Sapwellimen Siohwa Aramas Kapwurupwuhrdo Kan Kin Kapinga Ih Wasa Koaros Nan Sampah
“Eri, mwuhr I ahpw pahn wekidala tohn wehi kan en doadoahngki lokaia min, oh re pahn likweriong mwaren Siohwa.”—SEPANAIA 3:9, New World Translation.
1. Dahme kahrehda mahsen kan en kadeik kan pweida ong Suda oh wehi teikan?
IA UWEN kehlail sapwellimen Siohwa mahsen en kadeik kan me E ketin padahkiong Sepanaia en kohpadahr! Mahsen pwukat pweida ong wehin Suda oh ah poasen kaun, Serusalem, pwehki arail kaun akan oh aramas akan nin duwen wehi ehu sohte kin kapwaiada kupwuren Siohwa. Wehi kan me kin mih karanih wehin Suda, duwehte Pilisdia, Mohap, Ammon, pil pahn lelohng sapwellimen Koht engieng. Pwekihda? Pwehki, ni erein sounpar epwiki kei, irail kin uhwong sapwellimen Siohwa aramas akan ni ahl lemei. Pwehki kahrepehohte, wehi kehlail en Asiria pahn mwomwala, oh sohte pahn pwurehng kokouda.
2. Mahsen kan en Sepanaia 3:8 kin kohwong ihs?
2 Ahpw, mie ekei aramas mwahu kan nan Suda en mahs. Irail kin kasikasik kadeik en Koht en pweida ong aramas suwed akan oh mahsen pwukat kin kohwong irail: “‘Kauno [“Siohwa,” NW] ketin mahsanih, “Kumwail awih, kumwail awih rahn me I pahn kedipa wehi kan. I koasoanehdier nan kupwurei I en kapokonepene wehi kan pwe I en kapehmkin irail engin ei engieng. Sampah pwon pahn mwomwkihla kisiniei en ei engieng.’”—Sepanaia 3:8.
“Lokaia Min” ong Ihs?
3. Mehnia mahsen en koapworopwor me Koht padahkiong Sepanaia en lohkiseli?
3 Ei, Sepanaia lohkiseli sapwellimen Siohwa mahsen kan en kadeik. Ahpw, Koht pil padahkiong soukohpo en lohkiseli mahsen kan en koapworopwor—oh mahsen pwukat pahn kamweitihala irail aramas me kin nantihong en lelepek ong Siohwa. Nin duwen me ntingihdi nan pwuhken Sepanaia, Siohwa Koht mahsanih: “Eri, mwuhr I ahpw pahn wekidala tohn wehi kan en doadoahngki lokaia min, oh re pahn likweriong mwaren Siohwa. Oh re pahn miniminpene papah ih.”
4, 5. (a) Dahme pahn wiawiong aramas suwed akan? (b) Ihs me pahn paiekihda met, oh pwekihda?
4 Lokaia min sohte pahn kohwong pwihn en aramas akan. Kokohpo kin kasansalehda ihs irail: “I pahn ketikihsang koaros me aklapalap.” (Sepanaia 3:11) Eri, irail aramas aklapalap akan me kin mwamwahliki sapwellimen Koht kosonned akan oh kin wiewia me sapwung kan me pahn sohrala. Ihs me pahn paiekihda sang met? Sepanaia 3:12, 13 mahsanih: “I pahn ketikihdi wasao aramas mpahi oh aktikitik, me pahn kohdo peki sawas rehi. Mehn Israel kan me pahn luhwehdi sohte pahn wiahda me sapwung ong emen, sohte pahn lokaia likamw, de song en pitih emen. Re pahn paiamwahu oh saledek sang apwal, re sohte pahn masak emen.”
5 Luwen aramas akan nan Suda en mahs me kin lelepek pahn paiekihda. Pwekihda? Pwehki re kin kapwaiada mahsen pwukat: “Kumwail sohpeiong Kauno [“Siohwa,” NW] kumwail me mpahi koaros en sahpwo, me kin peikiong sapwellimen Kauno [“Siohwa,” NW] kosonned akan. Kumwail wiahda dahme pwung oh aktikitikla mwohn silangi. Mweinele kumwail kak pitsang kalokolok en rahn me e pahn ketin kasalehda sapwellime engieng.”—Sepanaia 2:3.
6. Dahme wiawi nan tepin pweidahn kokohp en Sepanaia?
6 Nan tepin pweidahn kokohp en Sepanaia, Koht kaloke aramas soh-pwoson akan en Suda ni e ketin mweidong Wehi Kehlail en Papilon en powehdi irail oh kaliduwih irailla nan 607 B.C.E. Ekei aramas, duwehte soukohp Seremaia me pitsang, kin lelepek ong Siohwa ni ahr wiahla ladu kan. Nan 539 B.C.E., Nanmwarki Sairus en Midia oh Persia kalowehdi Papilon. Mpen sounpar riau mwuri, Sairus wiahda kosonned ehu me mweidong luwen mehn Suhs akan en pwurala sapwarail. Kedekedeo, irail me onehda sapahl tehnpasen Serusalem, oh pwihn en samworo kan kak pwurehng wia arail pwukoa en padahkiong aramas akan duwen Kosonnedo. (Malakai 2:7) Eri, Siohwa ketin kapaiada luwen mehn Suhs akan me kapwurupwurdo kan—ma irail kin kolokolete arail lelepek.
7, 8. Ong ihs me mahsen en kokohp en Sepanaia 3:14-17 kadoadoahk ong, oh dahme kahrehda ke sapengki met?
7 Sepanaia kohpadahr duwen irail aramas akan me pahn paiekihda onohnda sapahl wet: “Kumwail koul oh ngisingiski amwail peren, kumwail mehn Israel kan! Serusalem, perenda nan omw mohngiong unsek! Kauno [“Siohwa,” NW] ketin katokedier amwail lokolok; e ketikihsangehr amwail imwintihti kan koaros. Kauno [“Siohwa,” NW], nanmwarkien Israel, ketiket rehmwail; solahr kahrepen amwail pahn masepwehk. Ahnsou ehu kohkohdo me re pahn ndaiong Serusalem, “kahnimw en Saion, ke dehr masak mehkot! Ke dehr mweidohng pehmw kan en mwoatohtdi! Kauno [“Siohwa,” NW], omw Koht, ketiket rehmw; sapwellime manaman kin kahrehiong en powehdi. Kauno [“Siohwa,” NW] pahn ketin kupwurperenkin uhk, oh nan sapwellime limpoak e pahn ketikihong uhk mour kapw. E pahn ketin koul oh kupwurpereperenkin uhk.’”—Sepanaia 3:14-17.
8 Mahsen en kokohp pwukat kin pidada irail luhwen mehn Suhs akan me sapwadeksang arail selidi rehn mehn Papilon kan oh pwurala uhdakarail. Met inenen sansal nan pwuhken Sepanaia 3:18-20: “‘Kauno ketin mahsanih, “I katokedier kaupamwail me I koasoakoasoane oh ketikihsangehr amwail namenek. Ahnsowo kohkohdo! I pahn kaloke me kahpwalihkumwailla kan; I pahn kapitala me nehtuk koaros oh kapwurehdo me kalipilipalahr akan. I pahn wekidohng ar namenek ni wahun, oh sampah pwon pahn kapinga irail. Ahnsowo kohkohdo! I pahn kapwurehdo noumwail aramas akan me mwarahkpesengier wasa kan nan uhdakarail; I pah kupwurehda pwe kumwail en ndandla wasa koaros nan sampah oh pwurehng kapaikumwailda.” Kauno [“Siohwa,” NW] me mahmahsen.
9. Iaduwen Siohwa kin ndandla me kin pid Suda?
9 Medemedewe duwen irail wehi kan me wiahla imwintihti en sapwellimen Koht aramas akan uwen laud en irail pwuriamweikihla! Tohn Suda kan me selidier rehn mehn Papilon, wehi kehlail ehu, oh mwomwen sohte arail koapworopwor en pitsang. Oh pil, sapwarail kan tehnlahr. Ahpw, pwehki sapwellimen Koht manaman, re pwurala uhdakarail mwurin sounpar 70, oh wehi kan me wiahla arail imwintihti kan pahn mwomwlahr. Siohwa ka ndandla pein mware ni ahnsou me e pwurehng kapaiada luwen mehn Suhs lelepek kan! E ketin “kupwurehda pwe irail en ndandla wasa koaros nan sampah.” Onehda sapahl wet kin wahdohng Siohwa kaping oh pil kin kapinga aramas akan me kin utungada mwaren Koht!
Sapwellimen Siohwa Kaudok Linganla
10, 11. Iahd me keieun pweidahn kokohp en Sepanaia me pid duwen onehda sapahl pahn wiawi, oh iaduwen kitail esehki met?
10 Pil ehu kapwurupwuhrdohn aramas pil wiawi nan senturi keieu en atail Common Era, ni ahnsou me Sises Krais kihpene luhwen mehn Israel akan ong kaudok mehlel. Met mwomwen wia ehu kilel ong dahme pahn wiawi ni ahnsou kohkohdo, pwe pweida laud en kokohp me pid kapwurupwuhrdohn aramas pahn wiawi ni ahnsou kohkohdo. Kokohp en Maika kohpadahr: “Ni kaimwiseklahn rahn akan me pahn kohdo dohl me Tehnpas Sarawien Siohwa uhda powe pahn wiahla dohl me keieu ile nanpwungen dohl kan; e pahn sikdahsang dohl koaros. Aramas tohto pahn pokondohng ie.”—Maika 4:1, NW.
11 Iahd met pahn wiawi? Nin duwen me kokohp mahsanih, “ni kaimwiseklahn rahn akan”—ei, nan “imwin rahn akan.” (2 Timoty 3:1) Met pahn wiawi mwohn kaimwiseklahn koasoandi suwed wet oh ni ahnsou wehi kan kin kaudokiong koht likamw akan. Maika 4:5 mahsanih: “Pwe wehi koaros kin pwongih oh peikiong arail koht kan.” Ahpw, iaduwen tohn kaudok mehlel akan? Kokohp en Maika sapengki peidek wet: “A kiht, se pahn kin pwongih oh peikiong Siohwa, at Koht, kohkohlahte.”
12. Nan imwin rahn akan, iaduwen kaudok mehlel kin ileilela?
12 Nan imwin rahn akan, “dohl me Tehnpas Sarawien Siohwa uhda powe pahn wiahla dohl me keieu ile nanpwungen dohl kan.” Kaudok mehlel ong Siohwa me pwurehng wiawi, kehlail sang mahs, oh ile sang pelien lamalam teikan. Nin duwen me kokohp en Maika kohpadahr, “aramas tohto pahn pokondohng” wasao. Oh pil, aramas akan me kin iang kaudok mehlel pahn “pwongih oh peikiong Siohwa [arail] Koht, kohkohlahte.”
13, 14. Iahd sampah wet tepida mihla nan “kaimwiseklahn rahn akan,” oh sang ni ahnsowo lel met dahme kin wiawiong kaudok mehlel?
13 Pweidahn kokohp en Pwuhk Sarawi kin kasansalehda me sampah mihla nan ahnsoun “kaimwiseklahn rahn akan”—imwin rahn akan—tepida sang nan pahr 1914. (Mark 13:4-10) Poadoapoad kin kasansalehda me Siohwa tepidaher kihpene luwen me keidi kan ong kaudok mehlel, irail akan me kin ahneki koapworopwor en mih nanleng. Mwurin met, kihpenehn “pokon kalaimwun ehu . . . re kohsang nan wehi koaros, ni kadaudok koaros, nan sahpw koaros, oh lokaia koaros”—irail kin ahneki koapworopwor en mour kohkohlahte nin sampah.—Kaudiahl 7:9.
14 Sang nan Mahwen Keieu en Sampah lao lel atail ahnsou, Siohwa kin kahre irail akan me kin kaudokiong Ih oh doadoahngki mware oh arail doadoahk kin kekeirada. Mwurin Mahwen Keieu en Sampah, sapwellimen Siohwa tohnkaudok kan, me malaulaukihte aramas kid kei, wie tohtohla, oh ni ahnsouwet, irail tohtohki mpen meh wene rar nan mwomwohdiso 91,000 nan sahpw 235. Ehu ehu sounpar, sounkair akan en Wehio kin kapinga Koht ong wehi pokon ni arail kin kalohk oh doadoahngki awa daulih lik. E sansal me Sounkadehdehn Siohwa pwukat kin kapwaiada sapwellimen Sises mahsen en kokohp akan: “Rongamwahu en Wehin Koht pahn lohkseli wasa koaros nin sampah, pwe kadehde en mie ong aramas koaros—a mwuri, imwin sampah ahpw pahn kohdo.”—Madiu 24:14.
15. Iaduwen Sepanaia 2:3 pweida nan rahn pwukat?
15 Sepanaia 3:17 mahsanih: “Siohwa omw Koht, ketiket rehmw; sapwellime manaman kin kahrehiong en powehdi.” Nan imwin rahn akan, paien pali ngehn me sapwellimen Siohwa ladu kan kin paiekihda iei pwehki Koht kin ‘ketiket rehrail’ nin duwen Koht kehlail men. Nin duwen kapwurupwurdohn aramas akan nan Suda en mahs pweida nan pahr 537 B.C.E., e pil kin pweida nan rahnpwukat. Eri, kitail kin kilang iaduwen pwuhken Sepanaia 2:3 kin pweida nan atail ahnsou ni e mahsanih met: “Sohpeiong Kauno [“Siohwa,” NW], kumwail koaros me mpahi koaros en sahpwo.” Nan pahr 537 B.C.E., “koaros” kin wehwehki irail luhwen mehn Suhs akan me saledeksang sensel nan Papilon oh pwurala sapwarail. Nan rahnpwukat “koaros” kin wehwehki aramas opampap kan me kin kohsang wehi koaros nin sampah pwon, irail akan me kin mwekidki doadoahk en kalohki Wehio nin sampah pwon oh kin pokondohng “dohl me Tehnpas Sarawien Siohwa uhda powe.”
Kaudok Mehlel Pweida
16. Nan atail ahnsou, dahme atail imwintihti kan kin medemedewe duwen pweidahn doadoahk en sapwellimen Siohwa ladu kan?
16 Mwurin 537 B.C.E., aramas tohto nan wehi kan me mih karanih irail kin pwuriamweikihla duwen sapwellimen Koht ladu kan ahr kapwurupwuhrdohng kaudok mehlel nan uhdakarail. Ahpw, kapwurupwuhrdohn aramas pwukat wiawier ni ahl tikitik ehu. Medewehla duwen dahme ekei aramas—irail imwintihti kan en sapwellimen Koht aramas akan—kin nda ni ahnsou wet ni ar kilangada sapwellimen Siohwa ladu kan en nan rahnpwukat kekeirada oh tohtohla? Uhdahn, ekei imwintihti pwukat kin ahneki soangen pepehm duwehte irail mehn Parisi kan ni ahnsou me re kilangada aramas akan kohieilahng tuhwong Sises. Re ndapene nanpwungarail: “Kumwail kilang! Kitail sohte mwahn pweida! Pwe met tohn sampah koaros kin idawehnla!”—Sohn 12:19.
17. Dahme emen soun nting koasoia duwen Sounkadehdehn Siohwa kan, oh ia uwen laud Sounkadehdehn Siohwa kan kekeirada?
17 Nan nah pwuhk me oaralap koasoia These Also Believe, Professor Charles S. Braden koasoia: ‘Sounkadehdehn Siohwa kan kin wia arail doadoahk en kalohk wasa koaros nan sampah. Kitail kak nda me sohte pelien lamalam nin sampah me kin kasalehda ngoang oh ngidingidki kalohkiseli Rongamwahu en Wehio duwehte Sounkadehdehn Siohwa kan. Pwihn wet pahn tohtohla.” E inenen pwung! Pwe ni ahnsou me e ntingihdi mahsen pwukat sounpar 50 samwalahro, ihte Sounkadehde 300,000 me kin kalohk wasa koaros nan sampah. Dahme e pahn nda rahnwet, pwe met aramas pak 20 tohto sang sililop—mpen aramas wene rar—kin kalohki Rongamwahu?
18. Dahkot lokaia min, oh ihs me Koht ketikihong lokaia min?
18 Ki sapwellime soukohp, Koht inoukihda met: “Eri, mwuhr I ahpw pahn wekidala tohn wehi kan en doadoahngki lokaia min, oh re pahn likweriong mwaren Siohwa, oh re pahn miniminpene papah ih.” (Sepanaia 3:9) Nan imwin rahn pwukat, Sounkadehdehn Siohwa kan kin likweriong mwaren Siohwa, oh kin limpoakpene nanpwungarail nin doken re kin papah Ih—ei, “miniminpene.” Iei irail me Siohwa ketikiong irail lokaia min. Lokaia min wet kin pil oarepene emen en wehwehki padahk mehlel duwen Koht oh sapwellime kupwur kan. Siohwa kelepw kin kihong aramas akan sapwellime ngehn sarawi pwehn sewese irail en wehwehki duwen sapwellime kupwur kan. (1 Korint 2:10) Ihs me e ketikihong sapwellime ngehn sarawi? Ihte ong “irail koaros me kin peikiong ih.” (Wiewia 5:32) Sounkadehdehn Siohwa kelepw kin men peikiong Koht nin duwen Kaun emen ni soahng koaros. Ihme kahrehda, irail kin alehdi ngehn sarawi en Koht oh lokaiahki lokaia min, padahk mehlel duwen Siohwa oh sapwellime kupwur kaselel kan. Irail kin doadoahngki lokaia min pwehn kapinga Siohwa, oh arail doadoahk kin kekeirada wasa koaros nan sampah.
19. Doadoahngki lokaia min kin pidada dah?
19 Doadoahngki lokaia min kin wehwehki me emen pahn kamehlele oh padahkiong aramas teikan duwen padahk mehlel, ahpw met kaidehn ihte me anahn, pwe emen pil anahne kapwaiada sapwellimen Koht kosonned akan. Kristian me keidi kan kin tiengala mwowe en sohpeiong Siohwa oh lokaiahki lokaia min. Medemedewe dahme irail wiahda! Edetehn irail luwen me keidi kan wia malmalaulaula oh irail malaulauki sang 8,700, mie aramas mpen meh wenerar me kin kahlemengih irail ni ahr kin sohpeiong Siohwa oh doadoahngki lokaia min. Aramas pwukat me kin wie tohtohla iei pokon kalaimwun me kin kohsang nan wehi kan koaros, oh irail kin pwoson tomw meirong en Sises, oh irail kin wia kaudok sarawi nan kehl me mih likin Tehnpas Sarawi en pali ngehn me iei sampah, oh re pahn pitsang “kahn kamakam kowahlap” me pahn kasohrala tohn sampah suwed kante.—Kaudiahl 7:9, 14, 15.
20. Dahme irail me keidi lelepek kan oh aramas akan me kin iang pokon kalaimwun pahn wia ni ahnsou kohkohdo?
20 Pokon kalaimwuno pahn pedolong nan sapwellimen Koht sampah kapw pwung ehu. (2 Piter 3:13) Sises Krais oh 144,000 me keidi kan pahn iasadahng mour nanleng pwehn papah nin duwen nanmwarki kan oh samworo kan rehn Sises oh irail pahn wiahla koperment kapw ong sampah. (Rom 8:16, 17; Kaudiahl 7:4; 20:6) Aramas akan me pahn pitsang kahn kamakam kowahlap pahn kaparadaisih sampah oh pousehla doadoahngki lokaia min me kohsang rehn Koht. Mahsen pwukat pil pahn kadoadoahkong tohnsampah kan: “Pein ngehi pahn padahkihong noumw aramas akan, oh ketikihong irail paiamwahu oh popohl. Pwuhng oh inen pahn kakehleiukada. Ke pahn silasil mwahu sang pahn kehnaudek oh me kamasepwehk kan.”—Aiseia 54:13, 14.
Doadoahk en Padapadahk me Keieu Laud nan Poadoapoad en Aramas
21, 22. (a) Nin duwen pwuhken Aiseia 24:15 mahsanih, ihs me pahn anahne sukuhliki lokaia min? (b) Mehnia doadoahk en kasukuhlih aramas akan me pahn siksang doadoahk teikan pahn wiawi pahn kaundahn Wehio?
21 Pwihn laud ehu me pahn ahneki ahnsou ehu en sukuhliki lokaia min nan sampah kapwo nin duwen me Wiewia 24:15 mahsanih duwen irail: “Me mwahu oh suwed pahn iasada sang mehla.” Mahs, aramas lik kei mehlahr mwohn irail kak sukuhliki duwen loalokong pwung en Siohwa. Ni ahl ehu me soandi mwahu, Koht pahn ketin kaiasada irail. Oh pil, ni en aramas pwukat me pahn iasada, re pahn anahne sukuhliki lokaia min.
22 E pahn wia pwais kaselel ieu en iang doadoahk en kasukuhlih aramas akan ahnsowo! Pwe doadoahk wet pahn wia doadoahk en kasukuhl ieu me keieu laud me wiawi nan poadopoad en aramas. Doadoahk wet pahn pweida pahn kaunda limpoak en Krais Sises. Ni imwilahn doadoahk wet, aramas akan pahn kak kilang pweidahn Aiseia 11:9, me mahsanih: “Pwe sampah pahn dirkihla kupwurokong en Kauno [“Siohwa,” NW] duwehte madau eh kin direkihla pihl.”
23. Dahme kahrehda ke kak nda me kitail ale pwais kaselel nin duwen sapwellimen Siohwa aramas akan?
23 Kitail ale pwais kaselel nan imwin rahn akan pwehn kaunopada ong ni ahnsou kaselel ehu me loalokong me pid duwen Siohwa pahn kadirehla wasa koaros nan sampah! Pwais kaselel kitail ahneki ni ahnsouwet en wiahla sapwellimen Koht aramas akan, oh pwihn wet kin kilang pweidahn mahsen en kokohp kan nan pwuhken Sepanaia 3:20! Wasao kitail kin wadek duwen dahme Siohwa kin kamehlelehong kitail: “I pahn kupwurehda pwe kumwail en ndandla wasa koaros nan sampah oh pwurehng kapaikumwailda.”
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Ni ahl dah kei me kokohp en Sepanaia me kin pid kapwurupwuhrdohn aramas akan pweidaher?
• Iaduwen kaudok mehlel kin pweida nan imwin rahn akan?
• Mehnia doadoahk en kasukuhlih aramas akan pahn wiawi nan sampah kapw?
[Kilel nan pali 18]
Sapwellimen Siohwa aramas akan pwurala uhdakarail pwehn kapwurehdo kaudok min. Ke wehwehki duwen ia wehwehn met ong kitail nan rahnpwukat?
[Kilel nan pali 20]
Sounkadehdehn Siohwa kan kin doadoahngki “lokaia min” sang ni ahr kin padahkiong aramas akan duwen mahsen en kamweit kan en Pwuhk Sarawi