Mahsen en Siohwa Kin Ieias
Ire Kesempwal akan Sang Nan Pwuhken Eksodus
PWUHKEN Eksodus kin wia poadoapoad mehlel me pid maiaudahn irail oko me wiahla “ladu pahn kaunda lemei.” (Eksodus 1:13) E pil wia koasoi lingan ekei duwen ipwidi en wehi ieu. Manaman kapwuriamwei kan, kosonned kaselel akan oh koukoudahn imwen kaudok kin wia ekei ire kapwuriamwei kan nan pwuhk wet. Iei me pwuhken Eksodus kin audaudki.
Soukohp en Ipru, Moses, ntingiada pwuhk wet oh Eksodus kin koasoiahda dahme wiawiong mehn Israel akan ni erein pahr 145—sang ni mehlahn Sosep nan pahr 1657 B.C.E. lel kanekneklahn imwen kaudoko nan pahr 1512 B.C.E. Ahpw, koasoi pwukat kin laudsang ihte poadoapoad. E wia kisehn Mahsen en Koht, de rohng sang rehn Koht, ong tohnsampah. Nin duwen met, e wia mehkot me “momour oh manaman.” (Ipru 4:12) Pwuhken Eksodus, ni atail pahn tehk audepe, e kin pil dokedoke kitail rahnwet.
“KOHT KETIN KARONGE ARAIL PEKIPEK”
(Eksodus 1:1–4:31)
Kadaudok en Seikop me koukousoan nan Isip mwadangete wie tohtohla oh sang ruwes en nanmwarki en wasao, irail kaliduhla. Parao pil wiahda kosonned ong seri pwutak en Israel koaros me pahn ipwidi en kamakamala. Moses, me mahki sounpwong siluh, pitilahr oh nein Parao serepein pwekada ih. Mendahki e keirida nan tehnpas en nanmwarki en wasao, ni ah mahkihier sounpahr 40, Moses poupoarkihda pein ah aramas oh kemehla mehn Isip men. (Wiewia 7:23, 24) Ih eri sopohlahng Midian. Wasao, e pwopwoudda oh kin mouriki wia silepen sihpw. Sang ni manaman ehu me kahrehda lullul en mwutin dipw ieu, Siohwa pahngok kihong Moses en pwurala Isip pwehn kahluwa mehn Israel akan sang nan irair en kalidu. Rie ohl, Aaron, idihdda en wia sawasepe ong koasoakoasoi.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
3:1—Soangen samworo dah men Sedro? Nan ahnsou en irail pahpahn keinek kan wie momour, kaun en peneinei kan kin wia samworo en peneinei. E sansal me Sedro me wia kaun en keinek en mehn Midian akan. Pwehki mehn Midian akan kadaudok en Eipraam sang rehn Ketura, irail mwein ele kin iang kaudok ong Siohwa.—Senesis 25:1, 2.
4:11—Ni ahl dah me Siohwa ketin ‘pilada irail me lohteng, me salengopon, oh me maskun’? Edetehn Siohwa ekei pak kin kahrehda maskun, lohteng, oh salengopon en ekei aramas, kaidehn Ih me ketin wiahda soangen soh unsek en paliwar akan. (Senesis 19:11; Luk 1:20-22, 62-64) Irair pwukat kin kohsang ni sohso en dihp. (Sohp 14:4; Rom 5:12) Ahpw, pwehki Koht ketin mweidohng irair wet en mie, iei me e kak mahsaniheki me E kin ketin ‘pilada’ me lohteng, me salengopon oh me maskun.
4:16—Iaduwen Moses ah pahn “papah nin duwen Koht” ong Aaron? Moses wia weliepe men en Koht. Kahrehda, Moses wiahla “duwehte Koht” ong Aaron, me kin weliwelian Moses oh koasoi.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
1:7, 14. Siohwa kin ketin utungehr sapwellime aramas akan ni ahnsou me re kin mihla pahn kanaudok nan Isip. Ni ahlohte, E kin sewese sapwellime aramas akan nan rahnwet pil duwehte, pil ahnsou me irail kin lelohng nan soangen kamakam apwal akan.
1:17-21. Siohwa kin tamataman kitail “nin duwen dahme kitail wia me mwahu.”—Nehmaia 13:31.
3:7-10. Siohwa kin kupwukupwure pekipek en sawas en sapwellime aramas akan.
3:14. Siohwa kin sohte sapwungala ni ah kin ketin kaunsekihala sapwellime koasoandi kan. Kahrehda, kitail kak likih me ni ahnsou keren, E pahn ketin wekidohng atail koapworopwor ki inou en Paipel kan ong ni mehkot me uhdahn pahn wiawi.
4:10, 13. Moses kasalehda ah sohte koapworopworki ah koahiek en lokaia, oh mendahte kaweid kohwong ih me e pahn ale sawas sang rehn Koht, e peki rehn Koht en kadarala emen tohrohr rehn Parao. Ahpw, Siohwa doadoahngki Moses oh ketikihong ih erpit oh kehl me anahn pwe en kak kapwaiada ah doadoahk me kilel ohng ih. Eri, kitail en dehr medemedewehte atail sohte itar akan, ahpw kitail en kehliki Siohwa oh lelepek kapwaiada atail pwukoah doadoahk en kalohk oh padahkiong meteikan duwen Siohwa.—Madiu 24:14; 28:19, 20.
MANAMAN KAPWURIAMWEI KAN WAHDO KOMOUR
(Eksodus 5:1–15:21)
Moses oh Aaron pwarodo mwohn Parao, pekipeki me irail mehn Israel akan en mweimweiong ren wia kasarawi ehu ong Siohwa nan sapwtehno. Ahpw, Parao, kaunen Isip, sohte kupwurki. Siohwa doadoahngki Moses en wahdo kalokolok mwurin kalokolok. Mwurinte kaimwiseklahn kalokolok (kaeisek en kalokolok) me Parao ahpw mweidala mehn Israel en kohkohla. Ahpw, sohte pwand, Parao oh sapwellime karis en sounpei kan lingeringerda oh rapahkin irail. Ahpw, Siohwa ritingada wenihmw en pitila nan Sehd Weitahta oh kapitala sapwellime aramas akan. Ah irail mehn Isip me pwakih irailodo ko irail duhla nan sehdo a ritpenehsang irail.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
6:3—Ni ahl dah me mwaren Koht sohte sansal ong Eipraam, Aisek, oh Seikop? Pahpahn dih pwukat kin doadoahngki mwar sarawi wet oh eri alehdi inou kan sang Siohwa. Ahpw, irail sohte esehla Siohwa nin duwen Ih me kin kahrehong inou pwukat en pweida.—Senesis 12:1, 2; 15:7, 13-16; 26:24; 28:10-15.
7:1—Iaduwen Moses ah wiahla “Koht ong Parao”? Moses alehdi kehl oh manaman sang Siohwa pohn Parao. Kahrehda, sohte kahrepen aramas en masak nanmwarki menet.
7:22—Iawasa samworo en Isip kan alehsang ie pihl me sohte iang wiahla nta? Ele mwein irail doadoahngki pihl me irail idipasang nan Pillap Nail mwohn kalokolok oko ah wiawihiong pihlo. Pihl me sohte iang saminla e sansal me e kakete idihdahsang nan pwarer me kakete weiweida ekis karanih keilen Pillap Nail.—Eksodus 7:24.
8:26, 27—Dahme kahrehda Moses nda me ahn Israel meirong kan pahn “kasaut ong mehn Isip akan”? Mehn Isip kan kin kaudokiong soangsoangen mahn tohto. Kahrehda, koasoipen meirong isihs kin kakehlailih oh kak kamengei ahn Moses pekipek ngidingid pwe Israel en mweimwei iong kohieila oh wia meirong isihs ong Siohwa.
12:29—Is irail akan me dehde me irail wia mesenih? Mesenih kin pidete ohl. (Nempe 3:40-51) Parao, pein ih pil mesenih men, ahpw e sohte iang kamakamala. Mie tohn imwe. Kaidehn tapwin peneinei kan wia mesenih, ahpw mesenih en irail me pwopwoudlahr kan mehla pwehki kalokolok kaeiseko.
12:40—Ia uwen werei mehn Israel akan koukousoan nan Isip? Sounpahr 430 me koasoipe pwarada nan iretikitik wet kin pidada ahnsou me nein Israel pwutak kan mihmihki nan “sapwen Isip oh nan Kenan.” (Tehk footnote.) Eipraam, me mahkiher sounpahr 75, kotehla Pillap Iupreitis nan pahr 1943 B.C.E. ni ah kohkohlahng Kenan. (Senesis 12:4) Sang ahnsowo lel ni ahnsou me Seikop, me mahkiher sounpahr 130, pedolong nan Isip reireiki pahr 215. (Senesis 21:5; 25:26; 47:9) Met wehwehki me mehn Israel akan mihmihki nan Isip erein sounpahr 215.
15:8—Uhdahn pihl “tenpene” en Sehd Weitahta wehwehki pihl me wiahla ais? Lepin lokaiahn Ipru “tenpene” kin wehwehki nurpene de mosulla. Nan Sohp 10:10, lepin lokaia wet doadoahk oh kin koasoia duwen milik me tenpene. Kahrehda, pihl tenpene sohte kin wehwehki pihl me wiahla ais. Ma “kisinieng kehlail sang palimese” nan Eksodus 14:21 inenen lemwulemwur pwehn katenihpene pihl akan, e dehde me koasoipe pahn mie me kasalehda duwen irair en inenen lemwulemwur. Pwehki sohte mehkot me aramas kak kilang me kolada pihl akan, irail mwomwen tenpene, keteliwakala de mosulla.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
7:14–12:30. Kalokolok eisek ko kaidehn wiewia kei me pwarada mwahl. Kokohp me pid kalokolok oko wiawihier oh eri pweidahr nin duwen me lohkidahr. Ia uwen ahr nohn wia mehn kadehde mwahu me Sounkapikpatail sapwellimaniki kehl pohn pihl, ketipin, pohn mensiek, mahn teikan oh aramas! Kalokolok kan kasalehda me Koht kak ketin wahdo kahpwal pohn sapwellime imwintihti kan ahpw pere sapwellime tohnkaudok kan.
11:2; 12:36. Siohwa ketin kapaiada sapwellime aramas akan. E sansal me E kin ketin tehk mwahu pwe mehn Israel akan en ale pweinen arail doadoahk ni ahnsou wet pwehki doadoahk laud me re wia nan Isip. Irail pedolong ong nan Isip nin duwen aramas saledek kei, kaidehn aramas ekei me lohdi nan mahwen pwe en wia ladu kei.
14:30. Kitail kak koapworopworki me Siohwa pahn kapitasang sapwellime tohnkaudok kan sang “kahn kamakam kowahlap” me kohkohdohr.—Madiu 24:20-22; Kaudiahl 7:9, 14.
SIOHWA KETIN WIAHDA KOASOANDI ONG WEHI EHU ME WIA SAPWELLIME
(Eksodus 15:22–40:38)
Ni kesiluh en sounpwong mwurin arail pidoi sang nan Isip, mehn Israel akan koasoandi ong ni tepin Nahnahn Sainai. Wasao, irail ale Kosonned Eisek ko oh pil kosonned teikan, oh wiahda inou ieu ong Siohwa, oh wiahla sapwellime wehi. Moses mihmihki rahn 40 nan nahnao, ale kaweid me pid duwen kaudok mehlel oh duwen koukoudahn tehnpas sarawio, imwen kaudok ieu me kak kesekeseuseli. Ahpw, ni erein ahnsowo, mehn Israel akan wiahda oh kaudokiong kou kohl emen. Moses eri kohdihdohsang pohn nahnao, ih eri kilangada met oh inenen mwakarkihda oh kapwalangpeseng lepin takai riau me Koht ketikihong ih ko. Mwurin kalokolok konehng kan ah kohwong irail oko me wiahda me sapwungo, e pwuradahlahng pohn nahnao oh ale pil ehu lepin takai en kosonned oko. Ni Moses ah pwuredihdo, imwen kaudoko tepin wiawi. Ni imwin keieu en pahr me mehn Israel akan saledeklahr, ihmw likou kaselelo oh mehkoaros me audepe unsek peneher, eri mwurin mwo, Siohwa ahpw ketin kadirehkihla sapwellime lingan.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
20:5—Iaduwen Siohwa ah ketikihdi “kalokolok en sapwung en pahpa kan” pohn dih kan me kohkohdo? Ni emen aramas a pahn wiahda aramas laud, emen emen kin ale kadeik poahsoanda pohn ah wiewia kan oh madamadau. Ahpw, ni wehin Israel wia dipen kaudokiong dikedik en eni oh sansal kan, e lelohng kalokepe kan me pil doudihlahng dih kan en mwuhr. Pil lel tohn Israel lelepek kan pehm me e apwal ong irail en kolokol irair en lelepek oh arail koasoandi en sarawi.
23:19; 34:26—Ia wehwehn kosonned me en dehr pwoilih seri kuht nan pilen dihdi en ah nohno? Pwoilih kisin kuht de mahn teikan nan pilen dihdi en ah nohno wia tiahk en kaudok likamw pwe dene e pahn kahrehda keteu. Oh pil, pwehki pilen dihdi en nohno mehn kamwenge nah, pwoilihada nah seri nan pilen dihdi en ah nohno pahn wia tiahk lemei oh kasalehda irail sohte nsenohki mour. Kosonned wet kin sewese sapwellimen Koht aramas akan en kasalehda limpoak ong meteikan, iangahki mahn.
23:20-23—Ihs tohnleng me iren Paipel wet koasoia, oh iaduwen mwaren Koht ah “ket pein loale”? E uhdahn konehng me tohnleng menet iei Sises mwohn ah ketin wia aramasala. E kin ale pwukoa en kahluwa mehn Israel akan ni arail kohkohwei ong nan Sapwen Inouwo. (1 Korint 10:1-4) Mwaren Siohwa kin “ket pein loale” pwehki Sises iei ih me keieu kesempwal me kin kolokol oh kasarawihala mwaren Semeo.
32:1-8, 25-35—Dahme kahrehda Aaron sohte alehki kalokolok pwehki ah wiahda kou kohlo? Aaron sohte pwungki dikediko. Mwurin mwo, e sansal me e iangada ienge mehn Lipai kan oh uhki Koht oh pelianda irail oko me kin uhwong Moses. Mwurin irail oko me wiahda dihp akan arail kamakamala, Moses katamaniki aramas akan me irail wiahda dihp laud, oh kasalehda me mie ekei irail likin Aaron me pil ale mahk sang Siohwa.
33:11, 20—Iaduwen Koht a “ketin salohng” Moses? Mahsen pwukat kin kihda madamadau en aramas riemen wie koasoakoasoi. Moses kin koasoiong weliepen Koht emen oh pil ale mahsen en kaweid en Siohwa sang rehn weliepe menet. Ahpw, Moses sohte kilang Siohwa, pwehki ‘sohte aramas emen kak kilang Koht ahpw momour.’ Ni mehlel, Siohwa sohte ketin salohng oh mahsen ong Moses. Pwuhken Kalesia 3:19 mahsanih me Koht ketikihong “tohnleng kan Kosonnedo . . . ahpw aramas emen me wia wiliepe ong aramas akan.”
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
15:25; 16:12. Siohwa kin ketin apwalih mwahu sapwellime aramas akan.
18:21. Ohl akan me pilipildahn pwukoah kesempwal akan nan mwomwohdiso en Kristian uhdahn pahn koahiek, lahn Koht, likilik oh sohte kin roporop ong pein irail.
20:1–23:33. Siohwa iei Ih me Sounketikihda Kosonned me keieu lapalap. Ni ahnsou me mehn Israel kin peikiong Ih, sapwellime kosonned akan kin kahrehong irail en kaudokiong Ih ni soandi mwahu oh ahl kaperen. Mie sapwellimen Siohwa pwihn nan rahnwet. Ni atail kin peikiong pwihno, e kin wahdohng kitail peren oh popohl.
Wehwe Mehlel ong Kitail
Dahme pwuhken Eksodus kin kasalehda duwen Siohwa? E kin kawehwehda Ih nin duwen Sounsawas limpoak emen, Sounkamourala men me sohte me pahrekiong, oh Sounkaunsekihala sapwellime koasoandi kan. Ih me wia Koht me kin koasoanehdi mwahu sapwellime aramas akan nin duwen sounkaunda men me keieu lapalap.
Nin doken ahmw kin wiewia koasoandi en wadek Paipel nan wihk kan koaros oh kin kaukaunop ong Theocratic Ministry Sukuhl, ele ke uhdahn pahn mwekidki loale dahme ke kin sukuhliki sang pwuhken Eksodus. Ni ahmw kin tehk dahme ntingdi pahnangin sawaspen oaralap me koasoia: “Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan,” ke pahn esehla laud wehwehn ekei iren Paipel kan. Kasaledahn pahn wasa me koasoia “Mehn Kasukuhl kan ong Kitail” pahn kasalehdahng uhk iaduwen omw pahn ale kamwahu sang ni wadawad en Paipel ong wihk kan.
[Kilel nan pali 28]
Siohwa kehkehlikiong Moses en kahluwa mehn Israel sang wia ladu kan nan Isip
[Kilel nan pali 29]
Kalokolok Eisek kasalehda me Sounkapikpatail sapwellimaniki kehl pohn pihl, ketipin, pohn mensiek, mahn teikan oh aramas
[Kilel nan pali 30]
Siohwa doadoahngki Moses pwehn koasoanehdi mehn Israel kan en wiahla sapwellime wehi