Siohwa, Koht En Me Mehlelo
“Komw pahn ketin doareiehla, O Siohwa, Koht en me mehlelo.”—MELKAHKA 31:5, NW.
1. Ia irair en lahng oh sampah ni ahnsou me sohte likamw?
MIE ahnsou ehu me sohte mehkot me likamw. Me kin kousoan nan wasa soh sansal nanleng iei ngehn unsek kei me kin wie papah Sounkapikparail, “Koht en me mehlelo.” (Melkahka 31:5) Sohte me sapwung, sohte widing oh sohte me likamw. Siohwa kin mahsanih ong sapwellime kan dahme mehlel. E ketin wia met pwehki e kin poakohng irail oh pwehki E kin ketin nsenohki kamwahuparail. Met pil duwehte sampah. Siohwa ketin kapikada tepin ohl oh lih, oh kin ketin doadoahngki tohnleng kan pwe en kin ketin mahsen ong ira ni sansal, inen oh mehlel. Ia uwen kaselel en irair wet!
2. Ihs me tepin wiahda likamw, oh dahme kahrehda?
2 Ahpw, mwuri, emen sapwellimen Koht oko sang ni widing oh aklapalap kasapwilada pein ih pwehn pelian oh uhwongada Siohwa. Ngehn menet me adanekihla Sehdan me Tepil mwahuki meteikan en kaudokiong ih. Pwe en kak ale dahme e men wia, e tepiada likamw wiahki ah elen kihdohng meteikan pahn ah manaman. Ni ah wia met, e wiahla “me likamw men oh semen likamw.”—Sohn 8:44.
3. Iaduwen Adam oh Ihp ara mwekidki ahn Sehdan likamw akan, oh ia imwilahn met?
3 Sang ni ah doadoahngki serpent men, Sehdan eri ndaiong tepin liho, Ihp, me ma e pahn sapeikiong kosonned en Koht oh kang wahntuhke me keinepwiho, e sohte pahn mehla. Met likamw ehu. E pil doula oh ndaiong ih me ni ah pahn kang e pahn duwehla Koht, esehda dahme mwahu oh dahme suwed. Pil met likamw. Edetehn Ihp saikinte me wie likamw ong ih mwohn met, e kakete kasawihada me dahme e rongasang rehn serpento sohte pahrekiong dahme Koht mahsanih ong ah pwoudo, Adam. Ahpw, e pilada en kamehlele Sehdan, kaidehn Siohwa. Sehdan pitihdi douluhl Ihp, ih eri alehier wahntuhkeo oh kangadahr. Mwuri, Adam pil kangadahr wahntuhkeo. (Senesis 3:1-6) Duwehte Ihp, Adam saikinte me wia likamw ong mwowe, ahpw e lohdi pahn likamw. (1 Timoty 2:14) Sang ni ah wiewia kan, e kasalehda me e uhwong Siohwa, Sounwiepeo. Imwilahn met ong aramas me inenen suwed. Pwehki sapeik en Adam, dihp oh mehla—pil iangahki wiewiahn weid oh apwal laud—lelohngehr kadaudoke kan koaros.—Rom 5:12.
4. (a) Ia mouren likamw me pwarada nan Ihden? (b) Dahme kitail pahn wia pwe kitail en dehr lohdi pahn Sehdan?
4 Likamw pil parpeseng. Kitail uhdahn pahn pohnese me likamw oko me wiawi nan mwetuwel en Ihden iei uhwong kei me wiawi oh pelian pein sapwellimen Siohwa irair en mehlel. Sehdan kose me dene Koht ni elen likamw ekihsang tepin pwopwoudo mehkot me mwahu. Ahpw met me likamw. Adam oh Ihp sohte ale kamwahu sang ara sapeiko. Ira mehla, duwehte dahme Siohwa mahsanih me pahn wiawihiong ira. Ahpw, ahn Sehdan likamw me e uhkihiong Siohwa pil kohkohlahte mwowe, me kahrehda pahr epwiki kei mwuri wahnpoaron Sohn sang ni kaweid en ngehn sarawi ntingihdi me Sehdan “kin pitipitih sampah pwon.” (Kaudiahl 12:9) Pwe kitail en ireweisang kitail kaweid sapwung en Sehdan me Tepil, kitail anahne likih ni mehlel sapwellimen Siohwa irair en mehlel oh sapwellime Mahsen. Iaduwen omw kak kalaudehla oh kakehlailihala omw likih Siohwa oh pereiukasang widing oh likamw me kohsang rehn sapwellimen Koht imwintihti?
Siohwa Mwahngih Dahme Mehlel
5, 6. (a) Kupwurokong dah me Siohwa kin ketin sapwellimaniki? (b) Iaduwen ahn aramas loalokong ah kin karasalahng sapwellimen Siohwa kupwurokong?
5 Paipel ahnsou koaros kin mahsanih me Siohwa iei Ih me “ketin kapikada mehkoaros.” (Episos 3:9) Ih me “ketin wiahda lahng oh sampah oh sehd oh soahng koaros loale.” (Wiewia 4:24) Pwehki Siohwa me Sounkapikada, E mwahngih dahme mehlel duwen mehkoaros. Karasepe: Duwehte ohl emen me pilahnehda oh kauwada imwe ihmw ehu, poasurada tuhke koaros. E pahn ese duwen ihmwo sangete liki lel loale, oh e pahn ese laud sang mehteikan koaros. Aramas kin wehwehki mwahu mehkan me irail pein wiahda. Pil duwehte, Sounkapikpatail mwahngih soahng koaros duwen mehkan me e ketin kapikada.
6 Ni lingan, soukohp Aiseia mahsanihki duwen dei en sapwellimen Siohwa kupwurokong. Kitail wadek: “Ia duwe, mie aramas emen me kak limakasang pilen madau, de sohngki pahnlahng tipwengenpeh? Mie me kak oarepenehng pwelen sampah nan kep ehu, de teneki dohl oh nahna kan pohn mehn tenek kan? Mie aramas emen me kak patohwanohng Kauno [“Siohwa,” NW] dahme e pahn ketin wia? Ihs me kak patohwanohng padahk ehu de panawih? Ihs me Koht kin ketin ale kaweid reh pwe en kin mwahngih oh dehdehkihla soahng kan, oh ketin padahngki duwen eh pahn ketin wiahda soahng kan?” (Aiseia 40:12-14) Ni mehlel, Siohwa iei “Koht en kupwurokong” oh “unsek ni kupwurokong.” (1 Samuel 2:3; Sohp 36:4; 37:16, NW) Ia uwen atail wehwehki mehkan ah nohn tikitik sang sapwellime! Sohte katepe ia uwen mwomwen loalokong me kin dierek rehn aramas, atail wehwehki duwen kepikipik kan sohte pahrekiong “ekis en sapwellimen Koht ahl akan.” E kin duwehte atail karasepene “mwenginingin” oh “ngilen nahnsapwe me kin dourada wasa.”—Sohp 26:14.
7. Dahme Depit kasawihada duwen sapwellimen Siohwa kupwurokong, oh kahrehda dahme kitail en pohnese?
7 Pwehki Siohwa me ketin kapik kitailada, me dehde me e ketin erekihla duwen kitail. Nanmwarki Depit wehwehki duwen met. E ntingihdi: “Maing Kaun [“Siohwa,” NW], komw ketin kasawih ie, eri, komw ketin mwahngih ie. Komw ketin mwahngih mehkoaros me I kin wia; sang wasa doh, komw ketin mwahngih ei lamalam akan koaros. Komw kin ketin mahsanih ie, ni ei kin doadoahk de kommoal, sohte lipilipil; komw ketin mwahngih ei wiewia kan koaros. Pil mwohn ei kin pato, komw mwahngiher dahme I pahn patohwan.” (Melkahka 139:1-4) Mehlel, Depit wehwehki me aramas ahneki saledek en wia pilipil—Koht ketikihong kitail kehlen pilada ma kitail pahn peikiong de sapeikiong Ih. (Deuderonomi 30:19, 20; Sosua 24:15) Kahrehda, Siohwa mwahngih duwen kitail laud sang atail ese pein kitail. E kupwurki dahme pahn keieu mwahu ong kitail oh E sapwellimaniki koahiek en kaweid atail ahl akan koaros. (Seremaia 10:23) Ei, sohte sounpadahk, sohte semen, sohte sounkaweid me mwahu sang Siohwa me pahn kak padahkiong kitail dahme mehlel oh kak kihong kitail erpit oh pil sewese kitail en ahneki peren mehlel.
Siohwa Me Ketin Mehlel
8. Dahme kitail esehki me Siohwa kin ketin mehlel?
8 E sohte duwepenehte en ese dahme mehlel, oh koasoi mehlel ahnsou koaros. Karasepe, Tepil pilada en dehr “kolokol dahme mehlel.” (Sohn 8:44) Ahpw, weksang Tepil, Siohwa me “diren me mehlel.” (Eksodus 34:6) Iren Paipel kan kin kaukaule kadehde sapwellimen Siohwa irair en mehlel. Wahnpoaron Pohl mahsanih me “E uhdahn sohte kak Koht en likamw” oh me Koht “sohte kak likamw.” (Ipru 6:18; Taitus 1:2) Irair en mehlel wia kisehn irair akan en Koht. Kitail kak koapworopworki oh likih Siohwa pwehki E kin ketin mehlel; E sohte kin ketin kidewehdi sapwellime ladu me lelepek.
9. Iaduwen mwaren Siohwa pidada sapwellime irair en mehlel?
9 Wehwehn mwaren Siohwa kin kadehde duwen sapwellime irair en mehlel. Mwar sarawi, Siohwa, kin wehwehki “E Kahrehong en Wiahla.” Met kin kadehde me Siohwa kin ketin kapwaiada sapwellime inou kan koaros. Sohte emen tohrohr me kak pahrekiong Ih. Pwehki sohte emen me lapalap sang Siohwa, sohte me kak kasapwungehla sapwellime koasoandi kan. Siohwa kin sapwellimaniki irair en mehlel, oh Ih kelepw me sapwellimaniki manaman oh erpit en kapwaiada mehkan koaros me E mahsanih me pahn wiawi.
10. (a) Iaduwen Sosua a kadehde sapwellimen Siohwa irair en mehlel? (b) Mehnia sapwellimen Siohwa inou kan me ke kilang pweidahr?
10 Sosua iei ih kisehn aramas tohto me kadehde duwen wiewia kapwuriamwei kan me kamehlelehda duwen sapwellimen Siohwa irair en mehlel. Sosua mih nan Isip ni ahnsou me Siohwa ketikihdiong kalokolok eisek ko pohn wehio, oh e kin kaunopikin irail mwohn ehu ehu kalokolok ahr pahn lelodo. Pil ekei me Sosua iang kadehde me pweida iei sapwellime inou me E pahn ketin kapitala mehn Israel akan sang Isip oh me E pahn ketin kahluwa irail lahng nan Sapwen Inou, oh ketin kalowehdi sounpei en Kenan kan me pahn pelian irailada. Ni imwin ah mour, Sosua padahkiong ohl mah kan en Israel: “Emen emen kumwail patohwan ese nan mohngiongimwail oh ngenomwail me Kauno [“Siohwa,” NW] amwail Koht ketikihong kumwail soahng mwahu koaros me e ketin inoukihdahr. E ketin kapwaiadahr inou koaros me e ketin wiahda, sohte ehu me sapwungala.” (Sosua 23:14) Edetehn ke saikinte kilang de iang kadehde manaman akan me Sosua kilangehr, ahpw iaduwen—ke pein pehmehr mehlel en sapwellimen Koht inou kan nan ahmw mour?
Siohwa Kin Ketin Kasalehda Mehlel
11. Dahme kin kasalehda me Siohwa kupwurki mahsanih ong aramas dahme mehlel?
11 Kitail kak medewehong pahpa de nohno men me ahneki loalokong laud ahpw sohte kin kalap koasoiong nah seri kan. Ke soh kin kalahnganki pwehki Siohwa sohte kin duwehte met? Siohwa ni limpoak kin mahsen ong kitail oh e kin wia met ni sapan. Iren Paipel kan kin kasalehda me Siohwa kin wia “Sounpadahk Lapalap.” (Aiseia 30:20) Nan sapwellime kadek-limpoak, e pil kin kalelewohng irail oko me sohte kin men rong Ih. Karasepe, Siohwa ketin kadarala Esekiel rehn irail oko me sohte kin men rong ih. Siohwa mahsanih: “Nein aramas, kohwei rehn mehn Israel kan, oh padahkiong irail mehkoaros me I pahn mahsanihwei.” E pil kehsehki: “Ahpw, sohte emen mehn Israel kan pahn men rong; re pil sohte mwahn men rong ie. Irail koaruhsie keptakailahr oh kahngohdilahr.” Pwukoah doadoahk wet me kohwong Esekiel inenen apwal, ahpw e kapwaiada ni lelepek, oh ni ah wia met, e kin kasalehda duwen limpoak en Siohwa. Ma ke pahn pil ahneki wasahn kalohk me kin apwal duwehte met, ahpw ma ke pahn likih Koht oh mweidohng mehkoaros nan lime, ke kak koapworopworki me E pahn ketin kakehlailihiuk duwehte me E ketin wiahiong sapwellime soukohp Esekiel.—Esekiel 3:4, 7-9.
12, 13. Ni ahl dah kan me Siohwa kin mahsen ong aramas akan?
12 Siohwa kupwurki me “soangen aramas koaros . . . en ale komourparail oh marainkihla loalokong pwung en padahk mehlel.” (1 Timoty 2:4, NW) E kin ketin doadoahngki soukohp akan, tohnleng kan, oh pil pein sapwellime Ohl, Sises Krais. (Ipru 1:1, 2; 2:2) Sises mahsanih ong Pailet: “Ong ni kahrepe wette me I kohkihdohng sampah, pwe I en kadehdehda duwen me mehlel. Aramas koaros me kisehn mehlel kin rong ngilei.” Pailet ahneki ahnsou mwahu oh kesempwal en sukuhliki padahk mehlel duwen sapwellimen Siohwa kisakis en komour sang rehn sapwellimen Koht Ohl, Sises. Ahpw, e sansal me Pailet sohte men sukuhliki padahk mehlel oh e sohte men uhdahn rong dahme Sises kin padahki. Ni ahl me weksang, Pailet sapeng: “A dahkot mehlel?” (Sohn 18:37, 38) Ia uwen sarongorong! Ahpw, aramas tohto rong padahk mehlel me Sises kin kalohkiseli. Sises mahsanih ong sapwellime tohnpadahk kan: “Meid pai kumwail! Pwehki masamwail kan kin kilang wasa oh salengamwail kan kin rong wasa.”—Madiu 13:16.
13 Siohwa ketin kolokol padahk mehlel ki Paipel oh ketin kamengeiong aramas wasa koaros. Paipel kin kasalehda mehkan nin duwen me mehlel. Paipel kin kawehwehda duwen irair akan en Koht, sapwellime koasoandi kan oh sapwellime kosonned akan, oh pil duwen dahme uhdahn wiewiawi ohng aramas akan. Sises mahsanih nan sapwellime kasakas ong Siohwa: “Sapwellimomwi mahsen me mehlel.” (Sohn 17:17) Pwehki met, Paipel wia pwuhk tohrohr ieu. Pwuhk wet kelepw me ntingda pahn kaweid en manaman en ngehn en Koht me mwahngih mehkoaros. (2 Timoty 3:16) E wia kisakis kesempwal ehu ohng aramas, mehkot me sapwellimen Koht ladu kan kin kesempwaliki. E wia elen erpit en wadek rahn koaros.
Tengeteng ong Dahme Mehlel
14. Ia ekei soahng kan me Siohwa mahsanih me E pahn ketin wia, oh dahme kahrehda kitail kak kamehlele Ih?
14 Kitail en kesempwaliki mehlel dahme Siohwa mahsanih nan sapwellime Mahseno. E kin ketin kapwaiada dahme E mahsanih me E pahn ketin wia. Sohte mehkot me pahn kerempwa atail en kamehlele Koht. Kitail kak kamehlele ni ahnsou me Siohwa mahsanih me E pahn “ikih irail akan me pohnsehse Koht oh irail akan me sohte kin peikiong Rongamwahu duwen atail Kaun Sises.” (2 Deselonika 1:8) Kitail kak kamehlele Siohwa ni ah mahsanih me E ketin poakohng irail oko me kin wia dahme pwung, ni ah mahsanih me E pahn ketikihong irail oko me ahneki pwoson mour soutuk, oh ni ah mahsanih me e pahn ketikihsang medek, mwahiei oh pil mehla. Siohwa kamehlelehda me kitail kak pwoson inou pwukat ni ah ketikihong wahnpoaron Sohn kaweid wet: “Ntingihdi met, pwehki mahsen pwukat me mehlel oh likilik.”—Kaudiahl 21:4, 5; Lepin Padahk 15:9; Sohn 3:36.
15. Ia ekei likamw akan me Sehdan men kitail en kamehlele?
15 Sehdan uhdahn weksang Siohwa douluhl. E sohte kin kihda kaweid, ahpw e kin widing oh pitih aramas. Pwe en kin kak alehdi dahme e kin nantihong wia pwehn wekid madamadau en aramas akan sang ni kaudok min, Sehdan kin kaweidada elen likamw tohto. Karasepe, Sehdan men kitail en kamehlele me Koht sohte men karanih kitail oh sohte kin ketin nsenohki kahpwal akan me kin wiewiawi nan sampah. Ahpw, Paipel kasalehda me Siohwa kin kupwukupwure mehlel sapwellime kan oh kalahdeki wiewia suwed oh irair en kahpwal akan oh lokolok me aramas kin lelohng. (Wiewia 17:24-30) Sehdan pil men aramas en kamehlele me kedirepwki mehkan me ngenen wia kauwehla mwahl atail ahnsou kan. Ahpw, weksang met, iren Paipel kan kamehlelehiong kitail me “Koht me uhdahn pwung; e sohte pahn ketin meliehla amwail wiewia kan de amwail limpoak ong ih ni sawas me kumwail kasaledahr oh pil limpoak me kumwail kasalehda ong mware.” Oh pil, iren Paipel kan kasansalehda me “Koht kin ketin katingih irail kan me kin raparapahki Ih.”—Ipru 6:10; 11:6.
16. Dahme kahrehda Kristian akan anahne kolokol arail pwerisek oh tengediong dahme mehlel?
16 Me pid duwen Sehdan, wahnpoaron Pohl ntingihdi: “Re sohte kin pwoson pwehki nan kapehdirail kan rotorotkihlahr koht suwed en sampah wet. Koht menet kin karotongeirailla pwe re dehr kilang marain me dakedaker irail, marain en Rongamwahu duwen lingan en Krais, me uhdahn duwehte mwomwen Koht.” (2 Korint 4:4) Duwehte Ihp, Sehdan me Tepil kin pitihdi ekei aramas. Ekei kin idawehn dahme Adam wia, me Sehdan sohte pitihdi ih ahpw e pein inengkihda weidwei nan elen sapeik. (Sud 5, 11) Kahrehda, e kesempwal Kristian kan en kolokol arail pwerisek oh tengediong dahme mehlel.
Siohwa Kin Ketin Kupwurki “Pwoson me Sohte Mwalaun”
17. Dahme kitail uhdahn pahn wia pwe Siohwa en ketin kupwurkin kitail?
17 Pwehki Siohwa kin mehlel nan sapwellime ahl akan, E pil kin ketin kasik me irail akan me kin kaudok ong Ih en pil mehlel. Sounmelkahka mahsanih: “Maing Siohwa, ihs me kak patohlong nan Tehnpasomwi? Ihs me kak patohwan kaudok pohn Saion, sapwellimomwi dohl sarawio? Aramas me kin peikiong Koht ni mehkoaros oh kin wia me pwung ahnsou koaros, me kin koasoi mehlel nan mohngiongi.” (Melkahka 15:1, 2, NW) Ong irail mehn Suhs akan me kouliki mahsen pwukat, koasoia me sapwellimen Siohwa dohl sarawi kin katamandohng kitail Nahna Zion, wasa me Nanmwarki Depit wahdohng Kohpwahn Inou nan ihmw likou me e wiahda wasao. (2 Samuel 6:12, 17) Nahna oh ihmw likouwo kin katamanda wasa me Siohwa kin ketiket ie, ni karasaras. Wasao me aramas akan kak pwaredohng rehn Siohwa oh peki sapwellime kupwurmwahu.
18. (a) Dahme anahn pwe kitail en kak kompoakepahnki Koht? (b) Dahme kitail pahn koasoiapene nan artikel en mwurin met?
18 Aramas emen me men kompoakepahnki Siohwa pahn anahne koasoi mehlel “nan mohngiongi,” kaidehn sang ni kilin ewe. Kompoakpah mehlel en Koht uhdahn pahn ahneki mohngiong mehlel oh pahn kak kasalehda “pwoson me sohte mwalaun” pwehki wiewia mehlel kin tepidohsang nan mohngiong. (1 Timoty 1:5; Madiu 12:34, 35) Kompoakepahn Koht sohte kin kohwei kohdo oh sohte kin mwersuwed oh sohte kin pitih aramas, pwe “Siohwa kin kalahdeki aramas mwersuwed oh widing.” (Melkahka 5:6, NW) Sounkadehdehn Siohwa kan wasa koaros nan sampah kin nantihong irail en lelepek oh mehlel pwe en kahlemengih arail Koht. Artikel en mwurin met pahn pid duwen padahk wet.
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Dahme kahrehda Siohwa mwahngih dahme mehlel en soahng koaros?
• Dahme kin kasalehda me Siohwa kin ketin mehlel?
• Iaduwen Siohwa a kin ketin kasalehda dahme mehlel?
• Me pid duwen me mehlel, dahme kitail anahne wia?
[Kilel nan Pali 18]
Koht en me mehlelo mwahngih dahme mehlel en soahng koaros me e kapikada
[Kilel nan Pali 21]
Sapwellimen Siohwa inou kan pahn pweida