Irail Akan Me Kin Keid Nan Maraino Kin Peren
“Kumwail kohdo, kitail keid nan marain en Siohwa.”—AISEIA 2:5.
1, 2. (a) Ia uwen kesempwal marain? (b) Dahme kahrehda kokohp me pid duwen rotorot pahn kipehdi sampah kin wia mehkot keper?
SIOHWA kin wia utupen marain. Pwuhk Sarawi mahsanih “Kauno kin ketikihong kitail ketipin pwe en kamarainih rahn, maram oh usu kan pwe en dakedaker nipwong.” (Seremaia 31:35; Melkahka 8:3) Siohwa ketin kapikada atail ketipin oh ketipin kin rasehng uhmw kehlail me wiawihkihda nuclear me kin kihwei nan wehwe kehl laud, ekei ni mwomwen marain oh karakar. Kisin persent kiste en kehl wet me kin lel rehtail nin duwen maram sang ketipin pwehn kamourih mour pohn sampah. Ma sohte marain sang ketipin, kitail sohte kak mour. Sampah wet pahn wiahla sampah ehu me sohte mour kak keirada ie.
2 Ma kitail kak wehwehki met, eri kitail pil pahn kak wehwehki duwen ia uwen keper irair wet me soukohp Aiseia kawehwehda. E mahsanih met: “Rotorot pahn kipehdi wehi teikan en sampah.” (Aiseia 60:2) Ahpw, met sohte kin wehwehki uhdahn rotorot. Kokohp en Aiseia sohte kin wehwehki me ehu rahn ketipin, maram, oh usu kan pahn sohlahr lingan. (Melkahka 89:36, 37; 136:7-9) E mahsanih duwen rotorot ni pali ngehn. Ahpw, rotorot ni pali ngehn me inenen keper. Kitail sohte kak momour ma sohte marain ni pali ngehn duwehte kitail sohte kak mour ma sohte uhdahn marain.—Luk 1:79.
3. Pwehn kapwaiada mahsen kan en Aiseia, dahme Kristian akan anahne wia?
3 Ihme kahrehda, e inenen kesempwal kitail en tehk kanahieng mahsen kan en Aiseia, edetehn kokohp wet pweida ong wehin Suda mahs mahsie, e pil pweida laud nan atail ahnsou. Ei, nan atail ahnsou, rotorot ni pali ngehn kin kipehdi sampah. Pwehki irair wet me inenen keper, marain ni pali ngehn kin wia mehkot keieu kesempwal ong kitail. Ihme kahrehda, Kristian akan anahne kapwaiada sapwellimen Sises kaweid: “Ih pil duwen kumwail, amwail marain en sansal mwohn aramas akan.” (Madiu 5:16) Kristian lelepek kan kak kamarainih ahlo ong aramas opampap akan, pwe met pahn kak sewese irail en ale mour soutuk.—Sohn 8:12.
Ahnsoun Rotorot Akan ong Israel
4. Iahd kokohp en Aiseia tepin pweida, ahpw irair dahieu kin wiwiawi nan eh ahnsou?
4 Kokohp en Aiseia duwen rotorot pahn kipehdi sampah me tepin pweida ni ahnsou me Suda tehnla oh towe kan selidi nan Papilon. Ahpw, mwohn met pil wiawi, ni mwehin Aiseia, pali moron en aramas akan nan wehio kin mih nan rotorot ni pali ngehn, oh met kin kamwekid ih en kangoange ienge kan: “Eri, kumwail kadaudok en Seikop kan, kumwail kohdo, kitail keid nan marain me Kauno [“Siohwa,” New World Translation] kin ketikihong kitail”!—Aiseia 2:5; 5:20.
5, 6. Dahme kahrehda rotorot ni mwehin Aiseia kin wiawi?
5 Aiseia wia sapwellime kokohp nan Suda “ni mwehin nanmwarki en Suda pwukat: Usaia, Sodam, Ahas, oh Esekaia.” (Aiseia 1:1) Ni ahnsowo, mie kahpwal ong koperment kan, mwalaun en pelien lamalam akan, kopwung sapwung kan, oh aramas kin wia lemei ong irail akan me semwehmwe kan. Pil ni erein kaunda kan en irail nanmwarki lelepek kan, duwehte Sodam, mie pei sarawi kan en koht likamw akan pohn dohl kan. Ahpw, e inenen suwed pahn kaundahn nanmwarki salelepek kan. Karasepe ehu, nanmwarki suwedo, Ahas, kin meirongkihla nah seri kan ong arail koht Molek. Wiewia wet inenen rotorot douluhl!—2 Nanmwarki 15:32-34; 16:2-4.
6 Irair en wehi teikan ahnsowo pil suwed. Mohap, Idom, oh Pilisdia kin awiawih ni kehlen wehin Suda pwehn kalowehdi irail. Edetehn wehin Israel en pali epeng kin peneinei ong wehin Suda, ahpw re wiahlalr imwintihti ong irail. Ekis pohnangin wehio ni pali epeng, Wehin Siria kin kamasakih en kauwehla onopek mwahu en Suda. Ehu wehi me lemei sang wehi teikan iei Asiria, oh irail kin ahnsou koaros rapahki ahl akan en kalaudehla arail kaunda. Ni erein Aiseia wia e doadoahk en kokohp, wehin Asiria kalowehdi wehin Israel oh kereniong kasorehla wehin Suda. Mie ahnsou ehu me Asiria kin kaunda kahnimw kehlail koaros nan wehin Suda ihte Serusalem irail sohte kalowehdi.—Aiseia 1:7, 8; 36:1.
7. Mehnia ahl Israel oh Suda pilada, oh iaduwen Siohwa mwekidki arail pilipil kan?
7 Sapwellimen Koht aramas inouda kan kin lelohng kapwal pwukat pwehki wehin Israel oh Suda me salelepek. Duwehte irail akan me pwuhken Lepin Padahk kin kasalehda, irail “soangen aramas me kesehlahr mour pwung pwe re en kousoan nan rotorot en dihp.” (Lepin Padahk 2:13) Ahpw, mendahki Siohwa engiengda pahn sapwellime aramas akan, e sohte uhdahn kesehla irail. E ketin doadoahngki Aiseia oh soukohp teikan en ketikihda marain en pali ngehn ong aramas akan nan wehio me kin nantihong papah Siohwa ni lelepek. Marain me kohsang soukohp pwukat me inenen kesempwal. E kak kamourirailla.
Ahnsoun Rotorot akan Nan Rahnpwukat
8, 9. Dahme kahrehda sampah kin rotorot nan rahnpwukat?
8 Irair akan ni mwehin Aiseia kin duwehte irair akan nan rahn pwukat. Nan atail ahnsou, kaun en aramas kin soikala Siohwa oh sapwellime nanmwarki, Sises Krais. (Melkahka 2:2, 3) Kaun en pelien lamalam en Kristendom kin pitihdi tohnmwomwohdiso kan. Kaun pwukat kin kose me re kin papah Koht, ahpw ni mehlel, pali moron en irail kin utungada koht akan en sampah wet—uhki wehi, uhki pwihn en sounpei kan, noahrok mwohni, oh nohn kesempwaliki aramas ndand kan, iangahki wia padahk kan me sohte poahsoanehda pohn Pwuhk Sarawi.
9 Nan wasa tohto, pelien lamalam akan en Kristendom kin iang mahwen kan oh kahpwal akan me kin pwarada nanpwungen aramas akan nan ehu wehi de keinek me kin pid kamakamalahn wehi teikan de keinek teikan. Oh pil, pelien lamalam tohto sohte kin utungada tiahk mwakelekel kan me kin poahsoankihda Pwuhk Sarawi, irail kin pohnsehsehla wiewia tiahk sapwung kan me tohnmwomwohdiso kan kin wia de irail kin utungada tiahk sapwung kan duwehte dipen nenek, kamwahl oh dipen ohl mwahuki ohl oh lih mwahuki lih. Pwehki irail kin soikala koasoandi kan en Pwuhk Sarawi, tohnmwomwohdiso kan en Kristendom kin rasehng ohl akan me sounmelkahkao kosoia duwen: “Irail sohte wehwehki; re kin kekeid nan rotorot.” (Melkahka 82:5, NW) Kristendom kin duwehte Suda en mahs, mih nan rotorot.—Kaudiahl 8:12.
10. Iaduwen marain kin dakdakar nan rotorot rahnwet, oh iaduwen aramas opampap kan kin paiekihda?
10 Ahpw, Siohwa kin kamarainih elen aramas opampap akan edetehn sampah wet mih nan rotorot. E kin doadoahngki sapwellime ladu me keidi kan nin sampah, “ladu lelepek oh loalokong,” oh irail kin “lingalingki marain nanpwungarail nan sampah.” (Madiu 24:45; Pilipai 2:15) Pwihn en ladu menet kin alehdi sawas sang rehn aramas rar kei me iang “sihpw teikan” oh irail kin kamarainihki aramas teikan marain en pali ngehn me kin poahsoanda pohn sapwellimen Koht Mahsen, Pwuhk Sarawi. (Sohn 10:16) Nan sampah rotorot wet, marain wet kin kihong aramas opampap akan koapworopwor, sewese irail en ahneki nanpwungmwahu rehn Koht, oh pil kin sewese irail en liksang lidip kan ni pali ngehn. Marain wet me inenen kesempwal, oh e kak kamourala aramas akan.
“I Pahn Kapinga Mwaromwi”
11. Dahme Siohwa padahkiong sapwellime aramas akan ni mwehin Aiseia?
11 Ni rahn apwal akan ni ahnsoun Aiseia, oh pil rahn akan me apwalsang rahn ako iei ni ahnsou me mehn Papilon kan kaliduwih sapwellimen Siohwa wehi, soangen kaweid dahieu me Siohwa ketikihong irail? Likin kaweid kan me kin pid tiahk, e kin, ni sansal, padahkiong irail iaduwen e pahn kapwaiada sapwellime kupwur kan me kin pidada sapwellime aramas akan. Karasepe ieu, medemedewe duwen kokohp kaselel kan me mih nan pwuhken Aiseia irelaud 25 lel 27. Mahsen akan nan irelaud pwukat kin kasalehda iaduwen Siohwa kin apwalihala sapwellime aramas akan mahs oh pil nan atail ahnsou.
12. Soangen koasoia dahieu me Aiseia wiahda me kin kohsang mongiongih?
12 Keieu, Aiseia mahsanih: “Maing Siohwa, komwi me ei Koht. I pahn waunekin komwi oh kapinga mwaromwi.” Kaping wet me kohsang mongiongih me inenen kaselel! Ahpw, dahme kamwekidada soukohpo en wia soangen kapakap? Ni imwin iretikitik wet, e kasalehda ia kahrepe kesempwal e wia kaping wet: “Pwe komwi [Siohwa] ketin wiadahr soahng kapwuriamwei kei; komwi ketin kapwaiada ni loalopwoat koasoandi kan me komwi ketin wiadahr kawao.”—Aiseia 25:1.
13. (a) Loalokong dahieu kin kalaudehla ahn Aiseia kalahnganki Siohwa? (b) Iaduwen kitail kak sukuhliki sang mehn kahlemeng en Aiseia?
13 Siohwa ketin wiahda soahng kaselel tohto ong Israel, oh wiewia pwukat me ntingihdier mwohn ahnsoun Aiseia. Ihme kahrehda, Aiseia ese duwen nting pwukat. Karasepe ieu, e ese me Siohwa kapitala sapwellime aramas akan me wiahla lidun mehn Isip kan oh doarehla irail sang sounkaris kan en Parao ni Sehd Weitahta. E pil ese me Siohwa ketin apwapwalih sapwellime aramas akan ni ahnsou me re kin mih nan sapwtehn oh kahreiraillahng nan Sapwen Inou. (Melkahka 136:1, 10-26) Poadopoad pwukat kin kasansalehda me Siohwa Koht me lelepek oh mehlel. Sapwellime “kaweid kan”—soahng koaros me e ketin kupwurki—pahn pweida. Loalokong pwung me kohsang rehn Koht kin kakehlahda Aiseia en nantihong pousehla kekeid nan marain. Ihme kahrehda e wiahla mehn kahlemeng mwahu ong kitail. Ma kitail kin onop mwahu sapwellimen Koht Mahsen oh kapwaiada, kitail pil pahn mih nan marain.—Melkahka 119:105; 2 Korint 4:6.
Ohlahn Kahnimw Ehu
14. Kokohp dahieu kin wiawi duwen kahnimw ehu, oh mehnia kahnimw me Aiseia koasoia wasaht?
14 Karasepe ieu duwen sapwellimen Koht kaweid me dierekda nan pwuhken Aiseia 25:2: “Komwi ketin wekidohng kahnimw kan ong ni mohn ihmw oh ketin kamwomwala arail kehl kehlail kan. Tehnpas akan me at imwintihti kan kauwadahr sohralahr kohkohlahte.” Mehnia kahnimw me Aiseia koasoia wasaht? Aiseia kohpadahr duwen Papilon. Ni mehlel, kokohp wet pweida ni ahnsou me Papilon wiahla koasokoasok en takai kan.
15. Mehnia “kahnimw lapalap” kin mihmi nan sampah rahnwet, oh dahme pahn wiawi ong kahnimw wet?
15 Kahnimw me Aiseia kohpadahro—mie wehwehpe nan atail ahnsou? Ei. Pwuhken Kaudiahl mahsanih duwen “kahnimw lapalap me kakaun nanmwarki en sampah kan.” (Kaudiahl 17:18) Kahnimw lapalapo iei “Papilon Lapalap” me wehwehki minimin en kaudok likamw kan koaros nan sampah. (Kaudiahl 17:5) Rahnwet, Kristendom iei me keieu kehlail nan Papilon Lapalap, oh arail kaun akan kin tiengala en uhwong doadoahk en kalohki Wehio me sapwellimen Siohwa aramas akan kin wia. (Madiu 24:14) Duwehte Papilon en mahs, Papilon Lapalapo pil pahn kereniong ohla douluhl, oh sohlahr pahn pwurieng mourda.
16, 17. Iaduwen sapwellimen Siohwa imwintihti kan kapinga Ih mahs oh pil nan atail ahnsou?
16 Dahme Aiseia pil kin kohpada duwen “kahnimw kehlail ehu”? Aiseia patohwan ong Siohwa met: “Tohn kahnimw kehlail kan pahn kapinga komwi; kahnimw en wehi lemei kan pahn masak komwi.” (Aiseia 25:3) Iaduwen kahnimw lemei wet, “kahnimw en wehi lemei kan,” pahn kapinga Siohwa? Eri, tamanda dahme wiawiong ahn Papilon nanmwarki me keieu kehlail, Nepukadnesar. Mwurin e lelohng irair ehu me kin kasukuhlih ong ih duwen eh luwet, e wehkada me Siohwa kehlail oh manaman. (Daniel 4:34, 35) Ni ahnsou me Siohwa kin doadoahngki sapwellime kehl, sapwellime imwintihti kan kin idihdiong en pohnese duwen sapwellime manaman kehlail, mendahte ma irail pil kahng.
17 Mie ehu ahnsou me Papilon Lapalap anahne en pohnese duwen sapwellimen Siohwa manaman kehlail? Ehi. Nan Mahwen Keieu en Sampah, sapwellimen Siohwa ladu me keidi kan wia arail doadoahk en kalohk mendahki irail lelohng kalokolok kan. Nan pahr 1918, ekei irail me kin doadoahk nan ohpis en Watch Tower Society mwomwen selidi ni pali ngehn ni ahnsou me re selidi nan imweteng. Doadoahk en kalohk me soandier mwomwen uhdi douluhl. Ahpw, nan pahr 1919, Siohwa pwurehng kakehlahda irail ki sapwellime ngehn sarawi, oh met sewese irail en kapwaiada arail pwukoa en kalohki Rongamwahu wasa koaros nan sampah. (Mark 13:10) Pwuhken Kaudiahl me kohpada duwen mehpwukat koaros oh pil iaduwen irail kan me kin uhwong irail pahn mwekidki. Aramas pwukat me “inenen masepwehkada kowahlap, re ahpw kapikapingahki roson en Koht nanleng.” (Kaudiahl 11:3, 7, 11-13) Met sohte kin wehwehki me irail koaros iangala padahk mehlel, ahpw ihte irail anahne pohnese sapwellimen Siohwa doadoahk kehlail ong ni ahnsowo nin duwen me Aiseia kohpadahr.
“Wasahn Ruk Ehu ong Aramas Karakarahk kan”
18, 19. (a) Dahme kahrehda imwintihti kan sohte pweida ni ahr song en kauwehla lelepek en sapwellimen Siohwa aramas akan? (b) Iaduwen “weriwer en aramas lemei kan” pahn tokedi?
18 Aiseia patohwan ong Siohwa duwen sapwellimen Siohwa wiewia kadek kan ong aramas akan me kin kekeid nan marain: “Komwi kin ketin wiahla wasahn ruk ehu ong aramas karakarahk kan, wasahn rukala ehu ong aramas semwehmwe. Oh komwi kin ketin pere irail sang melimel oh karakar en ketipin. Aramas lemei kan kin leledo rasehng melimel ni ahnsoun kopou, rasehng karakar nan sahpw madekeng ehu. Ahpw Maing Kaun, komwi me ketin katokihedi ewen at imwintihti kan; komwi kin ketin katokihedi weriwer en aramas lemei kan, rasehng pelien depwek pali eh kin kalamwurih rahn karakar.”—Aiseia 25:4, 5.
19 Sang nan pahr 1919, kaun lemei akan kin nantihong en kauwehla lelepek en tohnkaudok mehlel akan, ahpw re sohte kin pweida. Dahme kahrehda? Pwehki Siohwa iei wasahn ruk ehu ong sapwellime aramas akan. E kin ketikihda sawas ehu me kin rasehng mweteh ni ahnsoun karakar en kalokolok oh e kin wiahla mwomwen kehl kehlail pwehn perehla irail sang imwintihti kan. Kitail me kin keid nan sapwellimen Koht marain kin likih duwen ahnsou me ‘Koht kin ketin katokihedi weriwer en aramas lemei kan.’ Ei, kitail kin kasikasik rahno me imwintihti kan en Siohwa pahn sohrala.
20, 21. Kamadipw dahieu me Siohwa kin ketkihda, oh kamadipw wet kin oarepene dah nan sampah kapw?
20 Siohwa kin ketin wia laudsang ihte perehla sapwellime ladu kan. E kin ketikihong irail sawas nin duwen ahr Samarail limpoak men. Mwurin e kapitasang sapwellime aramas akan sang Papilon Lapalap nan pahr 1919, e ketin kaunopada kamadipw en kana ehu ong irail, reken mwenge ni pali ngehn. Aiseia 25:6 kohpada duwen met: “Wasaht pohn Nahna Saion Kauno [“Siohwa,” NW], Wasa Lapalap pahn ketin kaunopada kamadipw ehu ong wehi koaros nin sampah—kamadipw ehu me pahn direkihla kisin sak keieu kaselel oh wain keieu iou.” Meid pai kitail en iang kamadipw wet! (Madiu 4:4) “Sapwellimen Siohwa tehpel” kin dirkihla mwenge kan me iou oh kaselel. (1 Korint 10:21) Sang pwihn en “ladu lelepek oh loalokong,” kitail kin ale ketihnain en pali ngehn koaros.
21 Ahpw, pil mie mehkot likin kamadipw en pali ngehn wet me kin kohsang rehn Koht. Kamadipw en pali ngehn wet me kitail kin paiekihda kin katamankin kitail duwen reken mwengehn war me pahn miehla nan sapwellimen Koht sampah kapw. Eri, “kamadipw ehu me pahn direkihla kisin sak keieu kasalel” pahn pidada reken mwengehn war. Sohte aramas pahn dupekla ni paliwar oh pali ngehn. Padahk wet kin kaperenih kompoakpatail lelepek kan me kin lelohng kahpwal akan pwehki kokohp en Sises duwen “lehk lapalap” me wia kisehn “kilel” ahnsou me Sises ketier nan mwoale nanleng! (Madiu 24:3, 7) Ong irail, mahsen kan en sounmelkahka kin kangoange irail. E mahsanih: “Reken wahn pilawa en kin wiewiawihte nan wehiet; wahnsahpw en kin kipehdi dohl akan.”—Melkahka 72:16.
22, 23. (a) Mehnia “depwehk en pahtou,” pahn sohrala, oh iaduwen? (b) Iaduwen ‘sapwellimen Siohwa aramas me lokolongkier’ pahn kohsangehr rehrail?
22 Menlau rong duwen inou ehu me inenen kaselel douluhl. Aiseia kin karasaiong dihp oh mehla ong “depwek en pahtou”: Nan nahna wet [Siohwa] pahn ketikihsang depwek en pahtou me mihmi pohn aramas koaros oh wehi koaros.” (Aiseia 25:7, NW) Medemedewe met! Dihp oh mehla, me kin rasehng pilangkes ehu me kin pwaindi oh kamwopwala aramas akan, pahn sohla. Ia uwen laud atail kin kasikasik rahno me aramas peik oh lelepek kan pahn paiekihda ni unsek meirong tomw en Sises!—Kaudiahl 21:3, 4.
23 Soukohp menet kin kamehlelehong kitail duwen ahnsou kaselelo: “[Koht] pahn ketin kamwomwala mehla kohkohlahte! E pahn ketikihsang pilenmesen aramas koaros oh ketikihsang kanamenek me sapwellime aramas akan wie lokolongkier wasa koaros nin sampah. Pein Kauno me mahmahsen.” (Aiseia 25:8) Aramas akan sohte pahn mahla oh mehla de sengisengki mehlahn arail peneinei kan oh kompoakparail kan. Wekidekla kaselel ehu pahn wiawi! Oh pil, sohlahr me pahn rong kauwe oh lahlahwe kan me Koht oh sapwellime ladu kan kin mihmi pah ahpw kanengamahiong. Dahme kahrehda? Pwehki Siohwa pahn kihsang utupen wiewia suwed pwukat—iei semen likamwo, Sehdan me Tepil, iangahki kadaudok en Sehdan.—Sohn 8:44.
24. Iaduwen irail akan me kin kekeid nan marain mwekidkihda sapwellimen Siohwa doadoahk kehlail kan me irail kin paiekihda?
24 Aramas akan me kin kekeid nan marain oh kin doudouloale duwen sapwellimen Siohwa manaman akan kin nda: “Iei ih me at Koht! Kitail koapworopworkilahr ih, oh e ketin kapitkitaillahr. Iei ih me Kauno [“Siohwa,” NW]! Kitail koapworopworkilahr ih, oh met kitail nsenamwahulahr oh pereperen pwehki eh ketin doareikitaillahr.” (Aiseia 25:9) Ni ahnsou keren, aramas pwung kan pahn ahneki kahrepe mwahu en peren. Irairen rotorot pahn sohlahr wiawi, oh aramas lelepek kan pahn mih nan sapwellimen Siohwa marain ni ahnsou kohkohlahte. Mie koapworopwor ehu me lingan sang met? Uhdahn soh!
Ke Kak Kawehwe?
• Dahme kahrehda e kesempwal kitail en kekeid nan marain rahnwet?
• Dahme kahrehda Aiseia kapinga mwaren Siohwa?
• Dahme kahrehda imwintihti kan sohte pahn kak kauwehla lelepek en sapwellimen Koht aramas akan?
• Kapai kaselel dah kei kin awiawih aramas akan me kin kekeid nan marain?
[Kilel nan pali 23]
Tohn wehin Suda kan kin meirongkihong Molek neirail seri kan
[Kilel nan pali 25]
Loalokong duwen sapwellimen Siohwa wiewia kehlail kan kin kamwekidada Aiseia en kapinga mwaren Siohwa