“Ahneki Popohl Rehn Aramas Koaros”
“Kumwail wia uwen amwail kak pwe kumwail en ahneki popohl rehn aramas koaros.”—ROM 12:18.
1, 2. (a) Kaweid dahieu me Sises ketikihong sapwellime tohnpadahk kan? (b) Ia wasa me kitail kak diar kaweid kan me pid ia duwen atail pahn mwekidki uhwong kan?
SISES ketin kaweidki sapwellime tohnpadahk ko me irail pahn lelohng uhwong sang wehi kan en sampah wet, oh e ketin kawehwehda kahrepen met ni pwongo mwohn eh pwoula. E mahsanihong wahnpoaron ko: “Ma kumwail kisehn sampah wet, eri, sampah wet pahn poakohng kumwail duwehte eh kin poakohng nah kan. A I pilkumwailda sang nin sampah; eri, kaidehn kumwail kisehn sampah. Iei kahrepen en sampah eh kin kailongkin kumwail.”—Sohn 15:19.
2 Wahnpoaron Pohl ese mehlelpen sapwellimen Sises mahsen kan sang ni soahng kan me eh lelohng. Nan keriaun nah kisinlikou ong Timoty, Pohl ntingihdi: “Ke idawehnehr ei padahk, ei wiewia, oh pil kahrepen ei mour nan mour wet; ke kilangehr duwen ei pwoson, ei kanengamah, ei limpoak, ei kin nannanti ni ahnsou apwal akan, ei kamakam akan, oh pil ei lokolok kan.” E pil kapataiong: “Aramas koaros me men ahneki mour mwahu ni arail pahn miniminiong Krais Sises, re pahn ale kamakam.” (2 Tim. 3:10-12) Nan irelaud 12 en nah kisinlikou ong Kristian kan nan Rom, Pohl kihda kaweid erpit kan ong ia duwen arail pahn mwekidki uhwong kan. Eh kaweid kan kak sewese kitail nan imwin ahnsou wet.
“Kapwaiada Soahng Mwahu kan”
3, 4. Ia duwen kaweid nan Rom 12:17 eh kak doadoahk (a) nan peneinei ehu me kaidehn koaros kin kaudokiong Siohwa? (b) nan atail wiewia ong mehn mpatail kan?
3 Wadek Rom 12:17. Pohl kawehwehda me ni atail lelohng kailok, kitail en dehr wia duwehte. En kapwaiada eh kaweid kin kesempwal ahpw mehlel nan peneinei ehu me kaidehn koaros kin kaudokiong Siohwa. Ohl pwopwoud de lih pwopwoud men kin nantihong en powehdi pepehm en men dupukohng meteio lokaia de wiewia kamedek. Sohte kamwahu ehu kin kohsang “dupungkihong me suwed.” Soangen madamadau wet kin ihte kalaudehla kahpwalo.
4 Pohl kasalehda ehu ahl me mwahusang met: “Kapwaiada soahng mwahu kan me aramas koaros kin pwungki.” Nan peneinei, lih pwopwoud men me kin kadek ong eh pwoud mehnda ma e kin kauwe dahme e kamehlele, kakete kauhdi akamai. (Lep. Pad. 31:12) Carlos, me met wiahlahr kisehn peneinei en nan Bethel, koasoia duwen eh nohno me kin powehdi uhwong laud sang eh pahpa, ni eh kin kadek oh apwalih mwahu eh peneinei. “At nohno kin kangoange kiht seri kan en ahnsou koaros wauneki at pahpa. E kin ndaiong ie I en iang ei pahpao wia soangen mwadong ehu, mendahki I sohte perenki. Met kin kaperenda ei pahpa.” Kedekedeo e tepida onop Paipel oh papidaisla. Me pid duwen kapwaiada “soahng mwahu kan me aramas koaros kin pwungki,” Sounkadehdehn Siohwa kan kin kalapw powehdi madamadau en lipilipilki aramas sang ni arail kin sewese mehn mparail kan ni ahnsou me kahpwal kan me duwehte melimel de rerrer en sahpw kin wiawi.
Kamwahwihkihla Uhwong “Mwoalus Mwehl”
5, 6. (a) Ia wehwehn emen eh kin koasoakehda “mwoalus mwehl” pohn moangen imwintihti men? (b) Koasoiahda ia duwen en kapwaiada Rom 12:20 eh kin pweida mwahu nan omw wasa.
5 Wadek Rom 12:20.a Ni eh pilada lepin lokaia kan me kileldi nan iretikitik wet, ele Pohl kin doadoahngki mahsen kan en Lepin Padahk 25:21, 22, NW: “Ma emen me kailongkin uhk men mwengedahr, kihong kene pilawa; ma e men nimpildahr, a ke kanampile. Pwehki mwoalus mwehl me ke kin rehkipene pohn moange, oh Siohwa pahn ketin katingihiuk.” Nin duwen eh kaweid nan Rom irelaud 12, Pohl kasalehda me karasaras en mwoalus mwehl sohte wehwehki en kaloke de kanamenekihala irail me kin uhwong. Ahpw lepin padahko oh en Pohl koasoi ong mehn Rom kan kin ele dokedoke wiepen inim mete me mehn mahs akan kin wia. Nan pahr 1800 samwa, Charles Bridges, emen saman nan England ntingihdi: “Kaidehn ihte kihda mete kekeluwak pohn kisinieio, ahpw en koasoakehda mwoalus mwehl pohn meteo. Pali laud en aramas, mehnda ma re kin uhwong de kailongki meteikan, re kin mwekidki ni en meteikan kin kasalehda kanengamah, soh roporop, oh limpoak.”
6 Duwehte “mwoalus mwehl,” wiewiahn kadek kak kahrehiong me uhwong kan en wekidala ar madamadau oh uhdihsang ar wiewia lemei ong sapwellimen Koht ladu kan. Wiewiahn kadek kak kamwakid aramas en perenki sapwellimen Siohwa aramas akan oh padahk en Paipel me re kalohki. Wahnpoaron Pohl ntingihdi: “Amwail tiahk kan nanpwungen me rotorot akan en kin mwahu, pwe ni ar pahn kin kinehiong kumwail likamw, me dene aramas suwed kei kumwail, eri, ni ar pahn kin kilang amwail wiewia mwahu kan, re en kapingahki Koht ni Rahnen eh pahn ketido.”—1 Pit. 2:12.
“Ahneki Popohl Rehn Aramas Koaros”
7. Soangen popohl dahieu me sapwellimen Krais tohnpadahk ko ahneki? Dahme met kin kamwakid kitail en wia?
7 Wadek Rom 12:18. Ni kaimwiseklahn pwohng me Sises ketiket rehn sapwellime tohnpadahk ko, e mahsanihong irail: “I kihong kumwail popohl, pein ei popohl me I kihong kumwail.” (Sohn 14:27) Popohl me Krais mahsanih duwe iei me sapwellime tohnpadahk ko ahneki ni ar pehm me Siohwa Koht oh sapwellime Ohl kin ketin poakohng oh kupwurperenkin irail. Popohl wet kin kamwakid kitail en mourki mour meleilei rehn meteikan. Kristian mehlel kan kin kahrehda popohl nanpwungen aramas akan.—Mad. 5:9.
8. Ia duwen atail kak kahrehda popohl nan peneinei oh nan mwomwohdiso?
8 Ehu ahl en kahrehda popohl nanpwungen peneinei iei en mwadang kapwungala sawehwe kan ahpw en dehr mweidohng irair pwukat en susuwedla. (Lep. Pad. 15:18; Ep. 4:26) Met pil kadoadoahk ong nan mwomwohdiso en Kristian. Wahnpoaron Piter kapahrekiong rapahki popohl ong atail kanahieng lowatail. (1 Pit. 3:10, 11) Mwurin Seims kihda kaweid duwen doadoahngki lowe ni pwung oh anahnepen soikala peirin oh en kahrehda akamai, e pil ntingihdi: “A erpit me kin sang powe, mwohn mehkoaros me mwakelekel, me pil kansenamwahu, kapohl, oh kompoake, me kin diren kalahngan oh kin kahrehda wiewia mwahu tohtohie; e sohte kin lipilipilki aramas, e sohte kin mwalaun. Pwung, iei wahn wiewia mwahu me irail kan me kin wia doadoahk en kamwahu kin kamwerehdi ni popohl.”—Seims 3:17, 18.
9. Dahme kitail anahne tamataman ni atail nantihong “en ahneki popohl rehn aramas koaros”?
9 Pohl doadoahngki kaweid en Rom 12:18 kaidehn ihte ong popohl nan peneinei oh nan mwomwohdiso. E koasoia me kitail en “ahneki popohl rehn aramas koaros.” Met kin pidada mehn mpatail, iengetail tohndoadoahk kan, iengetail tohnsukuhl kan, oh aramas me kitail tuhwong nan atail doadoahk en kalohk. Ahpw, e kapatahiong: “Kumwail wia uwen amwail kak.” Met wehwehki me kitail en wia uwen atail kak “en ahneki popohl rehn aramas koaros” ahpw en dehr kauwehla sapwellimen Koht kosonned pwung kan.
Siohwa Sapwellimaniki Pwung en Dupuk
10, 11. Dahme kahrehda e sohte konehng en pein dupuk?
10 Wadek Rom 12:19. Kitail anahne “kanengamah” oh “kadek” ong irail me sohte pwungki atail doadoahk oh atail padahk, iangahki irail kan me kin uhwong. (2 Tim. 2:23-25) Pohl kaweidki Kristian akan en dehr pein dupuk ahpw en “mweidohng engieng en Koht en doadoahk.” Nin duwen Kristian, kitail ese me kitail sohte ahneki pwung en pein dupuk. Sounmelkahkao ntingihdi: “Ke dehr . . . lingeringer; pwe met pahn kahrehiong uhk nan apwal.” (Mel. 37:8) Solomon pil kaweidki: “Ke dehr pein pwukoahki wia dupukpen sapwung ehu. Likih KAUN-O oh e ahpw pahn ketin kapwungala.”—Lep. Pad. 20:22.
11 Ma me uhwong kan kamedekih kitail, e wia elen loalokong en mweidohng Siohwa en ketin kaloke irail, ma e kupwurki oh ma e konehng. Met sansal me ih me Pohl kin medemedewe, pwe e kapatahiong: “Pwuhk Sarawi mahsanih, ‘Kaun-o ketin mahsanih, ngehi me pahn dupuk, ngehi me pahn ikih.’” (Pil kilang Deuderonomi 32:35.) Ma kitail song en pein dupuk, met wehwehki me kitail kin wia dahme Siohwa kelehpw me sapwellimaniki pwung en wia. Oh kitail pil sohte kin kasalehda pwoson sapwellimen Siohwa inou: “Ngehi me pahn dupuk.”
12. Iahd sapwellimen Siohwa engieng eh pahn sansalda, oh ia duwen?
12 Pohl kasalehda nan tepin nah kisinlikou ong mehn Rom: “Engieng en Koht kin sansalda sang nanleng pwehki soangen dihp oh pil soangen suwed koaros en aramas akan, me arail wiewia suwed kan kin keremwpwehsang aramas akan en esehla me mehlelo.” (Rom 1:18) Siohwa pahn ketin doadoahngki sapwellime Ohl pwehn kasalehda sapwellime engieng sang nanleng ni ahnsoun “kahn kamakam kowahlap.” (Kaud. 7:14, NW) Met pahn wia “kadehdepen sapwellimen Koht kadeik pwung,” nin duwen me Pohl kawehwehda nan ehu nah kisinlikou tohrohr: “Koht pahn ketin wia me pwung; e pahn ketin kaloke irail kan me kin kalokei kumwail, oh e pil pahn ketin kamaiauda kumwail kan me kin mihmi pahn lokolok, oh pil iangahkin kiht. E pahn ketin wia met ni Kaun Sises eh pahn ketido sang nanleng, iangahki sapwellime tohnleng manaman akan, oh pil iangahki mpwulen kisiniei, pwe en kaloke irail kan me pohnsehse Koht oh irail kan me sohte kin peikiong Rongamwahu en Kaun Sises.”—2 Des. 1:5-8.
Omw Mwahu en Powehdi me Suwed
13, 14. (a) Dahme kahrehda kitail sohte kin pwuriamwei ni atail lelohng uhwong kan? (b) Ia pahn atail wiewia ong irail kan me kin kaloke kitail?
13 Wadek Rom 12:14, 21. Ni atail kin uhdahn koapworopworki me Siohwa pahn ketin kapwaiada kupwure kan, kitail kak medemedewehte kitail en nantihong wia doadoahk me e ketikihong kitail, me iei en kalohki “Rongamwahu en Wehin Koht . . . wasa koaros nin sampah.” (Mad. 24:14) Kitail ese me doadoahk wet pahn kalingeringerihada atail imwintihti kan, pwehki Sises mahsanihong kitail: “Tohn wehi koaros pahn kailongkin kumwail pwehki ngehi.” (Mad. 24:9) Eri, kitail sohte kin pwuriamweikihla de mwoarosala ni atail kin lelohng uhwong kan. Wahnpoaron Piter ntingihdi: “Kompoakepahi ko, kumwail dehr kin pwuriamweiki songosong kalok kan me kin lelohng kumwail, duwehte ma soahng wet sohte pahn kin lelohng kumwail. Ahpw kumwail perenkihda amwail iang pwaisanki en Krais eh lokolok.”—1 Pit. 4:12, 13.
14 Kitail en dehr kailongki irail kan me kin kaloke kitail, ahpw kitail en song padahki irail, oh pohnese me ekei irail ele kin wia met pwehki re sohte wehwehki padahk mehlel. (2 Kor. 4:4) Kitail kin nantihong en kapwaiada en Pohl kaweid: “Peki rehn Koht en ketin kupwuramwahwih irail kan me kin kalokei kumwail; ei kumwail peki pwe en ketin kupwuramwahwihirailda, oh dehr kerieirailla.” (Rom 12:14) Sises mahsanih nan sapwellime Kapahrek en Pohn Dohl: “Kumwail poakohng amwail imwintihti kan; kumwail wia mwahu ong me kin kailongkin kumwail; kumwail kupwuramwahwih me kin kerieikumwailla; kumwail kapakapki me kin wia suwed ong kumwail.” (Luk 6:27, 28) Sang dahme e lelohng, wahnpoaron Pohl ese me soun kaloke men kak wiahla tohnpadahk lelepek men en Krais oh pil sapwellimen Siohwa ladu ngoang men. (Kal. 1:13-16, 23) Nan ehu nah kisinlikou, Pohl koasoia: “Ma aramas akan pahn kin kerieikitala, a se pahn kin kapairailda; ma re kalokei kiht, a se kin kanengamahiong; ma re kin kasaroweikitedi, a se kin kasapahlkihong irail lokaia kadek.”—1 Kor. 4:12, 13.
15. Ia ahl me keieu mwahu en powehkihdi suwed mwahu?
15 Eri, Kristian mehlel men kin kapwaiada kaimwiseklahn iretikitik en Rom irelaud 12: “Dehr mweidohng me suwed en poweiukedi, ahpw omw mwahu en powehdi me suwed.” Sehdan me Tepil iei utupen suwed koaros. (Sohn 8:44; 1 Sohn 5:19) Nan kaudiahl me wahnpoaron Sohn kilangada, Sises ketin kasalehda me rie me keidi kan “kalowedier [Sehdan] sang ni ntahn Sihmpwulo, oh sang ni me mehlelo me re kadehdehier.” (Kaud. 12:11) Met kasalehda me ahl me keieu mwahu en kalowehdi Sehdan oh eh manaman suwed nan koasoandi wet iei en wia mwahu ni atail wia doadoahk en kadehde oh kalohki rongamwahu en Wehio.
Perenkihda Koapworopwor Wet
16, 17. Dahme Rom irelaud 12 padahkihong kitail duwen (a) ia duwen atail pahn doadoahngki atail mour? (b) ia pahn duwen atail wiewia nan mwomwohdiso? (c) ia pahn atail wiewia ong irail kan me kin uhwong atail pwoson?
16 Atail tehkpene irelaud 12 en nein Pohl kisinlikou ong Kristian en Rom kan kin katamankihong kitail soahng tohto. Nin duwen ladu men me inoukihda eh mour ong Siohwa, kitail sukuhlkier me kitail en kin wiahda tounmetei kan. Sapwellimen Koht manaman kin kamwakid kitail en wiahda tounmetei kan pwehki atail kehl en madamadau kamehlelehiong kitail me met iei kupwuren Koht. Kitail kin direkihla ngoang pwehki sapwellimen Koht manaman oh kin doadoahngki soangsoangen kisakis kan me kitail ahneki. Kitail kin papah ni aktikitik oh pohnese uwen atail kak, oh kin nantihong kolokol atail miniminpenehn Kristian. Kitail kin kasamwo ni kadek oh kasalehda limpoak mehlel ong riatail kan.
17 Rom irelaud 12 pil kihong kitail kaweid tohto ong ia duwen atail pahn mwekidki uhwong kan. Kitail en dehr pein dupuk. Kitail en song powehkihdi uhwong kan wiewiahn kadek. Kitail en nantihong ahneki popohl rehn aramas koaros ni uwen atail kak ahpw en dehr kauwehla kaweid kan en Paipel. Met kin pidada nan peneinei, nan mwomwohdiso, rehn mehn mpatail kan, nan wasahn doadoahk, wasahn sukuhl, oh nan atail doadoahk en kalohk. Mehnda ma aramas lemei ong kitail, kitail kin wia uwen atail kak en powehkihdi me suwed me mwahu oh tamataman me Siohwa kelehpw me pahn ketin dupuk.
18. Ia kaweid siluh me pwarada nan Rom 12:12?
18 Wadek Rom 12:12. Pwehn patehng kaweid mwahu pwukat, Pohl kihda kaweid siluh. Pohl kangoange kitail en “poadidiong kapakap ahnsou koaros” pwehki kitail sohte kak wia soahng pwukat koaros ma sohte sawas sang rehn Koht. Met pahn sewese kitail en idawehn eh kaweid me pid ‘kanengamahiong atail apwal akan.’ Ni kaimwisekala, kitail anahne medemedewehte ahnsou kohkohdo me Koht ketin inoukihong kitail oh ‘atail koapworopwor en kaperenkitailda.’ Koapworopwor wet iei mour soutuk, sohte lipilipil ma nanleng de nin sampah.
[Nting tikitik me mi pah]
a Rom 12:20 (NW): “Ahpw, ‘ma omw imwintihti men men mwengedahr, eri, kamwenge; ma e men nimpildahr, eri, kanampile; sang ni omw pahn wia met ke pahn koasoake mwoalus mwehl pohn moange.’”
Kousapahl
• Ia duwen atail pahn mwekidki uhwong kan?
• Ia ekei wasa kan me kitail en nantihong kahrehda popohl? Ia duwen?
• Dahme kahrehda kitail en dehr pein dupuk?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 14]
En sewese mehn mpatail kan kak powehdi lipilipilki aramas
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 15]
Ke kin nantihong en kahrehda popohl nan mwomwohdiso?