Lih Pwopwoud kan—Uhdahn en Wauneki Amwail Pwoud kan
“Kumwail lih pwopwoud kan, kumwail pein uhpah amwail pwoud kan.”—EPISOS 5:22.
1. Dahme kahrehda e kin kalapw apwal en wauneki ohl pwopwoud?
NAN sahpw tohto ni ahnsou me pwopwoud ehu kin kapwopwoudla, lih kamwohd men kin wiahda inou ehu me e pahn uhdahn wauneki ah pwoud. Ahpw, mwomwen epwel me ohlo kin wiahiong ah pwoud liho me pahn koasoanehdi ma e pahn mengei de apwal ohng liho en kolokolete inou wet. Ahpw, koasoandi en pwopwoud kin tepikihda mwahu. Koht ketikihsang apwoat tihn kopwou sang rehn Adam, tepin ohl men, oh wiahda lih emen. Adam nda: “Iei met emen me rasehng iehte—tih me sang tih kat, oh uduk sang ni udukei.”—Senesis 2:19-23.
2. Dahme kin wiawi me pid duwen lih akan oh koasoandi en pwopwoud nan ahnsou kerendo kan?
2 Mendahki tepio kin mwahu, mwekid ehu me adaneki saledek en lih akan—lih akan nantiong en saledek sang kaundahn ohl kan—tepida nan tepin 1960 samwa nan United States. Ahnsowo, pali laud en aramas akan me kin kesehla arail peneinei, iei ohl kan. Ahpw ni kaimwiseklahn 1960 samwa, lih akan me kin kesehla arail peneinei, uhdahn tohtohla. Met, lih akan kin peined, sakaula, simoak, oh wia dihp en nenek duwehte ohl kan kin wia. Ahpw idawehn lih akan kin nsenamwahu sang mahs? Soh. Nan ekei sahpw kan, kereniong elep en pwopwoud kin imwikihla mweipeseng. Ahn lih akan songosong en kamwahuiala arail irair nan koasoandi en pwopwoud kin kamwahuiala irairo de kasuwediala?—2 Timoty 3:1-5.
3. Ia utupen kahpwal kan me kin wiawi nan pwopwoud?
3 Ia poahsoanen kahpwal pwukat? Kahpwalo iei me kin mihmi sangete ahnsou me tohnleng sapeik men, “serpent en mahso, me adaneki Tepil de Sehdan” pitihdi Ihp. (Kaudiahl 12:9; 1 Timoty 2:13, 14) Sehdan kin kauwehla dahme Koht ketin padahngki. Karasepe, me pid duwen koasoandi en pwopwoud, Tepil kin wiahiong en mwomwen mehkot kakos oh lemei. Madamadau sapwung me e kin padahngki nan sampah wet—ih me wia ah kaun—kin wiawihda pwehn wiahki sapwellimen Koht kaweid kan sapahrek oh nohk mering. (2 Korint 4:3, 4) Ahpw, ma kitail pahn kasawih mwahu dahme Koht mahsanih duwen pwukoa en lih emen nan koasoandi en pwopwoud, kitail pahn kilang ia uwen loalokong oh katapan en Mahsen en Koht.
Kaweid ong Irail me Pahn Pwopwoud
4, 5. (a) Dahme kahrehda lih emen anahne kanahieng ni ahnsou me e medemedewe en pwopwoud? (b) Dahme lih emen anahne wia mwohn e pahn koasoanehdi en pwopwoud?
4 Paipel kin kihda lokaiahn peneu ieu. E mahsanih me nan sampah wet me Tepil kin kaunda, irail kan me kin pweida nan pwopwoud pil pahn diar “apwal tohto.” Kahrehda mendahki pwopwoud iei sapwellimen Koht koasoandi, Paipel kin kihda kehkehlik kan ong irail me pahn iang koasoandi wet. Emen sounnting en Paipel koasoia duwen lih emen me ah pwoud mehlahr kahrehda e ahneki saledek en pwurehng pwopwoud: “Liho pahn pai mehlel ma e dadaurete nan eh kiripw.” Sises pil kangoange en wia emen me kiripw ohng irail kan “me kak ale padahk wet.” Ahpw, ma emen pahn pilada pwopwoud, e pahn anahne pwoudiki “pil emen [Kristian],” met wehwehki emen tohnkaudok en Koht inoudahr oh papidaislahr men.—1 Korint 7:28, 36-40; Madiu 19:10-12.
5 Kahrepe, me lih emen anahne keieu tehk mwahu duwen emen me e pahn pwoudiki nin duwen kaweid en Paipel wet: “Nin duwen kosonned, lih pwopwoud men uhdahn pahn mihmi rehn eh pwoud.” Ihte ma ohlo pahn mehla de wia dihp en kamwahl oh pwopwoudo pahn mweikipeseng, oh e pahn “saledeksang kosonnedo,” de nin duwen lokaiahn Krihk, “saledek sang kosonned en ah pwoud.” (Rom 7:2, 3) Pepehm en limpoak me aramas emen kak ahneki ni ahnsou me e ahpwtehn tuhwong emen mwein pahn itar en ahneki madamadau kaperen, ahpw met sohte pahn itar en poahsoanehda mour en pwopwoud nsenamwahu ieu. Kahrehda lih kiripw men anahne pein idek reh, ‘I pahn perenki mihmi pahn kosonned en ohl menet?’ Ahnsou en medemedewe peidek wet iei mwohn kapwopwoud, kaidehn mwuhr.
6. Pilipil dahieu pali laud en lih akan kin wiahda rahnwet, oh dahme kahrehda e inenen kesempwal?
6 Nan sahpw tohto rahnwet, lih emen kak pilada ma e pahn pwungki de sapwungki pwoudiki emen. Ahpw, wiahda pilipil loalokong mwein ele pahn wia mehkot me keieu apwal ong lih emen en wia, pwehki ah ineng en karanih emen oh ale limpoak sang reh aramaso kak wiawi irair inenen kehlail ieu. Emen sounnting koasoia: “Ma kitail uhdahn men wia mehkot—sohte lipilipil ma en pwopwoud de en douda pohn ehu nahna—kitail kin kalapw medewe me soahng koaros pahn mwahu oh rongete ire kan me kin padahkiong kitail dahme kitail men rong.” Pilipil sapwung ehu ong emen me kin douda pohn nahna kan kakete imwikihla ah mehla; pilipil sapwung duwen ihs me emen pahn pwoudiki pil pahn kak imwikihla suwed.
7. Soangen kaweid loalokong dahieu kin kohda duwen rapahki ahn emen pwoud?
7 Lih emen anahne medemedewe kanahieng ia wewehn en mihmi pahn kosonned en ohl men me peki reh ira en pwopwoud. Sounpahr kei samwalahr, emen serepein en India pohnese ni lamalam en aktikitik: “Aht pahpa oh nohno kan kin mah sang oh loalokong sang kiht, oh e sohte mengei en pitih irail duwehte e mengei en wia ong kiht. . . . E pahn mengei ong ie en wiahda sapwung.” Sawas me pahpa oh nohno kan oh meteikan kak kihda me inenen kesempwal. Ahnsou reirei, emen sounkaweid loalokong men kin kangoangehki me pwulopwul kan en esehla pahpa oh nohno en aramas me re men pwoudiki oh tehk kanahieng ia mwomwen e wiewia kan ong ah pahpa oh nohno kan oh tohnpeneinei teikan.
Iaduwen Sises Kin Kasalehda Uhpah
8, 9. (a) Iaduwen Sises kin kilangwohng ah kin uhpahiong Koht? (b) Uhpah pahn imwikihla soangen kamwahu dah kan?
8 Mendahki uhpah kak wia mehkot apwal, lih akan kak kilangwohng met nin duwen pwukoa kesempwal ieu, duwehte Sises pil kin wia. Mendahki ah uhpahiong Koht kin imwikihla lokolok, iangahki pwoula ni tuhkehn kalokolok, e kin perenki uhpahiong Koht. (Luk 22:41-44; Ipru 5:7, 8; 12:3) Lih akan kak kilangwohng Sises nin duwen arail mehn kahlemeng, pwe Paipel mahsanih: “Duwen ohl pwopwoud eh moangen eh pwoud, oh duwen Koht eh tapwin Krais.” (1 Korint 11:3) Ahpw e kesempwal me met pahn wiawi kaidehn ihte ahnsou me lih akan pahn pwopwoud oh mih pahn arail tapwi ohl kan.
9 Paipel kin kawehwehda me lih akan, sohte lipilipil ma re pwopwoud de soh, anahne uhpahiong koasoandi en tapwi en ohl kan me kin ahneki pwukoa en apwalih mwomwohdiso en Kristian akan. (1 Timoty 2:12, 13; Ipru 13:17) Ni ahnsou me lih akan pahn idawehnla sapwellimen Koht kaweid en wia met, re pahn kasalehda mehn kahlemeng ong tohnleng kan nan koasoandi en sapwellimen Koht pwihn. (1 Korint 11:8-10) Kapatahiong met, sang arail mehn kahlemeng mwahu oh kaweid mwahu kan, lih mah kan me kin pwopwoud kak padahkiong lih pwulopwul kan en ‘peikiong arail pwoud kan.’—Taitus 2:3-5.
10. Iaduwen Sises wia mehn kahlemeng mwahu me pid duwen kasalehda uhpah?
10 Sises wehwehki kesempwalpen uhpah me konehng. Ehu ahnsou, e kaweidih wahnpoaron Piter en pwainla ara daksis ong kaunen wehi kan, oh e pil kaunopada ong Piter mwohni ong daksiso. Mwuhr, Piter ntingihdi: “Pwehki Kaun-o kumwail peikiong aramas koaros me ahneki manaman en kaunda wasa.” (1 Piter 2:13; Madiu 17:24-27) Duwen mehn kahlemeng me keieu mwahu en Sises me pid duwen uhpah, kitail kin wadek: “E ketin tounmeteikihla mehkoaros, oh ketin wiahla ladu men. E ketin wia-aramasala oh ketidohng sampah ni mwomwen aramas. E ketin mpahi, oh e ketin weid nan elen peik lao lel mehla—eh pwoula pohn [tuhkeo].”—Pilipai 2:5-8.
11. Dahme kahrehda Piter kin kangoange lih akan en uhpah mendahki arail pwoud sohte pwoson?
11 Ni ahnsou me e kin kangoange Kristian akan en uhpahiong soangen kaun akan me lemei oh sapahrek, Piter kawehwehda: “Pwe ong ni met me Koht ketin malipehkinkumwaildo; pwe duwen pein Krais eh lokolongkin kumwail oh ketikihong kumwail karasepe mwahu, ih pil duwen amwail pahn idawehn oh kahlemengih.” (1 Piter 2:21) Mwurin ah kawehwehda ia uwen laud en lokolok Sises lelong oh iaduwen e kin uhpah oh dadaurete, Piter kangoange lih pwopwoud kan me arail pwoud sohte pwoson: “Pil duwehte kumwail lih pwopwoud kan, kumwail peikiong amwail pwoud kan, pwe ma ekei irail sohte pwoson mahsen en Koht, re en alehkihla pwoson amwail mouren wiewia mwahu. Kumwail sohte anahne kapahrekiong irail, pwe re pahn pein kilang amwail mour mwakelekel oh duwen amwail wauneki Koht.”—1 Piter 3:1, 2.
12. Soangen kamwahu dah kan wiawi pwehki ahn Sises uhpah?
12 Mwein ekei kin lemeleme me e wia kasalepen luwet ma emen pahn uhpahiong irail kan me kin kapailok de lokaia lemei. Ahpw, Sises sohte kin ahneki soangen madamadau wet. Piter ntingihdi: “Ni aramas akan ar lahlahwe, e soh mwahn dupukohng irail; nan sapwellime lokolok mwuledek, e sohte angiangihada sounkamakam ko.” (1 Piter 2:23) Ekei me kilangada en Sises ah lokolok wiahla me pwoson kan, iangahki loallap suwed men me langada ni tuhke apwoat limwah oh kaunen sounpei men me kilangada ah kamala. (Madiu 27:38-44, 54; Mark 15:39; Luk 23:39-43) Duwehte met, Piter kasalehda me ekei ohl pwopwoud kan me sohte pwoson—iangahki irail me kin lemei—pahn wiahla Kristian akan mwurin arail kilang wiewiahn uhpah en arail pwoud akan. Kitail kin kilang kadehdepen met wiawi rahnwet.
Iaduwen Lih Pwopwoud kan Kak Kamwekid Arail Pwoud kan
13, 14. Iaduwen en uhpahiong ohl pwopwoud kan me sohte pwoson kin imwikihla mwahu?
13 Lih pwopwoud kan me wiahla me pwoson kan kin kamwekid arail pwoud kan sang arail wiewia kan me duwehte wiewiahn Sises. Ni ehu kapokon en district en Sounkadehdehn Siohwa kan me ahpwtehn wiawi, emen ohl pwopwoud koasoia duwen ah pwoud me wia Kristian: “I lemeleme ngehi pweipwei ni mwomwen ahi wiewia ong ih. Ahpw, e kin uhdahn waunekin ie. Sohte pak ehu e kasalehda me e sohte waunekin ie. E sohte kin idingkihong ie en kamehlele dahme e kin kamehlele. E kin apwalih ie ni elen limpoak. Ni ahnsou me e kin kohla ni kapokon, e kin doadoahk laud pwehn kaunopada mwowe kenei mwenge oh wiahda ah doadoahk nan ihmw. Ah wiewia kan tepida kamwekid ahi men kasawih Paipel. Oh, met imwikihla I wiahla emen Sounkadehde!” Ehi, ni mehlel, e “alehkihla pwoson” pwehki wiewia mwahu en ah pwoud.
14 Nin duwen Piter kin kasansalehda, dahme lih pwopwoud kin wia pahn imwikihla mwahu, a kaidehn dahme e kin nda. Met sansalda sang lih pwopwoud men me sukuhliki padahk mehlel en Paipel oh koasoanehdi en iang towehda mihding en Kristian akan. Ah pwoud wer oh ndaiong ih: “Agnes, ma ke pahn pedoi sang nan wenihmwo, ke dehr pwurodo!” E sohte pedoi sang nan “wenihmwo” me ah pwoud nda, ahpw e pedoi sang nan pil ehu wenihmw tohrohr. Pil ehu ni soutik me mihding pahn wiawi, ohlo kamasepwehk ih oh nda: “I sohte pahn mihmi wasaht ni ahnsou me ke pahn pwurodo.” Eri, e sohte mie—e sohte pwurodo erein rahn siluh. Ni ahnsou me e pwurodo, Agnes idek ni elen kadek: “Ke men kang mehkot?” Agnes sohte kin mweidong met en kawekila ah poadidi ong Siohwa. Kedekedeo, ah pwoud tepida onop en Paipel, inoukihong Koht ah mour, oh mwuhr e kin papah nin duwen sounapwalih men oh ahneki pwukoa tohto.
15. Soangen “kapwat” dahieu me Kristian lih emen kak doadoahngki?
15 Wahnpoaron Piter kin kangoange lih pwopwoud kan en kasalehda mehkot me lih pwopwoud pwukat me kileldi mwowe kin kasalehda, iei “kapwat,” ahpw met sohte wehwehki en kihong madamadau ong “wiepen ingihng en pitenmoang” de “likou kan me [irail] kin likawih.” Ni pali teio, Piter koasoia: “Amwail lingan [kapwat] en mihmi loalamwail ni mour mwakelekel en nan kapehdomwail, me iei ih lingan poatopoat ong me kin kadek oh meleilei, mepwukat me kesempwal mehlel mwohn silangin Koht.” Irair wet kin sansalda sang mwomwen ngihl oh koasoi me sohte pahn kasalehda uhwong de iding. Ni ahl wet, Kristian lih emen kak kasalehda ah kin uhdahn wauneki ah pwoud.—1 Piter 3:3, 4.
Mehn Kahlemeng kan me Kitail kak Sukuhlikihsang
16. Ni ahl dah kan Sara wia mehn kahlemeng mwahu ong Kristian lih akan?
16 Piter ntingihdi: “Lih sarawien kawa ko, me kin koapworopworki Koht, re kin kalinganahla pein irail pwehki ar kin uhpaiong ar werek kan.” (1 Piter 3:5) Irail pwukat kin diarada me en kaperenda Siohwa sang ni arail kin kapwaiada sapwellime kaweid kan pahn uhdahn imwikihla nsenamwahu en peneinei oh kating en mour soutuk. Piter kin koasoia duwen Sara, ahn Eipraam pwoud kaselel men, me kin “peikiong Eipraam oh kin ekerki eh kaun.” Sara kin uhpahiong ah pwoud me kin lemmwiki Koht, me Koht ketikihong kaweid en kohla nan ehu sahpw doh. Sara pwilikihdi mour nsenamwahu oh kihong ah mour nan irair keper. (Senesis 12:1, 10-13) Piter kasalehda Sara nin duwen mehn kahlemeng en eimah, oh koasoia: “Kumwail wialahr nah seri, ma kumwail pahn mour mwahu oh sohte masak mehkot.”—1 Piter 3:6.
17. Dahme kahrehda Piter kin mwein medemedewe duwen Apikail nin duwen mehn kahlemeng mwahu ong Kristian lih pwopwoud kan?
17 Apikail iei pil lih kommwad men me kin koapworopworki Koht, oh mwein Piter pil kin medemedewe duwen ih. Ih me kin “inenen . . . koahiek,” ahpw ah pwoud Napal me kin “lemei.” Ni ahnsou me Napal kahng sewese Depit oh nah ohl kan, irail kaunopada en kemehla Napal oh ah peneinei pwon. Ahpw Apikail mwekidki met pwehn doarehla ah tohnpeneinei. E kihda mwenge tohto pohn ahs ekei oh tuhwong Depit ni ahnsou me ih oh nah ohl kan kohkohla nanialo. Ni ahnsou me e kilangada Depit, e doudi sang pohn ahs, oh poaridiong nanpwel mwohn nehn Depit kan, oh peki reh en dehr mwekid karuwaru. Depit uhdahn mwekidkihda met. E koasoia: “Kaping ong KAUN-O, Koht en Israel, me ketin poaroneikomwihdo pwehn tuhwong ie. Kalahngan en Koht pwehki omwi kupwuramwahu.”—1 Samuel 25:2-33.
18. Ma emen ohl me kaidehn arail pwoud pahn kasonge irail, ahn ihs mehn kahlemeng me lih pwopwoud kan kak medemedewe, oh pwekida?
18 Pil ehu mehn kahlemeng mwahu ong lih pwopwoud kan iei emen serepein en Sulam me kin kolokol ah lelepek ong silepen sihpw karakarahk men me e inoukidahr en pwoudiki. Ah limpoak ong ih kehlailte mendahki mie kasongosong kan sang rehn nanmwarki kepwehpwe men. Pwehn kasalehda ah pepehm ong silepen sihpw pwulopwulo, e koasoia: “Ritingedi mohngiongomw sang limpoak en emen tohrohr; ngehi kelehpw me ke pahn kin pwoalehdi. Kehlail en limpoak duwehte mehla; . . . Sohte pihl kak kakunla; sohte lapake kak pwillahng powe.” (Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 8:6, 7) Lih akan koaros me pahn pilada en pwoudiki emen anahne kolokol arail lelepek ong arail pwoud oh uhdahn wauneki irail.
Pil Ehu Sapwellimen Koht Kaweid
19, 20. (a) Ong kahrepe dahieu lih pwopwoud kan anahne uhpahiong arail pwoud kan? (b) Soangen mehn kahlemeng mwahu dahieu mie ong lih pwopwoud kan?
19 Ni kaimwisekla, medemedewe duwen iretikitik kan en mwurin atail oaralap en iren Paipel: “Kumwail lih pwopwoud kan, kumwail pein uhpah amwail pwoud kan.” (Episos 5: 22) Dahme kahrehda uhpah anahn? Iretikitik en mwurin met mahsanih: “Pwe ohl pwopwoud ih me moangen eh pwoud, duwehte Krais me tapwin mwomwohdiso.” Kahrehda kaweid kin kohwong lih pwopwoud kan: “Lih pwopwoud kan uhdahn pahn pein uhpah arail werek kan duwehte mwomwohdiso eh kin uhpah Krais.”—Episos 5:23, 24, 33.
20 Pwehn peikiong kaweid wet, lih pwopwoud kan anahne sukuhliki oh uhd kahlemengih mehn kahlemeng en mwomwohdiso en Krais en tohnpadahk me keidi kan. Menlau wadek 2 Korint 11:23-28 oh sukuhliki dahme emen tohn mwomwohdiso, wahnpoaron Pohl, kin dadaurete ni ah kin lelepek ong ah tapwi, Sises Krais. Duwehte Pohl, lih pwopwoud kan oh pil meteikan nan mwomwohdiso anahne kolokol arail lelepek ong Sises. Lih pwopwoud kan kak kasalehda met sang ni arail kin uhpahiong arail pwoud kan.
21. Dahme kak kamwekid lih pwopwoud kan en nantiong uhpahiong arail pwoud kan?
21 Mendahki lih pwopwoud tohto sohte perenki uhpah, lih pwopwoud loalokong men pahn medemedewe kamwahupe. Karasepe, ma ohl pwopwoud men sohte pwoson, ahn lih pwopwoud kin uhpahiong ah tapwi, ni soahng koaros, me sohte pahn kauwehla sapwellimen Koht kosonned kan de mouren kosonned kan mwein pahn imwikihla mwahu duwehte e pahn kak ‘kamourala ah pwoudo.’ (1 Korint 7:13, 16) Kapatahiong met, e kak diarada nsenamwahu ni ah kin ese me Siohwa Koht kin ketin kupwurperenki ah mour oh e pahn ketin kapaiada ih pwehki ah kin kahlemengih mehn kahlemeng en sapwellime Ohl.
Ke Tamatamante?
• Dahme kahrehda mwein e pahn apwal ong lih pwopwoud men en wauneki ah pwoud?
• Dahme kahrehda e wia mehkot me inenen kesempwal en pilada en pwopwoud?
• Iaduwen Sises kin wia mehn kahlemeng ong lih pwopwoud kan, oh kamwahu dah kan mwein pahn imwikihla sang arail kin kahlemengih sapwellime mehn kahlemeng?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 23]
Dahme kahrehda e wia mehkot me inenen kesempwal ma e pahn pilada en pwopwoud de soh?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 25]
Dahme lih pwopwoud kan kak sukuhliki sang mehn kahlemeng en soangen aramas akan me kohda nan Paipel duwehte Apikail?