Kanengamah Pahn Kahpwal Akan Kin Wahdohng Siohwa Kaping
“Ma kumwail kin kanengamahiong kamakam ni amwail kin wiahda mehkot mwahu oh pwung, Koht uhdahn pahn kupwuramwahwihkin kumwail.”—1 Piter 2:20.
1. Pwehki Kristian mehlel akan kin nsenohki en kapwaiada arail inou, pasapeng en mehnia peidek kitail pahn sukuhliki?
KRISTIAN akan kin inoukihong Siohwa ahr mour oh perenki wia kupwure. Pwen kapwaiada arail inou, irail kin wia uwen me irail kak en idawehn Sises Krais, oh kadehdehda duwen me mehlel. (Madiu 16:24; Sohn 18:37; 1 Piter 2:21) Sises oh aramas lelepek teikan kin tohnmeteikihla arail mour pwehki arail pwoson, duwehte martyr kan. Ahpw, met kin wehwehki me Kristian akan koaros kak kasik en mehkihla arail pwoson?
2. Iaduwen Kristian akan kin kilangwong kasongosong kan oh kalokolok kan?
2 Kitail Kristian akan kin ale kangoang en lelepek lao lel mehla, ahpw kaidehn kangoang en mehkihla atail pwoson. (2 Timoty 4:7; Kaudiahl 2:10) Eri, mendahki kitail pahn lelong kalokolok kan—oh, ma kitail anahne mehla—pwehki atail pwoson, e sohte wehwehki me kitail kin perenki lelohng kalokolok oh mehla. Kitail sohte kin perenki lelohng kalokolok oh perenki medek de kasarohdi mwohn aramas teikan. Pwehki kitail kin kasik lelohng kasongosong kan oh kalokolok kan, kitail anahne medemedewe kanahieng duwen dahme kitail pahn wia ma kitail pahn lelong kasongosong kan oh kalokolok kan.
Lelepek Mendahki Kasongosong
3. Mehnia mehn kahlemeng mwahu kan nan Pwuhk Sarawi me kin kawehwehda duwen aramas akan kin kanengamah mehndahki kalokolok? (Kilang koakon “Iaduwen Irail kin Kanengamah Mehndahki Kalokolok,” ni pali 23.)
3 Kitail kin wadek nan Pwuhk Sarawi poadopoad tohto me kin kasalehda dahme sapwellimen Koht ladu kan ni ahnsou mahs kin wia ni ahnsou me re kin lelong irair keper kan ong arail mour. Arail wiewia kan mendahki kasongosong kan kin kihda kaweid ong Kristian akan en nan rahnwet ma irail pahn lelong soahngen kasongosong pwukat. Wadek poadopoad pwukat nan koakon me oaralap koasoia “Iaduwen Irail kin Kanengamah Mendahki Kalokolok,” oh kilang dahme ke kak sukuhliki.
4. Dahme kitail kak ndahki duwen mwekid kan en Sises oh aramas lelepek teikan ni ahnsou me re kin lelong kasongosong kan?
4 Edetehn Sises oh sapwellimen Koht ladu lelepek teikan ahr wiewia kan kin wekpeseng pwehki arail kahpwal kin wekpeseng, e sansal me irail koaros kin kanahieng ahr mour. Ni ahnsou me irail kin lelohng keper akan, re kin eimah ahpw kanahieng. (Madiu 10:16, 23) Arail mehn akadei iei en kalaudehla doadoahk en kalohk oh kolokol ahr lelepek ong Siohwa. Dahme irail kin wia ni ahnsou irail kin lelohng soangsoangen lokolok kan kin kihda mehn kahlemeng mwahu ong Kristian akan nan rahnwet me kin lelong kasongosong kan oh kalokolok.
5. Kalokolok dahieu wiawier nan Malawi nan pahr kan en 1960 samwa, oh dahme Sounkadehde kan wia?
5 Nan atail ahnsou, sapwellimen Siohwa aramas akan kin kalapw lelohng kahpwal laud kan pwehki mahwen kan, de koperment kan me kin keinapwihdi irail en wia doadoahk en kalohk, de kalokolok kan. Karasepe, nan pahr kan en 1960 samwa kan, Sounkadehdehn Siohwa kan nan Malawi kin lelohng lokolok laud. Arail Kingdom Hall kan, imwarail kan, kanarail mwenge kan, oh arail pisnes kan—pali laud en arail dipwisou kan—ohlahr. Irail kin lelohng wokiwok kan oh kahpwal kamasepwehk teikan. Ahpw, dahme riatail pwukat wia? Kid kei anahne tangasang arail wasahn kousoan kan. Irail tohto tangalong nanwel, oh ekei irail kalipilipla nan Mozambique. Edetehn aramas lelepek tohto mehla, ekei pilada en tangasang wasa me keper, oh met iei pilipil pwung ehu. Irail brother oh sister kan kahlemengih dahme Sises oh Pohl wia.
6. Dahme Sounkadehde kan nan Malawi sohte kesehla mendahki kalokolok laud?
6 Mendahki riatail brother oh sister kan nan Malawi anahne tangasang ahr wasahn kousoan de rukala, re kin rapahki oh idawehn kaweid me kin kohsang rehn Koht oh ni soh sansal re kin wia arail doadoahk en Kristian kan ni uwen me re kak. Met kin imwikihla dah? Eri, mwohn keinap wiawi nan pahr 1967, mie kekeirada kapw en sounkalohk kan en Wehio meh 18,519. Ahpw edetehn keinap saikinte uhdi oh tohto me tangalahng nan Mozambique, nan pahr 1972 kekeirada kapw en sounkalohk kan meh 23,398. Ni ehu ehu sounpwong, irail kin iang wia doadoahk en kalohk ni mpen aua 16. Ni mehlel, ahr wiewia kan kin kapinga Siohwa, oh sapwellimen Siohwa kapai kan kin kohwong brother oh sister lelepek pwukat ni ahnsou kahpwalo.a
7, 8. Kahrepe dah kei me ekei aramas akan kin pilada en sohte tangasang kalokolok kan?
7 Ahpw, nan ekei sahpw me riatail kan kin lelohng kalokolok, ekei ele kin pilada en mihmihte nan sapwarail, mendahki re kak kohla nan sahpw tohrohr. Edetehn irail pahn lipalahng nan ehu sahpw tohrohr pwen pitsang ekei soangen kahpwal, irail pil pahn pwerehng lelong kahpwal kahpwal teikan. Karasepe, re pahn kak wie karakaranihte riarail Kristian akan oh sohte kelepwla oh sohte ale sawas en pali ngehn? Irail pahn kak kapwaiada arail pwukoa kan ni pali ngehn mehndahki irail pahn lelong apwal en rapahki arail wasahn kousoan de arail doadoahk, de mwein lelohng kasongosong nan sahpw kepwehpwe kan?—1 Timoty 6:9.
8 Aramas teikan pilada en mihmihte nan sapwarail kan pwehki irail kin nsenohki pali ngehn en riarail brother oh sister kan. Re kin pilada en mihmihte nan sapwarail oh lelohng kahpwal pwe irail pahn kak pousehla wia doadoahk en kalohk nan arail wasahn kousoan oh kangoange iengarail tohnkaudok akan. (Pilipai 1:14) Pwehki ekei kin wiahda pilipil wet, irail kin iang sewese riarail brother oh sister kan en kana nan kopwung en mwoalen kopwung kan nan sapwarail kan.b
9. Dahme kitail anahne medemedewe ni ahnsou me kitail pahn wiahda atail pilipil en mihmihte nan sahpwatail de keseula nan ehu pwehki kalokolok?
9 Ma kitail pahn mihmihte de keseula nan ehu wasa tohrohr—kitail pahn anahne wia pein atail pilipil. Ahpw, ni mehlel, kitail pahn kak wiahda atail pilipil mwurin atail kapakapki sapwellimen Siohwa kaweid. Sohte lipilipil mehnia ahl me kitail pahn pilada, kitail anahne tamanda mahsen kan en wahnpoaron Pohl: “Eri, emenemen kitail uhdahn pahn wehkohng Koht duwen pein ih.” (Rom 14:12) Duwen atail kilangehr mwowe, Siohwa kin kupwurki sapwellime aramas akan koaros en kolokolete arail pwoson mendahki soangsoangen kahpwal kan me re kin lelong. Ekei sapwellime ladu kan kin lelong kasongosong oh kalokolok kan nan rahnpwukat; oh ekei sapwellimen Koht aramas akan pahn lelong kalokolok mwuhr. Ahpw, koaros pahn lelohng kasongosong, oh sohte konehng emen en kasik me e sohte pahn iang lelohng kasongosong kan. (Sohn 15:19, 20) Nin duwen sapwellimen Siohwa ladu kan me inoukihong Ih atail mour, kitail sohte kak tangasang peidek ong duwen ihs me wia kaunepen lahng oh sampah, oh kalinganahda mwaren Siohwa oh kawahuwih sapwellime kaunda.—Esekiel 38:23; Madiu 6:9, 10.
“Kumwail Dehr Dupungkihong me Suwed”
10. Mehn kahlemeng dahieu me Sises oh wahnpoaron kan wia ni ahnsou me re kin lelong kahpwal akan oh uhwong kan?
10 Pil ehu mouren kaweid kesempwal me kitail kak sukuhliki sang dahme Sises oh sapwellime wahnpoaron kan kin wia ni ahnsou me re kin lelong kahpwal akan, eri, kitail en pil dehr uhwong aramas akan me kin kaloke kitail. Kitail sohte kak diar wasakis nan Pwuhk Sarawi me Sises de sapwellime kan kin koasonehdi nanpwungarail en wiahda ehu pwihn pwen pei ong aramas akan me kin kaloke irail. Ahpw, wahnpoaron Pohl kihong Kristian akan kaweid wet, “dehr dupungkihong me suwed.” “Kumwail dehr pein dupuk, ahpw kumwail mweidohng engieng en Koht en doadoahk. Pwe Pwuhk Sarawi mahsanih, “Kauno ketin mahsanih, ngehi me pahn dupuk, ngehi me pahn ikih.” Oh pil, “dehr mweidohng me suwed en poweiukedi, ahpw omw mwahu en powehdi me suwed.”—Rom 12:17-21; Melkahka 37:1-4; Lepin Padahk 20:22.
11. Dahme emen soupoad koasoia duwen madamadau en tepin Kristian akan ong koperment?
11 Tepin Kristian akan kin ngoangki kapwaiada kaweido. Soupoad Cecil J. Cadoux kin kawehwehda nan nah pwuhk The Early Church and the World, duwen madamadau kan en Kristian akan ong koperment kan nan pahr kan en 30-70 C.E. E ntingihdi: “Sohte mehn kadehde sansal ieu me irail Kristian akan en ni ahnsowo kin pelian aramas akan me kin uhwong irail. Ihte uwen pelian me re kak wia iei sang ni arail kin kihong irail arail pwung oh kasalehda sapwung en kaun en koperment kan ni lokaia. Ahpw, pali laud en Kristian akan kin kasalehda wahu ahpw sohte kin dukihla pahn kaweid en koperment kan me kin uhwong sapwellimen Krais kaweid.”
12. Dahme kahrehda e pahn mwahu kitail en dadaurete mendahki kalokolok oh dehr uhwong aramas akan me kin kaloke kitail?
12 Eri, met wia wiepe pwung ehu ma kitail sohte kin kasalehda uhwong aramas akan me kin kaloke kitail? Met soh pahn kahrehong aramas teikan en mengeiong kemeikitailla? Ma emen pahn doare pein eh mour, met soh kin wia elen erpit? Mwein aramas akan kin ahneki madamadau wet. Ahpw sapwellimen Siohwa aramas akan kin kamehlele me ahl keieu mwahu iei en kapwaiada sapwellimen Siohwa kaweid kan koaros. Kitail kin tamataman dahme Piter mahsanih: “Ahpw ma kumwail kin kanengamahiong kamakam ni amwail kin wiahda mehkot mwahu oh pwung, Koht uhdahn pahn kupwuramwahwihkin kumwail.” (1 Piter 2:20) Kitail kin likih Siohwa me E kin ketin mwahngih duwen irair wet oh E sohte pahn mweidong kalokolok wet en wiawi kohkohlahte. Iaduwen kitail kak kamehlele met? Siohwa mahsanihiong sapwellime aramas me kin selidi nan Papilon: “Mehmen me pahn sair kumwail pahn sair mehkot me keieu kesempwal rehi.” (Sekaraia 2:8) Ia uwen werei aramas men pahn kak mweidong emen en sair poaron mese? Siohwa pahn ketikihda sapwellime sawas ni ahnsou me konehng. Oh kitail kak uhdahn likih met.—2 Deselonika 1:5-8.
13. Dahme kahrehda Sises kin mweidong eh imwintihti kan en parokedi ih?
13 Eri, kitail kak kahlemengih Sises. Ni ahnsou me e ketin mweidong ah imwintihti kan en parokedi ih nan mwetuwel en Kedsemani, met sohte wiawi pwehki e sohte kak perehla pein ih. Pwe e padahkiong sapwellime tohnpadahk kan: “Dah? Ke lemeleme me I sohte kak peki sawas sang rehn Semei, e ahpw pahn mwadang ketikidiohng ie karis en tohnleng tohtohsang karis eisek riau? A ia duwen eh pahn pweida mahsen en Pwuhk Sarawi me mahsanih me ih duwen met me pahn wiawi?” (Madiu 26:53, 54) Sises kin keieu kesempwaliki kapwaida kupwuren Siohwa, edetehn e pahn lelong kalokolok. E kin likih ni unsek kokohp en Depit: “Pwe komw kin ketin sinsile ie sang manaman en mehla. I kin loalopwoat ni ei kin papah komwi, oh komwi sohte pahn ketin likidmelieiehla nan sapwen me melahr akan.” (Melkahka 16:10) Mwurin sounpar tohto wahnpoaron Pohl eri koasoaiaki duwen Sises: “Pwehki peren me e kasikasik, e sohte mwahn kupwurohkihla kanamenekpen eh pahn pwoula nin [tuhkehn kalokolok]; eri, ahnsou wet e ketiketier ni palimaun en mwoalen Koht.”—Ipru 12:2.
Kaperen en Kasarawihla Mwaren Siohwa
14. Dahkot peren wet me kin sewese Sises en kanengamah mendahki kalokolok kan?
14 Soahngen peren dah me kolokol ong Sises sapwellime kanengamah pahn irair en kalokolok me keieu laud? Sang nanpwungen sapwellimen Siohwa ladu kan koaros, Sehdan kin keieu perenki song en kaluwetala Sises, sapwellimen Koht Ohl kompoak. Ahn Sises kin kolokolte ah lelepek pahn kasongosong kan pahn wia pasapeng ong Sehdan me kin lahlahwe Siohwa. (Lepin Padahk 27:11) Ke kak medewehla uwen laud en ahn Sises peren ni ahnsou me e iasada sang mehla? E kin inenen peren ni ahnsou me e pohnese me e kapwaiada pwukoa en wiahla ohl unsek men oh kalinganahda sapwellimen Siohwa kaunda oh kasarawi Mware! Oh pil, e kin “ketiketier ni palimaun en mwoalen Koht” oh met iei pwais wahu ehu oh utupen peren me Sises kin sapwellimaniki.—Melkahka 110:1, 2; 1 Timoty 6:15, 16.
15, 16. Soangen kalokolok suwed dahieu me irail Sounkadehde kan nan Sachsenhausen kin dadaurete, oh dahme kin sewese irail en dadaur?
15 Duwehte irail Kristian akan, re kin perenki kasarawi mwaren Siohwa ni ahr kin dadaurete mendahki kasongosong kan oh kalokolok kan, pwehki irail kin kahlemengih mehn kahlemeng mwahu en Sises. Karasepe, irail Sounkadehde kan me lelong kalokolok nan imweteng en kalokolok nan Sachsenhausen oh ni imwin Mahwen Kariau en Sampah, irail pitsang mehla ni ahnsou me mehn Sehmen kan kin idingkihong irail en sapasapahl lao irail luwetala oh pwupwudi mehla. Ni erein ahnsou me irail sapasapahl kohwei kalapwuhs kid kei mehkihla kahpwal me pid irair en nan wehwe, soumwahu, duhpek de sounpei en Sehmen kan kemehirailla. Sounkadehde kan irail meh 230 koaros pitsang mehla pwehki irail kin mihpene oh sawaspene mendahki arail mour ahr kin mihkihla pahn irair keper en kamala.
16 Dahme kin kakehle Sounkadehde pwukat pwen sewese irail en dadaurete mendahki kalokolok suwed? Mwurinte irail pitsangehr kalokolok wet, re kasalehda duwen ar peren oh kalahngan ong Siohwa nan doaropwe ehu me oaralap koasoia “Inou ehu en irail Sounkadehdehn Siohwa kan meh 230 me kohsang wehi weneu me kapokonpene nanwel me kerenih Schwerin nan Mecklenburg.” Audepen pwuhk wet kin koasoia dahme re kin nda: “Ahnsoun kasongosong werei ieu mihlahr mwuhrit oh irail ako me luhwe rasehng arail peserekieisang nan kisiniei oh sohte pohn ediniei kis rehrail. (Kilang Daniel 3:27.) Ahpw, irail kin direkihla kehl oh manaman me kin pwilsang rehn Siohwa oh re kin kasikasik kaweid kapw kan me kin kohsang rehn Nanmwarkio pwen kalaudehla arail doadoahk ong Kaunda sang poweo.”c
17. Soangsoangen kasongosong dah kei me irail sapwellimen Koht aramas akan kin lelong rahnwet?
17 Duwehte irail aramas lelepek meh 230, kitail pil pahn lelong kasongpen atail pwoson, mehndahki kitail saikinte “lel ahnsoun mehkihla.” (Ipru 12:4) Ahpw kasongosong kan pahn kak wiawi ni ahl tohto. E kak kohsang iengatail tohnsukuhl akan, de iengatail kan ele mwein kin kangoange kitail en wia dipen nenek oh wiewia sapwung teikan. Oh pil, kasongpen atail pwoson kin pil pid kolokolte atail inou en liksang nta, pwoudkihda emen me mih nan kaudok mehlel, de pahpa de nohno me kin apwalih seri kan nan pwoson ahpw arail pwoud kan saikinte iangala kaudok mehlel.—Wiewia 15:29; 1 Korint 7:39; Episos 6:4; 1 Piter 3:1, 2.
18. Kamehlele dahieu kitail kin ahneki me kitail pahn kak dadaur mendahki kasongosong laud kan?
18 Sohte lipilipil kasongosong dah kei me kitail pahn lelong, pwe kitail kin ese kahrepen atail kin lelong lokolok, iei pwe kitail kin mwohneki Siohwa oh sapwellime Wehi, oh kitail kin kesempwaliki oh perenki wia met. Kitail kin kommwad kihda kangoang me kohsang rehn Piter: “Meid pai kumwail ma aramas akan lahlahwe kumwail pwehki mwaren Krais, pwe met wehwehki me ngehn lingalingo, ngenen Koht, ketidiongehr rehmwail.” (1 Piter 4:14) Manaman en ngenen Siohwa kin kakehlada kitail en sewese kitail en dadaurete mendahki kalokolok laud kan, oh met kin kapinga oh kalinganahda Koht.—2 Korint 4:7; Episos 3:16; Pilipai 4:13.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Wiewia kan nan pahr 1960 samwa kan kin wia tepin kahn kalokolok kan me Sounkadehde kan nan Malawi kin lelohng ahpw wia dadaurete ni erein sounpar silisek samwa. Ke kak wadek duwen poadoapoad wet, 1999 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, pali 171-212.
b Kilang article “High Court Upholds True Worship in ‘the Land of Ararat,’ ” nan Watchtower en April 1, 2003, pali 11-14.
c Inou unsek en arail inou kin mih nan 1974 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, pali kan 208-9. Ekspiriens en aramas emen me pitsang kapar en kalokoloko kin dierekda nan Watchtower en January 1, 1998, pali 25-29.
Ke Kak Kawehwe?
• Ia madamadau en Kristian akan ong kahpwal akan oh kalokolok kan?
• Dahme kitail kak sukuhliki sang Sises oh aramas lelepek teikan me pid duwen dahme re wia ni ahnsou me irail lelong kasongosong kan?
• Dahme kahrehda e sohte konehng en pelianda aramas akan me kin kaloke kitail?
• Peren dahieu me Sises kin ahneki me kin sewese ih en dadaurte mendahki kasongosong kan, oh dahme kitail kak sukuhliki sang met?
[Kaokon nan Pali 23]
Iaduwen Irail kin Kanengamah Mendahki Kalokolok
• Mwohn ahn Erod sounpei kan lelodo Pedleem pwen kemehla seri ohl koaros me sounpar riau kohdi, pwehki kaweid sang tohnleng emen, Sosep oh Mery ale kisin seri menet, Sises, oh tangalahng Isip.—Madiu 2:13-16.
• Ni ahnsou me Sises wia e doadoahk en kalohk oh wia kadehde mwahu ehu, met kin kahrehong ah imwintihti kan en song en kemehla ih. Ahpw, Sises tangasang irail ni ahnsou pwukat.—Madiu 21:45, 46; Luk 4:28-30; Sohn 8:57-59.
• Ni ahnsou me sounpei kan oh kaun en sounpei kan kohla nan mwetuwel en Kedsemani pwen salihedi Sises, eri Sises kasalehiong irail koaros ihs ih, ahpw ni pak riau e padahkiong irail: “Ngehi iei ih.” E pil kauhdi sapwellime tohnpadahk kan en peiki ih oh e mweidong irail en salihedi ih.—Sohn 18:3-12.
• Nan Serusalem, Piter oh mehteikan kin selidi, ale kalokolok, oh aramas lapalalap kan kin padahkiong irail en dehr pwurehng padahk duwen Sises. Ahpw, ni ahnsou irail kasaledekla sang imweteng, “rahn koaros, nan tehnpas sarawio oh nan imwen aramas akan irail kin wonoweite ni padahk oh kawehwe rongamwahu duwen Sises me iei Mesaia.”—Wiewia 5:40-42.
• Ni ahnsou me Sohl wiahla wahpoaron Pohl, e rong duwen mehn Suhs nan Damaskus ar pilahn en kemehla Sohl, ahpw pwohng ehu iengen Sohl ko ahpw kihong nan kopwou ehu oh kadaridi sang pohn kehlo.—Wiewia 9:22-25.
• Sounpar kan mwuhri, Pohl peki kopwung sapahl rehn Sihsar, edetehn Kepina Pestus oh Nanmwarki Akripa sohte diarada “mehkot me pahn kahrehiong en kamala de selidi.”—Wiewia 25:10-12, 24-27; 26:30-32.
[Kilel nan Pali 24]
Mehndahki koperment me kaloke Sounkadehde lelepek kid kei nan Malawi oh irail tangasang, re kin pereperen pwousehla wia arail doadoahk en kalohk duwen Wehin Koht
[Kilel nan Pali 25]
Pwehki irail kin perenki kasarawihla mwaren Siohwa, eri met kin sewese aramas lelepek pwukat en dadaurete kapar en kalokolok en mehn Nazi kan oh dadaurete nan imweteng en kalokolok kan
[Kilel Credit nan Pali 25]
Death march: KZ-Gedenkstätte Dachau, courtesy of the USHMM Photo Archives
[Kilel nan Pali 26]
Kasongosong kan oh kahpwal akan kin pwarada ni soangsoangen ahl tohto