Mahsen en Siohwa Kin Ieias
Ire Kesempwal akan Sang Nan Pwuhken Deuderonomi
NAN pahr 1473 B.C.E. Sounpahr paheisek dower powe mwurin en Siohwa kapitala irail mehn Israel sang pahn kalipilip en mehn Isip ko. Pwehki mehn Israel arail wie kakahnseli nan sapwtehno ahnsou werei, met kahrehda irail wia wehi ehu me sohte sapwarail. Ahpw, mwurin ahnsou ieu, irail ahpw lelahng ni Sapwen Inou oh re pahn pidolongehr. Dahme pahn wiawiong irail arail pahn sapwenkihla sahpwo? Soangen kahpwal dah kei irail pahn lelohng, oh iaduwen arail pahn powehdi kahpwal pwukat?
Mwohnte irail mehn Israel kan kotehla Pillap Sordan pwehn pedolong nan Kenan, Moses padahkiongehr irail duwen doadoahk laud me mih mwohrail. Iaduwen ah wia met? Sang ni ah wiaiong irail kapahrek kan me kangoange irail oh pil ni ahnsouwohte kaweid irail pil soahng kan. E padahkiong irail mehn Israel kan me Siohwa Koht kelepw me warohng ale arail lelepek unsek oh e kaweidkin irail en dehpa alasang wiewiahn wehi kan me kapilirailpene. Kaweid pwukat me audehla pali laud en pwuhken Deuderonomi. Oh kaweid pwukat me pil konehng kitail rahnwet pwe kitail pil kin mih nan sampah ehu me wia mehkot apwal en kihong Siohwa atail lelepek unsek.—Ipru 4:12.
Moses me ntingihdi pwuhken Deuderonomi, ihte kaimwiseklahn irelaud en Deuderonomi kaidehn ih me ntingihdi. Uwen reirei en ntingdahn pwuhken Deuderonomi wiawi daulih sounpwong riau.a (Deuderonomi 1:3; Sosua 4:19) Kitail pahn kilang iaduwen kaweid me kohda pahn kak sewese kitail en poakohng Siohwa ki mohngiongatail unsek oh papah Ih ni lelepek.
‘KUMWAIL DEHR MANOKEHLA IRE KESEMPWAL AKAN ME KUMWAIL PEIN KADEHDEHKIER MASAMWAIL KAN’
(Deuderonomi 1:1–4:49)
Nan tepin ah kapahreko, Moses kasalehda ni oaritik dahme wiawi nan sapwtehno—ahpw mehlel koasoipen wiewia kan me kin wia mehn kakehl ong irail mehn Israel ko ni arail pahn kereniongehr pedolong nan Sapwen Inou. Koasoi me pid pilipildahn sounkopwung kin katamankihong irail me Siohwa kin wiahda koasoandi kan pwe irail en kak ale epwel mwahu. Moses pil kasalehda duwen ripoht suwed me lipoahrok ehko kasalehda me kahrehiong irail dih en mwowe arail sohte kak iang pedolong nan Sapwen Inou. Song medewehla pepehm en irail ako me karanih Sapwen Inou ni arail rong duwen koasoi pwukat me Moses kasalehdahr.
Ni arail kin tamanda duwen kana kan me Siohwa mweidala irail mehn Israel kan en ahneki kin kihong irail kehl ni arail kaunopadahng ren kotehla Pillap Sordan. Sahpwo me re pahn kousoanla loale kin direki kaudok en dikedik kan. Ia uwen ah konehng en Moses a kin kihda kaweid kehlail me pid kaudok ong dikedik kan!
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Dahme kahrehda irail mehn Israel ko kihsang ekei aramas ako me mih ni pali maun en Pillap Sordan oh ekei soh? Siohwa kehkehlikihong mehn Israel ko ren dehpa mahweniong irail kadaudok en Esau. Pwekihda? Pwehki irail me wia kadaudok en rien Seikop. Irail mehn Israel kan sohte pil pahn lidere de mahweniong irail mehn Mohap kan oh mehn Ammon kan, pwehki irail kadaudok en nein rien Eipraam pwutak Lohd. Ahpw, ong Nanmwarki en Amor me iei Nanmwarki Sihon oh Nanmwarki Ok: ira kaidehn kisehn mehn Israel kan kahrehda sohte ara pwung en sohsohki de kaunda sahpw wasao. Kahrehda, ni ahnsou me Sihon kahng mweidohng mehn Israel kan en kotehla sapweo oh Ok kohla pwehn peiong mehn Israel ko, Siohwa padahkiong mehn Israel kan en kauwehla arail kahnimw kan oh en dehr kamourla emen.
4:15-20, 23, 24—Kehkehlik me kohda nan iren Paipel pwukat me pid wiahda sansal kan kin wehwehki me e sohte mweimwei en wiahla sansal kan ong mehn kapwat? Soh. Kehkehlik me kohda wasaht iei kitail en dehpa wiahda sansal kan ong kaudok—pwe Deuderonomi 4:19 mahsanih: ‘kumwail dehpa sapwungala wiahkin irail koht oh pwongih irail.’ Pwuhk Sarawi sohte kin kihda kaweid me e sapwung en wiahda sansal de mahlen kan ong mehn kapwat.—1 Nanmwarki 7:18, 25.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
1:2, 19. Irail kadaudok en Israel kan wie kakahnseli nan sapwtehn erein sounpahr 38 samwa, mendahki “rahn eisek ehu aramas kin seiloangki sang Nahna Sainai [wasao me Moses ale Kosonned Eisek ko] lel Kades Parnea, keid nan wsa nahnahn Edom.” Ia uwen imwila suwed en arail sapeikiong Siohwa Koht!—Nempe 14:26-34.
1:16, 17. En Koht wiepen kopwung pil duhduwehte lel rahnwet. Irail kan me ahneki pwukoah en wiahda pilipil kan en dehr mweidohng lipilipilki aramas de masak aramas en kahrehong arail kopwung de sapwungala.
4:9. ‘En dehr manokehla dahme irail pein kadehdeher masarail kan’ kin wia mehkot kesempwal ong ahn mehn Israel kan pweida. Ni sampah kapw me inoudao kerendo, e kesempwal kitail en pil tamatamante sapwellimen Siohwa wiewia kapwuriamwei kan sang ni atail pahn kin pwerisekiong wadek sapwellime Mahsen ahnsou koaros.
POAKOHNG SIOHWA, OH PEIKIONG SAPWELLIME KOSONNED AKAN
(Deuderonomi 5:1–26:19)
Nan keriaun ah kapahrek, Moses kasalehda ni ahnsou Kosonned kohwong irail nan Nahna Sainai oh e pwurehng kasalehda Kosonned Eisek ko. Wehi isuh me kehkehlik kohwong pwe en kamwomwomwla. Iren kataman kesempwal kohwong mehn Israel kan pwe ren tamataman dahme re sukuhliki nan sapwtehno: “Kaidehkte kisin tungoal me aramas akan kin mourki, pwe soangen mahsen koaros me kin pwilisang nin silangin Kauno [“Siohwa,” NW].” Nan irair kapw me re mihmi loale, re anahne “kapwaiada mehkoaros me Siohwa koasoanehdiong irail.”—Deuderonomi 8:3; 11:8.
Ni arail soandi ong Sapwen Inouwo, mehn Israel kan pahn anahne kosonned akan me pid duwen kaidehn ihte kaudok, ahpw pil kasalehda wahu ong kopwung, koperment, mahwen, oh wiewia kan en arail mour en rahn koaros. Moses kin pwurehng kataman kosonned pwukat oh kasalehda kesempwalpen poakohng Siohwa oh peikiong sapwellime kosonned akan.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
8:3, 4—Iaduwen ahn mehn Israel kan likou sohte meringla oh pil nehrail kan sohte mpwetada erein arail mihmihki nan sapwtehn? Met iei manaman ehu, me duwehte manaman en manna. Irail mehn Israel ko doadoahngkihte likou oh sohri me re doadoahngkihte nan Isip, oh re kin kihong neirail seri kan ni arail kin laudla oh me mah kan uhd mehla. Wadawadpen irail mehn Israel kan sangete nin tepio kasalehda me irail sohte dirala, ahpw e wie duhduwehte, kahrehda arail kepwe kan kin itarongete irail.—Nempe 2:32; 26:51.
14:21—Dahme kahrehda mehn Israel akan kak kihong aramas en keiru men de pil netikihong mehn liki men mahn me mehla ahpw sohte kakerehsang nta, me pein irail sohte pahn kang? Nan Paipel, lepin lokaia “aramas en keiru men” kak wehwehki aramas me kaidehn mehn Israel me iangala kaudok mehlel de pil aramas emen me kin iang kapwaiada kosonned en sahpwo ahpw sohte kin iang kaudokiong Siohwa. Mehn liki men de mehn keiru men me sohte iangala kaudok mehlel sohte iang mih pahn Kosonnedo oh kak doadoahngki mahn me mehla oh sohte kakerehsang nta ong ni soangsoangen ahl akan. Mehn Israel akan mweimweiong en kihong de netikihong soangen mahn pwukat ong irail. Ahpw, irail me iangala kaudok mehlel iang mih pahn Kosonnedo. Nin duwen me sansal nan pwuhken Lipai 17:10, soangen aramas pwukat irail inapwihdihsang ren kang ntahn mahn.
24:6—Dahme kahrehda “en kihsang nein emen takai en ngidar wihd de mehn wiahda pilawa nin duwen mehn kadehdehpen lohn ehu” kin duwehte “en kihsang eh mour”? Mehn wiahda pilawa de mehn ngidar wihd kan kin karasahiong “mour en aramas emen” de elen mour ehu. En ale ehu rehra pahn kahpwalihala peneineio pwon ni ah pahn kihsang irail elen ale pilawa.
25:9—Ia wehwe kesempwal en kihsang en ohl emen ehu eh suht oh kendipiong nan mesen ohlo me kahng pwoudki en rie ohl eh pwoud? Nan “tiahk en mehn Israel kan en mahs me pid en pwurehng pwainda dipwisou ehu . . . , ohlo anahne kihsang eh suht oh kihong ienge.” (Rud 4:7) En kihsang ahn ohl emen me sohte kapwaiada pwoudki ahn rie ohl eh pwoud eh suht kin kasalehda me ohlo kihdier ah pwukoa oh pwung en kihong rie me mehlahro kadaudoko. Met kin kihsang wahu. (Deuderonomi 25:10) En kendipih mesen ohlo kin wia tiahk kanamenek ehu.—Nempe 12:14.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
6:6-9. Duwehte mehn Israel kan me anahne en esehla Kosonnedo, kitail pil anahne en esehla sapwellimen Koht koasoandi kan, oh tamataman irail ahnsou koaros oh kaukaule padahkiong neitail seri kan. Kitail anahne en ‘katengehdiong nan pehtail kan’—peh kan kin karasaiong atail wiewia kan—oh kitail pahn kasalehda sang atail wiewia kan me kitail kin peikiong Siohwa. Oh duwehte ‘selen kapwat ehu me kin mih nanpwungen masatail kan,’ atail peik anahne en sansal ong koaros.
6:16. Kitail dehr song Siohwa duwehte en mehn Israel arail wia met ni soh pwoson nan Massa, wasao me irail lipahnedki duwen apwal en pihl.—Eksodus 17:1-7.
8:11-18. Noahrok dipwisou kak kahrehiong kitail en manokehla Siohwa.
9:4-6. Kitail anahne liksang madamadau me kitail me pwung ahnsou koaros.
13:6. Kitail en dehr mweidohng emen en kerepwa kitail sang atail kaudok ong Siohwa.
14:1. Pein kauwehla paliwaratail kan kin kasalehda atail mwamwahleki paliwar oh met ele pil kin pidada kaudok likamw, eri kitail anahne liksang met. (1 Nanmwarki 18:25-28) Atail koapworopwor en kaiasada pahn kahrehda mwahieiki me mehlahr akan nohn daulihala sohte konehng.
20:5-7; 24:5. Kitail anahne tehk irail akan me mie arail anahn tohrohr kan, mehnda ma dahme kitail wiewia kesempwal.
22:23-27. Ma emen ohl kin nantihong angkehlailih lih emen, ehu ahl me liho kak pere pein ih iei weriwer—met kin keieu doadoahk mwahu.
“KE ANAHNE PILADA MOUR”
(Deuderonomi 27:1–34:12)
Nan sapwellime kapahrek kesiluh, Moses kasalehda me mwurin arail kotehla Pillap Sordan, mehn Israel kan anahne en ntingihdi Kosonnedo pohn pelien takai oh kasalehda keria ong sapeik oh kapai ong peik. Nan kapahieu en kapahreko, e tepikihda inou kapw nanpwungen Siohwa oh Israel. Moses pil ehu kalekehkin irail duwen sapeik oh kangoange aramas akan en “pilada mour.”—Deuderonomi 30:19.
Likin kapahrek pahieu me Moses wia, e pil koasoiada duwen wekideklahn kaun akan oh padahkiong mehn Israel ko koul kaselel pwoat me pahn kapinga Siohwa oh kalekehkin irail paisuwed akan me pahn lelohng irail me irail sohte lelepek. Mwurin Moses a kapaiada keinek ko, e mehla ni ah mahkier sounpahr 120 oh seridi. Ahnsoun nsensuwedo imwila mwurin rahn 30, oh met kerenieng reireiki elep en ahnsou me sansalda nan Deuderonomi.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
32:13, 14—Pwehki mehn Israel kan sohte mweimwei en kang mehkot me wih, ia wehwehn arail kin kang “wihn sihpw ohl kan”? Wih ko, ni karasaras, iei me keieu mwahu sang sihpwo. Lokaia en karasaras pwukat pil sansalda nan ireote me kin koasoia duwen “wihn mwidihlik en wihd kan” oh “ntahn kreip kan.”
33:1-29—Dahme kahrehda Simion sohte iang sansalda nanpwungen irail mehn Israel ako me Moses kapaiada? Met pwehki Simion oh Lipai wia “mwekid lemei,” oh arail lingeringer “uhdahn weid.” (Senesis 34:13-31; 49:5-7) Ara sohso sohte uhdahn duwehte ahn keinek teiko. Lipai ale kahnimw 48, oh ahn Simion pwaiso mihmi nan sapwen Suda. (Sosua 19:9; 21:41, 42) Eri, Moses sohte kapaiada Simion ni oaritik. Ahpw, ahn Simion pai iangete ahn mehn Israel ko kapai kan nin duwen pwihn ehu.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
31:12. Me pwulopwul kan anahne mwohd rehn arail pahpa oh nohno nan mihding en mwomwohdiso kan oh nantihong rong oh wehwehkihla audepen mihdingo.
32:4. Sapwellimen Siohwa wiewia kan koaros me unsek ni ah kin kasalehda sapwellime irair kan en kopwungpwung, erpit, limpoak oh manaman.
Pwuhken Deuderonomi Inenen Kesempwal ong Kitail
Deuderonomi kin koasoia Siohwa nin duwen “emen Siohwa.” (Deuderonomi 6:4, NW) Deuderonomi wia pwuhk ehu me kin koasoia duwen pwihn en aramas me ahneki nanpwung mwahu tohrohr rehn Koht. Pwuhken Deuderonomi pil kin kalekehkin kitail sang kaudok ong dikedik en eni kan oh e pil kin kaweidkin kitail duwen kesempwalpen lelepek unsek ong Koht mehlelo.
Ni mehlel, Deuderonomi inenen kesempwal ong kitail! Mendahki kitail sohte mih pahn Kosonnedo, kitail kak en sukuhliki soahng tohto sang met me kak sewese kitail en ‘poakohng Siohwa atail Koht sang nan mohngiongatail unsek, ngenatail unsek, oh ni atail kehl koaros.’—Deuderonomi 6:5.
[Nting tikitik me mi pah]
a Kaimwiseklahn irelaud en Deuderonomi me pid duwen mehlahn Moses mwein kapatapat kei sang rehn Sosua de Samworo Lapalap Elieser.
[Map nan pali 28]
(Pwehn kilang nting kan ni soandi mwahu, kilang pwuhk wet)
SEIR
Kades-Parnea
Nahna Sainai (Orep)
Sehd Weitahta
[Credit Line]
Sang map kan en Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. (copyrighted) oh Survey of Israel
[Kilel nan pali 28]
Pali laud en Deuderonomi audaudki sapwellimen Moses kapahrek kan
[Kilel nan pali 30]
Mehn kasukuhl dah kitail sukuhliki sang en Siohwa ketikihda manna?
[Kilel nan pali 30]
Kihsang mehn wiahda pilawa de takai en ngidar wihd nin duwen mehn kadehdehpen lohn kin duwehte kihsang “mour”