Sapwellimen Siohwa Ladu Kan Ahneki Koapworopwor Me Mehlel
“Eri, luwen keinek en Seikop me pahn mourla kan pahn rasehng pwoaiken menseng me Siohwa ketikihdo ong wehi tohto . . . re pahn koapworopworki Koht, a kaidehn aramas.”—MAIKA 5:7, NW.
1. Iaduwen Israel en pali ngehn kin wia utupen kapai ehu ni pali ngehn?
SIOHWA iei Sounkapikada me kin ketin wiahda keteu oh pwoaiken menseng. Kitail sohte kak koapworopworki me aramas akan pahn kak wiahda pwoaiken menseng de keteu. Soukohp Maika ntingihdi: “Eri, luwen keinek en Seikop me pahn mourla kan pahn rasehng pwoaiken menseng me Kauno [“Siohwa,” NW] ketikihdo ong wehi tohto, rasehng dingiding en keteu pohn dihpw kan. Re pahn koapworopworki Koht, a kaidehn aramas.” (Maika 5:7) Nan rahnwet, ihs irail “luwen keinek en Seikop”? Irail iei Israel ni pali ngehn, luwen “Israel en Koht.” (Kalesia 6:16) Ong “aramas tohto” nin sampah wet, re kin rasehng ”pwoaiken menseng me Siohwa” ketikihong aramas akan oh irail kin pil rasehng dingiding en keteu pohn dihpw kan.” Ei, Kristian me keidi kan rahnwet me kin mihmi nin sampah kin wia kapai ehu me kin kohsang rehn Koht ong aramas akan. Nin duwen sounkalohk kan en Wehio, Siohwa kin doadoahngki irail en kalohki ong aramas teikan duwen sapwellime mahsen en koapworopwor mehlel.
2. Dahme kahrehda kitail kin ahneki koapworopwor mehlel edetehn kitail kin mihmi nan sampah liseping wet?
2 E sohte kapwuriamwei ong kitail en kilang me sampah wet sohte kin ahneki koapworopwor mehlel. Koasoandi en palien politik kan sohte kin tengeteng mehlel, tiahk suwed akan, mwersuwed, kahpwal en mwohni, terrorism, mahwen—kitail kin kasik soahng pwukat en wiawi nin sampah wet, pwe Sehdan me Tepil kin kakaun sampah wet. (1 Sohn 5:19) Aramas tohto kin masak dahme pahn wiawi ni ahnsou kohkohdo. Nin duwen sapwellimen Siohwa tohnkaudok akan, kitail sohte kin masak, pwe atail koapworopwor ong ni ahnsou kohkohdo kin mehlel. Koapworopwor wet kin mehlel pwehki e kin poahsonda pohn sapwellimen Koht Mahsen. Kitail kin pwoson Siohwa oh sapwellime Mahsen, pwe E kin ahnsou koaros kapwaiada sapwellime inou kan.
3. (a) Dahme kahrehda Siohwa pahn kasorehla Israel oh Suda? (b) Dahme kahrehda mahsen kan en Maika kin pid atail ahnsou?
3 Kokohp en Maika me Koht ketikihong ih kin kakehlailiala kitail en kamehlele Siohwa oh kihong kitail poahsonpen atail koapworopwor mehlel. Nan senturi kawalu B.C.E., Maika wia ah kokohp, oh sapwellimen Koht aramas me mih pahn sapwellime inou kan kin tohrohrpeseng ong wehi riau—Israel oh Suda—oh ira kin pohnsehsehla sapwellimen Koht kosonned. Met kin imwikihla irail kin wia tiahk suwed kan, pelianda kaudok mehlel, oh noarok mwohni. Ihme kahrehda, Siohwa padahkiong irail mwowe me E pahn ketin kasorehla irail. Ahpw, sapwellimen Koht mahsen en kadeik wet kin kohwong iengen Maika kan. Sapwellime mahsen kan kin pil pid duwen atail ahnsou, pwe irair akan en ni ahnsouwet kin duwehte ni ahnsoun Maika. Kitail pahn kilang iaduwen kokohp en Maika kin pid duwen atail ahnsou, ni atail pahn koasoiapene ekei ire kesempwal kan sang irelaud isuh en pwuhk en Maika.
Dahme Kousapahlih Audepen Pwuhk en Maika kin Kasansalehda
4. Pwuhken Maika irelaud 1 lel 3 kin kihda ire kesempwal dah kei?
4 Kitail pahn kousapahlih audepen pwuhken Maika. Nan irelaud 1, Siohwa kin kasansalehda duwen wehin Israel oh Suda ar kin uhwong Koht. Pwehki ahr kin uhwong Koht, Wehin Israel pahn kamakamala oh kalokolok me pahn kohwong Suda pahn pil lellahngehr ewen kelen Serusalem. Irelaud 2 kin kasansalehda me irail aramas kepwehpwe oh ahneki manaman akan kin kaloke aramas luwet akan. Ahpw, Koht kin ketin wiahda inou ehu. Sapwellimen Koht aramas akan pahn pokonpene oh miniminpene. Irelaud 3 kin kasalehong kitail duwen sapwellimen Siohwa kadeik kan ong kaun en wehi kan oh soukohp suwed akan. Kaun akan kin wia kopwung sapwung, oh irail soukohp akan kin lokaia likamw akan. Ahpw, ngehn sarawi kin kakehlailiala Maika en kalohkiseli sapwellimen Siohwa kadeik.
5. Ia mouren padahk en Maika irelaud 4 oh 5?
5 Irelaud 4 kin kohpada me ni kaimwiseklahn rahn akan, wehi koaros pahn kohdahla nin nahna en Siohwa ileile. Mwohn met pahn wiawi, Suda pahn kalipiliplahng Papilon, ahpw, Siohwa pahn doarehla ih. Irelaud 5 kin kasansalehda me Mesaia pahn ipwidi nan Pedlehem nan wehin Suda. E pahn kahre sapwellime aramas akan oh doarehla irail sang wehi lemei kan.
6, 7. Mehnia ire kan me ntingihdi nan kokohp en Maika irelaud 6 oh 7?
6 Maika irelaud 6 kin ntingihdi sapwellimen Siohwa mahsen en kadeik kan ong sapwellime aramas ni mwomwen kopwung ehu. Dahme e ketin wia pwen kahrehong irail en uhwong ih? Sohte mehkot me e ketin wia. Oh pil, sapwellime koasondi kan sohte kin apwal. E ketin kupwurki sapwellime tohnkaudok kan en wiahda me pwung oh en kin kadek oh peikiong Koht ni karakarahk. Ahpw, Israel oh Suda sohte kin wia met, ira kin uhwong Koht oh ira pahn lelong imwin ara sapeik kan.
7 Nan kaimwiseklahn irelaud en ah kokohp, Maika kin pakairki ong ienge kan duwen ahr sapwung kan. E sohte kapehd tikitikla, ahpw e kin nantiong en “koapworopwor awiawih” Siohwa. (Maika 7:7) Kaimwiseklahn pwuhko kin kasansalehda likilik laud ehu me Siohwa pahn kasalehda mahk ong sapwellime aramas akan. Poadopoad en aramas kin wia mehn kadehde me koapworopwor wet pahn pweida. Nan pahr 537 B.C.E., ni ahnsou me Siohwa kaiahne sapwellime aramas akan, E ketin kasalehda mahk oh mweidong luwen sapwellime aramas akan en pwurala sapwarail.
8. Iaduwen ke pahn oralapieda audepen pwuhken Maika?
8 Siohwa kin padahkiong Maika en ntingihdi mahsen kaselel pwukat! Pwuhk me kin kohsang rehn Koht kin ketkihda mehn kasukuhl kan ong dahme Koht kin wia ong aramas akan me kin kose me irail kin papah Ih ahpw salelepek. E pil kin kohpada duwen dahme kin wiawi nan rahnwet. Oh e kin padahkiong kitail sapwellimen Koht kaweid me kin pid soahngen wiewia konehng kan kitail en kapwaiada edetehn ahnsou apwal akan, pwe met pahn kak kakehlailiala atail koapworopwor.
Siohwa, Wasa Lapalahpie, Mahmahsen
9. Nin duwen pwuhken Maika 1:2 mahsanih, dahme Siohwa kupwurki en wia?
9 Kitail en kasawiada ni oaretik pwuhken Maika. Nan pwuhken Maika 1:2, kitail wadek: “Kumwail tohn wehi kan koaros, kumwail rong! Tohn sampah kan koaros, kumwail pil rong kanahieng! Kauno [“Siohwa,” NW], Wasa Lapalahpie, ketin peliankin kumwail sapwellime kadehde. Kumwail rong! Pwe e pahn mahsendo sang nan tehnpese nanleng.” Ma ke momour ni mwehin Maika, mahsen pwukat pahn kahrehong uhk en rong kanahieng. Ni mehlel, mahsen pwukat kin kahrehong kitail en rong kanahieng pwe Siohwa kin mahsendo sang nan sapwellime Tehnpas Sarawio oh E mahsanihong kaidehn wehin Israel oh Suda kelepw ahpw pil aramas koaros. Ni mwehin Maika, aramas kin pohnsehsehla Wasa Lapalahpie, Siohwa, ni ahnsou reirei. Ni ahnsou keren, met pahn wekila. Siohwa kin kupwurki en kapwungala met.
10. Dahme kahrehda mahsen en Maika 1:2 kesempwal ong kitail?
10 Dahme wiawiehr mahs pahn pil wiawi nan atail ahnsou. Kaudiahl 14:18-20 kin kasalehda me Siohwa kin pwurehng mahsan sang nan sapwellime tehnpas sarawi. Ni ahnsou keren E pahn ketin wia sapwellime pilipil dehde, oh wiewia kapwuriamwei kan itikada kepehden aramas akan. Ahpw ni ahnsouwet, aramas suwed akan iei “wahn wain ko” pahn lekdekiong nan wasahn tiak wain, me wehwehki sapwellimen Siohwa engieng kowahlap ong kasorehla koasondi en Sehdan.
11. Ia wehwehn mahsen kan me mih nan Maika 1:3, 4?
11 Rong duwen dahme Siohwa pahn ketin wia. Maika 1:3, 4 mahsanih: “Kauno [“Siohwa,” NW] ketiket kohdo sang nan mwoale sarawi; e pahn ketidihdo oh ketin sok pohn kumwen nahna kan. Eri, nahna kan ahpw pahn peipeseng pahn aluweluwe kan, rasehng kirihs nan kisiniei; re pahn wudekiong nan wahu kan, duwehte pihl me kin pwilipwildihdo sang pohn dohl.” Siohwa pahn kohsang wasa me E kin ketiket ie oh sok pohn kumwen nahna kan oh mohs en Sapwen Inou? Soh. E sohte anahne wia met. Ihte e pahn anahne sohpeiong sampah pwen sapwellime kupwur kan en kak pweida. Oh pil, kaidehn weren sampah, ahpw tohnsampah me pahn lelohng kalokolok pwukat. Ni ahnsou me Siohwa pahn kapwaiada met, imwilahn aramas salelepek kan pahn inenen suwed mehlel—e pahn rasehng nahna kan me pahn ni karasaras peipeseng oh mohso me pwalpeseng pwehki rerrer en sahpw.
12, 13. Dahme kin kakehlailiala atail koapworopwor ong ni ahnsou kohkohdo nin duwen 2 Piter 3:10-12 mahsanih?
12 Mahsen en kokohp kan en Maika 1:3, 4 mwein kin katamankin iuk duwen pil ehu kokohp me kohsang rehn Koht, oh kokohp wet kin kohpadahr duwen wiewia suwed kan me pahn wiawi nin sampah. Nin duwen dahme ntingihdi nan 2 Piter 3:10, wahnpoaren Piter: “Eri, Rahnen Kauno pahn leledo duwehte lipirap emen. Ni rahno, lahng pahn sohrala ni ngihl kamasepwehk, audepen pahnlahng pahn roangala, ohkihla kisiniei, oh sampah iangahki audepe kan koaros pahn sohrala.” Kokohp en Maika kin duwehte kokohp en Piter, pwe mahsen en Piter pil sohte kin wehwehki lahng oh weren sampah. Met kin wehwehki kahn kamakam kowahlap me pahn wia ong sampah suwed wet.
13 Edetehn kalokolok pahn wiawi, Kristian akan kak duwehte Maika en ahneki koapworopwor ong ni ahnsou kohkohdo. Iaduwen kitail kak wia met? Sang ni atail pahn kapwaiada kaweid me mih nan kisinlikou en Piter. Wahnpoarono kawehwehda: “A ia duwen kumwail, soangen mour dah me konehng kumwail en weweidki? Amwail mour uhdahn pahn konehng en kin mwakelekel oh kasarawihong Koht, nindokon amwail kasikasik sapwellimen Koht Rahno.” (2 Piter 3:11, 12) Atail koapworopwor ong ni ahnsou kohkohdo pahn kehlailda ma kitail pahn nantihong en peikiong Koht, tiahk mwakelekel oh ahneki mour ehu me kin lelepek ong Koht ahnsou koaros. Pwen kakehlailda atail pwoson, kitail pil anahne kamehlele me rahn en Siohwa pahn leledo.
14. Dahme kahrehda e konehng Israel oh Suda en ale kalokolok?
14 Siohwa ketin kawehwehda dahme kahrehda e konehng sapwellime aramas akan en kawao en alehki kalokolok. Maika 1:5 mahsanih: “Pwe dipen mehn Israel kan oh arail uhwong Koht me kahrehda. Ihs me pahn pwukoahki en mehn Israel kan ar kahngohdiong Kauno? Kaidehkin Sameria, poahsoan kauno? Ihs me kin pwongih dikedik en eni nan Suda? Kaidehkin Serusalem?” Israel oh Suda pweipwandkihong Siohwa ara wiahla wehi riau. Ahpw, irail kin uhwong ih, oh uhwong wet kin wiawi pil nan arail poahson kaun akan, kanihmw en Samaria oh Serusalem.
Wiewia Suwed Akan Wia Tohtohla
15, 16. Iengen Maika kan kin dipkihda soangen wiewia suwed dah kei?
15 Ehu kasalepen wiewia suwed akan en iengen Maika akan kin kawehwehda nan pwuhken Maika 2:1, 2: “Meid suwediong irail kan me kin koasoakoasoane mehkot suwed nan kapehdirail, oh pil medemedewe mehkot suwed nan ar wasahn meir. Ni menseng, ni ar ahnsou mwahu, re kin kapwaiada arail koasoandi suwed kan. Re kin noahroke sahpw oh kin kulihada. Re kin noahroke ihmw oh kin adihada. Sohte en aramas emen eh peneinei de eh kepwe kak mihmi sohte pehdsang.”
16 Aramas akan me kin noahrok kin wendi nan ar wasahn meir ni pwong kan oh medemedewe iaduwen arail pahn kak kulihada sapwen mehn mparail kan oh pil iaduwen arail pahn adihada imwen mehn mparail akan. Ni menseng kan, irail kin karuwaru en wiahda ahr pilahn suwed akan. Irail sohte pahn wiahda soangen wiewia suwed pwukat ma irail kin tamataman sapwellimen Siohwa kosonned. Kosonned en Moses kin ketikihda koasoandi kan pwen perehla aramas semwehmwe kan. Aramas akan sohte kak adihasang peneinei kan ahr sohso kan. Ahpw irail aramas noahrok akan sohte kin nsenohki kosonned wet. Irail kin pohnsehsehla mahsen kan me mih nan pwuhken Lipai 19:18, me mahsanih: “Ke en poakohng mehn mpomw duwehte omw kin poakohng pein uhk.”
17. .Dahme pahn kak wiawi ong aramas akan me kin dene me re kin papah Koht ahpw irail kin keieu kesempwaliki mwohni kan?
17 Met kin kasalehda dahme pahn kak wiawi ni ahnsou me aramas akan me kin dene re kin papah Koht sohlahr nsenohki ahr mehn akadei kan en pali ngehn ahpw irail kin rapahki mahs mwohni kan. Pohl kin kihong kaweid wet ong Kristian akan en mahs: “Ahpw irail kan me men kepwehpwehla kin pwupwudiong nan songosong oh lohdiong nan lidip en ineng pweipwei oh keper tohto, me kin kauweirailla.” (1 Timoty 6:9) Ni ahnsou me aramas emen kin mourki mwohni, e kin kaudokiong koht likamw men—Mammon, de Kepwehn Sampah kan.—Madiu 6:24, footnote.
18. Ni mwehin Maika, dahme pahn wia ong aramas akan me kin nsenohki mwohni kan oh neirail dipwisou kan oh sahpw akan laudsang arail anahn akan ni pali ngehn?
18 Aramas tohto me kin momour ni mwehin Maika kin lelohng kahpwal akan oh sukuhliki me sohte katepe ahr kin likih dipwisoun sampah kan. Nan pwuhken Maika 2:4, Siohwa mahsanih: “Ni ahnsowo eh pahn leledo, aramas akan pahn kin wiahkin kumwail karasaras en lokolok ehu oh koulki koulen pahtou pwoatet ong dahme lelohng kumwail: ‘Mehkoaros me se ahneki kamwomwmwomwlahr! Kauno [“Siohwa,” NW] ketikihsangehr sahpwet, Oh ketikihongeher irail kan [salelepek kan] me selihkitedi.’ ” Ei, aramas pwukat me kin pirapa aramas teikan, pein arail sohso kan pahn kohsang irail. Re pahn kalipiliplahng wasa doh, oh aramas “salelepek kan” de aramas me kin kohsang wehi teikan pahn ahnekihla neirail dipwisou kan. Arail koapworopwor kan koaros en kepwehpwehla pahn sohrala.
19, 20. Dahme wia ong irail mehn Suhs akan me kin liki Siohwa?
19 Ahpw, koapworopwor en aramas akan me kin likih Siohwa pahn uhdahn pweida. Pwe Siohwa kin lelepek, E kin kapwaiada sapwellime inou kan me E ketin wia ong Eipraam oh Depit, oh E kin ketin kasalehda kadek ong aramas akan duwehte Maika, me kin poakohng Ih oh kin mwahieiki iengarail kan pwe ar kin dohsang Koht. Ahpw, ong irail aramas pwung kan, ni pein sapwellimen Koht ahnsou me E ketin kileledi, E pahn ketin pwurehng kapaiada irail.
20 Met wiawi nan pahr 537 B.C.E., mwurin Papilon pwupwudi oh ni ahnsou me luhwen mehn Suhs akan pwurala uhdakarail. Ni ahnsowo, mahsen kan en Maika 2:12 tepin pweida. Siohwa mahsanih: “I pahn kapokoneikumwailpene, I pahn kihpene luhwen mehn Israel kan koaros. I pahn kapokoneikumwailpene, rasehng pelin sihpw me pwurodohng nan kehl ehu. Sapwamwailo eri pahn pwurehng direkihla aramas, rasehng mohs kaselel me diren sihpw.” Uwen laud sapwellimen Siohwa limpoak! Mwurin E ketin kaloke sapwellime aramas akan, E kin mweidong luhwen mehn Israel kan en pwurala oh papah Ih nan sahpw me E ketikihong arail pahpa kahlap kan.
Irair Kapwuriamwei kan me Kin Pahrekiong Atail Ahnsou
21. Iaduwen irair akan en rahnwet kin pahrekiong irair akan ni mwehin Maika?
21 Ni ahnsou me kitail koasoaiapene duwen pwuhken Maika irelaud ehu oh riau, ke sohte pwuriamweikihla en sukuhliki dahme wiawi mahs kin pil wiawi nan atail ahnsou? Rahnwet kin duwehte ni mwehin Maika, pwe aramas tohto dene me re kin papah Koht. Ahpw irail kin duwehte mehn Suda oh mehn Israel en mahs, pwe irail sohte kin miniminpene, oh irail pil kin mahwenpene. Aramas kepwehpwe tohto me kin iang Kristendom kin kaloke aramas semwehmwe kan. Kaun en pelien lamalam kan tohto kin mweidong neirail tohnmwomwohdiso kan en wia mehkot me Pwuhk Sarawi kin padahkiong kitail en dehr wia. Ihme kahrehda Kristendom pahn kereniong kamakamala iangahki pelian lamalam teikan me kin iang “Papilon Lapalap,” iei minimin en kaudok likamw akan nan sampah pwon! (Kaudiahl 18:1-5) Ahpw duwehte ni mwehin Maika, Siohwa pahn pil sapwellimanki ladu lelepek kan nin sampah wet.
22. Mehnia pwihn riau me kin koapworopworki Wehin Koht?
22 Nan 1919, Kristian keidi lelepek kan kin katohrohrsang Kristendom oh irail kin nantiong en kalohkihseli Rongamwahu en Wehio ong wehi kan koaros. (Madiu 24:14) Keieu, irail kin nantihong rapahkihda irail luwen me keidi kan en Israel ni pali ngehn. Oh mwurin met, irail tepida kihpene “sihpw teikan,” oh pwihn riau pwukat wiahla “pwihn sihpw teieu, oh sileparail pahn mehtehmen.” (Sohn 10:16) Edetehn irail kin papah Koht ni sahpw 234, tohnkaudok lelepek pwukat koaros en Siohwa kin ni mehlel “miniminpene.” Ni ahnsou wet, pelin sihpw wet “kin rasehng mohs kaselel me diren sihpw,” oh lih oh seri kan pil kin iang. Irail sohte kin koapworopworki koasoandi suwed wet, ahpw Wehin Koht, me pahn ni ahnsou keren wahdo paradais nin sampah wet.
23. Dahme kahrehda ke kin kamehlele me omw koapworopwor me uhdahn mehlel?
23 Pwuhken Maika irelaud 2:13 kin mahsanih duwen tohnkaudok lelepek kan en Siohwa: “Arail nanmwarki pahn tiengkinirail, ni ahnsou me Siohwa pahn mwohnwarki koaros.” Ke kak medemedewe pein kowe iang kapar en powehdi wet, idawehnla omw Nanmwarki, Sises Krais, oh Siohwa me kin mwohtail? Ma iei, eri, ke kak kamehlele me kana wet pahn uhdahn pweida oh ke ahneki koapworopwor mehlel ehu. Kitail pahn pil kilang kalaudpen kadehde kan ni atail pahn pil tehkpene ire kesempwal akan nan kokohp en Maika.
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Ni mwehin Maika, dahme kahrehda Siohwa kin wiahda sapwellime pilipil en kaloke mehn Suda oh mehn Israel akan?
• Dahme pahn kak wiawi ong aramas akan me dene re kin papah Koht ahpw irail kin keieu kesempwaliki dipwisoun sampah?
• Mwurin kitail sukuhliki pwuhken Maika irelaud 1 oh 2, dahme kahrehda ke kin kamehlele me omw koapworopwor me uhdahn mehlel?
[Kilel nan Pali 5]
Kokohp en Maika kak kakehlahda kitail ni pali ngehn
[Kilels nan Pali 6]
Duwehte luhwen mehn Suhs akan nan pahr 537 B.C.E., Israel akan ni pali ngehn oh iengarail kan kin utungada kaudok mehlel