“Rapahki Meleilei Oh Kolokol Kaukaule”
“Kumwail wia uwen amwail kak pwe kumwail en kolokol meleilei rehn aramas koaros.”—ROM 12:18, New World Translation.
1, 2. Ia ekei kahrepe kan me kahrehda meleilei me kohsang rehn aramas akan sohte kak poatopoatki?
MEDEWEHLA ma ihmw ehu me poahsoankihda poahsoan luwet ehu, ndape me mwosodala, oh oahs mete kan matoudi. Ke men koasoan nan soangen ihmwo? Mwein soh. Litepw kapw pil sohte kak kakehlahda ihmwo. Ehu rahn, e pahn ohla douluhl.
2 Meleilei me kin kohsang sampah wet kin rasehng ihmwo. E kin poasoankihda poahsoan luwet ehu—iei inou kan oh pilahn kan en aramas akan, “pwe sohte aramas emen kak komourkumwailla.” (Melkahka 146:3) Poadoapoad en aramas kin kasalehda me mahwen tohto kin wiawi nanpwungen wehi kan oh keinek kan. Mehlel, ekei ahnsou, mie meleilei me kin wiawi ni ahnsou mwotomwot, ahpw soangen meleilei dahieu met? Ma wehi riau mahwenda oh ira uhdi pwehki ehu rehra luhs de pwehki ira solahr kilang katepen ara pahn mahmahwen eri dahme ke pahn kadaneki soangen meleilei wet? Irair akan me tepiada mahwen wet me duwehte kailok, sohlikilik, oh peirin kin mihmihete nan mohngiong en aramas akan. Meleilei wet kin rasehng tuhke me ohla ahpw aramas ‘pwainkihla litepw kapw’ eri met kaidehn meleilei mehlel ieu.—Esekiel 13:10.
3. Dahme kahrehda meleilei me sapwellimen Koht aramas akan kin ahneki kin weksang meleilei me kin kohsang rehn aramas akan?
3 Ahpw, meleilei mehlel kin wiawi mendahki sampah wet kin dirkihla mahwen. Iawasa? Nanpwungen irail akan me kin idawehnla Sises Krais, irail Kristian mehlel akan me kin kapwaiada mahsen en Sises oh nantihong kahlemengih ih. (1 Korint 11:1; 1 Piter 2:21) Soangen meleilei me mih rehn Kristian mehlel akan me kohsang soangsoangen keinek kan, soangsoangen pelien doadoahk kan oh soangsoangen wehi kan, kin wia soangen meleilei me uhdahn mehlel pwehki e kin poahsoankihda ehupenehn meleilei me irail kin ahneki ong Koht me kin poahsoankihda arail pwoson tomw meirong en Sises Krais. Meleilei me kin wiawi rehrail kin wia kisakis me kin kohsang rehn Koht, kaidehn mehkot me kin kohsang rehn aramas akan. (Rom 15:33; Episos 6:23, 24) Irail kin ahneki meleilei pwehki re kin uhpaiong “Soupeidi en Popohl,” Sises Krais, oh kaudokiong Siohwa, “Koht en limpoak oh popohl.”—Aiseia 9:6; 2 Korint 13:11.
4. Iaduwen emen Kristian pahn kak “rapahki” meleilei?
4 Ahpw, meleilei sohte kin pein miehla rehn aramas soh unsek kan. Ihme kahrehda, Piter kasalehda me emen emen Kristian en “rapahki meleilei oh kolokol kaukaule.” (1 Piter 3:11) Iaduwen kitail kak wia met? Pasapengpen peidek wet kin dierekda nan kokohp ehu me wiawi mahs. Siohwa doadoahngki Aiseia en mahsanih: “Pein ngehi pahn padahkihong noumw aramas akan, oh ketikihong irail paiamwahu oh meleilei.” (Aiseia 54:13; Pilipai 4:9) Ei, aramas akan kin ahneki meleilei mehlel ma re kin kapwaiada sapwellimen Siohwa padahk kan. Oh pil, meleilei (popohl) iangahki irair pwukat “limpoak, peren, . . . kanengamah, kadek, loalopwoat, pwoson, opampap, oh liksang me suwed,” kin wia wahn akan en sapwellimen Koht ngehn sarawi. (Kalesia 5:22, 23) Aramas emen me sohte kin limpoak oh peren, sohte kanengamah, sohte kadek, mwersuwed, sohte lelepek, lemei, oh sohte kin liksang me suwed, sohte pahn kak ahneki meleilei oh popohl.
“Kolokol Meleilei Rehn Aramas Koaros”
5, 6. (a) Ia wehwehn “kolokol meleilei” nan Pwuhk Sarawi? (b) Kristian akan kin rapahki meleilei rehn ihs?
5 Meleilei kin wehwehki “irair en sohte katairong.” Soangen kawehwe wet pahn kipe soangen irair tohto kan me kin kasalehda me sohte irair en pingiping mie. Pil irail me melahr akan kin miehr ni irair en meleilei! Eri, ma aramas emen pahn ahneki meleilei mehlel, met wehwehki me e anahne rapahkidohng ih irair en meleilei. Nan sapwellime Kapahrek en Pohn Dohl, Sises mahsanih: “Meid pai me kin wia doadoahk en kamwahu nanpwungen aramas akan; pwe Koht pahn ketin wiahkinirailla uhdahn sapwellime! ” (Madiu 5:9) Sises kin mahsan ong aramas akan me, ni ahnsou mwuhr, pahn wiahla sapwellimen Koht seri ngenen kan oh ale mour soutuk nanleng. (Sohn 1:12; Rom 8:14-17) Ehu rahn, aramas lelepek kan koaros me sohte kin ahneki koapworopwor en mih nanleng pahn paiekihda “saledek lingan en sapwellimen Koht seri kan.” (Rom 8:21) Ihte irail akan me kin kolokol meleilei pahn kak ahneki koapworopwor wet. Lepin lokaiahn Krihk me kin kawehwehiong “kolokol meleilei” kin wehwehki “soun rapahki meleilei.” Wehwehn “kolokol meleilei” nan Pwuhk Sarawi kin wehwehki rapahki ahl me pahn wahdo meleilei, ekei pak, wahdo meleilei ong wasakis me sohte meleilei kin mie mahs.
6 Tehk dahme wahnpoaron Pohl kaweidih mehn Rom akan: “Kumwail wia uwen amwail kak pwe kumwail en kolokol meleilei rehn aramas koaros.” (Rom 12:18, NW) Pohl sohte kin ihte padahkiong mehn Rom akan en ahneki meleilei. Ahpw, e kangoange irail en rapahki irairen meleilei rehn aramas teikan. Rehn ihs? Rehn “aramas koaros”—tohn peneinei kan, iengarail Kristian akan, oh pil rehn aramas akan me sohte kin iang arail pwoson. E kangoange mehn Rom akan en ‘wia uwen arail kak’ en kolokol meleilei rehn aramas teikan. E sohte men irail en meirongkihla arail pwoson pwe dene en kolokol meleilei rehn aramas teikan. E men irail en dehr kalingeringerih mwahl aramas teikan, ahpw irail en koasoi ong irail ki ngenen men kolokol meleilei. Kristian akan en kin wiewia met sohte lipilipil ma nan mwomwohdiso de pil likin mwomwohdiso. (Kalesia 6:10) Pohl ntingihdi duwen met: “Kumwail nantihong wia me mwahu nanpwungamwail oh pil ong aramas teikan koaros.”—1 Deselonika 5:15.
7, 8. Iaduwen oh dahme kahrehda Kristian akan anahne kolokol meleilei rehn irail akan me sohte kin kamehlele arail padahk kan?
7 Iaduwen kitail kak kolokol meleilei rehn aramas akan me sohte kin iang atail pwoson oh mwein kin uhwong atail padahk kan? Ehu, kitail en dehr ahneki madamadau ehu me kitail mwahu sang irail. Karasepe ehu, e pahn apwal en kolokol meleilei ni emen a pahn koasoiahki emen oh doadoahngki lokaiahn kauwe meteikan. Siohwa kin ketin kasalehda me E pahn kadeikada pwihn en aramas akan, eri kitail sohte ahneki pwung en kadeikada aramas akan. Ni mehlel, kitail sohte kak kadeikada aramas akan mendahki re kin uhwong kitail. Mwurin Pohl padahkiong Taitus en kaweidih Kristian akan me kin mihmi nan Krihd duwen arail wiewia kan ong irail kaunen aramas akan, Pohl pousehla oh katamankin irail en “dehr kauwe emen, ahpw re en kin meleilei oh kadek, oh ahnsou koaros re en kin kasalehda saramwahu ong aramas koaros.”—Taitus 3:1, 2.
8 Ma kitail pahn kolokol meleilei rehn aramas akan me sohte kin iang atail pwoson, met kin kak sewese irail en kasawihada oh mwekidki padahk mehlel. Ahpw, kitail sohte kin nohn karanih aramas pwukat pwe re kak “kauwehla tiahk mwahu kan.” (1 Korint 15:33) Ahpw, kitail en kadek ong irail, oh kasalehda wahu oh limpoak ong aramas koaros. Piter ntingihdi: “Amwail tiahk kan nanpwungen me rotorot akan en kin mwahu, pwe ni ar pahn kin kinehiong kumwail likamw, me dene aramas suwed kei kumwail, eri, ni ar pahn kin kilang amwail wiewia mwahu kan, re en kapingahki Koht ni Rahnen eh pahn ketido.”—1 Piter 2:12.
Kolokol Meleilei Rehn Aramas akan me Kitail kin Tuhwong Nan Kalohk
9, 10. Dahme wahnpoaron Pohl kin wia pwehn kasalehda me e men kolokol meleilei rehn aramas soh-pwoson akan me e kin koasoi ong?
9 Aramas tohto kin ese me Kristian akan nan keieun senturi kin wia arail doadoahk en kalohk ni eimah. Ni ahnsou me irail kin lelohng kalokolok kan, re sohte kin wia mehkot en kauwehla Mahsen en Koht me re kin padapadahkiseli, pwe re kin wia uwen arail kak en peikiong Koht a kaidehn aramas. (Wiewia 4:29; 5:29) Oh pil, re wehwehki me mie wekpeseng en eimah oh soh-kadek. Medemedewe ni ahl dahieu me Pohl wie ah kawehwe ong Nanmwarki Erod Akripa II. Erod Akripa kin wia dipen nenek rehn rie, Pernis. Ahpw, Pohl sohte kaweidih Akripa duwen tiahk mwakelekel kan. E koasoia duwen ire kan me ira koaros kak pwungkipene, duwehte e kapinga Akripa me ih aramas men me samanih tiahk en mehn Suhs akan, oh me e kamehlele soukohp ako.—Wiewia 26:2, 3, 27.
10 Eri, Pohl kin kapinga likamw ohlo me pahn kak kasaledekala ih? Soh. Pohl kin kapwaiada pein eh kaweid kan oh e kin lokaia mehlel. Soahng koaros me e mahsanih duwen Erod Akripa me mehlel. (Episos 4:15) Eri, Pohl kin kolokol meleilei rehn aramas akan, oh e kin ese en “wialahr soahng koaros rehn aramas koaros.” (1 Korint 9:22) Ah mehn akadei iei en utungada eh pwuhng en kalohkiseli duwen Sises. Nin duwen sounpadahk koahiek men, e tepida koasoia duwen mehkot me ih oh Akripa pahn kak pwungkipene. Eri, e sansal me Pohl sewese nanmwarki dipan menet en ekis kalaudehla eh wehwehki ni pwung duwen pelien lamalam en Kristian akan.—Wiewia 26:28-31.
11. Iaduwen kitail kak kolokol meleilei rehn aramas akan me kitail kin tuhwong nan kalohk?
11 Iaduwen kitail kak kolokol meleilei rehn aramas akan me kitail kin tuhwong nan kalohk? Duwehte Pohl, kitail en dehr akamai ong aramas akan. Mehlel, ekei ahnsou kitail anahne kasalehda oh utungada atail pwuhng en atail pwoson ni “soh masepwehk ni atail kin padapadahngkiseli mahseno.” (Pilipai 1:14) Ahpw, pali laud en ahnsou atail mehn akadei iei en kalohki Rongamwahu. (Madiu 24:14) Ni ahnsou me aramas emen pahn wehwehkihla padahk mehlel duwen sapwellimen Koht koasoandi kan, eri ih ahnsou me e kak kesehla padahk kan en kaudok likamw oh pil kesehla tiahk samin kan me e kin wia. Pali laud en ahnsou, e pahn mwahu ma kitail pahn koasoi ong aramas duwen oaralap kan me pahn kahrehong irail en perenki rong, oh tepikihda atail koasoi ni atail pahn koasoia soahng kan me re kak pwungki. E sohte pahn wah mwahu kitail en kalingeringerihada aramas emen me, ma kitail pahn koasoi ong ih ni kadek, e kakete rong mahsen en kair me mih rehtail.—2 Korint 6:3.
Kolokol Meleilei Rehn Tohn Peneinei Kan
12. Iaduwen kitail kak kolokol meleilei rehn tohn peneinei kan?
12 Pohl mahsanih me irail akan me kin pwopwoud “pahn diar apwal tohto nan mouren sampah ni arail pwopwoud.” (1 Korint 7:28) Irail me pwopwoud pahn lelohng soangsoangen kahpwal akan. Ekei ahnsou, pwopwoud kan sohte kin pwungkipene mehkot. Iaduwen re pahn kak kapwungala soangen kahpwal pwukat? Re kak wia ni elen meleilei. Aramas emen me kin kolokol meleilei rehn aramas teikan pahn song en irehdi kahpwalo en laudla. Iaduwen? Keieu, sang ni e pahn song en koledi lowe. Pwe ni emen a pahn kin doadoahngki lowe oh wia koasoi kan me kamedek oh mwomwen kapit, kisin kakon tikitik kiset pahn wiahla mehkot “uhdahn suwed douluhl oh ketihwo, diren pwoisin suwed.” (Seims 3:8) Sounkolokol meleilei men kin doadoahngki lowe pwehn kakehlaka meteikan kaidehn kauweirailla.—Lepin Padahk 12:18.
13, 14. Ni ahnsou me kitail kin sapwungala ni atail lokaia kan de ahnsou me kitail lingeringerda, iaduwen kitail kak kolokol meleilei?
13 Pwehki kitail aramas soh-unsek kan, ekei ahnsou, kitail kin koluhkihla dahme kitail nda. Ni ahnsou met kin wiawi, mwadang kapwungala—pwehn kolokol meleilei rehn aramaso. (Lepin Padahk 19:11; Kolose 3:13) Liksang “akamaiki duwen lepin lokaia kan” oh “wia akamai laud me pid mehkot tikitik.” (1 Timoty 6:4, 5) Oh pil, nantihong wehwehki duwen pepehm loal en ahmw pwoud. Ma ahmw pwoud doadoahngki lokaia kamedek kan, ken dehr kapwurehiong ih lokaia kamedek kan. Tamataman me “sapeng ni ngihl tikitik kin kameleilei lingeringer.”—Lepin Padahk 15:1.
14 Ekei ahnsou, ke anahne doadoahngki kaweid en Lepin Padahk 17:14: “Mwohn akamai pahn tepida wiawi, kohkohlahsang.” Kahsekirweisang irair apwal. Mwuhr, ni ahnsou me kumwa koaros meleileidi, kumwa pahn kak kapwungala kahpwalo ni elen meleilei. Ekei pak, e pahn mwahu en peki sawas sang rehn elder kan. Brother koahiek oh kadek pwukat pahn kak kihda sawas laud ong pwopwoud kan me sohte ahneki meleilei nanpwungara.—Aiseia 32:1, 2.
Kolokol Meleilei Rehn Tohn Mwomwohdiso kan
15. Nin duwen Seims koasoia, madamadau suwed dahieu me ekei Kristian akan ahneki, oh dahme kahrehda madamadau wet kin wia “kisehn sampah,” “rasehng mwekid en mahn lawalo,” oh “kisehn ngehn saut akan”?
15 Mehlel, e kin kansensuwed pwe ekei Kristian akan nan keieun senturi kin peirin oh akamai oh irair pwukat sohte kin kahrehda meleilei en mie nanpwungarail. Seims mahsanih: “Soangen erpit wet sohte kin pwilisang nanleng, e wia kisehn sampah, rasehng mwekid en mahn lawalo, oh kisehn ngehn saut akan. Pwe wasa me peirin oh akamai kin mie, iei wasao me pingiping oh soangen suwed koaros pil kin mi ie.” (Seims 3:14-16, NW) Ekei aramas kin kamehlele lepin lokaiahn Krihk me kawehwehda “akamai” wasaht kin pidada ineng kehlail en roporop oh en alehdi manaman. Eri, mie kahrepe mwahu Seims kawehwehdi lepin lokaia wet ong: “kisehn sampah, rasehng mwekid en mahn lawalo, oh kisehn ngehn saut akan.” Erein poadoapoad en aramas akan, kaun en sampah akan kin akamaipene duwehte mahn lawalo kan me kin peipene nanpwungarail. Akamai kin wia tiahk me “kisehn sampah” oh kin rasehng “mwekid en mahn lawalo.” Oh e pil “kisehn ngehn saut akan.” Irair widing wet me tepin sansalda sang rehn tohnleng men me kin inengieng alehdi manaman, oh pein ih pelianda Siohwa Koht oh wiahla Sehdan, kaun en ngehn saut akan.
16. Iaduwen ekei Kristian akan nan keieun senturi kin kasalehda me re ahneki soangen madamadau me Sehdan ahneki?
16 Seims kangoange Kristian akan en liksang ineng en akamai ong aramas teikan, pwe met kin kauwehla meleilei. E ntingihdi: “Eri, soangen pei kan oh akamai kan koaros me kin wiawi nanpwungamwail, e tepisang ia? Pwe e tepisang ni amwail ineng suwed kan, me kin wie mahmahwenpene nan paliwaramwail kan.” (Seims 4:1) Lepin lokaia pwukat “ineng suwed kan” pahn kak wehwehki inengieng mwohni oh dipwisou kan de men ndandla, de men alehdi manaman en kaunda meteikan. Duwehte Sehdan, ekei nan mwomwohdiso kin men ahneki pwais laud kan oh sohte men wiahla aramas ‘tikitik’ kan nin duwen Sises mahsanih me sapwellime tohnpadahk mehlel akan pahn wia. (Luk 9:48) Soangen madamadau wet pahn kak kihsang meleilei sang nanpwungen tohnmwomwohdiso kan.
17. Dahme Kristian akan kak wia rahnwet pwehn kolokol meleilei rehn tohnmwomwohdiso teikan?
17 Rahnwet, kitail pil anahne liksang soahng kan duwehte poakohng mwohni oh dipwisou kan, peirin, de inengieng alehdi manaman. Ma kitail kin mehlel ni atail men kolokol meleilei, kitail sohte pahn peirinki ma ekei nan mwomwohdiso kin koahiek sang kitail ni wiewia ehu oh kitail sohte pahn pil nda mehkot me pahn kauwehla mwomwarail rehn meteikan. Ma ke kin koahiek ni ahmw kin wia doadoahk ieu, ke sohte pahn doadoahngki met en kahrehong uhk en lemeleme me ke mwahu sang meteikan, pwe met kin mwomwen kasalehda me ke ahneki madamadau me mwomwohdiso sohte pahn kak pweida ma ke sohte doadoahngki ahmw koahiek oh loalokong. Soangen madamadau wet pahn kak kahrehong aramas en liaktohrohr; e sohte pahn kolokol meleilei nan mwomwohdiso. Aramas akan me kin kolokol meleilei rehn meteikan sohte kin suweiki arail koahiek kan, ahpw re kin, ni lamalam karakarahk, doadoahngki arail koahiek kan pwehn papah riarail brother oh sister kan oh kawahuwih mwaren Siohwa. Re kin pohnese me limpoak—kaidehn koahiek en aramas emen—kin kasalehda ihs me wia Kristian mehlel men.—Sohn 13:35; 1 Korint 13:1-3.
“Meleilei Pahn Wiahla Ahmw Sounapwalih kan”
18. Iaduwen elder kan kak kolokol meleilei nanpwungarail?
18 Elder kan en mwomwohdiso pahn tiengala mwowe ni arail pahn kolokol meleilei rehn aramas teikan. Siohwa kohpadahr duwen sapwellime aramas akan: “I pahn koasoanehdi pwe meleilei en wiahla ahmw sounapwalih kan oh pwuhng pahn wiahla omw kaun akan.” (Aiseia 60:17, NW) Irail sounapwalih kan en Kristian kin kapwaiada mahsen en kokohp wet, oh irail kin doadoahk laud pwehn kolokol meleilei nanpwungarail oh pil rehn tohnmwomwohdiso. Elder kan kin kolokolete meleilei nanpwungarail sang ni ahr kin kasalehda me irail pahn rapahki meleilei rehn elder teikan oh ahneki “erpit me kin kohsang powe.” (Seims 3:17) Pwehki irail elder kan nan ehu ehu mwomwohdiso mwein kin kohsang wehi kan me wekpeseng oh pil dahme re lelohng nan arail mour kin wekpeseng, ekei ahnsou irail pahn ahneki madamadau kan me kin wekpeseng. Eri, met kin wehwehki me irail sohte kak kolokol meleilei? Soh, ma irail pahn wia mehkan ni pwung, soahng koaros pahn meleilei. Aramas emen me kin kolokol meleilei pahn koasoia ah madamadau kan oh, ni wahu, pahn eri uhdi oh karonge madamadau en meteikan. Soun rapahki meleilei men sohte pahn kin palikehliki ah pwung, ahpw e pahn, ni kapakap, lemeleme mwahu madamadau en rie teikan. E kin kalap mie deuen alehda soangsoangen madamadau tohto kan ma re sohte kin uhwong Mahsen en Koht. Ma meteikan sohte kin utung ih, eri soun kolokol meleilei men pahn pwilikihdi ah pali oh uhd utungada meteikan. Ni ahl wet, e pahn kasalehda me ih aramas loalokong men. (1 Timoty 3:2, 3) Sounapwalih koahiek kan kin wehwehki me kolokol meleilei kin kesempwal sang ngoangkihte pein eh madamadau kan.
19. Iaduwen elder kan kak kolokol meleilei rehn tohnmwomwohdiso kan?
19 Elder kan kin kolokol meleilei rehn tohnmwomwohdiso ni arail kin utungada arail madamadau kan oh pil sang arail sohte kin nohn men kasapwunge arail nanti kan. Ni mehlel, ekei ahnsou elder kan anahne kapwungala ekei tohnmwomwohdiso kan. (Kalesia 6:1) Ni mehlel, doadoahk me sounapwalih en Kristian akan, kaidehn ihte en kapwungala tohnmwomwohdiso kan. Ahpw, re pil anahne kalap kapinga irail. Elder limpoak kan kin nantihong kilang irair mwahu kan en meteikan. Sounapwalih kan kin kalahnganki doadoahk laud kan en iengerail Kristian akan, oh re kin likih me iengarail pwoson akan kin wia uwen me irail kak.—2 Korint 2:3, 4.
20. Ni ahl dahieu tohnmwomwohdiso koaros pahn paiekihda ma emenemen nan mwomwohdiso pahn wia aramas me kin rapahki meleilei oh kolokol meleilei rehn meteikan?
20 Eri, kitail en kolokol meleilei rehn tohnpeneinei, rehn tohn mwomwohdiso kan, oh rehn irail akan me sohte iang atail pwoson. Ma kitail kin rapahki meleilei rehn tohn mwomwohdiso, kitail pahn nsenamwahu pwe kitail sewese mwomwohdiso en kolokol meleilei. Ni ahnsowohte, kitail pahn ale mehn perepatail oh kehlailda ni ahl tohto, oh mehpwukat kitail pahn sukuhliki nan artikel en mwuhr.
Ke Tamataman?
• Ia wehwehn kolokol meleilei rehn aramas teikan?
• Iaduwen kitail kak kolokol meleilei rehn aramas akan me kaidehn Sounkadehde kan?
• Ia ekei ahl akan kitail kak kolokol meleilei rehn tohnpeneinei kan?
• Iaduwen elder kan pahn kak kolokol meleilei rehn tohnmwomwohdiso kan?
[Kilels nan Pali 8]
Kristian akan kin kolokol meleilei rehn aramas akan me re kin tuhwong nan kalohk, rehn tohn peneinei kan, oh rehn tohnmwomwohdiso kan