Iaduwen Ahmw Pahn Kak Diar Peren Mehlel
EMEN kaun en pelien lamalam en Buddhist me mwareneki Dalai Lama koasoia: “I kamehlele me kahrepen atail mour iei en rapahki peren.” Ih eri kawehwehda me e kamehlele me aramas kak ahneki peren mehlel sang ni ahr pahn kaianehda arail lamalam oh mohngiong. E koasoia: “Madamadau iei ihte mehn doadoahko me kitail anahne pwehn alehdi peren mehlel.” E koasoia me kitail sohte anahne kamehlele Koht.a
Me weksang met, tehk duwen Sises, me pwoson kehlail Koht oh sapwellime padahk kan kin kamwekidada aramas rar kan erein sounpahr epwiki kei. E tepiada sapwellime Kapahrek en Pohn Dohl me ndand ni e kasalehda duwen soahng duwau me kin kihong emen peren mehlel oh soahng duwau pwukat kin tepikihda: “Meid pai . . . ” (Madiu 5:1-12) Nan kapahrekohte, e padahkiong irail kan me rongorong sapwellime padahk en kasawih, kamwakelehda oh kaianehda arail madamadau oh mohngiong—wiliankihdi lamalam en pepei, tiahk samin, oh roporop ki lamalam en popohl, mwakelekel oh limpoak. (Madiu 5:21, 22, 27, 28; 6:19-21) Nin duwen me emen sapwellime tohnpadahk mwuri panawihki, me kitail en “kaukaule medemedewe” mehkan me ‘mehlel, me kesempwal, me pwung, me mwakelekel, me kaselel oh waun.’—Pilipai 4:8.
Sises mwahngih me peren mehlel kin pidada ehuong meteikan. Kitail aramas ipwikihdi kitail en kousoanpene, ihme kitail sohte kak uhdahn peren ma kitail kin kelepwla de ma kitail kin ahnsou koaros pelianda irail teikan me mih limwatail. Kitail kak peren ihte ma mie me poakohng kitail oh ma kitail poakohng meteikan. Sises mahsanih me poahsoanpen soangen limpoak wet, iei atail nanpwung rehn Koht. Nin duwen ire wet, sapwellimen Sises padahk kin tohrohr sang padahk en Dalai Lama, pwe Sises padahngki me aramas sohte kak uhdahn peren ma re uhtohr sang Koht. Dahme kahrehda?—Madiu 4:4; 22:37-39.
Medemedewe Ahmw Anahn en Pali Ngehn
Mehkot me kin kihong emen peren mehlel sansalda nan ire wet: “Meid pai irail kan me kin pohnese arail anahn akan en pali ngehn.” (Madiu 5:3) Dahme kahrehda Sises mahsanih met? Pwehki, weksang mahn akan, mie atail anahn akan en pali ngehn. Pwehki atail kapikipikada rasehng Koht, kitail kak kekeirada irair kan en Koht, me duwehte limpoak, kopwungpwung, mahk, oh erpit. (Senesis 1:27; Maika 6:8; 1 Sohn 4:8) Atail anahn akan en pali ngehn kin pil iangahki atail anahn en mie wehwehn atail mour.
Iaduwen atail kak kaitarala soangen anahn en pali ngehn wet? Kaidehn sang atail medemedewe duwen pein kitail de pein atail mour (transcendental meditation de mere introspection). Ahpw, Sises mahsanih: “Kaidehkin pilawahte me aramas kak mourki, pwe mahsen koaros me kin pwilipwilsang nin doauesen Koht.” (Madiu 4:4) Tehk me Sises mahsanih me Koht iei utupen “mahsen koaros” me katapan ong atail mour. Ekei peidek kan Koht kelepw me kak sewese kitail sapengla. Loalokong wet kin keieu anahn rahnwet, pwehki tohtohlahn padahk en aramas akan me pid kahrepen mour oh elen alehdi nsenamwahu.
Siohwa Koht mwahngih dahme kitail wiawihkihda oh dahme pahn kahrehong kitail en peren mehlel. E mwahngih ia kahrepen e ketikihdiong aramas pohn sampah oh dahme ahnsou kohkohdo kin kolokol, oh e kin padahkiong kitail ire pwukat nan Paipel. Dahme e kasalehda nan Pwuhk Sarawi kin kamwekid mohngiong en aramas akan me konehng ale mour soutuk oh Pwuhk Sarawi kin wadohng irail peren mehlel. (Luk 10:21; Sohn 8:32)
Soangen peren wet kin kehlailla ni atail kin mweidohng padahk mehlel en Paipel en kaweidih atail mour. Ni ahl wet, peren kin rasehng ahia ehu. E kin pwarada ni ahnsou me irair kan kin mwahu, ahpw linganla—pil wiahla ahia riau—ni ahnsou me irair kan mwahula oh unsekla.
Koapworopwor—Kesempwal ong Nsenamwahu
Aramas malaulaute me kak kahmahmki me ahneki madamadau me mour pahn imwila mwahu oh ong ahnsou kohkohdo pahn kalaudehla atail nsenamwahu. Ahpw, soangen madamadau me mehkoaros pahn imwila mwahu anahne en poahsoanda pohn ire mehlel kan, kaidehn pohn madamadau me soh audepe. Pwe mendahki ia uwen laud en atail ahneki madamadau me mehkoaros pahn pweida mwahu, e sohte kak kihsang mahwen, duhpek, soumwahu, saminlahn wasa kan, mahla, de mehla—soahng kan me kin kihsang en me tohto arail nsenamwahu. Ahpw, mendahki met, miehte wasa me madamadau me mehkoaros pahn imwila mwahu kin doadoahk ie.
Paipel sohte kin doadoahngki lepin lokaiahn wai “optimism” (me wehwehki madamadau me mehkoaros pahn imwila mwahu); ahpw, Paipel kin doadoahngki ehu lepin lokaia me kehlail sang met—iei koapworopwor. Vine’s Complete Expository Dictionary kin kawehwehda “koapworopwor” me kin kadoadoahk nan Paipel nin duwen “mehkot me mwahu oh kasikpe uhdahn likilik, . . . kasikasik mehkot mwahu.” Nan Paipel, koapworopwor kin laud sang ihte en medemedewe me irair ehu pahn imwila mwahu. E pil kin dokedoke mehkan me emen kin koapworopworki. (Episos 4:4; 1 Piter 1:3) Karasepe ehu, koapworopwor en Kristian, iei me soahng suwed koaros me pwarada nan parakrap kan en mwowe pahn, ni ahnsou keren, koakoahksang sampah. (Melkahka 37:9-11, 29) Ahpw, e pil pidada mehkan me laud sang met.
Kristian kan kin kilikilangwong ahnsou ehu me aramas lelepek kan pahn koanoahdi mour unsek nan paradais nin sampah. (Luk 23:42, 43) Ni ah kin kawehwehda koapworopwor wet, Kaudiahl 21:3, 4 mahsanih: “Iet tehnpas en Koht rehn aramas akan! E pahn ketiket rehrail, oh irail pahn wiahla sapwellime aramas. . . . E pahn kin ketin limwihasang pilen masarail koaros. Mehla solahr pahn wiawi, solahr mwahiei, solahr nsensuwed, solahr medek. Soahng mering kan sohralahr.”
Mehmen me kin kasik en ahneki soangen ahnsou kohkohdo wet ahneki kahrepe koaros en peren, mendahki ma ah irair en ahnsou wet sohte nohn mwahu. (Seims 1:12) Eri, dahme ke soh kasawih Paipel oh rapahkihda ia kahrepen ken kak kamehlele Paipel. Kakehlailla ahmw koapworopwor ni omw pahn doadoahngki ehu ehu rahn en wadek Paipel. Ahmw pahn wia met pahn sewese iuk ni pali ngehn oh pil sewese iuk en liksang mehkan me kin kihsang en aramas peren, oh kekeirada ahmw kapehd nsenamwahu. Ehi, mehn kapir ong peren mehlel iei en wia kupwuren Koht. (Eklesiasdes 12:13) Mour ehu me kin poahsoankihda peikiong padahk kan en Paipel kin wia mour peren, pwe Sises mahsanih: “Irail kan me kin rong mahsen en Koht oh kapwaiada, iei irail me paisang mehlel!”—Luk 11:28.
[Nting tikitik me mi pah]
a Kamehlele Koht kaidehn irair ehu me mehn Buddhist anahne ahneki.
[Kilel nan pali 5]
Koapworopwor me Kristian kan kin ahneki kin wiaiong emen en peren