Dehr Wia Aramas Akan Me Kin Rong, Ahpw Manokehla
“Kumwail kapwaiada mahsen en Koht, pwe ma kumwail pahn rongorongete, kumwail pahn pitih pein kumwail.”—SEIMS 1:22.
1. Manaman dah kan me mehn Israel en mahs pein kilang?
“SOHTE KAK MANOKEHLA” iei lepin lokaia kan me pahn kak kawehwehda duwen sapwellimen Siohwa manaman kan me E ketin wia mahs nan Isip. Ehuehu kalokolok nan Kalokolok Eisek ko me inenen kapwuriamwei. Kalokolok pwukat wiawi mwohn kamouralahn mehn Israel akan kotehla Sehd Weitahta me pwalpeseng wiahda kehl riau. (Deuderonomi 34:10-12) Ma ke pein kilangada wiewia pwukat, se koapworopworki me ke sohte pahn manokehla Ih me ketin wiahda manaman pwukat. Ahpw, sounmelkahkao koulki met: “Re [mehn Israel akan] manokehla Koht me ketin kapitkinirailla manaman lapalap akan en nin lime nan Isip. Ia uwen kapwuriamwei en soahng kan me E ketin wiahda wasao! Ia uwen kapwuriamwei en soahng kan nan Sehd Weitahtao!”—Melkahka 106:21, 22.
2. Dahme kin kasalehda me mehn Isreal kan kalahnganki sapwellimen Koht manaman kehlail pwukat sohte werei?
2 Mwurin mehn Israel akan kotehla Sehd Weitahta, re “eri lemmwikihda Kauno [“Siohwa,” New World Translation] oh pwosonla Ih.” (Eksodus 14:31) Irail ohl akan en Israel iang Moses koulkihong Siohwa koulen kana ieu, oh Miriam oh lih teikan kesekesengki dampwurin oh kahkahlek. (Eksodus 15:1, 20) Ei, sapwellimen Koht aramas akan kin pwuriamwekihla sapwellimen Siohwa manaman kehlail kan. Ahpw, arail kalahnganki Ih me wiahda manaman pwukat sohte werei. Sohte pwand, irail tohto manokehla manaman kehlail pwukat. Re kin lipilipahnede oh kaulimihala Siohwa. Ekei irail kin iang kaudokiong dikedik en eni kan oh wia dipen nenek.—Nempe 14:27; 25:1-9.
Dahme Pahn Kak Kahrehong Kitail en Manokehla?
3. Pwehki kitail aramas soh-unsek akan, dahme kitail kak manokehla?
3 Soh-kalahngan en mehn Israel kan kin inenen kapwuriamwei. Ahpw, met pil kak wiawiong kitail. Mehlel, kitail sohte pein kilang sapwellimen Koht manaman kan. Ahpw, ni ahnsou me kitail kin esehla oh karanih Koht, uhdahn mie ahnsou kan nanpwungen kitail oh Koht me kitail sohte pahn kak manokehla. Ekei rehtail mwein kin tamanda ahnsou me kitail pwungki padahk mehlel en Paipel. Pil ekei ahnsou kaperen teikan iei ahnsou me kitail inoukihong Siohwa atail mour oh pil ahnsou me kitail papidaisla nan pihl nin duwen Kristian mehlel akan. Me tohto nanpwungatail pein aleier sawas sang rehn Siohwa ni soangsoangen ahl akan nan atail mour. (Melkahka 118:15) Ahpw keieu, ki tomw meirong en sapwellimen Koht Ohl, Sises Krais, kitail aleier koapworopwor en kamour. (Sohn 3:16) Ahpw, pwehki kitail aramas soh-unsek akan, ni ahnsou me kitail medemedewe ineng suwed akan oh pwunod en mour, kitail pil kak mwadang manokehla soahng mwahu kan koaros me Siohwa kin wia ong kitail.
4, 5. (a) Kaweid dahieu me Seims kihda duwen keper en wiahla soangen aramas me kin rongorongete ahpw manokehla? (b) Ia wehwehn ahn Seims karasaras me kin pid ohlo oh kilahso?
4 Nan sapwellime kisinlikou ong ienge Kristian akan, rien Sises, Seims me kihda kaweid duwen keper en rongorongete ahpw manokehla. E ntingihdi met: “Kumwail kapwaiada mahsen en Koht, pwe ma kumwail pahn rongorongete, kumwail pahn pitih pein kumwail. Pwe mehmen me kin rongete mahsen en Koht ahpw sohte kin kapwaiada, e rasehng aramas me kin irongen nan kilahs ehu oh kin kilang uhdahn mwomwen pein ih. A ni eh kin keisang ni kilahso, e kin mwadang manokehla mwomwe.” (Seims 1:22-24) Ia wehwehn mahsen pwukat en Seims?
5 Ni ahnsou me kitail kin pirida ni menseng, kitail kin kalapw kilang pein kitail nan kilahs pwe kitail en kak koasoanehdi mwahu mwomwatail kan. Oh ni ahnsou me kitail kedirepwkihla wiewia kan nan atail mour oh kitail kin medemedewe duwen soahng teikan, kitail solahr kin medemedewe dahme kitail kilangada nan kilahso. Met pil kak pid atail irair en pali ngehn. Ni ahnsou me kitail kin kilang oh wadek mehkot nan Mahsen en Koht, kitail kin tehk ma atail mour kin pahrekiong dahme Siohwa kin kupwurki de soh. Eri, atail luwet akan kin sansal mwohtail. Loalokong wet pahn anahne kamwekid kitail en kapwungala pein kitail. Ahpw, ni ahnsou me kitail kin kedirepwkihla wiewia kan en ehu ehu rahn oh song en powehdi atail kahpwal akan, e mengei kitail sohla medemedewe duwen soahng ngehnin kan. (Madiu 5:3; Luk 21:34) Met kin wia duwehte ma kitail pahn manokehla sapwellimen Koht wiewia kadek oh limpoak kan me E wiaiong kitail. Ma met pahn wiawi, e pahn mengei en ahneki ineng suwed akan.
6. Mehnia Iren Paipel pahn kak sewese kitail en dehr manokehla mahsen en Siohwa?
6 Nan keieun kisinlikou ong mehn Korint kan me Koht kamwekid wahnpoaron Pohl en ntingihdi, e koasoia duwen mehn Israel kan me kin kalapw manokehla Siohwa nan sapwtehn. Nin duwen Kristian akan nan keieun senturi kin paiekihda mahsen kan en Pohl, ma kitail pahn kousapahlih dahme e ntingihdi, met pahn kak sewese kitail en dehr manokehla dahme Siohwa mahsanih. Eri, kitail en kousapahlih pwuhken 1 Korint 10:1-12.
Liksang Ineng Suwed kan en Sampah
7. Iaduwen Siohwa kin kasalehong mehn Israel kan kadehdehpen sapwellime limpoak me re sohte kak kahmahmki?
7 Dahme Pohl mahsanih duwen mehn Israel akan kin kihda mehn kaweid ehu ong Kristian akan. Pohl ntingihdi met: “Riei ko, I men katamankin kumwail dahme wiawihong samatail mehn mahs ako, me idawehnla Moses nan seiloak en nan sapwtehno. Irail koaros mi pahn pelien depweko, oh koaros paiamwahu ni ar kotehla Sehd Weitahtao. Pahn pelien depweko oh nan sehdo, irail koaros aleier papidais oh wiahla iengen Moses.” (1 Korint 10:1-4) Mehn Israel akan ni mwehin Moses pein kilangada sapwellimen Koht manaman kapwuriamwei kan, iangahki sapwellimen Koht uhren depwek me kin kahre irail ni rahn oh sewese irail en kotehla Sehd Weitahtao oh pitsang mehn Isip kan. (Eksodus 13:21; 14:21, 22) Siohwa kin kasalehong mehn Israel kan kadehdehpen sapwellime limpoak me re sohte kak kahmahmki.
8. Ahn mehn Israel akan kin manokehla mehkan ni pali ngehn kin imwikihla dah?
8 Pohl pousehla oh mahsanih, “Ahpw nan soangen irair pwukat, pali laud rehrail sohte kaparanda kupwuren Koht, iei me paliwararail ko diarki mehla nan sapwtehn.” (1 Korint 10:5) Ia uwen kansensuwed! Pali laud en irail mehn Israel akan me kohieisang Isip pein kahrehong irail en sohte kak pedolong nan Sapwen Inou. Pwehki irail sohte kenikenla rehn Koht pwehki ahr kin soh-pwoson, irail mehla nan sapwtehn. (Ipru 3:16-19) Dahme kitail kak sukuhliki sang met? Pohl mahsanih: “Eri, mepwukat koaros mihmi ni karasaras ong kitail, pwe kitail dehr kin inangih me suwed kan, duwehte ekei irail.”—1 Korint 10:6.
9. Dahme Siohwa kin ketikihong sapwellime aramas akan, oh iaduwen mehn Israel akan mwekidki met?
9 Mehn Israel akan kin ahneki soahng tohto ni pali ngehn ong sewese irail en kehlailda ni pali ngehn ni ahnsou me re kin mih nan sapwtehn. Re wiahda inou ong Siohwa oh wiahla wehi ehu me inoukihong Ih arail mour. Oh pil, re aleier koasoandi en pwihn en samworo ehu, impwal sarawio me wiahla poahson kaun en kaudok, oh koasoandi ehu en wia meirong ong Siohwa. Ni mehlel, re sohte kin perenki oh kalahnganki kisakis en ngehn pwukat, kahrehda re mweidong pein irail en pil sohte itarki sapwellimen Koht sawas kan ni paliwar.—Nempe 11:4-6.
10. Dahme kahrehda kitail anahne ahnsou koaros medemedewe duwen Koht?
10 Weksang mehn Israel akan me mih nan sapwtehn, sapwellimen Siohwa aramas akan nan rahnpwukat kin perenki ahr kin kenikenla rehn Koht. Ahpw, mehkot kesempwal ehu ong pein emenemen kitail en medemedewe duwen Koht. Met pahn sewese kitail en soikala ineng roporop kan me pahn kak karotala atail madamadau kan en pali ngehn. Kitail anahne nantihong “kesehla mouren seupwoson Koht oh ineng suwed en sampah, oh ese kaunda nsenarail, oh momourki mour pwung oh sarawi nin sampah wet.” (Taitus 2:12) Kitail me iang mwomwohdiso en Kristian sang ni ahnsou me kitail tikitik en dehr medemedewe me kitail katia sang mehkot me mwahu ma kitail sohte kin iang peren en sampah kan. Ma kitail kin ahneki soangen madamadau pwukat, kitail anahne tamanda Siohwa oh sapwellime kapai kaselel kan me E pahn ketikihong kitail.—Ipru 12:2, 3.
Peik Unsek ong Siohwa
11, 12. Iaduwen aramas emen pahn kak dipkihda kaudokiong dikedik kan mehnda e sohte kin uhdahn kaudokiong dikedik en eni kan?
11 Pohl pil ntingwong irail kaweid wet: “Kumwail dehr pwongih dikedik en eni kan, duwehte ekei irail. Duwen Pwuhk Sarawi eh mahsanih, ‘Aramas ako eri mwohdpenehng ar kamadipw, re ahpw sakasakau oh kahkahlek.’” (1 Korint 10:7) Pohl kin koasoia duwen ahnsou me irail mehn Israel kan idingkiong Aaron en wiahiong irail emen kouwol me wiawihda sang kohl. (Eksodus 32:1-4) Edetehn kitail mwein sohte pahn kaudokiong dikedik en eni kan, kitail pahn duwehte soangen aramas pwukat ma kitail pahn mweidong pein atail ineng suwed kan en kaluwetala atail kaudokiong Siohwa ki mohngiong unsek.—Kolose 3:5.
12 Pil ehu ahnsou, Pohl ntingihdi duwen ekei aramas me kin keieu nsenohki mwohni oh dipwisou kan en sampah laudsang mehkan me kin pid pali ngehn. Ong irail akan me kin “wiahla imwintihtien sapwellimen Krais pwoula ni tuhkehn kalokolok,” e ntingihdi met: “Imwilahn irail iei kasohrala, oh arail koht iei kapehdarail.” (Pilipai 3:18, 19, NW) Re sohte kaudokiong uhdahn dikedik en eni de sansal takai. Ahpw, re kin kaudokiong arail ineng en noahroke dipwisou en sampah kan. Ni mehlel, kaidehn ineng kan koaros me sapwung. Ni ahnsou me Siohwa kapikada kitail, E ketikihong kitail anahn akan en aramas oh koahiek en perenki soangsoangen mehn kaperen kan. Ahpw, irail akan me kin kesempwaliki mehn kaperen pwukat laudsang arail nanpwung mwahu rehn Koht, ni mehlel, irail kin rasehngala aramas akan me kin kaudokiong dikedik en eni kan.—2 Timoty 3:1-5.
13. Dahme kitail kak sukuhliki sang poadopoad en kouwol kohl?
13 Mwurin mehn Israel mweselsang Isip, irail tepida wiahda kouwol kohl oh kaudokiong. Likin kaweid en liksang dikedik en eni kan, pil mie mehn kasukuhl kesempwal ehu sang poadopoad wet. Mehn Israel akan sapeikiong kaweid sansal kan me pwilsang rehn Siohwa. (Eksodus 20:4-6) Ahpw, re sohte pilahn en sohpeweisang Siohwa nin duwen arail Koht. Irail wiahda meirong ong kouwol koulo oh kahdanekihla kamadipwo “kamadipw ong Siohwa.” Irail pitihdi pein irail en lemeleme me Koht pahn pohnsehsehla ahr sapeikiong ih. Met kin kamedekiala oh kalingeringer Ih kowahlap.—Eksodus 32:5, 7-10; Melkahka 106:19, 20.
14, 15. (a) Dahme kahrehda mehn Israel akan sohte ahneki kahrepe mwahu ni arail kin rongorongete ahpw manokehla? (b) Ma kitail kin nantihong en dehr wiahla soangen aramas me kin rongorongete ahpw manokehla, dahme kitail pahn wia me pid ong sapwellimen Siohwa kosonned akan?
14 Kitail sohte kin kalapw kilang emen me kin iang Sounkadehdehn Siohwa kan en uhd iangala kaudok likamw ehu. Ahpw, ekei kin mihmi nan mwomwohdiso, ahpw, ni ahr wiewia teikan, re kin soikala sapwellimen Siohwa kaweid kan. Mehn Israel akan sohte ahneki kahrepe mwahu en wiahla aramas akan me kin rongorongete ahpw manokehla. Re rong audepen Kosonned Eisek ko oh pil rong duwen sapwellimen Koht kaweid me Moses padahkiong irail: “Kumwail dehr pein wiahiong kumwail koht kohl de silper pwe kumwail en pwongih duwehte amwail kin pwongih ie.” (Eksodus 20:18, 19, 22, 23) Ahpw, mehn Israel akan kin kaudokiongete kouwol kohlo.
15 Kitail pil sohte ahneki kahrepe mwahu ma kitail pahn wiahla aramas akan me kin rongorongete ahpw manokehla. Pwuhk Sarawi kin kihda kaweid me pwilsang rehn Koht oh kaweid pwukat kin pid duwen wiewia kan en atail mour. Karasepe ieu, Sapwellimen Siohwa Mahsen kin, ni kehlail, kadeikada aramas akan me kin pweipwand, ahpw sohte kin kapwungala arail pweipwand. (Melkahka 37:21) Seri kan kin ale kaweid en peikiong ahr pahpa oh nohno kan, oh sahm akan anahne kaiahne neirail seri kan “nan padahk en Siohwa.” (Episos 6:1-4, NW) Kristian kiripw kan kin ale kaweid en pwoudikihda “ihte emen Kristian,” oh irail laduhn Koht pwopwoud kan kin ale kaweid wet: “Kumwail koaros uhdahn pahn wauneki kasarawien kapwopwoud, oh kumwail ohl pwopwoud kan oh lih pwopwoud kan, kumwail uhdahn pahn kin loalopwoatpene. Koht pahn ketin kadeikada me kin mouren kamwahl oh me kin mouren nenek.” (1 Korint 7:39; Ipru 13:4) Ma kitail kin nantihong en dehr wiahla soangen aramas me kin rongorongete ahpw manokehla, kitail pahn, ni mehlel, ale kaweid pwukat me kohsang rehn Koht oh kapwaiada.
16. Ia imwilahn irail akan me kin kaudokiong kouwol kohlo?
16 Siohwa sohte kupwurki ahn mehn Israel akan song en kaudokiong Ih ni pein ahr koasoandi kan. Ihme kahrehda, aramas 3,000 kamakamala, mwein pwehki ahr kin tiengala mwowe en uhwong Koht ni ahr kin kaudokiong kouwol kohl. Aramas dipan teikan lelohng kalokolok ieu me kohsang rehn Siohwa. (Eksodus 32:28, 35) Met kin wia mehn kasukuhl laud ong koaros me kin wadek Mahsen en Koht ahpw pilada ong pein irail dahme re men kapwaiada!
“Kadohwaneweisang Kumwail Tiahk en Nenek”
17. 1 Korint 10:8 kin mahsanih duwen ahnsou dah?
17 Ehu irair me ineng en uduk kan kak kahrehda limanokonok en pali ngehn iei me Pohl kasalehda ahnsou me e mahsanih: “Kitail dehr nenek, duwehte me ekei irail wiadahr—kahrehda rienen silikid rehrail mehkihla rahnteieu.” (1 Korint 10:8) Pohl kin koasoia duwen dahme wiawi ehu ahnsou nan sapwen Moap kan ni kereniong imwilahn sounpar 40 en mehn Israel akan kin kohseli nan sapwtehno. Siohwa me ahpwtehn sewese mehn Israel akan en kalowehdi sahpw akan me mih ni pali mese en Sordan, ahpw irail tohto kin manokehla oh sohte kasalehda ahr kalahngan. Ni keilen Sapwen Inouo, irail me lelohng kasongosong en wia dipen nenek oh kaudok samin en Paal en Peor. Mpen aramas 24,000 kamakamala, oh sang irail, meh 1,000 me kin kahre irail en wiahda dihp pwukat pil iang mehla.—Nempe 25:9.
18. Soangen wiewia dah kei pahn kak kahrehong emen en wia dipen nenek?
18 Aramas tohto kin ese me sapwellimen Siohwa aramas akan nan rahnpwukat kin kolokolete tiahk mwakelekel kan. Ahpw, ekei Kristian akan, ahnsou me re lelohng kasongosong en dipen nenek, re sohla kin medemedewe duwen Koht oh sapwellime kaweid kan. Re wiahla aramas akan me kin rongorongete ahpw manokehla. Nin tepio, kasongosong kan mwein sohte pahn pid dipen nenek. Mwein ineng en men ese kin pwarada en men kilang kilel suwed kan, oh wia kamwan suwed kan de wia soangen lokaia de doake paliwar en emen ni ahl me sohte konehng Kristian de karanih aramas akan me kin tiahk suwed. Wiewia pwukat koaros kin kahrehong Kristian akan en wiahda dihp.—1 Korint 15:33; Seims 4:4.
19. Mehnia kaweid sang Pwuhk Sarawi kan kin sewese kitail en “kadohwanaweisang kitail tiahk en nenek”?
19 Ma kitail kin lelohng kasongosong en wia dipen nenek, kitail en dehr uhdi sang atail medemedewe duwen Siohwa. Ahpw, kitail anahne kapwaiada mehn kataman kan me kin mih nan sapwellime Mahsen. (Melkahka 119:1, 2) Nin duwen Kristian akan, pali moron kitail kin wia uwen me kitail kak en kolokolete atail tiahk mwakelekel, ahpw, ma kitail men kapwaiada dahme Koht kin kupwurki, e kin wehwehki me e pahn nantihong wia met mehnda ma e apwal. (1 Korint 9:27) Pohl ntingwong irail Kristian akan nan Rom: “Aramas koaros rongehr duwen amwail loalopwoat ongete Rongamwahuwo, oh soahng wet kin kahrehiong ie ei kin perenkin kumwail. I men kumwail en loalokongki mehkan me mwahu, oh mwakelekel sang mehkan me suwed.” (Rom 16:19) Duwehte irail mehn Israel akan meh 24,000 kamakamkihla diparail kan, aramas akan me kin wia nenek oh dihp teikan pahn kereniong ale kadeik laud sang Siohwa. (Episos 5:3-6) Eri, kitail en dehr wiahla soangen aramas akan me kin rongorongete ahpw manokehla, ahpw, kitail en nantihong “kadohwanaweisang kitail tiahk en nenek.”—1 Korint 6:18.
Ahnsou Koaros Kalahnganki Sapwellimen Siohwa Sawas kan
20. Iaduwen mehn Israel akan kasongesonge Siohwa, oh met imwikihla dah?
20 Pali moron en Kristian akan sohte kin lohdi ong dipen nenek. Ahpw, kitail anahne en kanahieng pwe kitail sohte pahn mweidong pein kitail en lipahned oh met pahn kak imwikihla kadeik sang powe. Pohl kihda kaweid wet ong kitail: “Kitail dehr kasongosonge kupwuren Koht, duwehte me ekei irail wiadahr—re ahpw mehkihla pwoisin en sineik ko. Kumwail dehr kin lipahned, duwen me ekei irail wiadahr—re ahpw ohkihla kamakam en Tohnleng en Kamakamo.” (1 Korint 10:9, 10) Mehn Israel akan kin lipahnedih Moses oh Aaron—ei, irail pil lipahnedih Koht—re kin lipahned duwen kenarail mwenge manna. (Nempe 16:41; 21:5) Sapwellimen Siohwa engieng kin tikitik ni ahnsou me re kin lipahnede Ih sang ni ahnsou irail wiahda dipen nenek? Paipel kin kawehwehda me aramas tohto me kin lipahned me kamakamkihla mahn sineik akan. (Nempe 21:6) Ekis mwowe, daulih aramas 14,700 me kamakamala. (Nempe 16:49) Eri, kitail en dehr kasongosonge sapwellimen Siohwa kanengamah, sang ni atail kin mwamwahleki sapwellime sawas kan.
21. (a) Kangoang dahieu me Koht padahkiong Pohl en ntingihdi? (b) Nin duwen dahme pwuhken Seims 1:25 kin kasalehda, iaduwen kitail kak ahneki peren mehlel?
21 Ni ahnsou Pohl ntingwong ienge Kristian akan, ni kaimwseklahn sapwellime kaweid kan, e kangoange irail: “Mepwukat koaros wiawihong samatail kahlap ako, pwe en wia mehn karasaras ehu ong meteikan; oh e ntingdier pwe en wiahla mehn kataman ehu ong kitail. Pwe kitail momour imwin ahnsou me nektehn leledo.” (1 Korint 10:11, 12) Duwehte mehn Israel akan, kitail pil aleier kapai tohto sang rehn Siohwa. Kitail en dehr alasang irail, ahpw, kitail en kalahnganki soahng koaros me kohsang Siohwa oh dehr manokehla soahng mwahu kan me Koht kin wiaiong kitail. Ni ahnsou me kapwunod kan en mour kin katoutouwih kitailla, kitail en doudouloale duwen inou kaselel kan me ntingdier nan sapwellime Mahsen. Eri, kitail en pil tamataman uwen kesempwal atail nanpwungmwahu rehn Siohwa oh nantihong kapwaiada atail pwukoa en kalohki Wehio me E ketikihong kitail en wia. (Madiu 24:14; 28:19, 20) Ma kitail pahn wia soahng pwukat, kitail pahn ahneki peren mehlel, pwe Pwuhk Sarawi inoukihda met: “A me kin tehk mwahu kosonned unseko me kin kasaledekla aramas, me iei rongamwahu en Krais, oh kin dadaurete, sohte kin rongete oh manokehla, ahpw kapwaiada—iei aramas menet me Koht pahn ketin kapaiada ni mehkoaros me e pahn kin wia.”—Seims 1:25.
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Dahme kak kahrehda emen pahn wia soangen aramas me kin rongorongete ahpw manokehla?
• Dahme kahrehda peikiong Koht ni soahng koaros me E koasoanehdi ong aramas kin inenen kesempwal?
• Iaduwen kitail kak “kadohwanaweisang kitail tiahk en nenek”?
• Soangen madamadau dahieu kitail anahne ahneki me pid sapwellimen Siohwa sawas kan?
[Kilel nan pali 23]
Mehn Israel akan manokehla duwen sapwellimen Siohwa wiewia kapwuriamwei kan me E ketin wiaiong irail
[Kilel nan pali 24]
Sapwellimen Siohwa aramas akan kin nantihong en kolokolete tiahk mwakelekel kan