Komourpen Irail Akan Me Kin Pilada Maraino
“Siohwa me kamarainpei oh komourpei. Ihs me I pahn masak?”—MELKAHKA 27:1, New World Translation.
1. Ketihnain en mour dah kei me Siohwa kin ketikihong kitail?
SIOHWA iei utupen marain en ketipin, me kin wiaiong mour en kak mie pohn sampah. (Senesis 1:2, 14) Ih me pil ketin wia Sounkapikadahn marain en pali ngehn, me kin dakerada nan rotorot en mehla en ahn Sehdan sampah. (Aiseia 60:2; 2 Korint 4:6; Episos 5:8-11; 6:12) Irail akan me kin pilada marain en pali ngehn kin pil ahneki pepehm kan duwehte sounmelkahkao me mahsanih: “Siohwa me kamarainpei oh komourpei. Ihs me I pahn masak?” (Melkahka 27:1a, NW) Ahpw, nin duwen dahme wiawi ni ahnsou me Sises ketiket sampah, irail aramas akan me pilada en mih nan rotorot pahn ale kadeikparail.—Sohn 1:9-11; 3:19-21, 36.
2. Ni ahnsou mahs, dahme wiawiong aramas akan me kin soikala sapwellimen Siohwa marain oh irail akan me kin kapwaiada sapwellime mahsen?
2 Ni mwehin Aiseia, pali moron en sapwellimen Siohwa aramas inouda kan kin soikala marain. Pwehki met, Aiseia kak kilang me wehin Israel ni pali epeng pahn ohla. Nan pahr 607 B.C.E., Serusalem ohla iangahki Tehnpas Sarawio oh tohn Suda kan kalipilipla. Ahpw, aramas akan me kin rong mahsen en Siohwa kin kehlailda en soikala padahk kan me kin lahlahwe padahk mehlel nan arail ahnsou. Nan pahr 607 B.C.E., Siohwa inoukihdahr me aramas akan me kin rong sapwellime mahsen pahn kak pitsang. (Seremaia 21:8, 9) Rahnwet, kitail me kin poakohng maraino pahn kak sukuhliki laud sang dahme wiawiong mehn mahs ako.—Episos 5:5.
Irail Me Kin Mih Nan Maraino Kin Ahneki Peren
3. Dahme kitail kak likih rahnwet, oh kitail kin poakohng mehnia “wehi pwung”, oh “wehi wet” kin ahneki mehnia “kahnimw kehlail”?
3 “Atail kahnimwo me kehlail. Pein Koht me kin ketin sinsile kele kan! Kumwail ritingada ewen kehl kan oh mweidohng wehi loalopwoato en pedolong, wehio me towe kan kin wia dahme pwung.” (Aiseia 26:1, 2) Mahsen pwukat kin kohsang rehn aramas akan me kin likih Siohwa. Mehn Suhs lelepek kan ni mwehin Aiseia kin sohpeiwong Siohwa nin duwen utupen irair en meleilei, kaidehn koht likamw akan en iengarail tohn wehi kan. Rahnwet, kitail pil kin ahneki soangen likilikohte. Oh pil, kitail kin poakohng sapwellimen Siohwa “wehi pwung”—“Israel en Koht.” (Kalesia 6:16; Madiu 21:43) Siohwa pil kin poakohng wehi wet pwehki irail kin lelepek. Pwehki sapwellime kapai kan kin kohwong irail, Israel en Koht kin ahneki “kahnimw kehlail ehu,” duwehte pwihn en kahnimw ehu me kin utungada oh perehla.
4. Soangen madamadau dahieu kitail anahne ahneki?
4 Aramas akan me kin mih nan “kahnimw” wet kin wehwehki me “[Siohwa] me kin ketikihdo popohl mehlel me sohte pahn imwi ong irail kan me nan kapehd kehlail oh tengeteng oh kin likih Koht.” Siohwa kin sewese aramas akan me kin likih Ih oh kapwaiada sapwellime koasoandi pwung kan. Irail me lelepek kan nan Suda kin kapwaiada kaweid en Aiseia: “Kumwail likih Siohwa kohkohlahte; Jah Siohwa iei Paipalap ni ahnsou kohkohlahte.” (Aiseia 26:3, 4, NW; Melkahka 9:10; 37:3; Lepin Padahk 3:5) Aramas pwukat me kin ahneki soangen madamadau wet kin sohpeiong “Jah Siohwa” pwe Ih kelepw me wia Wasahn Ruk de Paipalap. Re kin paiekihda rehn Koht “popohl mehlel me sohte pahn uhdi.”—Pilipai 1:2; 4:6, 7.
Kasarohdi Sapwellimen Koht Imwintihti Kan
5, 6. (a) Iaduwen Papilon en mahs sarohdier? (b) Ni ahl dahieu “Papilon Lapalap” sarohdier?
5 Ahpw, iaduwen ma aramas akan me kin likih Siohwa pahn lelohng kalokolok? Re sohte anahne masak. Pwe Siohwa kin mweidong kalokolok en wiawi ong ni ahnsoukis, ahpw mwuhr e pahn sewese irail, oh irail akan me kin wia kalokolok pwukat pahn ale kadeik. (2 Deselonika 1:4-7; 2 Timoty 1:8-10) Medemedewe duwen ehu “kahnimw kehlailo.” Aiseia mahsanih: “[Siohwa] ketin katikitikihala me aklapalap; e ketin kamwomwala kahnimw kehlailo me re kin kousoan loale, oh karangkehdi kehl kan nan pwelpar. Irail kan me milahr pahn kehnaudek mahs, kekeidier powe met, oh tietiangki nehrail kan.” (Aiseia 26:5, 6) Mwein kahnimw kehlail me sansalda wasaht kin wehwehki Papilon. Kahnimw wet me kaloke sapwellimen Koht aramas akan. Ahpw, dahme wiawiong Papilon? Nan pahr 539 B.C.E., Medo Persia kalowehdi irail. Lapalahn pwupwudi ehu!
6 Nan atail ahnsou, mahsen en kokohp en Aiseia kin kawehwehda mwahu duwen dahme wiawiong “Papilon Lapalap” nan pahr 1919. Kahnimw kehlail wet inenen sarohdi ni ahnsou me e pwupwudi nan pahro, ni e anahne en mweidong sapwellimen Siohwa aramas akan en saledek sang imweteng ni pali ngehn. (Kaudiahl 14:8) Ahpw, dahme wiawi mwuhr kin kasarohdi irail laudsang met. Pwihn en Kristian tikitik wet me uhd “tiakidi” irail akan me kalowehdi irail mahso. Nan pahr 1922, re tepida pakairki imwilahn Kristendom, pakairkiseli duwen peuk sowi en tohnleng pahmeno nan Kaudiahl 8:7-12 oh apwal lapalap siluh me kohpadahr nan Kaudiahl 9:1–11:15.
“Elen Aramas Mwahu kan kin Pwung”
7. Kaweid dahieu kin kohwong irail akan me kin keid nan sapwellimen Siohwa marain, oh ihs me re kin koapworopworki, oh dahme irail kin kesempwaliki?
7 Siohwa kin doarehla aramas akan me kin keid nan sapwellime marain, oh e kin kainenehla elen aramas mwahu kan, nin duwen Aiseia mahsanih: “Elen aramas mwahu kan kin pwung. Maing Kaun [“Siohwa,” NW], komwi ketin kainenehla elen aramas mwahu kan. Ei, se kin idawehn kupwuromwi, oh koapworopworkin komwi; komwihte me se kin kawohng at ineng koaros.” (Aiseia 26:7, 8) Siohwa kin wia Koht pwung, oh irail akan me kin kaudokiong Ih pahn anahne kapwaiada sapwellime koasoandi pwung kan. Ni ahnsou me re kin wia met, Siohwa kin kahre irail oh kainenehla arail wasahn kekeid kan. Ni arail kin kapwaiada sapwellime kaweid kan, aramas opampap pwukat kin kasalehda me re kin koapworopworkin Siohwa oh kesempwaliki mware.—Eksodus 3:15.
8. Mehn kahlemeng mwahu dahieu me Aiseia wia ong kitail?
8 Aiseia kin kesempwaliki mwaren Siohwa. Met kin sansal sang dahme e mahsanih: “Mohngiongi kin tihwohkinkomwihla nipwong; ni omwi kin ketin kadeik sampah oh towe kan, irail koaros pahn esehla dahkot pwuhng.” (Aiseia 26:9) Mohngiong en Aiseia unsek kin tihwohkihla ah anahne Siohwa. Medemedewe duwen soukohp menet ni e kin isaneki ahnsou meleilei kan ni pwong kan en kapakap ong Siohwa, oh iei ahnsou pwukat me e kin kasalehong Siohwa eh madamadau oh pepehm loal kan oh nantihong rapahki sapwellimen Siohwa kaweid kan. Mehn kahlemeng kaselel ehu! Oh pil, Aiseia sukuhliki duwen pwung kan sang rehn sapwellimen Siohwa kopwung kan. E kin katamankin kitail duwen kesempwalpen kitail en mwasamwasahn oh dehdehkihla kupwuren Siohwa.
Ekei kin Pilada Rotorot
9, 10. Mehnia wiawiahn kadek kan me Siohwa kasalehong sapwellime wehi salelepeko, ahpw iaduwen re mwekidki mehpwukat?
9 Siohwa kin kasalehda limpoak laud ong Suda, ahpw kaidehn koaros mwekidki limpoak wet. Pali laud en ahnsou, pali moron en aramas pilada en uhwong oh lahlahwe padahk mehlel sang mih nan sapwellimen Siohwa marain en padahk mehlel. Aiseia mahsanih: “Mehnda ma komwi kin ketin kupwur kadekohng aramas suwed kan, re sohte mwahn kin esehla wia dahme pwung. Pil met nan sapwen aramas pwung kan re kin wiewiahte me sapwung; re sohte kin men pohnese sapwellimomwi roson lapalap.”—Aiseia 26:10.
10 Ni mwehin Aiseia, ni ahnsou me Siohwa ketin perehla Suda sang arail imwintihti kan, pali moron en aramas kahng pohnese duwen met. Ni ahnsou me e ketin kapaiada irail ki popohl, wehio sohte kin kasalehda arail kalahngan. Ihme kahrehda, Siohwa kesehla irail oh irail uhd papah “soumas teikan,” oh mwuhr e mweidong mehn Papilon kan en kaliduwih mehn Suhs akan nan pahr 607 B.C.E. (Aiseia 26:11-13) Ahpw, mwurin ahnsou ehu, mie luwen wehio me pwurala uhdakarail.
11, 12. (a) Dahme pahn wiawiong Wehio me kaliduwih mehn Suda kan? (b) Nan pahr 1919 dahme pahn wiawiong irail akan me mahs kaunda sapwellimen Siohwa ladu me keidi kan?
11 Iaduwen aramas akan me kalowehdi Suda? Aiseia kohpada met: “Eri, met re melahr oh solahr pahn pwurehng mourda; pwehki omwi ketin kalokeirailehr oh kamwomwiraillahr. Solahr emen me taman irail.” (Aiseia 26:14) Ei, mwurin Papilon pwupwudi nan pahr 539 B.C.E., sohla koapworopwor ong wehi wet. Ni ahnsou keren, kahnimwo pahn solahr mie. E pahn “mehla,” oh wehi laud wet pahn sohla mie. Met wia kaweid mwahu ehu ong aramas akan me kin koapworopworkin aramas kehlail kan nin sampah wet!
12 Kokohp wet pil pweida ni ahnsou me Koht mweidong sapwellime ladu me keidi kan en selidi ni pali ngehn nan pahr 1918 oh mwuhr E kasaledek irailla nan pahr 1919. Sang ni ahnsowo, dahme wiawiong Kristendom sohte mwahu. Ahpw, kapai kan me kohwong sapwellimen Siohwa aramas akan me inenen laud mehlel.
“Komwi Ketin Kairadahr At Tungoal Wehi”
13, 14. Kapai laud dah kei me sapwellimen Siohwa ladu me keidi kan kin paiekihda sang nan pahr 1919?
13 Nan pahr 1919, sapwellimen Koht ladu me keidi kan koluhla oh Koht ketin kapaiada irail en kekeirada. Keieu, kihpenehn luwen tohn Israel en Koht me wiawi, oh mwuri kihpenehn “pokon kalaimwun” en “sihpw teikan” wiawi. (Kaudiahl 7:9; Sohn 10:16) Kokohp en Aiseia me kohpada duwen kapai pwukat: “Maing Kaun [“Siohwa,” NW], komwi ketin kairadahr at tungoal wehi, kalaudelahr sahpwet ni pali koaros; oh met kahrehiong komwi wahu. Maing Kaun [“Siohwa,” NW], komwi ketin kalokeier sapwellimomwi aramas akan, oh nan ar nsensuwed re ahpw kapakapohng komwi.”—Aiseia 26:15, 16.
14 Rahnwet, irepen sapwen Israel en Koht, ni karasaras, kin kalaudpeseng nan sampah, oh kapataiong met, pwihn en pokon kalaimwun me mpen aramas wene rar kin ngoangki iang doadoahk en kalohki Rongamwahu. (Madiu 24:14) Mehpwukat kin wia kapai laud kan sang Siohwa! Mehpwukat pil kin kapinga laud mware! Aramas akan nan sahpw 235 kin rong duwen mwar wet—sapwellime inou me inenen pweida mehlel.
15. Mehnia kaiasada ni karasaras me wiawier nan pahr 1919?
15 Suda anahne sapwellimen Siohwa sawas ong kamaiouda irail sang sensel nan Papilon. Re sohte kak pein wia met. (Aiseia 26:17, 18) Duwehte nan pahr 1919, ni ahnsou me Israel en Koht pitsang sensel ni pali ngehn, met wia mehn kadehde ehu me Siohwa kin ketin sewese irail. Met pil sohte kak wiawi ma Koht sohte sewese irail. Pwehki wekideklahn arail irair me kapwuriamwei, Aiseia kin karasaiong met duwehte kaiasada ehu: “Irail kan sang rehn at tungoal aramas akan me melahr pahn pwurehng mourda! Paliwararail kan pahn pwurehng mourda. Koaros me memeir nan ar sousou pahn pwourda oh koulki koulen peren. Duwen pwoaik en nimenseng eh kin kalamwurih sampah, iei duwen Kauno eh pahn ketin kamourada me melahr akan.” (Aiseia 26:19; Kaudiahl 11:7-11) Ei, ni karasaras, aramas akan me mwomwen melahr pahn iasada ni ahr pahn pwurehng kehlailda en wia doadoahk en kalohk!
Mehn Perepe Ni Ahnsou Keper kan
16, 17. (a) Nan pahr 539 B.C.E., dahme mehn Suhs akan anahne wia, ma irail men pitsang pwupwudi en Papilon? (b) Ia wehwehn “nan imwatail kan” nan rahnpwukat, oh iaduwen kitail pahn kak paiekihda sang met?
16 Sapwellimen Siohwa ladu kan anahne sapwellime sawas ahnsou koaros. Ahpw, ni ahnsou keren, e pahn kadeikada ahn Sehdan sampah, oh sapwellime tohnkaudok kan pahn anahne sapwellime sawas laud sang mahs. (1 Sohn 5:19) Siohwa kin ketikihong kitail kaweid me kin pid duwen ahnsou kepero: “Nei aramas akan, kumwail pedolong nan pere en mas loale kan, oh ritingedi wenihmw. Kumwail rukula mahs lao sapwellimen Koht engieng imwisekla. Kauno pahn ketido sang nan mwoale pwehn ketin kalokehki tohn sampah diparail kan. Kamaramas akan me wiawiher nin sampah ni rir pahn sansalda, oh pwehl solahr pahn ekieki irail kan me kamakamalahr.” (Aiseia 26:20, 21, NW; Sepanaia 1:14) Kaweid wet kin kasalehong mehn Suhs akan iaduwen irail kak pitsang pwupwudi en Papilon nan pahr 539 B.C.E. Irail akan me rong kaweido pahn mihmihte nan imwarail kan, oh irail pahn nsenamwahu oh met pahn perehla irail sang sounpei kan me kin mih nanial akan.
17 Rahnwet, “pere en mas loale kan” en nan kokohpo kin wehwehiong mwomwohdiso nen kei en sapwellimen Siohwa aramas akan nan sampah pwon. Mwomwohdiso pwukat kin wia mehn perepe ni ahnsou wet, wasa ehu me Kristian akan pahn kak nsenamwahu mih rehn riarail brother oh sister kan, oh mih pahn epwelpen elder limpoak kan. (Aiseia 32:1, 2; Ipru 10:24, 25) Met inenen mehlel pwe ni atail kin mih ni imwen koasoandi wet, ihte aramas akan me kin peik pahn pitsang.—Sepanaia 2:3.
18. Iaduwen Siohwa pahn kereniong “kemehla mahn kamasepwehko”?
18 Aiseia kohpadahr duwen ni ahnsowo: “Ni rahno Kauno pahn ketin doadoahngki sapwellime manaman oh kedlahs en kamaramas pwehn ketin kaloke Lepaiadan, lapalahn kemisik kamasepwehko, oh kemehla mahn kamasepwehko me kin kousoan nan madau.” (Aiseia 27:1) Ihs “Lepaiadan” nan atail ahnsou? E sansal me ih “serpent en mahs,” Sehdan, iangahki koasoandi suwed wet me e kin doadoahngki en mahweniong Israel en Koht. (Kaudiahl 12:9, 10, 17; 13:14, 16, 17) Nan pahr 1919, Lepaiadan sohlahr kak koledi sapwellimen Koht aramas akan. Ahpw, ni ahnsou ehu, e pahn solahr mie. (Kaudiahl 19:19-21; 20:1-3, 10) Eri, Siohwa pahn “kemehla mahn kamasepwehko.” Ahpw, ni ahnsou wet, Lepaiadan pahn song en uhwong sapwellimen Siohwa aramas akan sohte pahn pweida. (Aiseia 54:17) Ia uwen kansenamwahu en esehla duwen met!
“Mwetuwel en Wain Kapereno”
19. Ia irairen luwen me keidi kan nan rahnpwukat?
19 Ni atail kin medemedewe duwen marain wet me kin kohsang rehn Siohwa, kitail sohte pahn ahneki kahrepe mwahu ehu en perenda? Ei! Aiseia kin kawehwehda duwen peren en sapwellimen Siohwa aramas akan: “Ni rahno, Kauno pahn mahsanih duwen sapwellime mwetuwel en wain kapereno, “I kin sinsile oh kalakalamwur ahnsou koaros, I kin sinsile nipwong oh nin rahn pwe aramas dehr kauwehla.’” (Aiseia 27:2, 3) Siohwa kin ketin apwalihala sapwellime “mweten wain,” iei luwen Israel en Koht, oh iengarail tohndoadoahk kan me kin doadoahk laud. (Sohn 15:1-8) Imwilahn met iei wah kan me kin kapinga mware oh kin kahrehong sapwellime ladu kan nin sampah en perenda laud.
20. Iaduwen Siohwa kin perehla mwomwohdiso en Kristian?
20 Kitail perenki wehwehki me sapwellimen Siohwa engieng en mahs ong sapwellime ladu me keidi kan—pwehki e mweidong irail en selidi ni pali ngehn nan pahr 1918—sohlahr wiawi. Pein Siohwa mahsanih: “I solahr engieng pahn mwetin waino. Ma mie kisin tekatek de dihpw me pahn wosada loale, I pahn kihsang oh isikala douluhl. Ahpw ma imwintihti en nei aramas akan men ale ei sawas, eri, re en peki mahk rehi. Ei, re en peki mahk rehi.” (Aiseia 27:4, 5) Pwe sapwellime tuhkehn wain kan pahn kak pousehla kapwarehda wa “wahn kaperen,” Siohwa kin kihsang oh isikala douluhl irair akan me pahn kak kasaminehla irail. Ihme, dehr mweidong emen en kasaminehla mwomwohdiso en Kristian! Kitail koaros en ‘ale sapwellimen Siohwa sawas,’ raparapahki sapwellime kupwur kan oh mehn perepe kan. Ni ahl wet, kitail kak wiahda popohl rehn Koht—met mehkot me inenen kesempwal pwe Aiseia mahsanih met pahn pak riau.—Melkahka 85:1, 2, 8; Rom 5:1.
21. Ni ahl dahieu sahpw me kin wah mwahu kin dirkihla “wahnsahpw akan”?
21 Kapai kan kin pousehlahte: “Ni rahno ako eh pahn leledo, mehn Israel, me iei kadaudok en Seikop, pahn kadarala kalewe duwehte tuhke pwoat, re ahpw pahn mpwek oh masalpeseng. Wahrail ahpw pahn audehla sampah.” (Aiseia 27:6) Iretikitik wet pweidaher sang nan pahr 1919, oh sapwellimen Siohwa manaman kin sansalda. Kristian me keidi kan kin kadirekihla sampah ki “wahn sahpw akan,” iei mwengen ngehn akan. Nan sampah suwed wet, re kin ni pereperen utungada sapwellimen Koht koasoandi ileile kan. Siohwa kin pousehla kapaiada irail ki ahr kin tohtohla. Imwilahn met, iengarail kan meh rar kan, sihpw teikan, “kin papah [Koht] ni rahn nipwong nan tehnpase.” (Kaudiahl 7:15) Kitail en dehr manokehla duwen pwais kaselelo en iang sak “wahn sahpw akan” oh pil kihong aramas teikan!
22. Aramas akan me kin mih nan maraino kin alehdi mehnia kapai kan?
22 Nan ahnsou apwal pwukat, ni ahnsou rotorot kin kihpehdi sampah oh wehi kan, kitail soh kin kalahnganki me Siohwa kin kihong sapwellime aramas akan marain ni pali ngehn? (Aiseia 60:2; Rom 2:19; 13:12) Ong koaros me kin mih nan marain wet, re kin ahneki popohl oh peren oh pil koapworopwor en mour soutuk ni ansou kohkohdo. Ki kahrepe mwahu, kitail me kin poakohng maraino kin sang mongiongitail kan kapinga Siohwa oh nda dahme sounmelkahka mahsanih: “Siohwa kin ketin sile sang ie soahng keper kan koaros. I sohte pahn masak mehkot. Likih Siohwa; ahneki pwoson, dehr nan kapehd tikitikla. Ei, likih Siohwa.”—Melkahka 27:1b, 14, NW.
Ke Tamanda?
• Dahme pahn wiawiong aramas akan me kin uhwong sapwellimen Siohwa aramas akan?
• Aiseia kohpadahr duwen kekeirada dahieu?
• Mehnia “ihmw akan” kitail anahne pedelong oh mihmihte loale, oh dahme kahrehda?
• Dahme kahrehda irairen sapwellimen Siohwa aramas akan kin kapinga ih?
[Kilel nan pali 28]
Ihte aramas pwung kan pahn ale mweimwei en pedolong nan sapwellimen Siohwa “kahnimw kehlail,” iei sapwellime pwihn
[Kilel nan pali 30]
Aiseia kin sohpeiong Siohwa “ni pwong kan”