Kapwaiada Sapwellimen Koht Koasoandi Kan Kin Kalinganahda Siohwa
“I pahn kalinganahda Koht ki kalahngan.”—MELKAHKA 69:30, New World Translation.
1. (a) Dahme kahrehda e konehng kitail en kalinganahda Siohwa? (b) Iaduwen kitail kak kalinganahda Ih ki kalahngan?
SIOHWA iei Koht Wasa Lapalapie, Kaunen Lahng oh Sampah, Sounkapikpatailo. Ihme kahrehda, e konehng kitail en kalinganahda mware oh sapwellime kupwur kan. Kalinganahda Siohwa kin wehwehki me kitail pahn inenen kesempwaliki Ih, kapinga Ih ki atail lokaia kan oh wiewia kan. En wia met “ki kalahngan,” kitail anahne ahnsou koaros kasalehda atail kalahnganki dahme E kin wia ong kitail ni ahnsouwet oh pil dahme E pahn wia ong kitail ni ahnsou kohkohdo. Madamadau me kitail anahne ahneki ntingihdi nan pwuhken Kaudiahl 4:11, iei wasao me tohnleng lelepek kan kin pakairki: “Maing at Kaun oh at Koht [“Siohwa,” NW]! Komwi me uhdahn warohng sapwellimanki lingan, wahu, oh roson. Pwe komwi me ketin wiadahr mehkoaros, oh pwehki kupwuromwien, me mehkoaros mihmiehki oh momourki.” Iaduwen kitail kin kalinganahda Siohwa? Sang ni atail pahn sukuhliki duwen Ih oh kapwaiada dahme E kin ketin kupwurki kitail en wia. Kitail anahne ahneki pepehm me duwehte sounmelkahkao ni e koasoia: “Komwi me ei Koht; komw ketin padahkihong ie duwen ei pahn kapwaiada kupwuromwien.”—Melkahka 143:10.
2. Ia mwomwen wiewia en Siohwa ong aramas akan me kin kalinganahda Ih oh irail akan me sohte kin wia met?
2 Siohwa kin kesempwaliki irail akan me kin kalinganahda Ih. Ih kahrepe E kin “ketin katingih irail kan me kin raparapahki Ih.” (Ipru 11:6) Dahme E pahn katingih irail? Sises kapakap ong Seme nanleng: “Oh iet mour soutuk: aramas akan en eseikomwihla, me komwihte Koht mehlel, oh pil esehla Sises Krais me komw ketin poaronedohr.” (Sohn 17:3) Ei, irail akan me kin “kalinganahda [Siohwa] ki kalahngan” pahn “koukousoan nan sampah, oh re pahn sapwenikihla kohkohlahte.” (Melkahka 37:29, NW) Ni pali teio, “sohte ahnsou mwahu ong aramas suwed emen ni ahnsou kohkohdo—sohte mehkot e pahn kak kasikasik.” (Lepin Padahk 24:20) Nan imwin rahn pwukat, e kesempwal kitail en kalinganahda Siohwa pwe, ni ahnsou keren, E pahn kasorehla aramas suwed akan oh doarehla aramas pwung kan. “Sampah wet oh mehkoaros nin sampah me aramas kin inengieng kin sosohrala; ahpw me kin kapwaiada kupwuren Koht pahn momour kohkohlahte.”—1 Sohn 2:17; Lepin Padahk 2:21, 22.
3. Dahme kahrehda kitail anahne tehk kanahieng pwuhken Malakai?
3 Kupwuren Siohwa kin dierekda nan Paipel, pwe “audepen Pwuhk Sarawi unsek pwilisang rehn Koht.” (2 Timoty 3:16) Mahsen en Koht kin audaudkihda poadoapoad tohto me kin kasalehda iaduwen Siohwa kin ketin kapaiada irail akan me kin kalinganahda Ih oh dahme kin wiawi ong irail akan me sohte kin wia met. Poadoapoad ieu sang poadoapoad pwukat kin kasalehda dahme wiawi nan wehin Israel ni mwehin soukohp Malakai. Mpen pahr 443 B.C.E., ni ahnsou me Nehmaia wiahla kepina en Suda, Malakai ntingihdi pwuhken en Malakai. Pwuhk wet kin audaudkihda kokohp akan me “ntingdi pwehn wiahla mehn kataman ehu ong kitail. Pwe kitail momour imwin ahnsou me nektehn leledo.” (1 Korint 10:11) Tehk kanahieng mahsen en Malakai pahn kak sewese kitail en kaunopada ong “sapwellimen Kauno [“Siohwa,” NW] rahn lapalap oh kamasepwehko” iei ahnsou me E pahn ketin kasorehla koasoandi suwed wet.—Malakai 4:5.
4. Ire kesempwal weneu dah kei kin pwarada nan Malakai irelaud 1?
4 Iaduwen pwuhken Malakai, me ntingihdiehr sounpahr 2,400 samwa samwalahro, kin kak sewese kitail nan senturi karieisek ehu en kaunopada ong sapwellimen Siohwa rahn lapalap oh kamasepwehko? Malakai irelaud ehu kin kehsehkin kitail duwen ire kesempwal weneu me kin sewese kitail en kalinganahda Siohwa ki kalahngan pwehn kenikenla reh oh pil ale mour soutuk: (1) Siohwa kin ketin poakohng sapwellime aramas akan. (2) Kitail anahne kasalehda me kitail kalahnganki mehkan me sarawi. (3) Siohwa kin kupwurki kitail en kihong Ih dahme keieu mwahu. (4) Kaudok mehlel kin kamwekid aramas en kasalehda limpoak, kaidehk noahrok. (5) Papah me Koht kin ketin kupwurki sohte kin wia mehkot katoutou. (6) Emenemen kitail pahn pwukoahki pein eh mour mwohn silangin Koht. Eri, nan keieun artikel sang siluh me pid pwuhken Malakai, kitail pahn koasoiapene duwen ire kesempwal pwukat ni atail pahn wadek kanahieng Malakai irelaud 1.
Siohwa kin Ketin Poakohng Sapwellime Aramas akan
5, 6. (a) Dahme kahrehda Siohwa kin poakohng Seikop? (b) Ma kitail kin kahlemengih ahn Seikop pwoson, dahme kitail kak kasikasik?
5 Sapwellimen Siohwa limpoak kin sansalda nan tepin iretikitik kan en pwuhken Malakai. Pwuhk wet kin tepikihda mahsen pwukat: “Iet mahsen me Kauno [“Siohwa,” NW] ketikihong Malakai pwe en kalohkihong mehn Israel kan.” Koht pil mahsanih: “I kin poakohng kumwail sang mahs.” Nan iretikitikohte, Siohwa pil mahsanih duwen emen: “I kin poakohng Seikop.” Seikop iei ohl men me kin pwoson Siohwa. Kedekedeo, Siohwa ketikihong Seikop ahd kapw, Israel, oh Seikop wiahla semen wehin Israel. Siohwa kin poakohng Seikop pwe e kin pwoson Siohwa. Siohwa pil kin poakohng aramas akan me kin kohsang wehin Israel me kin kahlemengih ahn Seikop pwoson.—Malakai 1:1, 2.
6 Ma kitail poakohng Siohwa oh ni lelepek mih rehn sapwellime aramas akan, kitail kak ale kamweit sang pwuhken 1 Samuel 12:22: “A Koht ketin kahukihla me e sohte pahn ketin keseikumwailla, pwe e ketin kupwuredahr en wiahkinkumwailla sapwellime aramas.” Siohwa kin poakohng sapwellime aramas akan oh katingih irail mour soutuk. Kitail wadek: “Likih Siohwa, oh wiahda tiahk mwahu, ke ahpw pahn koukousoan nan sampah oh sohte perki mehkot. Rapahki omw peren rehn Siohwa; oh E ahpw pahn ketikihong uhk dahme ke keieu inengieng.” (Melkahka 37:3, 4, NW) Atail limpoak ong Koht, Siohwa, kin pidada pil ehu ire kesempwal me sansalda nan Malakai irelaud 1.
Kasalehda Atail Kalahnganki Mehkan me Sarawi
7. Dahme kahrehda Siohwa kalahdeki Esau?
7 Kitail wadek nan Malakai 1:2, 3, mwurin Siohwa mahsanih, “I poakohng Seikop,” E ahpw mahsanih met: “Esau me I kin kalahdeki.” Dahme kahrehda E kin poakohng Seikop ahpw kalahdeki Esau? Seikop kin kalinganahda Siohwa, ahpw rie, Esau, sohte kin wia met. Esau pil adanehkihla Edom. Nan Malachi 1:4, sapwen Edom adanekihla Sahpw Suwed, oh towe kan kin mihmihte pahn engieng en Kauno kohkohlahte. Esau pil kin adaneki Edom (kin wehwehki “Weitahta”) mwurin e netikihla pwungen eh sohso ong Seikop pwehn ale kene suhpw weitahta. Senesis 25:34 mahsanih: “Ih duwen Esau eh sohte mwahn kesempwalki pwungen eh sohso.” Wahnpoaron Pohl kangoange ienge kan en kanahieng “pwe emen [irail] de mour samin de sohte kin wauneki mehkot sarawi duwehte Esau, me netikihla eh sohso pwehki delen mwenge ehu.”—Ipru 12:14-16.
8. Dahme kahrehda Pohl karasaiong wiewia kan en Esau ong emen me kin wia dipen nenek?
8 Dahme kahrehda Pohl kin koasoia me dahme Esau wia duwehte aramas me kin wia dipen nenek? Pwe ma emen pahn ahneki soangen madamadau duwehte me Esau kin kasalehda, met pahn kak kahrehong ih en sohte kesempwalki mehkan me sarawi. Oh met pahn kak imwikihla dihp laud kan duwehte dipen nenek. Ihme kahrehda, emenemen kitail ele kak wia peidek wet ong pein kitail: ‘Ekei pak I men wiliankihda ahi sohso en Kristian—mour soutuk—ki mehkot soh-katepe duwehte dahl en suhpw weitahta? Mwein ni ahi sohte wehwehki—I kin mwamwahleki mehkan me sarawi?’ Esau kin inengiengada mehkan ni paliwar. E ndahng Seikop: “Menlau, mwadang kihdo mahs kenei kis konomw sali weitahtahn.” (Senesis 25:30, NW) E inenen kansensuwed en kilang me ekei sapwellimen Koht ladu kan pil kin nda: “Mwadang! Dahme kahrehda I anahne awih lao ngehi oh aramaso me I mwahuki en wiahda aht inou sarawi de kapwopwoudla?” Arail ineng en wia dipen nenek—sohte lipilipil soangen kahpwal dah kan me met pahn imwikihla—kin rasehng dahl en suhpw weitahta me Esau men mwadang alehda.
9. Iaduwen kitail kak kolokol atail lahn Siohwa?
9 Kitail en dehr mwamwahleki mehkan me sarawi, ni atail sohte kin kesempwaliki tiahk mwakelekel, lelepek, oh atail sohso ni pali ngehn. Kitail en dehr alasang Esau, ahpw kitail en kahlemengih Seikop, ohl lelepeko, oh kitail en lemmwiki Koht ni atail kin kasalehda atail kalahnganki mehkan me sarawi. Iaduwen kitail kak wia met? Sang ni atail kin kanahieng kapwaiada sapwellimen Siohwa kosonned akan. Wiewia kesempwal wet kin sewese kitail en medemedewe duwen ire kesempwal kesiluh me dierekda nan Malakai irelaud 1. Dahkot met?
Kihong Siohwa Dahme Keieu Mwahu
10. Iaduwen irail samworo kan kin mwamwahleki sapwellimen Siohwa “tehpel”?
10 Irail samworo kan en wehin Suda me kin papah nan Tehnpas Sarawio nan Serusalem ni mwehin Malakai sohte kin wiahda meirong ong Siohwa me keieu mwahu. Malakai 1:6-8 mahsanih: “ ‘Nahi men kin wauneki seme, oh lidu men kin wauneki eh soumas. Eri, ngehi samamwail—a dahme kumwail sohte kin waunekiniehki? Ngehi pil amwail soumas—a dahme kumwail sohte kin kahkahkiniehki? Kumwail kin mwamwahlikin ie, kumwail [samworo kan] ahpw kin kalelapak, ‘Ia mwomwen at kin mwamwahlikin komwi?’ Siohwa mahsanihong irail, “Sang ni amwail kin meirongki mwenge sohte katepe pohn ei pei sarawio.” Samworo kan kin idihdek, “Ia mwomwen at sohte kin waunekin komwi?” Siohwa mahsanihong irail: “Sang ni amwail mwamwahliki ei pei sarawio.” Samworo pwukat kin kasalehda me re kin mwamwahliki Sapwellimen Siohwa “tehpel” de pei sarawi ni ahnsou me re kin meirongki mahn maskun de soumwahu men, ahpw kin ndinda met: “Sohte sapwung me se kin wia.”
11. (a) Dahme Siohwa mahsanih duwen meirong soh-konehng kan? (b) Ni ahl dahieu irail aramas akan me sohte iang pwihn en samworo kan pil kin wiahda dihp?
11 Siohwa eri ketin kamwekidada arail madamadau kan ki mahsen kan me pahn sewese irail en wehwehki duwen sapwung en arail meirong kan: “Ma kumwail pahn kihong amwail kepina soangen mahn pwukat, ia duwe, e pahn perenkihda, de e pahn wiahiong kumwail soangen kamwahu ehu?” Soh, pwe arail kepina sohte pahn perenkihda soangen kisakis pwukat. Kaunen Lahng oh Sampah pil sohte pahn perenkihda soangen meirong suwed pwukat! Oh kaidehn irail samworo kan kelepw me kin sapwung. Mehlel, irail me kin mwamwahleki Siohwa pwehki arail kin wia soangen meirong pwukat. Ahpw, irail aramas akan me sohte iang pwihn en samworo kan sohte dipkihda dihp wet? Uhdahn soh! Irail me kin pilada mahn maskun kan, mahn mwoator oh mahn soumwahu kan, oh irail me pil wahlahng rehn samworo kan mahn pwukat pwehn wia meirong. Dihp me re kin wiewia inenen laud!
12. Sawas dahieu kin kohwong kitail pwen kamwekid kitail en kihong Siohwa dahme keieu mwahu rehtail?
12 Ni atail kin kihong Siohwa dahme keieu mwahu, met kin kasalehda me kitail kin uhdahn poakohng Ih. (Madiu 22:37, 38) Weksang irail samworo kan ni mwehin Malakai, sapwellimen Siohwa pwihn rahnwet kin kihda kaweid mwahu sang Paipel me pahn sewese kitail en kalinganahda Siohwa ki kalahngan ni atail kin kapwaiada sapwellimen Koht kupwur kan. Me kin pid irair wet, pwuhken Malakai irelaud 1 kihda ire kesempwal kapahieu me kitail pahn kak sukuhliki.
Kaudok Mehlel Kin Kamwekid Aramas en Kasalehda Limpoak, Kaidehn Noahrok
13. Dahme irail samworo kan kin wia me kin kasansalehda arail kin noahrok mwohni?
13 Samworo kan ni mwehin Malakai kin inenen roporop, sempoak, oh noahrok mwohni. Iaduwen kitail ese met? Pwuhken Malakai 1:10 (NW) mahsanih: “Siohwa, kaunen karis en sounpei kan koaros, mahsanih: ‘I men emen kumwail en ritingedi wenihmw kan en Tehnpas Sarawio pwe en ireikumwaildihsang en isikada kisiniei soh katepe pohn ei pei sarawio. I sohte mwahn kupwurperenkin kumwail; I pil sohte pahn ale meirong kan me kumwail kin wadohng ie.’ ” Ei, irail samworo roporop kan kin pil idingkihong aramas akan en kihong irail mwohni ong doadoahk mengei kan me irail kin wia nan Tehnpas Sarawio, duwehte ritingehdi wenihmw kan oh isikada kisiniei pohn pei sarawio! Ihme kahrehda Siohwa sohte kin kupwurperenki arail meirong kan!
14. Dahme kahrehda kitail kak nda me Sounkadehdehn Siohwa kan kin mwekidki limpoak?
14 Noahrok oh roporop en irail samworo kan nan Serusalem en kawao kin katamankin kitail duwen Mahsen en Koht nan wasa me mahsanih me aramas roporop kan sohte pahn iang sohsohki Wehin Koht. (1 Korint 6:9, 10) Ni atail kin medemedewe duwen wiewia roporop en irail samworo kan, met kin kalaudehla atail kalahnganki doadoahk en kalohk me Sounkadehdehn Siohwa kan kin wia nin sampah pwon. Pein kitail kin pein toukihda atail ahnsou en wia doadoahk wet; kitail pil sohte kin ale pweinen doadoahk en kalohk. Pwe, “[kitail] sohte duwehte aramas tohto me kin doadoahngki mahsen en Koht duwehte dipwisou pweitikitik me re kin netikihla.” (2 Korint 2:17) Duwehte Pohl, pein emenemen kitail pil kak ni mehlel koasoia: “I kapahrengkihongkumwailehr Rongamwahu en Koht ni sohte pweipwei.” (2 Korint 11:7) Kilang me Pohl kin “perenki kalohkiseli Rongamwahu.” Met kitail pahn koasoia duwen ire kesempwal kalimau me mih nan pwuhken Malakai irelaud 1.
Papah Koht Kaidehn Doadoahk Kapwang Ieu
15, 16. (a) Lamalam dahieu me irail samworo kan ahneki ong meirong kan me re kin wia? (b) Iaduwen Sounkadehdehn Siohwa kan kin wia arail meirong kan?
15 Samworo soh-pwoson kan nan Serusalem en kawao kin kilangwong arail doadoahk en wiahda meirong kan nin duwen doadoahk kapwang ieu. Re kin pwangahki wia doadoahk wet. Nin duwen pwuhken Malakai 1:13 Koht mahsanihiong irail: “Kumwail kin koasoia, ‘Se pwangahkidahr wia mepwukat!’ Oh kumwail kin kasalehda mwomwen aklapalap ong ie.” Irail samworo kan kin mwomwen aklapalap de mwamwahleki mehkan me sarawi mwohn silangin Koht. Kitail en poadidi kapakap pwe kitail en dehr duwehte irail. Ahpw, kitail en ahnsou koaros ahneki madamadau wet me sansalda nan mahsen kan en 1 Sohn 5:3: “Pwe iet duwen wehwehn poakohng Koht: kitail en peikiong sapwellime kosonned akan. Oh sapwellime kosonned akan me sohte apwal.”
16 Kitail en perenki wia meirong kan ni pali ngehn ong Koht, oh dehr pwangahki wia met. Eri, kitail en kapwaiada mahsen en kokohp wet: “Kumwail aramas akan kapakap ong [Siohwa], ‘Komw kupwur mahkikihong kiht dipat koaros oh ketin karonge at kapakap wet, eri, se ahpw pahn meirongkihong komwi kou pwul kan en atail kaping kan.’ ” (Oseia 14:2) Lepin lokaia pwukat “kou pwul kan en atail kaping kan” kin wehwehki meirong kan ni pali ngehn, iei lokaia kan me kitail kin doadoahngki ni atail kin kapinga Siohwa oh sapwellime kupwur kan. Ipru 13:15 mahsanih: “Eri, kitail poaden wiahiong Koht atail tungoal meirong en kaping rehn Sises; pwe ih soangen meirong wet [atail lokaia ni atail kin kapinga Koht] me kin kadehdehda duwen mware.” Ia uwen laud atail peren, pwe kitail sohte kin wia atail meirong kan ni pali ngehn ni mwomwen doadoahk kapwang ieu, ahpw kitail kin sang nan mongiongitail kan unsek poakohng Koht! Met kitail pahn kak sukuhliki duwen ire kesempwal kaweneu me kohsang pwuhken Malakai irelaud 1.
Emenemen Kitail Pahn Pwukoahki Pein Eh Mour Mwohn Silangin Koht
17, 18. (a) Dahme kahrehda Siohwa me kariahla “aramas mwersuwed men”? (b) Dahme irail aramas mwersuwed kei sohte kin medemedewe duwen?
17 Aramas akan me momour ni mwehin Malakai kin pwukoahki pein arail wiewia kan, oh duwehte kitail nan atail ahnsou. (Rom 14:12; Kalesia 6:5) Nin duwen pwuhken Malakai 1:14 mahsanih: “Ma aramas mwersuwed men pahn inoukihda en meirongkihong ie nah mahn mwahu men, ahpw meirongkihla nah mahn emen me sohte katepe, eri en riahla.” Emen ohl me kin naineki pwihn en mahn sohte kin naineki emente mahn—karasepe, emente sihpw—met wehwehki me mie ah pilipil ong mehnia mahn e pahn doadoahngki ong meirong. Ni e kin pilada emen mahn ong meirong, e kak pilada emen mahn me sohte maskun, mwoator, de soumwahu. Ma e pahn pilada emen mahn mwoator de soumwahu, met pahn kasalehda me e kin mwamwahleki sapwellimen Siohwa koasoandi en meirong, pwe ohl menet me kin naineki pwihn en mahn akan kak ni mengei diar nanpwungen nah mahn kan emen mahn me sohte soumwahu!
18 Eri, mie kahrepe mwahu me Siohwa kin ketin kariahla aramas mwersuwed emen me naineki mahn ohl unsek men ahpw e uhd wahla rehn samworo ah meirong: soangen mahn me maskun, de mwoator, de soumwahu. Ahpw, sohte mehn kadehde ieu me irail samworo kan kin koasoia duwen sapwellimen Koht kosonned akan me kin pid mahn soumwahu kan me Koht sohte kin kupwurperenki. (Lipai 22:17-20) Aramas akan me kin doadoahngki arail loalokong ni ahl me konehng kin ese me e pahn imwikihla suwed ma re kin song en kihong arail kepina kisakis sakanakan ieu ahpw kin mwomwehda me kisakiso me mwahu. Ahpw, irail anahne wehwehki me arail meirong kin kohwong Kaunen Lahng oh Sampah, iei Siohwa, oh Ih me inenen lapalap sang aramas akan me wiahla kepina. Malakai 1:14, (NW) mahsanih: “Siohwa, kaunen karis en sounpei kan koaros, mahsanih: ‘Pwe ngehi nanmwarki lapalap emen, oh aramas en wehi koaros kin lemmwikin ie.’ ”
19. Dahme kitail kin kasikasik, oh dahme kitail anahne wia ni ahnsouwet?
19 Nin duwen sapwellimen Koht sounpapah lelepek kan, kitail kin kasikasik ong rahno me aramas koaros pahn wauneki Nanmwarki Lapalap, Siohwa. Ni ahnsowo, “sampah pahn direkihla kupwurokong en Kauno [“Siohwa,” NW], duwehte madau eh kin direkihla pihl.” (Aiseia 11:9) Ahpw, ni ahnsouwet, kitail en nantihong kapwaiada sapwellimen Siohwa kosonned akan oh kalehmengih sounmelkakao me koasoia: “I pahn kalinganahda Koht ki kalahngan.” (Melkahka 69:30) Pwen sewese kitail en kapwaiada mehn akadei wet, Malakai kin kihong kitail kaweid kan me kitail pahn kak paiekihda. Nan artikel riau en mwurin met, kitail pahn onop mwahu duwen irelaud teikan nan pwuhken en Malakai.
Ke Tamataman?
• Dahme kahrehda kitail en kalinganahda Siohwa?
• Dahme kahrehda Siohwa sohte kin kupwurperenki meirong kan en irail samworo kan ni mwehin Malakai?
• Iaduwen kitail kin kihong Siohwa atail meirong en kaping?
• Dahme anahne kamwekidada aramas akan en utungada kaudok mehlel?
[Kilel nan Pali 5]
Kokohp en Malakai kin pid atail ahnsou
[Kilel nan Pali 6]
Esau sohte kin kalahnganki mehkan me sarawi
[Kilel nan Pali 7]
Samworo kan oh aramas akan kin wiahda meirong kan me Siohwa sohte kin kupwurperenki
[Kilel nan Pali 8]
Nin sampah pwon, Sounkadehdehn Siohwa kan kin ni soh isepe wiahda arail meirong en kaping kan