa duwehte maskun kei. Re wiadahr dihp ong ie, oh met ntahrail pahn keredi duwehte pihl, oh paliwararail kan pahn wonohn matala nan pwehl.” Ni rahn me Kauno pahn ketin kasalehda sapwellime engieng, pil neirail silper oh kohl sohte kak doareirailla. Kisiniei en sapwellime engieng pahn kamwomwala sampah pwon. E pahn ketin katokehdi—ni ahnsou mwadang—mour en aramas koaros me kousoan nin sampah.
22 Duwehte me Siohwa wia ni mwehin Sepanaia, ni ahnsou keren, E pahn pil ketikihong “aramas koaros me kousoan nin sampah” kahpwal akan, irail akan me kin kahng kapwaiada sapwellime kaweid kan. Pwehki re kin wiahda dihp ong Koht, re pahn dedehmseli wasa duwehte me maskun kei, oh sohte me pahn kak kapitirailla. Ni rahn en kadeik en Siohwa, ntahrail “pahn keredi duwehte pwehl,” pahn rasehng mehkot me sohte katepe. Imwilahn arail mour pahn kanamenek douluhl, pwe Koht pahn kamwarekpeseng paliwar akan—pil mwasahl kan—en aramas suwed pwukat nin sampah “pahn duwehte pwise.”
23. Edetehn aramas dipan akan sohte pahn kak pitsang “sapwellimen Siohwa rahn en engieng,” koapworopwor dahieu kokohp en Sepanaia kin kihda?
23 Sohte me pahn kak doarehla aramas akan me kin pelianda Koht oh sapwellime aramas akan. Silper de kohl sohte kak doarehla aramas dipan akan nan Suda, oh noahrokehda dipwisou kan oh mwohni en natih meteikan pil sohte pahn kak perehla de kapitala emen sang “sapwellimen Siohwa rahnen engieng” ong Kristendom oh pil ong meteikan me kin iang koasoandi suwed wet. Ni rahn en kadeiko, kisiniei en sapwellimen Koht ngoang pahn “kamwomwala sampah pwon” ni ahnsou me e pahn ketin kamwomwala aramas suwed akan. Pwehki kitail kin pwoson sapwellimen Koht mahsen en kokohp, kitail kin kamehlele me kitail kin mih ni “imwin ahnsou.” (Daniel 12:4) Sapwellimen Siohwa rahn en kadeik kerendohr, oh e pahn kereniong dupuk ong sapwellime imwintihti kan. Ahpw, kokohp en Sepanaia kin kihong kitail koapworopwor en pitsang rahno. Dahme kitail anahne wia ma kitail pahn pitsang sapwellimen Siohwa rahn en engieng?
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Iaduwen kokohp en Sepanaia pweida ong Suda oh Serusalem?
• Dahme pahn wiawiong Kristendom oh aramas suwed akan koaros nan atail ahnsou?
• Dahme kahrehda e sohte konehng en lemeleme me sapwellimen Siohwa rahn en kadeik pahn pwand en leledohr?
[Kilel nan pali 7]
Sepanaia ni eimah pakairki me Sapwellimen Siohwa Rahn en Kadeik kerendohr
[Credit Line]
Kilel wet kohsang pwuhk me oaralap koasoia “Self-Pronouncing Edition of the Holy Bible” me kin audaudki ire kan sang Pwuhk Sarawi en King James oh Revised versions
[Kilel nan pali 8]
Rahnen Siohwa wiawiong Suda oh Serusalem sang rehn mehn Papilon kan nan pahr 607 B.C.E.
[Kilel nan pali 10]
Ke koapworopworki en pitla ni ahnsou me Siohwa pahn kamwomwala aramas suwed kan?